Anomalia magnetyczna od pioruna na górze Wżar koło Czorsztyna i projekt utworzenia rezerwatu im. St. Małkowskiego

(1)

rozciągłości NNW-SSE, podo~mie jak większość lin~i

dyslokacyjnych uwidocznionych na ryc. 4.

Sumując można przypuszczać, że andezyty Pienin wschodnich i zachodnich mają budowę geologiczną wiążącą się z tektoniką osadowych utworów pieniń

skich. Centralna część góry Wżar uległa prawdopo-dobnie dwukrotnej deformacji związanej z działal nością tworzenia się intruzji andezytów (starszej i

młodszej). Powtarzając za S. Małkowsldm przypusz-czenia · dotyczące występowania tu ·skrzyżowania się

dwóch dyslokacji, przypadającego na górę Wżar można przypuszczać, że miejsc·e to umożliwiło

wtarg-nięcie olbrzymiej · masy intrudującej, · która wypeł

nia dyslokacje równoleżnikowe w pierwszym etapie, a w drugim równoleżnikowe i· poprzeczne. W ten sposób można wyjaśnić szczególnie dużą ilość żył występujących w tym rejonie centralnym góry Wżar niespotykaną w innych obszarach Pienin.

LITERATURA

l. B i r k e n m a j e r K. - Forma geologiczna ande-zytów Wżar. "Acta Geol. Pol." Vol. XII, No. 2. Warszawa 1962.

2. M a ł k o w s k i S. - O stosunku żył andezyto-wych do budowy geologicznej okolic Pienin. Spraw. PIG (Biul. Serv. Geol. Pol.) t. II.

War-szawa 1923.

3. M a ł k o w s k i S. - Przejawy wulkanizmu w dziejach geologicznych okolic Pienin. "Prace Mu-zeum Ziemi", nr l. Warszawa 1958.

4. M a łosz e w ski S. - Badania magnetyczne występowania andezytów w -okolicach Szczawnicy. Wyd. Geol. Warszawa 1962.

5. M a ł o s z e w s k i S. - Tektonika andezytów góry W żar. i okolic w świetle wyników badań magne-tycznych. Spraw. z Posiedz. Korńsji P AN w Krakowie, 1960.

6. U h l i g V. - Mapy geologiczne w skali l : 75 000,

arkusze Nowy Targ Szczawnica. Wyd. Komis. Fizjograficznej PAU 1914.

SUMMARY

In the area of ande8ite occurrence in the Pieniny region (from Czorsztyn to Grywałd and Majerz) de-tailed magnetic surveys were made during 1958-1962,

and physical parameters were determined for some Pieniny andesite samples, i.e. magnetic susceptibility, longitudinal velocities and specific gravity (Tab. I). Technique of rriagnetic anomały interpretation is shown on Figs. l, 2 and 3. As· a result of this inter-pretation, a geologie map of andesite occurrence was made (Fig. 4). Moreover, it was shown that the mag-netic surveys do not corroborate the opinion on geo-logical structure :of the Wżar Mountain, as sugges-ted by J. MorozeWicz (1921) and S. Małkowski (1923, 1958), who supposed here the presence of a laccolith. The andesites occurring in the central part of the

Wżar Mountain and in its neighbouring area disclose vein structure (Figs. l, 2, 3, 4 and 5).

PE310ME

B 1958-62 ro,ąax Ha nnm~a,ąH pacnpocTpaHeHHSl . aH,ąe3HTOB B IleHHHHax (OT r. llopwTbiH no I'pbman,ą

H Mae111:) npoBo,ąHJIHCb ,ąeTaJibHi:.Ie

MarHHTOMeTpH-·'łecKHe HCCJie,ąoBaHHSl. ,lJ;JISl HeKOTOpbiX npo6 neHHHH-CKHX aH,ąe3HTOB 6biJIH. onpe,ąeneHbi <l>H3H'łeCKHe na-paMeTPbi - MarHHTHaSl BOCDpHHM'łHBOCTb,

ropH30H-TaJibHbie cocTaBJISliO~He H y,ąenbHbrn Bec (Ta6n. I). Cnoco6 HCTOJIKOBaHHSl MarHHTHbiX aHoMaJIHfl npe,ą cTaBneH Ha pHC.

l,

2, 3. Ilo ,ąaHHbiM HCTOJIKOBaHHSl cocTaBneHa reonorH'łecKaSl KapTa pacnpocTpaHeHHSl

aH,ąe3HTOB (pHc. 4). B CTaTbe yKa3biBaeTCSl, 'łTO npoBe,ąeHHbie MarHHTHbie Hccne,ąoBaHHSl He no,ąTBep ,ąHJIH B3rnH,ąa Ha reonorH'łecKoe cTpoeHHe r. BJKap,

Bbi.ąBHHyToro .fi. Mopo3eBH'łeM (1921) H C. ManKOB-CKHM (1923, 1958), YTBepJK,ąaBWHMH O HaJIH'łHH JiaK-KOJIHTa. AH,ąe3HTbi, 3aneraiO~He B ~eHTPaJibHOfl 'łaCTH

r. BJKap H Ha ee nepH<t>epHH, xapaKTepH3YIOTCSl JKHJibHbiM CTpoeHHeM (pHC. l, 2, 3, 4, 5).

STEFAN KOZŁOWSKI Instytut Geologiczny

ANOMALIA MAGNETYCZNA OD PIORUNA NA GÓRZE W2AR

KOŁO

CZORSZTYNA

I PROJEKT

U'ł'WORZENIA

REZERWATU IM. ST.

MAŁKOWSKmGO

W

1960 r. prowadziłem pomiary spękań ciosowych w andezytach na górze Wżar w ramach prac prowadzonych dla Komisji Geologicznej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie*. Podczas . wykonywania pomiarów spękań w dajce andezytowej, . w której

założony jest kamieniołom "Snoska", stwierdziłem,

że igła kompasu geologicznego wykazuje bardzo znaczne odchylenia od kierunku północnego. Dokład niejsze pomiary pozwoliły określić strefę i kierunek anomalii.

Dajka andezytowa eksploatowana dotychczas w

ka-mieniołomie "Snoska" tworzy ponad wyrobiskiem wyraźną grzędę morfologiczną · o ogólnym ·przebiegu N-S. W grzędzie tej znajdują się liczne skałki andezytowe tworzące pas wychodni o szerokości za-ledwie kilku metrów (ryc. 1). Skałki te zbudowane są z andezytu augitow.o-amfibo~owego, -reprezentują cego najmłodszą odmianę ande·zytu na górze Wżar. Jest to jednocześnie najbardżiej kwaśria o~miana andezytu spośród stwierdzonych dotychczas na górze W żar.

Mniej więcej w połowie zbocza, bo między

ka-mieniołomem "Snoska" a szczytem Wżal;':u, na jed-nej ze skałek tworzących wychodnię wspomnianej dajki, znajduje się anomalia magnetyczna. Strefa zasięgu całej anomalii wynosi zaledwie ok. l m. •) K o z ł o w s k l S. - Forma geologiczna i cios ande-zytów Wżaru koło Czorsztyna. Spraw. z. Pos. Kom. PAN w Krakowie, 1961.

Posuwając się od zewnętrznych granic anomalii ku jej centrum stwierdzamy coraz silniejsze odchylenie igły kompasu. Wreszcie w środku anomalii północny koniec igły wskazuje dokładnie południe. Wielokrot-ne pomiary pozwoliły stwierdzić, że strefa zdecy-dowanego odwrotnego namagnesowania· tworzy zała

maną linię prostą, zbliżoną do linii sp~dku

P<?-wierzchni bloku skalnego (ryc. 2). Anomaha ta . me

sięga głęboko w skałę, gdyż z drugiej. strony bloku prawie już nie zaznacza się.

Omówione cechy anomalii pozwalają zaliczyć ją do zjawisk powstałych pod wpływem uderzenia pio-runa czyli tzw. "Blitz-anomalie", opisywanych z Alp. Ze względu na dużą rzadkość tego typu anomalii wydaje się, że obiekt tego rodzaju powinien być uznany jako typowy - szkolny przykład zjawisk magnetyzmu ziemskiego. Omawiana anomalia po jej odkryciu w 1960 r. została oznaczona czerwoną barwą w terenie dla ułatwienia odnalezienia jej

pośród licznie tu występujących skałek andezytowych. Zagadnienie dals:z;ej . ochrony tej anomalii wiąże się z problemem utworzenia rezerwatu geologicznego, który miałby objąć również i niniejszą anomalię.

Badania wulkanizmu pienińskiego mają już wielo• letnią tradycję. Pomimo jednak pracy kilku pokoleń polskich geologów wiele problemów nie zostało jeszcze wyjaśnionych. Ukazujące się w ostatnich la-tach komunikaty Komisji Geologicznej PAN w Kra-kowie wskazują na daleko idące rozbieżności w in

(2)

Ryc. 1. Skałka andezytu na górze Wżar z anomalią magnetyczną. Oś anomalii zaznaczona jest bialą linią

na prawo ku górze młotlca.

Fot. S. Kozłowski

Fig. 1. Andesite klippen on the Wżar Mountain, dis-closino magnetic anomaly. Axis ot a'IIOmaly ł8 maT!ked by white Zinje

o,.

the Tight

aid.e

toward the top of

hammer. V Y

..

V Y

,"---~-

· ----~--:--:---~

.. \ : V • • ,.; • • "łł : t V • • V ~ • ..J i' V \ ; 'f ' \

\

l

V ~ • • V t t l l l ·' · ~

l

' • l

l ;

V ~ t l \ 4 .•• ~· .. •• • ' ~ l • l l .• '

V\

V

Y

.'.:V ••

'IIW

:. y, l

!

·/•

V

f

V • V ~.

l

/ . . ! , ." .. ., l , Y t l 1 / l , V l

04

Ryc. 2. Schemat anomalii na górze Wżar. Rycina przedstawia płaszczyznę bloku skaj!nego pochylonego

ku N.

1 - andezyt augitowo-arnflbolowy, 2 - strefa anomalii,

3 - linia, wzdłuż której igła północna kompasu wskazuje

południe, 4 - przypuszczalne · miejsce uderzenia pioruna.

Fig. 2. Scheme of a~maZy on the Wżar Mountain.. The iZZustration shows the pZa~ of roak bZock,

in.cii-ned to the north.

l - aug1te-8111oi)hjJboltti.c andeslite, 2 - zone of anomały,

3 - line awng which the N compass needle shows S

di-•rection, 4 · - presuma·ble site of ·thunderbolt strike.

pretowaniu zasadniczych form przejawów

wulka-nizmu w Pieninach.

Skały wulkaniczne· w Pieninach (andezyty i

bazal-ty) nie tworzą wielu naturalnych odsłonięć

dogod-nych do badań strukturalnych i petrochemicznych.

Wiele doskonałych odsłonięć powstało natomiast

dzięki eksploatacji andezytów, a to przede wszystkim

na górze Wżar. Na Wżarze powstały dwa

kamienio-łomy:· ."Snoska" na południowym zboczu oraz "Tulka"

i "Lisi Łom" na zachodnim zboczu. Eksploatacja

tych kamieniołomów zostanie w najbliższym czasie

350

Ryc. 3. Dajka andezytowa w kamieniołomie "Snos-ka" na Wżarze. Widoczne boczne kontakty z

warst-wami szczawnickimi.

Fig. 3. Andesite dike rfn the "S~ska" quarry on the W żar Mountain. LateraZ contacts · with the

Szczaw-nica beds are visible. ·

Ryc. 4. Dajka andezytowa na Wżarze. Widok pro-stopadle do jej biegu.

Fig. 4. Andesite dike on the Wżar Mountain. View perpendicular to its strike.

ostatecznie zatrzymana ze względu na coraz

trud-niejsze warunki górnicze oraz stan bezpieczeństwa

pracy.

Obecnie opracowywany jest projekt otworzenia

nowego kamieniołomu na wschodnim zboczu Wżaru.

W związku z likwidacją starych kamieniołomów

i ·sporządzaniem założeń do zagospodarowania

wschodniej części Wżaru wyłania się problem

za-bezpieczenia najważniejszych odsłonięć naturalnych

i sztucznych w formie rezerwatu geologicznego.

Re-zerwat ten miałby za zadanie zabiezpieczyć

najbar-dziej typowe formy występowania andezytów.

Prze-de wszystkim dotyczyłoby to dajek andezytowych

(augitowo-amfibolowych) przecinających starsze

an-dezyty, jak i warstwy szczawnickie. Dajki

andezyto-we na Wżarze są klasycznym przykładem zjawisk

tego rodzaju. ·Nigdzie w Polsce nie posiadamy tak

dobrze odsłoniętych i pięknie wykształconych dajek.

Szczególnie . dobrze widoczna jest dajka na połud

niowym zboczu w kamieniołomie ,;Snoska" (ryc. 3).

Profil tej dajki badany był szczegółowo zarówno pod

względem petrochemicznym (St. Małkowski), jak

i wykształcenia ciosu . termicznego (S. Kozłowski).

Monograficzne prace St. Małkowslciego ilustrowane

doskonałymi fotografiami opierają się w dużej

mie-rze na przykładach i obserwacjach poczynionych

w kamieniołomie "Snoska". Dlatego też zachowanie

pewnych fragmentów tego nieczynnego już dzisiaj

kamieniołomu miałoby znaczenie naukowe i

(3)

o

500rr· Ryc. 5. Projektowana strefa rezerwatu; l - dajka andezytowa, 2 - lokaliza-cja anomalii magnetycznej, 3 - ' pro-ponowane granice

rezer-. watu.

Fig. 5. Projected zone

of reserve. l - andesite dike, 2 -site of magnetic anomaly;

3 - proposed boundaries of reserve. Ponad kamieniołomem "Snoska" dajka tworzy

wy-bitą grzędę morfologiczną. Występujące . tu liczne skałki (ryc. 4) pozwalają śledzić wewnętrzną· budowę dajki. Na jednej. ze skałek .stwierdzona została anomalia . magnetyczna.

Kamieniołom "Snoska" jak i omawiana dajka znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie przełęczy Snoska, przez którą przechodzi szosa z Czorsztyna do Szczawnicy. Warunki komunika~yjne jak

rów-nież dostęp do proponowanego rezerwatu są wyjąt kowo korzystne.

Pro.jektując rezerwat geologiczny na Wżarze myśl wraca zawsze do St. Małkowskiego, który ponad

40 lat pracy poświęcił badaniom andezytów pieniń skich. ·Twórca tak wielu rezerwatów przyrody nie-ożywionej w Polsce powinien mieć przynajmniej jeden rezerwat noszący Jego tmię. Dlatego też pro-ponuję, aby projektowany rezerwat geologiczny na górze Wżar nazwać imieniem Stanisława Małkow skiego.

SUMMARY

In 1960 a magnetic anomały was discavered at the andesite dike exposures on the Wżar Mountain (Fig. 1). Extension of the anomały amounts about l m.

In its central part, along the broken straight line, compass needle shows a deviation amounting exactly

180° (Fig. 2). This anomały ·was, most probably, caused by thunder strike (so-called "Blitzanomalie"). The anomały under discussion occurs near by tbe

"Snoska" stone quarry, being not exploited, at

pre-sent. The Sl\lrrounding area of the quarry should be regarded, together with "the thunder magnetic ano-mały, as a geological reserve (}f volcanic phenomena in· the Pieniny region:

PE310ME

B 1960 r. Ha rope B:map (pHc. l) o&ma BbUIBJieHa MarHHTHa.ll aHOMaJIH.II, npHypO'leHHa.R K BbiXO~aM

a~e3HTOBO~ ~a~KH. 3oHa pacnpOCTpaHeHH.II aHOMaJIHH paBHa OKOJIO l M. B ee ~eHTpe no JIOMaHO~ JIHHHH CTpeJIKa KOMnaca OTKJIOH.IIeTC.II TO'lHO Ha 180° (pHC. 2).

IIO BCe~ aepO.IITHOCTH, 3Ta aHOMaJIH.II B03HHKJia

. BCJie~CTBHe y~apa rpoMa, TaK Ha3. "BJ!itzll'IlOmalie". OnHC&IaaeMa.R aHoMaJIH.II Haxo~HTC.II BOJIH3H Bbi-paooTaHHoro Kap&epa "CHocKa". IIpe~JiaraeTcn, 'lTOo&I OJIH:HtafiWHe OKpeCT_HOCTH 3TOrO Kapbepa BMeCTe c MarHHTHofl aHoMaJIHe~ . 6&IJIH npH3HaH&I reoJio-rH'leCKHM 3anoae~HHKOM ayJIKaHH'lecKHx .IIBJieHHfl B IleHHHHaX.

I~IMETODY

PRACYI41

JADWIGA URBANlAK Jnstytut . Geologiczny

METODA CALKOWITEJ EKSPLOATACn MAKROFAUNY Z OKRESLONEJ

OBJĘTOSCI

MASY SKALNEJ W MIOCENm PRZEDGORZA KARPAT

W

WYNIKU eksploatacji makrofaun z różnych, pod względem litologicznym i wiekowym, osadów odsłonięć Jury Krakowskiej, a następnie miocenu Prżedgórza Karpat, autoo-ka poczyniła sze-reg obserwacji dotyczących techniki eksploatacji fauny, sposobu wykorzystania zebranych szczątków

skorup i metod pracy, udoskonalających poSługiwanie się skamieniałościami w celach stratygraficznych, ko-relacyjnych, ekologicżnych i sedymentacyjnych.

Uwagi w niniejszym artykule · dotyczą miocenu Przedgórza Karpat na odcinku ·między rzekani i DU-najcem a Wisłoką. Jest to obszar występowania osa-dów tortońskich, które na ogół są bardzo jednO$taj-nie wykształcone (l; 2, · 4, 5)~ Autorka przedstawia własną metodę eksploatacji fauny wypróbowaną na jednym z ciekawSzych odsłonięć miocenu przedgórza

(Szcżepanowice). Zebrany materiał z tego odsłonię

cia metodą całkowitej eksploatacji dał dobre wyniki. Rzadkie na ogół odsłonięcia z makrofauną i jej zły stan zachowania są w miocenie Przedgórza zja-wiskiem powszechnie znanym. Na obszarze międ.zy Dunajcem a Wisłoką, a więc na odcinku ok. 100 km, znaleziska makrofauny należą do rzadkości. Zatem, tak na tym obszarze, jak też i na terenach dalszych nie może być mowy o jakiejś równowadze w uzyski-waniu materiału makro i mikrofauny i wyciąganiu

wspólnych wniosków. Równowaga ta m(}że istnieć

tylko w poszczególnych punktach występowania ma-krofauny, z których jednocześnie pobrane zostały próbki do badań mikrofauny. Na (}mawianym obsza-rze punktem takim jest miejscowość Szynwałd koło Tarnowa (4).