SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
Nowe zadania PPP
Materiał przygotowują pracownicy Pracowni Przedmiotów Przyrodniczych IBE oraz eksperci zewnętrzni
Poniższe zadania przygotowane są przez PPP IBE dla III i IV etapu edukacyjnego. Niektóre z nich skon-struowano na potrzeby badania Laboratorium Myślenia i odtajniono po II jego cyklu. Nigdy wcześniej nie były publikowane. Prezentowane zadania mają silny kon-tekst praktyczny i poruszają realne problemy, z którymi uczniowie mogą się zetknąć w życiu codziennym.
Więcej o badaniu Laboratorium Myślenia na stro-nie: eduentuzjasci.pl/pl/badania.html?id=409
Zadania powstały w ramach realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych projektu Badanie jakości i efektywności edukacji
oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego, współfinansowanego
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Biologia – Thiomargarita namibiensis
– ogromna bakteria
Wstęp do wiązki:
Thiomargarita namibiensis to jedna z największych
znanych bakterii. Jej komórki mogą osiągać 0,7 mm średnicy. Oznacza to, że jest ona co najmniej 100 razy większa od typowej bakterii oraz 1000 razy większa od najmniejszych znanych przedstawicieli tej grupy. Wy-stępuje jedynie w dwóch miejscach na Ziemi – w Zatoce Meksykańskiej i u wybrzeży Namibii. Thiomargarita znaczy „siarkowa perła”, gdyż mikroorganizmy te są kuliste, a zawarta w ich komórkach krystaliczna siarka rozprasza światło, nadając im perłowy połysk. Odży-wiają się wykorzystując siarkowodór w bardzo niety-powej reakcji, której produktem ubocznym jest właśnie siarka.
Zadanie 1
Na podstawie tekstu oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń.
Stwierdzenie Czy jest prawdziwe?
1.
Pojedynczą komórkę Thiomarga-rita można zaobserwować gołym
okiem. Prawda / o Fałsz
2.
Thiomargarita gromadzi siarkę w celu obrony przed zjedzeniem
przez inne organizmy. o Prawda / Fałsz
3.
Thiomargarita występuje w miej-scach bogatych w krystaliczną
siarkę. o Prawda / Fałsz
Autorzy:
BIOLOGIA – zadanie: Paweł Jedynak, komentarz: Urszula Poziomek
CHEMIA – zadanie: Marta Laskowska, komentarz: Małgorzata Musialik
FIZYKA – zadanie: Justyna Bartol-Baszczyńska, komentarz: Joanna Borgensztajn
GEOGRAFIA – zadanie: Katarzyna Mijakowska, komentarz: Maciej Lechowicz
Komentarz
Zadanie diagnozuje umiejętność czytania ze zrozu-mieniem tekstu popularnonaukowego. Tekst zawiera wszystkie potrzebne do poprawnego rozwiązania za-dania informacje. Trzeba je tylko odczytać, zinterpre-tować i przetworzyć.
Zadanie było wykorzystane w badaniu przeprowa-dzonym wśród uczniów klas I liceum ogólnokształcące-go. Wynik to 13% uczniów, którzy rozwiązali popraw-nie wszystkie składowe zadania. Najłatwiejsza okazała się ocena prawdziwości stwierdzenia pierwszego, gdzie 54% uczniów zaznaczyło, że bakterię można zobaczyć okiem nieuzbrojonym. Dobrze zatem zinterpretowali oni podaną w tekście informację o wielkości komórki bakteryjnej.
62% uczniów uznało, że nieprawdą jest, iż bakteria gromadzi siarkę w celu obrony. Wynika z tego, że do-brze zinterpretowali oni informację, że siarka jest jedy-nie produktem ubocznym procesu.
Najsłabszy wynik – 31% poprawnych odpowiedzi – uzyskali badani uczniowie przy ocenie stwierdzenia trzeciego. Wynika to prawdopodobnie z niezrozumie-nia stwierdzez niezrozumie-nia – ci uczniowie, którzy wybrali w tym wypadku prawdę myśleli zapewne, że jeśli dla bakte-rii jest to produkt uboczny, to pozbywa się ona siarki, wzbogacając w nią otoczenie. Stwierdzenie natomiast zawiera nieprawdziwą informację o tym, że bakteria wybiera do życia środowiska, w których występuje siar-ka krystaliczna i w nich występuje.
Oczywiście, kluczem do prawidłowego rozwiązania jest tutaj słowo „bogate”, które sugeruje, że w miejscach występowania tej bakterii są obecne złoża siarki, co w żaden sposób nie wynika z treści zadania.
Zadanie jest klasycznym ćwiczeniem na rozumienie tekstu i nadaje się raczej na zajęcia edukacyjne niż na sprawdzian. Można je wykorzystać w realizacji
następu-SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
jących zapisów podstawy programowej biologii, dla IV etapu edukacyjnego w zakresie rozszerzonym.
Cele kształcenia:
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie infor-macji. Uczeń odczytuje, selekcjonuje, porównuje i prze-twarza informacje pozyskane z różnorodnych źródeł, w tym za pomocą technologii informacyjno-komuni-kacyjnych.
Treści nauczania Brak
Zadanie 2
Większą część komórki Thiomargarita zajmuje wa-kuola, w której bakteria gromadzi azotany. W reakcji azotanów z siarkowodorem powstaje wolna siarka oraz wydziela się energia, wykorzystywana przez komórkę. Bakteria nie zawiera chlorofilu.
(1) Na podstawie powyższego opisu można wniosko-wać, że Thiomargarita namibiensis jest
A. samożywna, ¨ B. cudzożywna, (2) ponieważ
A. pozyskuje energię ze związków nieorganicz-nych.
¨ B. nie prowadzi fotosyntezy.
Komentarz
Zadanie wymaga od ucznia nie tylko rozumienia tekstu popularnonaukowego, ale również wykorzysta-nia wiedzy dotyczącej różnorodności procesów odży-wiania się organizmów, w szczególności bakterii. Opis zawiera informację, że reakcja chemiczna przeprowa-dzana przez tę bakterię jest źródłem użytecznej dla niej energii. Nie jest powiedziane, do czego komórka wyko-rzystuje tę energię. Jednak warianty odpowiedzi wyklu-czają myślenie o tym, że chodzi o proces oddychania jako źródło tej energii. Pozostaje zatem rozstrzygnięcie, czy opisany organizm jest samożywny, czy cudzożyw-ny.
Jeśli byłby cudzożywny, jego głównym źródłem energii byłyby związki organiczne i z pewnością nie prowadziłby wtedy fotosyntezy. Pozostaje zatem pyta-nie, w jakim celu utleniałby związki nieorganiczne i do czego zużywałby powstałą energię.
Uczeń, który zna przebieg chemosyntezy, powinien rozpoznać w tekście zadania opis pierwszego etapu tego procesu, kiedy to w wyniku reakcji utleniania (tu-taj siarkowodoru do siarki) pows(tu-taje energia, używana następnie do syntezy związków organicznych z nie-organicznych, podobnie jak to ma miejsce w procesie fotosyntezy. Zatem poprawną odpowiedzią w części 1 zadania jest odpowiedź A, którą wybrało 62% badanych uczniów. Uzasadnieniem wyboru wersji „samożywna” nie może być stwierdzenie „nie prowadzi fotosyntezy”, bo jest to sprzeczne z zasadami logiki i wiedzą meryto-ryczną uczniów. Tak więc pozostaje wybór odpowiedzi A w części 2 zadania. Zadanie w całości poprawnie roz-wiązało 45% badanych uczniów.
Zadanie nadaje się zarówno do wykorzystania na zajęciach edukacyjnych przy temacie o procesach życio-wych bakterii, jak i podczas sprawdzianu.
Przy pomocy zadania można zrealizować następu-jące cele i treści nauczania z podstawy programowej biologii dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie rozsze-rzonym:
Cele kształcenia:
I. Poznanie świata organizmów na różnych pozio-mach organizacji życia. Uczeń przedstawia i wyjaśnia procesy i zjawiska biologiczne.
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie infor-macji. Uczeń odczytuje, selekcjonuje, porównuje i prze-twarza informacje pozyskane z różnorodnych źródeł, w tym za pomocą technologii
Treści nauczania:
IV.3.1. Uczeń przedstawia różnorodność bakterii pod względem budowy komórki, zdolności do prze-mieszczania się, trybu życia i sposobu odżywiania się (fototrofizm, chemotrofizm, heterotrofizm);
SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
Chemia – ciasto drożdżowe pod linijką
Zadanie
Kamila przeprowadziła eksperyment, aby spraw-dzić, w jakiej temperaturze najlepiej wyrasta ciasto drożdżowe. Wymieszane składniki na ciasto droż-dżowe umieściła w czterech identycznych szklankach (wysokość ciasta w każdej z nich wynosiła 10 mm). Na-stępnie każdą ze szklanek z ciastem umieściła w łaźni wodnej o innej temperaturze.
Po godzinie zmierzyła linijką, jak zmieniła się wy-sokość ciasta w poszczególnych szklankach. Rysunek poniżej przedstawia wyniki eksperymentu przeprowa-dzonego przez Kamilę.
Przeanalizuj obserwacje z doświadczenia, a na-stępnie oceń poprawność stwierdzeń w tabeli.
Lp. Stwierdzenia Prawda czy fałsz?
1.
Fermentacja alkoholowa zacho-dziła najintensywniej w tempe-raturze ok. 35oC.
Prawda / o Fałsz
2.
Średni przyrost wysokości ciasta w trakcie eksperymentu wyniósł 5 mm.
Prawda / o Fałsz
3.
Im wyższa temperatura łaźni
wodnej, tym lepiej wyrasta o Prawda / Fałsz
Komentarz
Umiejętnością mierzoną w tym zadaniu jest anali-za i interpretacja danych umieszczonych na rysunku. Jest to umiejętność ponadprzedmiotowa, przydatna nie tylko w naukach ścisłych, ale wszędzie tam, gdzie trze-ba coś wywnioskować z danych liczbowych podanych np. w postaci wykresów słupkowych lub zidentyfikować zmienne zależne i niezależne.
Do poprawnego rozwiązania zadania uczeń powi-nien:
• zauważyć, że warunki początkowe w przypadku wszystkich 4 próbek z ciastami były identyczne;
• wiedzieć, że produkty fermentacji alkoholowej (nie trzeba nawet wnikać w szczegóły) powodują wzrost ciasta i wywnioskować, że tam gdzie będzie większy przyrost ciasta, tam fermentacja będzie zachodziła intensywniej;
• przeanalizować wykres przedstawiający wysokość ciasta dla poszczególnych temperatur – najwyższą wysokość, a zarazem największą zmianę wyso-kości ciasta zaobserwowano w przypadku ciasta trzymanego w temperaturze 35°C; następnie wy-wnioskować, że w temperaturze 35°C fermentacja alkoholowa zachodziła najintensywniej;
• wiedzieć, że przyrost ciasta oznacza to samo co
zmiana wysokości ciasta;
• wiedzieć co to jest wartość średnia i jak się ją ob-licza, zsumować wartości zmiany wysokości ciasta, a otrzymaną liczbę podzielić przez ilość pomia-rów zmiany wysokości ciasta (pomia-równą 4); otrzymana wartość wynosi 5mm, a zatem stwierdzenie 2 jest prawdziwe;
• przeanalizować przyrosty wysokości ciasta w za-leżności od temperatury łaźni wodnej i zauważyć, że wartość przyrostu ciasta rośnie tylko do pewne-go momentu – do temperatury 35°C, a potem
spa-da do 4 mm w temperaturze 55°C, a więc
stwier-dzenie 3 jest fałszywe.
Zadanie jest też dobrą okazją do przedyskutowania z uczniami, co jest w tym eksperymencie zmienną nie-zależną (czyli zmienną, którą manipulowano w bada-niu), a zmienną zależną, czyli zmienną mierzoną, którą nie manipulujemy w badaniu, a której wartość jest za-leżna od wartości zmiennej niezależnej.
Jak odpowiadali uczniowie
Zadanie zostało przebadane na grupie 200 absol-wentów gimnazjum. W badaniu uzyskano następujące wyniki (pogrubioną czcionką zaznaczono odpowiedzi poprawne):
Lp. Stwierdzenia Procent odpowiedzi [%] 1. Fermentacja alkoholowa zachodziła najintensywniej w temperaturze ok. 35°C. Prawda (89,5%) / Fałsz (10,0%) 2.
Średni przyrost ciast w trakcie eksperymentu wyniósł 5 mm. Prawda (70,0%) / Fałsz (29,5%) 3. Im wyższa temperatura łaźni wodnej, tym lepiej wyrasta ciasto drożdżowe.
Prawda (15,5%) / Fałsz
(84,0%)
Najmniej problemów ze wskazaniem poprawnej od-powiedzi mieli uczniowie w przypadku stwierdzenia 1 – prawie 90% badanych prawidłowo zinterpretowało dane z rysunku. Natomiast w przypadku
stwierdze-nia 2, część uczniów miała problem z wykonaniem
pro-stego obliczenia arytmetycznego lub nie wiedziała, co oznacza „średni” przyrost. Problemy z tym podpunk-tem mieli przeważnie uczniowie, którzy uzyskali ogól-nie słabsze wyniki z całego wykorzystanego w badaniu testu. Wyniki dla stwierdzenia 3 były porównywalne z rezultatami, jakie uzyskali uczniowie w punkcie 1 zadania. Niecałe 16% uczniów nie potrafiło zinterpre-tować danych na rysunku, z których wynikało, że
przy-OBSERWACJE
Temperatura
łaźni wodnej 5oC 25oC 35oC 55oC
Zmiana
SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
rost ciasta w temperaturze 55°C był o połowę mniejszy niż w temperaturze 35°C.
Całe zadanie zostało poprawnie rozwiązane przez 58% uczniów, a więc było ono dla uczniów raczej trud-ne. Zadanie dobrze różnicowało uczniów pod wzglę-dem poziomu umiejętności, czyli ogólnego wyniku uzyskanego w całym teście. Nadaje się ono zarówno na sprawdzian, jak i na ćwiczenia mające na celu kształto-wanie umiejętności interpretowania wyników ekspery-mentalnych w postaci danych liczbowych.
Zadanie jest zgodne z następującymi wymaganiami zawartymi w podstawie programowej chemii dla pozio-mu podstawowego IV etapu edukacyjnego:
Wymagania ogólne:
2.1 Uczeń zdobywa wiedzę chemiczną w sposób ba-dawczy – obserwuje (…) wnioskuje i uogólnia (…).
Wymagania szczegółowe:
3.4 Uczeń opisuje procesy fermentacyjne zachodzą-ce podczas wyrabiania ciasta (…).
Fizyka – gaszenie pożaru
Zadanie
Wyróżniamy trzy sposoby przekazywania energii: konwekcję, przewodnictwo i promieniowanie. Wyob-raźmy sobie analogię obrazującą te sposoby przekazy-wania energii poprzez porównanie do różnych sposo-bów gaszenia pożaru:
• Sposób 1: strażacy podają sobie wiaderka z wodą z rąk do rąk.
• Sposób 2: strażacy biegają z wiaderkami od pompy do pożaru.
• Sposób 3: strażacy przy pomocy węża leją wodę, stojąc daleko od ognia.
W tej analogii woda symbolizuje przekazywaną energię, a strażacy – cząsteczki.
Przyporządkuj każdemu ze sposobów gaszenia pożaru odpowiedni sposób przekazywania energii.
Sposób
gaszenia Sposoby przekazywania energii?
1. o Konwekcja / o Promieniowanie / Przewodzenie 2. Konwekcja / o Promieniowanie / o Przewodzenie 3. o Konwekcja / Promieniowanie / o Przewodzenie
Komentarz
Zadanie sprawdza umiejętność tworzenia prostych modeli zjawisk fizycznych i wnioskowania na podstawie tekstu. Forma zadania jest dosyć nietypowa: w treści za-dania opisano trzy sposoby gaszenia pożaru, przy czym każdy z nich symbolizuje pewien sposób przekazywa-nia energii. Energią jest w tym modelu woda, natomiast
cząsteczkami – strażacy gaszący pożar. Na podstawie opisu uczeń powinien przypisać danemu sposobowi gaszenia pożaru jeden ze sposobów przekazywania energii: konwekcję, promieniowanie lub przewodzenie. Zadanie to zostało wykorzystane w badaniu, w którym brali udział uczniowie klas drugich liceum ogólno-kształcącego.
Pierwszy z opisanych sposobów gaszenia pożaru po-lega na podawaniu sobie wiaderek z wodą z rąk do rąk. Jest to analogia do mechanizmu przewodzenia – czą-steczki przekazują sobie energię w cyklu indywidual-nych oddziaływań. Możemy sobie zatem wyobrazić, że skoro strażacy przekazują sobie kolejno wiaderka, jest to analogia do przekazywania ciepła w procesie prze-wodzenia. W przypadku tego procesu, temperatura cia-ła rośnie stopniowo od końca cieplejszego w kierunku końca zimniejszego, na skutek stopniowego przekazy-wania energii. Pierwszy wiersz prawidłowo rozwiązało 59,5% osób biorących udział w badaniu.
Drugi z opisanych sposobów gaszenia pożaru sym-bolizuje mechanizm przekazywania energii na drodze konwekcji. Konwekcja polega na uporządkowanym ruchu cząsteczek przenoszących energię. Ruch ten za-chodzi w ściśle określonym kierunku. Strażacy bieg-nący z wiaderkami od pompy całkiem dobrze ilustrują to zjawisko. Rozwiązywalność drugiego wiersza była zbliżona do rozwiązywalności wiersza pierwszego. Pra-widłowej odpowiedzi udzieliło w tym przypadku 61% uczniów.
Trzeci sposób gaszenia pożaru to analogia do me-chanizmu przekazywania ciepła przez promieniowanie. Taki przekaz energii nie wymaga ani bezpośrednich oddziaływań pomiędzy poszczególnymi cząsteczkami, ani wykonywania przez cząsteczki uporządkowanego ruchu. Mechanizm promieniowania pozwala przekazać energię na znaczną odległość, dlatego też ilustracją tego
SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
procesu może być strażak gaszący pożar z daleka przy pomocy węża. Prawidłowej interpretacji sytuacji opisa-nej w ostatnim wierszu dokonało 64,5% uczniów.
Całość zadania poprawnie rozwiązała co druga oso-ba biorąca udział w oso-badaniu (49,5%), przy czym warto zauważyć, że większość z tych osób najprawdopodobniej wybierała odpowiedź świadomie. Uczniowie prawidło-wo oceniający pierwszy wiersz najczęściej prawidłoprawidło-wo oceniali również pozostałe, z czego można wnioskować, że zrozumieli oni opisane analogie i potrafili przypo-rządkować im odpowiednie procesy fizyczne. Pomimo nieczęsto spotykanej formy zadania, warto wykorzystać je na lekcji, choćby ze względu na fakt, że bazując na nie-typowym modelu, kładzie ono nacisk na kształtowanie wyobrażenia o pewnych zjawiskach fizycznych, a nie na pamięciowe zapamiętywanie definicji tych zjawisk.
Zadanie można wykorzystać w pracy na lekcji reali-zującej następujące cele i treści podstawy programowej fizyki dla IV etapu edukacyjnego w zakresie podstawo-wym. Zadanie diagnozuje również wiedzę i umiejętno-ści z III etapu edukacyjnego.:
Wymagania ogólne:
I. Znajomość i umiejętność wykorzystania pojęć i praw fizyki do wyjaśniania procesów i zjawisk w przy-rodzie.
II. Analiza tekstów popularnonaukowych i ocena ich treści
Wymagania szczegółowe:
2.8. Uczeń wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej (III etap edukacyjny).
2.11. Uczeń opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji (III etap edukacyjny).
2.1. Uczeń opisuje promieniowanie ciał, rozróżnia widma ciągłe i liniowe rozrzedzonych gazów jednoato-mowych, w tym wodoru.
Geografia – głód na świecie
Zadanie
Poniższy tekst opisuje sytuację w krajach, gdzie wie-lu mieszkańców cierpi głód.
„Poszliśmy w głąb miasteczka na tutejszy rynek. Na placu stały stragany z jęczmieniem, prosem i fasolą, stragany z ba-raniną, a obok nich – z cebulą, pomidorami i czerwonym pieprzem. W innym miejscu był chleb i owczy ser, cukier, kawa. Puszki z sardynkami. Herbatniki i wafle. Było wszyst-ko. Ale na rynku, który zwykle jest miejscem zatłoczonym, ruchliwym i gwarnym, panowała cisza. (…)
Napotkaliśmy w bocznych uliczkach świat odmienny – opuszczony i już w agonii. Na ziemi, w brudzie i kurzu leżeli wychudzeni ludzie. Byli to mieszkańcy okolicznych wiosek. Susza pozbawiła ich wody, a słońce spaliło uprawy. Przyszli tu do miasteczka w rozpaczliwej nadziei, ze dostaną łyk wody i coś do jedzenia. Osłabieni i już niezdolni do żadne-go wysiłku, umierali śmiercią głodowa, która jest rodzajem śmierci najcichszej i najbardziej uległej (…)”.
R. Kapuściński, „Heban”, Czytelnik Warszawa 1998
Oceń, czy w tekście znajduje się informacja doty-cząca następujących przyczyn głodu:
Przyczyna Tak czy nie?
1 Uwarunkowania przyrodnicze Tak / o Nie
2 Długotrwała wojna o Tak / Nie
3 Niestosowanie nawozów o Tak / Nie
4 Wysoki poziom ubóstwa Tak / o Nie
Komentarz
Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność analizy i wnioskowania na podstawie informacji źródłowej. Zaprezentowany fragment pochodzi z książki znanego reportażysty Ryszarda Kapuścińskiego, przez co może być interesujący dla ucznia. Zadaniem ucznia jest oce-na, czy w tekście można znaleźć informację dotyczą-cą czterech wymienionych przyczyn głodu. Uczeń nie musi rozpoznać opisywanego kraju.
Jako pierwsza przyczyna głodu zostały wymienione uwarunkowania przyrodnicze. Mogłoby to być skrajne warunki klimatyczne, np. bardzo suche lub bardzo zim-ne. W tekście odnaleźć można zdanie: Susza pozbawiła
ich wody, a słońce spaliło uprawy. Na tej podstawie
na-leżało wskazać odpowiedź TAK. Takiego wyboru doko-nało 85,7% spośród 203 uczniów 2 klasy liceum uczest-niczących w badaniu.
W drugim stwierdzeniu pojawia się informacja o długotrwałej wojnie. Takie wydarzenie może być przyczyną klęski głodu, nawet na obszarach, które rzadko jej doświadczyły w okresach wcześniejszych. W tekście nie pojawia się jednak taka informacja, zatem prawidłową odpowiedzią jest NIE. Tak wskazało 84,2% badanych uczniów.
Trzecie stwierdzenie dotyczy braku nawożenia w rolnictwie opisywanego kraju. Podobnie jak punkcie wcześniejszym, nie znajdziemy odpowiadającej temu stwierdzeniu informacji w tekście (odpowiedź NIE). Tak wskazało 84,2% badanych uczniów.
Ostatnie stwierdzenie dotyczy ubóstwa ludności cierpiącej głód. W opisywanym tekście nie ma wprost podanej informacji o ubóstwie. Jednak pierwszy frag-ment tekstu opisuje zasobność lokalnego rynku. Kilka uliczek dalej ludzie umierają z głodu i pragnienia, cho-ciaż zarówno jedzenie, jak i woda znajduje się niedale-ko. Powodem tej sytuacji jest brak środków na zakup
SZK
OŁA
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
niezbędnych artykułów. Brak środków wynika z klęski suszy, która pozbawiła ludność rolniczą corocznych do-chodów oraz własnych źródeł żywności. To stwierdze-nie należy uznać za mające odstwierdze-niesiestwierdze-nie w tekście. Tak wybrało 73,4% badanych uczniów.
Całe zadanie okazało się umiarkowanie trudne dla uczniów. Poprawnie rozwiązało je 58,6% spośród bada-nych licealistów. Dobrze różnicowało testowaną grupę.
Zadanie może być wykorzystane przy realizacji na-stępujących zapisów podstawy programowej dla IV eta-pu edukacyjnego w zakresie podstawowym:
Wymagania ogólne:
I. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do ana-lizy i prezentowania współczesnych problemów przy-rodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych.
Wymagania szczegółowe:
2.4. Uczeń wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie (uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i polityczne, mechanizmy wpływające na nierówno-mierny rozdział żywności w skali globalnej).
