M ARIAN Ś M IA ŁKOW SKI
N A ZW ISKA
M IESZKAŃCÓW W SI GORAJEC W POW . ZA M O JSK IM
Wieś G orajec leży w środkow o-zachodniej części pow. zam ojskiego w pobliżu jego g ranicy z pow. biłgorajskim . J e s t to wieś duża, liczy bowiem ok. 3 tys. m ieszkańców i składa się z 3 wiosek: S ta re j Wsi, Z a staw ia i Zagrobli. P o II w ojnie św iatow ej n a stą p iły duże zm iany w cha rak terze wsi. O becnie je st ona całkow icie zelektryfik ow an a, posiada dużą szkołę podstaw ow ą, grom adzką rad ę narodow ą, ośrodek zdrow ia w raz z apteką, pocztę oraz k lub „R uch u ”. Po r. 1956 ustanow iono tu ta j parafię rzym skokatolicką i zbudow ano m ały kościółek. P o d w p ły wem w ym ienionych czynników k u ltu ro tw ó rc z y c h w ioska przeistacza się z m iejscowości odciętej od św iata w m iejscow ość o w ysokim poziom ie cyw ilizacji k Z pow yższym i przem ianam i wiąże się oczywiście zjaw isko szybkiego zanikania gw ary.
G orajec jest wsią starą, jego początek sięga X IV w.2 W nioski w y snute z analizy słow otw órczej nazw y Gorajec nie przeczą ta k w czesne m u datow aniu pow stania wsi. J e s t to nazw a d e m in u ty w n a utw o rzo na od nazw y osady Goraj p rzy pom ocy fo rm a n tu -ec. N azw y zdrobniałe, w edług chronologizacji nazw m iejscow ych W. T aszy ck ieg o 3, należą do g rupy nazw najm łodszych. Taszycki zastrzega jednak, iż tej chronolo gizacji nie należy trak to w ać rygorystycznie, gdyż w k o n k re tn y c h p rz y padkach m ogą być różne od niej odstępstw a. W skazuje ona jed y n ie na w zględną starość pew nych g ru p nazw m iejscow ych w stosun ku do in nych g ru p i nie rozstrzy g a czasu pow stan ia m iejscowości. G orajec leży w odległości ok. 15 km od G oraja. J e s t to odległość dość duża i w
ska-1 D opiero od ska-1966 r., po zb u d ow an iu szosy, w ie ś otrzym ała p ołączen ia au to bu sow e z n ajb liższym i m ia sta m i o d leg ły m i w lin ii prostej o 10 km — S zczeb rze szyn, 20 km — B iłgoraj, 30 km — Zamość.
2 Inform ację tę zaw d zięczam k an clerzow i K urii B isk u p iej w L u b lin ie, ks. W ojciechow i O lechow i, który in teresu je się tym terenem . N ie w iem , n iestety , na jakiej p od staw ie opiera sw ój sąd.
żuje, że zasiedlenie ty ch teren ó w m usiało być niew ielkie, skoro od nazw y ta k odległej m iejscow ości utw orzono inną nazw ę m iejscow ą. Go raj pow stał w w. X III 4, zaś p raw a m iejskie otrzym ał w 1377 r.5, można więc przyjąć, że i początek G orajca sięga końca w. XIV.
Ze w zględu n a przejrzystość p rac y i łatw ość odnalezienia odpowied niego nazw iska m ate ria ł p rzedstaw iam w układzie alfabetycznym , a do piero potem przeprow adzam jego klasyfikację. Dla w ykazania nazw isk autochtonicznych niezbędne było porów nanie m ateriału współczesnego z historycznym . W ty m celu sięgnięto do księgi m etry k aln ej z 1. 1770— 1799, n a jsta rsz ej, jak a z n a jd u je się w k an celarii p arafii Mokre Lipie, do k tó re j kiedyś należał Gorajec.
N a zakończenie uw ag w stęp ny ch podaję k ró tk ą ch a ra k te ry sty k ę m iejscow ej gw ary. Zgodnie z dokonanym przez W. K uraszk iew icza6 po działem g w ar lubelskich na północne, południow e, wschodnie i zachod nie g w arę g o rajeck ą należy zaliczyć do gw ar południow ych i w schod nich w ojew ództw a lubelskiego. J e s t to gw ara polska z pew nym i jednak w p ływ am i ukraińskim i. J e d n ą z w ażniejszych jej cech jest w ystępow a nie sam ogłosek pochylonych. Pochylenie je s t tak silne, że prow adzi do utożsam ienia sam ogłosek pochylonych z odpow iednim i samogłoskam i jasnym i.
Ścieśnione a = o i w y stęp u je zam iast ogólnopolskiego a w niew ielu ju ż w yrazach, szczególnie przed spółgłoskam i nosowym i, np. bocion,
Jon, parćonka i reg u la rn ie w sufiksie -anka: Batorśćonka, Smarkalonka,
Ścieśnione e = i/y zależnie od w aru n kó w fonetycznych, np. x l ’ip,
m l ’iko, xVif, g f y x , f y k a , zygar.
Ścieśnione o = u, np. gura, bur.
B rzm ienie ścieśnionych sam ogłosek e i o uzależnione jest rów nież od akcentu, k tó ry w p ływ a na ich red u k cję iloczasową, jeśli w y stęp u ją one p rzed sam ogłoską akcentow aną. R edukcja ta przew ażnie jest tak silna, że prow adzi do utożsam ienia ty ch sam ogłosek z u, i/y, np. pumagać, pu-
rombać, vyse le 7.
Sam ogłoski jasne a, o i e w ym aw ia się tak jak w języku ogólno polskim .
4 P od aję za S ł o w n i k i e m g e o g ra f ic zn y m K r ó l e s t w a Polskiego i in n y c h k r a j ó w s ł o w i a ń s k i c h (W arszaw a 1880— 1902, t. II, s. 691, SG II 691).
5 S. W a r c h o ł , N a z w y m i a s t L u b e ls z c z y z n y , L ublin 1964, s. 60.
8 P r z e g l ą d g w a r w o j e w ó d z t w a lu belskiego. M onografia sta ty s t y c z n o -g o s p o d a r - c za w o j e w ó d z t w a lubelskiego, L u b lin 1932, s. 273— 324.
Sam ogłoska u pod w pływ em spółgłoski nosow ej obniża czasem sw oją artyk ulację, np. font, gront, śpont.
Sam ogłoski i, y m ają d y stry b u c ję ta k ą sam ą ja k w jęz y k u ogólno polskim . P rzed spółgłoskam i sonornym i: l, i, m, n, r n a stę p u je w w ielu w yrazach obniżenie arty k u lacji, np. fe r a n k a , jenteres, rob’e m y. W sy la bach zam kniętych spotykam y się z przejściem g ru p y -ił w -ul, np. p ’uy.,
b’uu, nośuu ale p‘iua, b’iya, n o ś iu a 8.
Sam ogłoska ą w ym aw iana je s t jak nosowe o, sam ogłoska ę m a w a r tość u stn ą e lub y. P rzed spółgłoskam i szczelinow ym i spo ty k am y sy n chroniczną w ym ow ę sam ogłosek nosowych, ale czasem ■— pod w p ły wem ukraiń sk im — asynchroniczną, np. v ę s k ’i, v q s, v ę x , gęś obok von- s k ’i, vons geńś. P rzed spółgłoskam i z w arty m i sam ogłoski nosowe roz
kład ają się na odpow iednie sam ogłoski u stn e i spółgłoski nosowe, k tó ry ch m iejsce a rty k u la c ji uzależnione jest od n astęp ującej zw artej, np. m przed w argow ym i: domp, tromba, gemba; n p rzed przedn io- i ty ln o ję z y k o w y m i9: prent, tendy, try n d u v a ty , uonka, payonk; ń przed a fry k a - tam i m iękkim i: p ’eńć, seń%a, ćońć.
Z innych zjaw isk sam ogłoskow ych w ym ienić należy w ystępow anie spółgłosek p ro tety cznych w nagłosie: Jańelka, Jadam, Jeva, X a m e r y -
ka; labializację przed nagłosow ym o: uokno, u o lxa ,u o rk a .
W zakresie spółgłosek zasadniczą cechą opisyw anej gw ary je s t b rak m azurzenia, co W. K uraszkiew icz p rzy p isu je w pływ ow i sąsiednich gw ar ukraińskich 10. Spotkać się n ato m iast m ożem y ze zjaw iskiem odw rotnym , czyli szadzeniem . O granicza się ono do nielicznych jed n a k w yrazów :
sabat, śayata, smalec, yopćas (obcas*.
F onetyka m iędzy w yrazow a jest ubezdźw ięczniająca: brat m a t k ’i, jak
należy, pśyńeś mi, tak uadńe.
Zasób i a rty k u la c ja spółgłosek są w zasadzie zgodne z polszczyzną k u ltu ra ln ą n . Nie m a w pły w u ukraińskiego w a rty k u la c ji ł i ch: ł jest w argow e i brzm i jak niezgłoskotw órcze u, nato m iast ch je st bez dźwięczne.
P rzedstaw ione uw agi nie w y czerp u ją oczywiście w szystkich zagad nień zw iązanych z gw arą, niem niej jed n a k p ozw alają n a ogólne zorien tow anie się w jej c h arak terze i m am nadzieję, że pom ogą w lepszym zrozum ieniu m ate ria łu onom astycznego.
8 Por.: ibidem , s. 282.
8 Brak n tyln ojęzyk ow ego sp ow od ow an y jest rów n ież w p ły w e m język a u k raiń skiego, w którego sy stem ie fon etyczn ym n ie m a tej głoski.
10 Op. cit., s. 288 n.
I
O becnie p rzed staw iam w w ykazie alfabetycznym nazw iska osób za m ieszkujących G orajec w 1. 1964— 1965 w raz z podaniem etym ologii i in ny ch w iążących się z n im i uwag. Z rozw ażań etym ologicznych w y kluczam nazw iska niesłow iańskie. Jak o hasło podaję form ę urzędow ą nazw iska, a obok w naw iasie jego postać fonetyczną, jeśli w ym ow a gw a row a różni się od w ym ow y polszczyzny k u ltu ra ln e j.
1. A ltb a u m (A lb a n ) — n. niem ieckie rodziny żydowskiej. 2. A n to n ik — n. patronim iczne od im. Antoni.
3. Banach — n. od im. B e n e d yk t.
4. B a rtn ik — n. od zaw odu bartnika, czyli pszczelarza w daw nej Pol sce, lu b im ienia Bart (B artłom iej) z fo rm an tem patronim icznym
-nik. S. R o sp o n d 12 podaje rów nież obie możliwości w yprow adze
nia etym ologii tego nazw iska, ale w odw rotnej kolejności. W a rty k u le n iniejszym p rzy jęto jed n ak zasadę, że w pierw szym rzędzie uw zględnia się w yw odzenie nazw isk od apelatyw ów , jeśli oczy w iście tak ie istnieją.
5. Batorski — n. od m iejscow ości, por. Bat orz, Batorska Wola (SG I 117) lub nazw osobowych Bator, B a t o r z 13.
6.. Bielak — n. od w y gląd u człow ieka tak nazw anego, utw orzone od rdzenia biel- p rzy pom ocy fo rm a n tu -ak częstego w nazw iskach tego ty p u , por. Czerniak, Nowak. Nie m ożna w ykluczyć ew en tual ności, że je st to nazw isko patronim iczne od n. os. Biel, Biela, jed n ak sufiks -ak, jako patro n im iczn y , w y stęp u je bardzo rzadko na b ad an y m terenie. O bjaśnienie pierw sze w ydaje się więc bardziej
p rzekonujące. *
7. Biernat |j Biernad — n. od im. Bernard.
8. B irko w ski — n. od m iejscowości, por. Birkó w (SG I 231).
9. Boga) — n. od im. staropolskiego z pierw szym członem Bog- (Bo
gumił, Boguchwał, Bogdan) i fo rm an tem skracającym -aj. N otuje
je rów nież S. K o z ie ro w sk i14 w raz z podobnym i Boraj, Bożaj.
10. Boraczek (Bu racek ) — w zw iązku z licznym i nazw iskam i Bor,
Borak 15 nazw isko to uw ażam za patronim iczne, chociaż S. B. L in
de 16 podaje form y borak || burak.
12 S ł o w n i k n a z w i s k śląskich, Czę ść 1: A — F, W rocław 1967, s. 28. 13 Ibidem , s. 33. 14 N a z w is k a , p r z e z w i s k a , p r z y d o m k i , im ion a p o ls k ie n ie k t ó r y c h t y p ó w s ł o w o t w ó r c z y c h , P ozn ań 1938, s. 196. 15 P o r .: R o s p o n d , op. cit., s. 73. 18 S ł o w n i k j ę z y k a polskie go, L w ó w 18542, t. I, s. 147.
11. Braszko — n. od im. Bratosław z fo rm an tem hipokorystycznym
- k o 17. Por. n. os.: Brach, Brasz, Braszak, Braszczak.
12. B y k — n. ze św iata zwierzęcego.
13. Bzdziuch || Bździuch — n. odczasow nikow e z fo rm a n te m -uch, por.
bździeć.
14. Cebula (Cybula) — n. ze św iata roślinnego.
15. Charkot || Harkot — n. z zak resu zjaw isk słuchow ych. 16. Chaszcz -— n. ze św iata roślinnego.
17. Chorzępa || Chorzempa II Horzępa (X u f e m p a ) por. chory, imię
Chorz: C h o r -jt: c h o r y 18. Typ słow otw órczy Skorzępa, C h o r z ę p a 19.
Por. rów nież nazw y m iejscow e Chorzempowo, Chorzepin (SG I 634). 18. Chwiejda — n. utw orzone od rdzen ia czasow nikow ego c h w ie j- przy
pomocy p rzy ro stk a -da, por. podobne Bojda, Bajda lu b a p p ellati- vum bujda.
19. Cichocki — n. z sufiksem p atron im iczn y m lub s tru k tu ra ln y m . Mo gło ono pow stać w dw ojaki sposób: 1) od nazw iska Cichota (Ci-
c ho t+ ski), 2) w p ro st od nazw iska Cichy (Cich + ocki).
20. Czajka — n. ze św iata zwierzęcego.
21. C zarkowski — n. od m iejscowości, por. Czarków (SG I 735). 22. Czernik ■— por. czerny (czarny) lu b n. os. C ze rn y 20.
23. C zerw || C z y r w — n. ze św iata zwierzęcego.
24. Czok — n. deryw ow ane w stecznie od czasow nika czokać (cmo kać* 21.
25. Dąbek — n. ze św iata roślinnego. Może to być fo rm a d e m in u ty w n a lub p atronim iczna 22.
26. Dubiel — n. od cechy w ew n ętrzn ej człow ieka ta k nazw anego, du-
biel (głupiec)23. S. R o sp o n d 24 podaje rów nież in te rp re ta c ję Dub-;
ty p na -el: Dubiel, Cięciel. Zob. uw agę do nazw iska Bartnik. 27. Duer || Ducher — n. o n iejasnej etym ologii.
28. Dzida — n. z dzieł ręk i ludzkiej.
17 W. T a s z y c k i, N a j d a w n i e j s z e p o ls k ie im io n a o so b o w e , K rak ów 1925, s. 48.
18 T e n ż e , Im io n a skrócone t y p u Budź, B udzą (R ozpraw y i stu d ia p o lo n i styczne. I O nom astyka), W rocław 1958, s. 27.
18 P o r .: R o s p o n d , op. cit., s. 125. 20 Ibidem , s. 165.
21 J. K a r ł o w i c z, A. K r y ń s k i , W. N i e d ź w i e d z k i , S ł o w n i k j ę z y k a p o l skiego, W arszaw a 1900, t. I, s. 395, SW I 395.
22 P o r .: R o s p o n d , op. cit., s. 184.
23 A. B r u c k n e r , S ł o w n i k e t y m o lo g i c z n y j ę z y k a pols kie go, K rak ów 1927, s. 101.
29. D ziduch — por. n. Dzida. F o rm a n t -uch pełni tu ta j fu n k cję aug- m e n ta ty w n ą i p ejo raty w n ą, por.: staruch, paluch, leniuch.
30. Dziura — n. odapelatyw ne.
31. D ziurdzia — S. R o sp o n d 25 określa to nazw isko jako niejasne i w y suw a przypuszczenie, że pochodzi ono od dziurdzieć (ciurczeć),
d ziurgiem <ciurkiem ). B ardziej jed n ak przeko nu je w yprow adzenie
tego nazw iska od rum uńskiego im ienia Giurgea (Jerzy) 26.
32. Dziw ota — n. z rdzeniem czasow nikow ym dziw- (dziwić się) i for- m an te m -ota. Por. Skrohota, Najmota.
33. Ferenc — n. od w ęgierskiej form y im ienia Franciszek 27. 34. Flis — n. od zawodu.
35. Furie pa (Furl’ipa) — n. o n iejasnej etym ologii, może od forleba (w eranda, ta ra s ' 28.
36. F u rm a n e k — por. ap p ellativ u m fu rm a n lub n. os. Furman.
37. G a jew ski — n. od m iejscowości, por. liczne Gajew, Gajewo (SG II 441).
38. Garbacz — n. od cechy zew nętrznej osoby nazw anej. 39. Gąsior — n. ze św iata zwierzęcego.
40. Glina — n. odapelatyw ne.
41. Gliwa — n. ze św iata roślinnego. J e st to rodzaj grzyba rosnącego głów nie n a drzew ach 29.
42. Glowala (G uuvala) — n. od części ciała ludzkiego. F o rm an t -ala n a d a je m u odcień au g m en taty w n o -p ejo raty w n y , por. Brodala,
Brzuchala, Grubala.
43. G łó w k a — n. sek u n d arn e od części ciała.
44. Gozdecki (G uzd eck’i) — n. od miejscowości, por. Gozdek, Gozdec-
kie SG II 759. Gozd <las>30.
45. G rygiel — n. od u k raiń sk iej fo rm y im ienia Grzegorz: Grygorij z fo rm an tem sk racający m -el.
46. G r z y w n a ■— n. odapelatyw ne.
47. Hasiec — praw dopodobnie h y b ry d a niem iecko-polska, por. n. Has. 48. Hołota || Chołota (Xuyota) — n. oznaczające w X V III w. człowieka
biednego, nie posiadającego m ie n ia 31.
25 Ibidem , s. 234.
28 S. H r a b e c, N a z w y geo g ra ficzn e H u cu lszcz yzn y, K raków 1950, s. 175. 27 J. S. B y s t r o ń, N a z w i s k a pols kie , L w ó w — W arszaw a 19362, s. 269.
28 S ł o w n i k st aropolski, pod red. S. U rbańczyka, W rocław 1956—1959 i lata n a stępne, t. II, s. 365.
29 F. S ł a w s k i, S ł o w n i k e ty m o lo g i c z n y j ę z y k a polskiego, K raków 1952 i lata n astępne, s. 285 ; K. M o s z y ń s k i, U w a g i do 4. z e s z y t u „ S ło w n i k a ety m olo giczn ego j ę z y k a p o ls k ie g o ” F. S ła w sk ie g o , „Język P o lsk i”, X X X V I (1956) 202.
30 S ł a w s k i , op. cit., s. 329. 31 L i n d e , op. cit., t. II, s. 185.
49. J a c h y m e k ■— n. p atronim iczne od im. Joachim.
50. Jaskuła — n. ze św iata zwierzęcego, popraw nie pow inno się pisać
Jaskóła, działa tu jed n ak analogia do licznych rzeczow ników na -ula.
51. Jargiełło || Jargieło (Jarg’eyo) ■— n. pochodzenia litew skiego.
52. Jarosławski (Jarusuask’i) — n. od m iejscow ości Jarosław lub tak ie go sam ego im ienia osobowego.
53. Jusiak — n. patronim iczne od im ienia zaczynającego się n a Ju-, np. Justyn.
54. Kaczor — n. ze św iata zwierzęcego.
55. K am iń ski — n. od m iejscowości, por. liczne K a m ie ń (SG III 731— 741).
56. Kapuśniak — n. od potraw y.
57. K aw ucha — n. to w y stęp u je ju ż w księdze m etry k aln e j z 1770 r., wobec czego nasu w a się przypuszczenie, że nie pochodzi ono od nazw y napoju, zresztą takiej form y a u g m en taty w n ej nie n o tu je ani Linde, ani SW (znany przecież z tego, że zam ieszczał tw o ry potencjalne), ani P. S m o czy ń sk i32. N ależy więc szukać innej drogi objaśnienia tego nazw iska. L in d e 33 p odaje k a w y (banialuki, głu p stwa*, kawić = drw ić głową. W S W 34 spotykam y kawić (bredzić jak kaw ka, pleść*. A więc kawucha: K a w ucha jest nazw ą w yk o naw cy czynności kawienia. P or. lizucha (od lizać) (pochlebca* i inne 35
58. Kaziród — n. ty p u przezw iskow ego, por. kazirodztwo.
59. K iepek — n. od cechy w ew nętrznej osoby nazw anej. J e s t to form a sekundarna, gdyż na głupca m ówi się jed ynie kiep.
60. Kiszczak — por. kiszka; ty p Babiak, Baraniak, Bączak — sek u n- darne* odapelatyw ne.
61. Koczuła (K uć u u a ) — por. kaczać, kocić, koczyć = tarzać, taczać, toczyć s i ę 36. F. S ła w s k i37 p odaje kocić — toczyć; koczyć zam iast
kocić pod w pływ em ruskim . Por. u k raiń sk ie k o ty t y , koczu. N azw i
sko to oznacza więc w ykonaw cę czynności koczenia.
62. Kołcon — n. z dziel ręk i ludzkiej. Pochodzi od a p p ellativ u m k o ł
czan, w k tó ry m zaszły 2 procesy fonetyczne: m azurzenie i pochy
lenie sam ogłoski a.
82 S ło w ia ń sk ie im ion a p o sp o lite i w ła s n e z p o d s t a w o w y m -ch- w części sufi-ksalnej, Łódź 1963.
33 Op. cit., t. II, s. 337. 3* II 304.
35 S m o c z y ń s k i, op. cit., s. 36. 88 SW II 195.
63. Kołodziej (Kuuoęej) —- n. od zawodu, oznacza rzem ieślnika tru d niącego się w y rab ian iem kół i wozów.
64. K o m orn ik (K u m o r ń ik ) — n. oznaczające człowieka biednego, nie posiadającego w łasnego m ieszkania.
65. Korgul — por. kargol (pień pokręcony albo człowiek połam any*38 i n. os. Kargol, Kargul.
66. Kosz — n. z zak resu dzieł ręki ludzkiej. 67. K o t — n. ze św iata zwierzęcego.
68. Kow al ■— n. od zawodu.
69. Kozioł — n. ze św iata zwierzęcego.
70. K o zy ra (K u z y r a ) — n. odapelatyw ne, por. kozera (powód; aw an tu ra ; a tu t w grze w karty*. .
71. K r a w c z y k — n. sek u n d arn e od zawodu. 72. K r u k — n. ze św iata zwierzęcego.
73. K r u k o w s k i — n. z sufiksem s tru k tu ra ln y m lub patronim icznym
-(ow)ski. Istnieje rów nież m iejscowość K ru k o w o (SG IV 727), ale
od niej nazw iska nie w yprow adzam , gdyż n a badanym terenie fo r m acje tego ty p u są rzadkie.
74. K r u s z y ń s k i — n. od m iejscowości, por. liczne K ru szy n , K ruszyna (SG IV 740— 742).
75. K r y k — n. pochodzenia ukraińskiego, ukr. k r y k = poi. krzyk. 76. K rza k — n. ze św iata roślinnego.
77. K rzy szc za k — n. patronim iczne od im. K rzysztof. 78. K siążek — n. d em in u tyw n e lub patronim iczne od ksiądz.
79. K u b in a — n. od im. J a k u b z sufiksem hipokorystycznym -ina. 80. K u la — n. odapelatyw ne.
81. K u r e k — n. ze św iata zwierzęcego, sekundarne.
82. K w a p is z — n. z rdzeniem czasow nikow ym kw a p-{kw apit się) i su fiksem -isz częstym w nazw iskach tego typ u, por. Chrapisz, Dzie
lisz, Gromisz.
83. K w ia tk o w s k i — n. utw orzone sztucznie, jego w łaściciel nazyw ał się daw niej B y k . W arto zauw ażyć, że m iejscowość K w ia tk ó w rów nież istn ieje i jak widać, p raw ie każde nazw isko na -ski da się w yprow adzić od m iejscowości.
84. L e jm a n — n. niem ieckie rodziny żydow skiej.
85. L e w a n d o w ski (L ’ivand o sk’i) — n. od miejscowości, por. Lewandów (SG V 185).
86. Ładosz — n. od staropolskiego zaw ołania Łada, por. liczne m iej scowości Łada, Ła dy (SG V 567— 568). Typ słow otw órczy Antosz,
Bartosz, Androsz.
87. Łucko — n. od ukraińskiego im ienia Łu cko 39. 88. Ł uka sik — n. patronim iczne od im ienia Łukasz.
89. Maciąg — M. R u d n ic k i40 w yprow adza to nazw isko z ps. Mat-ęgo. P ierw iastek m a t- ten sam, co w matoł i n. os. Matoga. N azw iska z ty m form atem c h a ra k te ry z u ją osoby pod w zględem cechy, w łaś ciwości w yrażonej w rdzeniu. Por. Badziąg, Misiąg, Smieląg. 90. Makaj — n. odczasow nikow e w form ie rozkaźnika, makaó (bić) 41.
Por. Czekaj, Słuchaj.
91. Malinowski — n. od m iejscowości, por. Mąlinów, Malinowo (SG VI 17— 18),
92. Małysz — n. od im ienia staropolskiego Małysz, por. liczne m iejsco wości Małysze, Małyszew, M ałyszewo, M a łyszyn (SG V I 82— 83) 93. Marczak — n. patronim iczne od im. Mar-eic lub m iesiąca marzec
w funk cji nazw iska. .
94. Marzec — n. od nazw y m iesiąca. 95. Mazur — n. etniczne.
96. M azurek — n. patronim iczne od n. os. Mazur.
97. Mróz — n. z zakresu zjaw iska atm osferycznego. M ożliwa je s t rów nież etym ologia od im. A m b ro ż y : Jam ró z : Mróz.
98. M rozek — form a patronim iczna od n. os. Mróz.
99. Nalepa — n. odapelatyw ne, nalepa (część pieca, w ylepienie pow ały lub ściany gliną*.
100. Niedzielski (Ńi%elsk’i) — istn ieją w praw dzie m iejscow ości N ie
dziela, Niedzielsko (SG V II 63— 64), ale nazw iska tego ty p u cha
rak tery sty czn e są raczej dla ludności żydow skiej p rzy jm u jącej c h rz e s t42.
101. N iedźw iedzki || Niedźwiecki (Ńi%veck’i — n. od m iejscow ości N ie
dźwiada (SG V II 65) lu b n. os. N ied źw iedź z fo rm a te m s tr u k tu ra l
nym lub patronim icznym -ski.
102. N ow ak — n. odprzym iotnikow e, oznaczające człow ieka now ego we wsi.
103. Oberwajs (y.Obervajs) — n. niem ieckie rodziny żydow skiej.
104. Odrzywolski (uO%zyvolsk’i) — istn ieje w praw dzie w powiecie opo czyńskim osada i m iasteczko O drzyw ół (SG V II 394), niegdyś w łas ność szlacheckiej rodziny Nałęczów O drzyw olskich, ale w naszym
39 S ł o w n y k w ła s n y c h im e n ludej. T retie w yd an n ia, w y p r a w łe n e i dopow nene. Za red. S. P. Ł ew czen k a, K ijó w 1967, s. 32.
40 S u fi k s y ze sp ółgło ską -g-, „Slavia O ccid en ta lis”, t. X (1931) 278— 304. 41 A. K r a s n o w o l s ł i , S ł o w n i k staropols ki, W arszaw a 19.14, s. 166.
42 P o r .: B y s t r o ń, op. cit., s. 256; M. Z e m b a t y - M i c h a l a k o w a , N a z w i ska górali w Bia łce T a trz a ń sk iej, „R ozpraw y K om isji J ęzyk ow ej W rocław sk iego T ow arzystw a N au k ow ego”, VI (1966) 362.
p rzy p a d k u należy raczej w y b rać etym ologię inną i uznać nazwisko to za „uszlachcone” O drzyw ół (od zajęcia osoby trudniącej się o pra w ianiem wołów).
105. Olech (y.Olex) — n. od im. Aleksander.
106. Oleszek (y O le se k ) — form-a p atronim iczna od Olech.
107. O m io tek (u O m ’o tek ) — n. odapelatyw ne, omiotki 'om ieciny, ograb- ki>43
108. Osman (u O sm an) — n. od im ienia tatarsk ieg o Osman 44.
109. Osuch (y O s u x ) n. odapelatyw ne, osuch (placek, wyspa, uschłe drze w o1 oraz przenośnie (człowiek w y ch u d ły 1. W ty m ostatnim w ypad k u istn ieje najw iększy zw iązek-m iędzy apelatyw em a nazw ą w łas ną, wobec czego nazw isko to um ieszczam w g ru pie nazw isk cha rak te ry z u ją c y c h osobę nazw aną ze w zględu na cechę zew nętrzną. 110. P aczos — n. odapelatyw ne; pacześ, paczoski 'poplątane włókna,
o trzy m y w an e p rzy czesaniu ln u 145. Z. G lo g e r46 w ym ienia, nie po d ając źródła, im ię Paczesław z r. 1227, którego jednak nie po tw ier dza W. T a sz y c k i47. W języ k u serbo-chorw ackim w y stęp u ją imiona
Paczemil, Paczemira, wobec czego istn ieje teoretyczna możliwość
w ypro w adzen ia n. Paczos jako odim iennego. W ydaje się to jednak bardzo w ątp liw e, gdyż nazw y m iejscow e rów nież nie potw ierdzają w y stęp o w ania takiego im ienia na te ry to riu m Polski.
111. Padziński — n. od m iejscow ości, por. Padzino (SG VII 816). 112. Pająk — n. ze św iata zwierzęcego.
113. Paluch — n. od części ciała ludzkiego.
114. Panas — skrócone im ię uk raiń sk ie Afanasij : Opanas : Panas 48. Por. rów nież n. Panasiuk.
115. P a ń czyk — n. patronim iczne od ukraińskiego im. Pańko : Panta-
lim on 49
116. Paszko — n. od staropolskiego im. Pakosław, później i od P a w ła 50. 117. Piasecki — n. od m iejscowości, por. liczne Piasecka Wola, Piasecz
na, Piaseczno, Piasek (SG V III 43—48).
118. Pietrzniak (P ’ecúak) — n. patronim iczne od im. Piotr.
43 SW III 775.
44 B y s t r o ń, op. cit., s. 262. 45 K a r ł o w i c z , op. cit., t. IV, s. 7.
46 S ł o w n i k r z e c z y s t a r o ż y t n y c h , K raków 1896, s. 111; E n cyk lo p ed ia staropolska, W arszaw a 1901, t. II, s. 267.
47 P a k o s ła w , P ę k o s ł a w i p o ch o d n e (R ozpraw y i studia polonistyczne. I Ono m astyka), W rocław 1958, s. 3—8.
48 I. F r a n k o , N a z w o z n a w c z i prąci, W innipeg 1957, s. 23. 48 Ibidem , s. 23.
119. Pisarek — n. od zawodu, sekundarne.
120. Pisiewicz — n. patronim iczne; por. czasow nik piś (siusiaj* oraz liczne rzeczki i stru m y k i o nazw ie Pisia (SG V III 227).
121. Piwow arek (P ’iva re k ) — n. od zawodu, sekundarne. 122. Polak — n. oznaczające przynależność narodow ą. 123. Polski — n. oznaczające przynależność narodow ą. 124. Poźniak — n. odprzym iotnikow e, por. Bielak, Nowak. 125. Potomski (P u to m s k ’i) •— n. z sufiksem stru k tu ra ln y m -ski.
126. Radawiec — n. patronim iczne od staropolskiego im. z pierw szym członem Rad- (Radom ił, Radosław, R adow an), fo rm a zdrobniała
Radawa. Por. rów nież m iejscowość Radawiec k. Lublina.
127. Radej — n. od staropolskiego im. Rad- z fo rm an tem sk ra c a ją
cym -ej. Typ Badej, Budzej.
128. Roczeń — n. odapelatyw ne, roczeń (zw ierzę jednoroczne* lub też nazw a w ykonaw cy czynności (roczyć = 1. w ydać w yrok, w y ro k o wać, dekretow ać, orzekać, stanow ić; 2. przeznaczać, z a p ra s z a ć 51;
roczenie = obrzęd zaproszenia n a w esele z w ierszow aną przem o
wą, m ow a w abcy a. drużby, a. starego, zapraszająca n a w e s e le )52. Por. uczeń, przekupień, przechodzień.
129. Różański — n. od miejscowości, por. Różana (SG IX 852). 130. R u d y — n. od koloru włosów osobnika ta k nazw anego. 131. R uski — n. oznaczające przynależność narodow ą. 132. Ruszczak — form a patronim iczna od n. Ruski.
133. Sagan — n. z dzieł ręk i ludzkiej, sagan — rodzaj g arnka.
134. Sendłak —■ por. sądła (oka w sieci*53, a może od sedłak (m ający siedzibę, w ieśniak, m ieszkaniec sioła*, por. czeskie s e d l a k Si.
135. Serw in — n. oznaczające przynależność narodow ą. W słow niku Lindego Serbia || Serwia, u B rü ck n era Serb obok S e r b i n 55.
136. S iem c zy k — n. patronim iczne od staropolskiego im. S ie m k o (for m a zdrobniała).
137. Sikora — n. ze św iata zwierzęcego. 138. Sitarz — n. od zawodu.
139. S itarczyk — n. patronim iczne od Sitarz.
140. S iw ek — n. od w yglądu zew nętrznego osoby nazw anej. 141. Skiba — n. odapelatyw ne.
142. Skow ron — n. ze św iata zwierzęcego.
51 SW V 544.
52 K a r ł o w i c z , op, cit., t. V, s. 28. 53 B r ü c k n e r, op. cit., s. 486. 54 SW VI 55.
143. S kó ra — n. od części ciała.
144. S k r z y pa — n. odapelatyw ne, s k r z y p = roślina z rodziny p ap ro tn i ków lu b zjaw isko słuchowe.
145. Sm a rka ła — n. odczasow nikow e z sufiksem -ala. Typ Gibała, Pę
kała, Rykała.
146. S ta fisz — n. od staropolskiego im. Stawisz. Typ Benisz, Fabisz,
Godzisz. Por. liczne m iejscow ości dzierżaw cze: Stawisza, Stawiszo- wo, Staw iszów ka, S ta w is z y n (SG X I 296— 300).
147. S ta n isze w sk i — n. od m iejscow ości Staniszewo (SG XI 208—209), a to od Stanisz: Stanisław.
148. S ta ń c z y k — n. patronim iczne od im. Stańko: Stanisław.
149. S tę p n ik — n. od zaw odu człow ieka tłukącego zboże w stępach,
stępn ik || s tę p i a r z 56. W n azw isku ty m należy w yodrębnić for-
m an t -nik, k tó ry tw o rzy ł nazw y zawodowe od rzeczowników, np.
bartnik, złotnik. Istn ieje rów nież możliwość w yprow adzenia tego
n azw iska jak o pochodnego od Stęp ień (S tę p n + i k ), chociaż naz w isko S tęp ie ń nie w y stęp u je an i w G orajcu, ani w jego okolicy. 150. S u d a k — n. ukraiń sk ie; ap elaty w sudak oznacza w języku u k raiń
skim sandacza 57.
151. S y k a ła — n. odczasow nikow e z fo rm an tem -ała. Typ Krzykała,
Brząkała, Drygała.
152. S zabat — n. od ap elaty w u sabat w w ym ow ie szadzącej. 153. Szałata — n. od rośliny sałata w w ym ow ie szadzącej.
154. Szaw ara — n. ze św iata roślinnego; szawar miodow y (sołodyca) rośnie n ad górnym W ieprzem 58.
155. S zczepa nek (S ć y p o n e k ) — n. patronim iczne od im. Szczepan. 156. S zczep ach — n. ze św iata roślinnego. W tutejszej gw arze nazyw a
się tak owoce k a szta n a lu b orzecha włoskiego w łupinach.
157. S zczerba (S cy rb a) — n. odapelatyw ne, mogło być nadane czło w iekow i „poszczerbionem u” (pokaleczonem u) lub szczerbatem u. 158. S z k o łu t ■— n. w skazujące n a jak iś związek osobnika tak nazw a
nego ze szkołą, por. N osut (m ający duży nos), Łachut (od lichego u bioru) S9.
159. S zp u ch a || S zpug a || S zp u ła — n. niejasne.
160. Ś liw iń s k i — n. od m iejscow ości S łiw in y (SG X 765—766).
161. S m ie c iu s z e w s k i (S m ’ić u ś e s k i) — n. S m ie c iu c h z sufiksem s tru k tu ra ln y m -e w sk i.
56 SW VI 420. 57 Ibidem , 504.
58 K a r ł o w i c z , op. cit., t. V, s. 286.
59 A. S i u d u t, N a z w i s k a p o ls k ie z p r z y r o s t k i e m -ut, „Slavia O ccidentalis”, X IX (1948) 389—397.
162. Św istek — n. z zakresu zjaw isk słuchow ych, sekundarne.
163. S w iś — n. z form antem zerow ym , por. św iśn ięcie, ś w iś c ip a ł80.
164. T u zin ■— n. od jed n ostk i m iary.
165. Wcisło — n. odczasownikowe. T yp Gryzło, Wlazło.
166. W ędzina (Vyń^ina) ■— por. rdzeń wądz- w czasow niku wędzić. Mniej jasn a jest w ty m nazw isku fu n k cja fo rm a n tu -¿na, być może, że jest to fu n k cja tw orzenia nazw odczasow nikow ych tzw. nom ina acti, por. siekanina, tkanina, zbieranina. A p elaty w w ędzina ozna czałby więc to, co jest wędzone, w y tw ó r w ędzenia. F o rm ę w ędzina ‘wędlina*, jako archaiczną, spoty k am y w SW 6ł,
167. W iatrowski — n. z sufiksem s tru k tu ra ln y m -owski. M iejscowość
W iatrowo rów nież istn ieje (SG X III 272).
168. W iśniew ski — n. utw orzone sztucznie, daw niej jego nosiciel n azy wał się Żłób. M iejscowość W iśniew o sp otykam y też w SG X III 611— 612.
169. W ojtaszek (V uitaśek) — form a patron im iczna od im. Wojciech. 170. Wolanin (V u la ń in ) — n. oznaczające człow ieka pochodzącego
z WoZi.
171. W olski — n. od licznych m iejscow ości Wola. 172. W oźnica (V uźńica) — n. od zawodu.
173. W o źn y — n. od zawodu.
174. W ójcik — n. seku n darn e od zawodu. 175. W o jtow icz — n. patronim iczne od zawodu. 176. Wrona — n. ze św iata zwierzęcego.
177. W róblew ski — n. przedw ojennego dzierżaw cy fo lw ark u Gorajec. Może być więc szlacheckim nazw iskiem odm iejscow ym , por. W r ó b
lew, W róblewo (SG XIV 18— 19).
178. W ujec (Vuiec, Zu^jjec) — n. z zak resu stopni pokrew ieństw a. J e st to archaiczna form a d em in u ty w n a zastąpiona przez nowszą
w u je k 62.
179. W y p y c h — n. odczasow nikow e, nazyw a się ta k ro ln ik a m ieszka jącego z dala od zabudow ań zw artych wioski, czyli „ w yp c h n ię
tego”. Por. liczne m iejscowości: W yp y c h o w o , W y p y c h ó w , W y p y c h y .
180. Zając — n. ze św iata zwierzęcego. 181. Z d u n e k ■— n. sek u n d arn e od zawodu.
182. Zybała — n. odczasow nikow e z om aw ianym już sufiksem -ała,
zybać (gibać się*83. 60 SW VI 793.
61 Ibidem , VII 521.
62 Por.: M. S z y m c z a k , N a z w y sto p n i p o k r e w i e ń s t w a i p o w i n o w a c t w a r o dzinnego w historii i dia lek ta ch j ę z y k a po lskie go, W arszaw a 1966, s. 99.
183. Żłób — n. z dzieł ręk i ludzkiej. 184. Z u k — n. ze św iata zwierzęcego. 185. Ż u r — n. od potraw y.
186. Ż u r e k ■— fo rm a patronim iczn a od n. Żur.
P rzed staw ione nazw iska objęły zarów no ludność zasiedziałą, jak i napływ ow ą, dlatego też dla w ykazania nazw isk autochtonicznych p re zentu ję:
1) nazw iska ludności napływ ow ej, k tó ra przybyw ała do wsi od po czątku X X w., co ustalono podczas b ad ań w terenie;
2) p odaję częstotliw ość w ystępow ania nazw isk, gdyż przew ażnie n a jsta rsz e z nich są jednocześnie n ajb ard ziej liczne, oraz oznaczam gw iazdką te, k tó re w y stąp iły w m ateriale m etry k aln y m z końca X V III w.
Do g ru p y pierw szej należą: A ltb a u m , Batorski, Bogaj, Boraczek,
Czarkowski, Czernik, Duer || Ducher, Gajewski, Garbacz, Głowala,
Główka, Hasiec, Jarosławski, Kiszczak, Kołcon, Korgul, K ru szyński, K w ia tk o w s k i (nazw isko zmienione), L ejm an, Lew andow ski, Łućko, Ma- kaj, Marzec, Oberwajs, O m iotek, Osuch, Pańczyk, Pisarek, Radawiec, Radej, Różański, R u dy, Ruski, Sendłak, S iw ek, Skóra, Stańczyk, Sudak, Szawara, S zk o łu t, S m ieciuszew ski, Wędzina, W iśniew ski (nazwisko zmie
nione), W róblewski.
W g ru p ie dru giej nazw iska uszeregow ane są w edług częstotliwości w ystępow ania: Olech* 39, Charkot* 31, Szczepanek* 24, Piwowarek* 17,
Małysz* 16, ^Ruszczak* 16, W y p y c h * 16, Dziwota* 14, S y k a ła 14, W ó j cik* 14, Bielak* 13, Kaziród* 12, Mazur* 11, Dziura 10, Krukowski* 10, Ładosz* 10, Kam iński* 9, Kot 9, Krzak* 9, A n to n ik 8, Kwapisz* 8, M a
zurek* 8, B ździuch 6, Jaskuła 6, Kiepek* 6; 5-krotnie w ystąpiły: Duer li
Ducher, Gozdecki, Nalepa, Paszko*, S zpucha II Szp ug a II Szpula, W o jta szek*, Wolski*-, 4-krotnie: Ferenc, Furm anek, Koczuła, K rzyszczak, K u rek, S tę p n ik , Śliwiński*, W ędzina, Wrona, Wujec; 3-krotnie: Banach, Czok*, Jargiełło II Jargieło, Kaczor*, Łukasik, N iedźw iedzki II Niedźuńec- ki, Osuch, Połomski*, Smarkała*, Szałata*, Wcisło*, Wolanin; 2-krotnie: Chaszcz*, C zerw II C zyrw , Furlepa*, Gąsior, Hołota || Chołota, Kruk*, Książek, Kubina*, Marczak, Mróz, Osman*, Padziński, Paluch, Pisie- wicz*, Polak*, Sendłak, S ie m c zy k , Sikora, Sitarz*, Skiba, Stafisz, Stan i szewski*, Szabat, Swiś, Woźnica, Wojtowicz*, Z d un e k , Z u k , Ż u r *; poje
dynczo w y stąp iły : A ltb a u m , Bartnik, Batorski, Biernat II Biernad, Bir-
kow ski, Bogaj, Boraczek, Braszko, B y k , Cebula, Chorząpa |j Chorzem- pa || Horzępa, Chwiejda, Cichocki, Czajka, Czarkowski, Czernik, Dąbek*, Dubiel, Dzida, Dziduch, Dziurdzia, Flis*, Gajewski, Garbacz, Glina, Gliwa, Głowala, Główka, Grygiel*, G rzyw na, Hasiec, J a chym ek, Jaro
sławski, Jusiak, Kapuśniak, Kawucha*, Kiszczak, Kołcon, Kołodziej, K o mornik*, Korgul, Kosz, Kowal*, Kozioł, Kozyra, K r a w c z y k , K r u s z y ń ski, K r y k , Kula, K w iatkow ski, L ejm an, L ew andow ski, Łućko, Maciąg, Makaj, Malinowski, Marzec, Mrozek, Niedzielski, N ow ak, Oberwajs, Odrzywolski, Oleszek*, Omiotek, Paczos, Pająk, Panas, Pańczyk, Pia secki, Pietrzniak, Pisarek, Polski, Poźniak, Radawiec, Radej, Roczeń, Różański, Rudy, Ruski, Sagan, Serwin*, Sita rc zyk , S iw e k , S kow ron, Skóra, Skrzypa, S ta ń czy k , S udak, Szawara, Szczepach, Szczerba*, S zk o - łut, Smieciuszewski, Św istek, Tuzin, W iatrowski, W iśniew ski, W o źny, Wróblewski, Zając, Zybała, Złób, Żurek.
II
K lasyfikację nazw isk przeprow adzam w oparciu o system s tr u k tu raln y opracow any przez S. R osponda i zastosow any w redagow anym przez niego S ło w n ik u nazw isk ś lą s k ic h B4. S ystem te n z jednej stro n y ukazuje g ru p y znaczeniow e, jak ie w y stę p u ją w śród nazw isk, z drug iej zaś — głęboko w nikając w ich budow ę — w sposób w y raźn y p rze d sta w ia w ystępujące ty p y słowotwórcze.
I. P r y m a r n e A. O dapelatyw ne
1. Przedm ioty, w y tw o ry ręk i ludzkiej: Dzida, Kołcon, Kosz, Nalepa,
Sagan, Złób.
2. Zawód, stanow isko społeczne: Bartnik, Flis, Kołodziej, Kowal, S i
tarz, Stąpnik, Woźnica, W oźny.
3. Zw ierzęta: B y k , Czajka, Czerw, Gąsior, Jaskuła, Kaczor, Kot, K o
zioł, K ru k , Pająk, Sikora, Skow ron, Wrona, Zając, Żuk.
4. Cecha zew nętrzna osobnika: Korgul, Osuch, Paluch, R u d y , Skóra. 5. Cecha w ew n ętrzna osobnika: Dubiel.
6. Rośliny: Cebula, Chaszcz, Gliwa, K rza k, Szałata, Szczepuch. 7. Pokarm y, napoje: Kapuśniak, W ędzina, Zur.
8. O kreślenia topograficzne: Glina, Skiba.
9. Z jaw iska przyrody, pory roku, m iesiące, dni tygodnia: Mróz, M a
rzec, Roczeń, Szabat.
10. Pochodzenie etniczne: Mazur, Polak, Polski, Ruski, Serwin.
04 Op. cit., s. X IV —X IX . Por. rów n ież tego autora: S tr u k tu r a i k la s y fik a c j a n a z w is k a słowiańskiego. Na p o d s t a w i e „ S ło w n i k a n a z w i s k ś l ą s k ic h ”, „R ozpraw y K om isji Językow ej W rocław skiego T ow arzystw a N a u k o w eg o ”, V (1965) 9— 63.
11. Z jaw iska słuchow e: Charko%., C z o k 65, Swiś. 12. B iedota w iejska: Hołota, Kom ornik.
13. Inne (różne zakresy znaczeniowe): Dziura, Grzywna, Kozyra, Kula,
Om iotek, Paczos, Szczerba, Tuzin, W ujec, W ypych.
B. O dim ienne
1. Od im ion chrześcijańskich: Biernat, Olech. II. S e k u n d a r n e A. O dap elaty w ne
1. Z fo rm an tem -ewicz, -owicz: Pisiewicz, Wojtowicz.
2. Z fo rm a n te m -k-: a) -ek: Dąbek, Furm anek, Kiepek, Książek, K u
rek, Pisarek, Piwowarek, S iw ek, Ś w iste k , Zdunek; b) -ik: Czernik, K r a w c z y k , W ójcik; c) -ak: Bielak, Kiszczak, Noioak, Poźniak, Send- łak; d) -ka: Główka.
3. Z fo rm a n te m -1-, -ł-: a) -ala: Głowala, Smarkała; b) -ała: Sykała,
Zybała; c) -uła: Koczuła; d) -ło: Wcisło.
4. Z fo rm a n te m -isz: Kwapisz.
5. Z fo rm a n te m -uch, -ucha: Bździuch, Kawucha. 6. Z fo rm an tem -ota, -ut: Dziwota, Szkołut. 7. Z fo rm an tem -acz: Garbacz.
8. Z fo rm an tem -aj: Makaj. 9; Z fo rm a n te m -da: Chwiejda. 10. Z fo rm a n te m -ąg: Maciąg. 11. Z fo rm a n te m -ępa: Chorzępa. 12. Z fo rm an tem -a: S k rzy p a , Szawara.
B. O dim ienne
1. Z fo rm a n te m -k-: a) -ek: Boraczek, J a chym ek, Mazurek, Mrozek,
Oleszek, Szczepanek, W ojtaszek, Żurek; b) -ik: A ntonik, Łukasik, S ie m c zy k , Sita rc zyk , S tań czyk; c) -ak: Jusiak, Krzyszczak, Marczak, Pietrzniak, Ruszczak; d) -ko: Braszko, Paszko.
2. Z fo rm a n te m -ski: a) odm iejscowe: Batorski, Birkow ski, Czarkowski,
Gajewski, Gozdecki, Jarosławski, Kam iński, K ruszy ńsk i, L e w a n dowski, Malinowski, N iedźw iedzki, Padziński, Piasecki, Różański, Staniszew ski, Śliw iński, Wolski, W róblewski; b) sztuczne: Cichocki, K r u k o w s k i, K w ia tk o w s k i, Niedzielski, Odrzywolski, Potomski, Smie- ciuszewski, W iatrowski, W iśniewski.
3. Z fo rm a n te m -anin: Wolanin. 4. Z fo rm a n te m -el: Grygiel.
65 N a zw isk a z fo rm an tem zero w y m um ieszczon e są w śród prym arnych. P o r .: R o s p o n d, S ł o w n i k n a z w i s k śląsk ic h) W rocław 1967, s. 170 — nazw isk o Czoch.
v 5. Z form antem -isz, -ysz, -osz: Stafisz, Małysz, Ładosz. 6. Z fo rm an tem -ach, -uch: Banach, Dziduch.
7. Z form antem -zna: Kubina. 8. Z form antem -ec: Radawiec. 9. Z form antem -aj, -ej: Bogaj, Radej.
III. C o m p o s i t a B. W tórne przezwiskowe: Kaziród.
IV. N a z w i s k a o b c e
Altba um , Dziurdzia, Ferenc, Jargiełło, K r y k , Lejm an, Łućko, O ber- wajs, Osman, Panas, Sudak.
V. H y b ry d y nazew nicze
Hasiec, Pańczyk.
VI. N azw iska niejasn e
Duer || Ducher, Furlepa, Szpucha II S zp u g a || Szpula.
Liczbowe zestaw ienie nazw isk
I. P rym arne
A. O dapelatyw ne B. O dim ienne
Przedm ioty 6 Od im ion ch rześcijań sk ich 2
Zawód 8
Zw ierzęta 15
Cecha zew nętrzna 5
Cecha w ew n ętrzn a 1 R ośliny 6 Pokarm y 3 O kreślenia topograficzne 2 Z jaw iska p r zy ro d y ... 4 P ochodzenie etniczne 5
Z jaw iska słu ch ow e 3
B iedota w iejsk a 2
Inne 10
70 2
III. Com posita 1
IV. Obce 11
V. H y b ry d y 2 VI. N iejasne 3
II. Sekundarne
A . O d ap elatyw n e B. O dim ienne
-ewicz, -owicz 2 -k--k- a) -ek 8 a) -ek 10 b) -ik 5 b) -ik 3 c) -ak 5 c) -ak 5 d) -ko 2 d) -ka 1 -ski -1-, -ł- 6 a) o d m iejscow e 18 -isz 1 b) sztuczne 9
-uch, -ucha 2 -anin 1
-ota, -ut 2 -l- 1
-acz, -ec 1 -sz- 3
-aj 1 -ach, -uch 2
-da 1 -ina 1
-ąg 1 -ec 1
-ępa 1 -aj, -ej 2
-a 2
39 58
*
Z przedstaw ionego m ateriału , a zwłaszcza z przeprow adzonej k lasy fikacji, w y p ły w a ją n astęp u jące wnioski:
1. N azw iska o dapelatyw ne zdecydow anie g ó rują nad odim iennym i — 109:60. W g ru p ie I (p rym arne) stosunek ten jest jeszcze wyższy i w y nosi 70:2, n ato m iast w g rup ie II (sekundarne) liczniejsze są nazw iska odim ienne 58:39.
2. N azw iska sek u n d arn e p rzew ażają n ad p ry m a rn y m i — 98:70, co je s t zgodne ze stw ierdzeniem S. Rosponda, że „nazw isko polskie i w ogóle słow iańskie m a bardzo rozbudow aną deryw ację su fik salną” e6. 3. W śród nazw isk odapelaty w n y ch p ry m a rn y ch najliczniejsze są pochodzące od nazw zw ierząt — 15, zaw odu — 8, przedm iotów — 6, roślin — 6
4. W śród nazw isk sek u n d arn y ch na pierw sze m iejsce w ysuw ają się nazw iska z fo rm a n te m -k- (19 odapelaty w ny ch i 20 odim iennych), k tó ry p rze jął p atro n im iczn ą fu n k cję zanikającego sufiksu -ic, - i c z 67. N aj bardziej p o p u larn y w tej k ateg orii jest fo rm an t -ek — 18.
5. N azw isk n a -ski jest 27, z czego 9 ludności napływ ow ej i 2 zmie
66 Ibidem , s. X IX .
nione w ostatn ich czasach. Nie je s t to więc ty p zb y t p ro d u k ty w n y na om aw ianym terenie, co zgadza się z uw agam i K. N its c h a 68 i S. Ros- p o n d a 69 na tem a t m ałej produ k ty w n ości tego fo rm a n tu w M ałopolsce, dla której przede w szystkim ch a ra k te ry sty c z n e są nazw iska ty p u p rzez wiskowego.
LES NOM S DE FAM ILLE DES H A B IT A N T S D U V IL LA G E DE GORAJEC D A N S LE D ISTRICT DE ZAMOSC
D ans cet article on a présenté 186 nom s d e fa m ille du v illa g e de G orajec dans le d istrict de Zamość, v o ïvod ie d e L ublin.
D ans la prem ière partie du travail on a p résen té ces nom s d an s l ’ordre a lp h a bétiq u e et on les a accom pagnés d’ex p lica tio n s con cern an t l ’éty m o lo g ie et la fo r m ation des m ots; dans la d eu x ièm e p artie on le s a classés selo n le sy stèm e stru ctu ral élaboré par le p rofesseur S ta n isła w R ospond qui s ’en sert dans le D ic tionnair e des n o m s de fa m ille silé siens qu’il rédige.
D u m atériel p résen té et surtout de la cla ssifica tio n q u ’on a ap pliquée, résu lten t les conclusions su ivan tes:
1. Les nom s d éap p ellatifs l ’em portent sur le s nom s d én o m in a tifs (109 :60). 2. Les nom s secondaires l ’em portent sur le s nom s p rim aires (97 : 72) ce qui est conform e à la constatation de S ta n isła w R ospond que „le nom d e fa m ille p olon ais ou en gén éral slave, se caractérise par u n e d ériv a tio n s u ffix a le très d év elo p p ée” (Słownik n a z w i s k śląskich, P r e m i è r e p a r t ie A — F, W rocław 1967, p. X IX ).
3. Parm i les nom s secon d aires à la prem ière p lace se trou ven t le s nom s avec le form ant -k - (19 d éap p ellatifs et 20 d én om in atifs) h érita n t d e la fo n ctio n pa tronym ique du su ffix e -ic-, -ic z - leq u el est en train de disparaître, ou p lu tô t a déjà une form e figée. Le plus p opulaire dans cette catégorie e st le form an t - e k (18).
4. Les nom s en -s k i sont au nom bre de 27 dont 9 dans la pop u lation a fflu é e et 2 changés dernièrem ent. C e n ’est donc pas un typ e de nom très p rod u ctif sur le territoire en question. C’est conform e a u x rem arques de K azim ierz N itsch (O n a z w is k a c h tz w . „ pols kic h ”, i „sz la c h e c k ic h ”, „Język P o lsk i”, V I, 1921, p. 116— 120) et à c e lle s de S ta n isła w R ospond (S tr u k tu r a i k l a s y f ik a c j a n a z w i s k a s ł o w i a ń skiego, „R ozpraw y K om isji Język ow ej W rocław sk iego T ow arzystw a N aukow ego, V, 1965, p. 9—63) au su jet de peu de p rod u ctivité d e ce form an t en P e tite P ologn e qui se caractérise surtout par des nom s sobriquets.
68 O n a z w is k a c h tz w . „p o ls k ic h ” i „sz la c h e c k ic h ”, „Język P o lsk i”, V I (1921) 116—120.
