Zagraniczna pomoc finansowa dla polskiego sektora rolnego

(1)

Marian Podstawka

Zagraniczna pomoc finansowa dla

polskiego sektora rolnego

Acta Scientifica Academiae Ostroviensis nr 6, 89-106

2000

(2)

Za g r a n i c z n a p o m o c f i n a n s o w a d l a p o l s k i e g o s e k t o r a. 8 9

Ma r i a n Po d s t a w k a

Za g r a n i c z n a p o m o c f i n a n s o w a d l a p o l s k i e g o SEK T O R A RO LNEG O

1. Wp r o w a d z e n i e

Pom oc zagraniczna (foreign assistance, foreign aid) w najw iększym uproszczeniu polega na przekazyw aniu zasobów z kraju-daw cy do kraju- biorcy na zasadach w ynikających nie z bezpośredniego działania rynku (np. z kom ercyjnego przepływ u kapitału), lecz z pozakom ercyjnych

m otyw ów daw cy. Zazw yczaj jest to bezpośredni transfer zasobów z

kraju-daw cy do kraju-biorcy lub do organizacji m iędzynarodow ej pośredniczącej w organizow aniu i przekazie pom ocy. Podstaw ą budow y skutecznego system u pom ocy je st uzyskanie w ystarczających środków finansow ych na określone cele. Środki na pom oc rozw ojow ą m ogą pochodzić ze źródeł rządow ych, ale także z datków społecznych i z pryw atnych przedsiębiorstw . Pow szechnie uznaw ana definicja pom ocy zagranicznej przyjęta przez K om itet Pom ocy Rozwojowej (D A C) w O rganizacji W spółpracy i R ozw oju G ospodarczego (O E C D )1 akcentuje znaczenie pom ocy udzielanej przez państw o. Jest to tzw. państw ow a pom oc rozw ojow a. Pom oc zagraniczna musi być udzielana na zasadach preferencyjnych (m ieć charakter ulgow y) i przynajm niej w 25 proc. stanow ić pom oc bezzw rotną. Podstaw ow ym celem udzielania tej pom ocy je st stym ulow anie rozw oju gospodarczego i reform dem okratycznych w państw ach rozw ijających się. K om itet Pom ocy Rozw ojow ej podczas

okresow ych przeglądów w ym aga od swoich członków dobrego

przygotow ania i rzetelnego przedstaw iania zasad prow adzonej polityki pom ocow ej. U zyskanie członkostw a w DAC w ym aga dostosow ania się do standardów pom ocow ych ustalanych przez OECD.

Polska objęta została program am i pom ocow ym i od roku 1989. Środki pom ocow e przekazyw ane były (i w w iększości przypadków nadal są) w następujących formach:

- program y w ielonarodow e, - program y krajow e, - program y sektorow e,

(3)

- program y realizow ane z udziałem organizacji m iędzynarodow ych, - program y bilateralne.

W sytuacji ogrom nych potrzeb i jednocześnie ograniczonych m ożliw ości budżetu państw a, dopełniającą rolę w kreow aniu procesów m odernizacji i restrukturyzacji polskiego rolnictw a oraz jeg o otoczenia odgryw ają w szelkie program y pom ocy zagranicznej. S tanow ią one cenne

uzupełnienie budżetu państw a oraz zapew niają, dzięki w spółpracy z

zagranicznym i ekspertam i, przeniesienie na polski grunt now oczesnych struktur m etod produkcji i organizacji pracy.

N ajw ażniejsze form y zagranicznej finansow ej pom ocy dla polskiego sektora rolnego m ają postać linii kredytow ych B anku Św iatow ego oraz program ów pom ocow ych z program u PH A R E.

D otychczasow e formy pom ocy dla rolnictw a m ożna podzielić na pomoc: - zw rotną m ającą postać:

• pożyczki Asal 300

• Polsko-Szw ajcarskiego Program u R egionalnego

- bezzw rotną - realizow aną przez program PH A R E oraz podprogram y • RAPID

• STRU DER, STR U D ER 2 • INRED.

2 . Oc e n a p r o g r a m ó w p o m o c o w y c h

Pożyczka A SA L 300

P ożyczka A SA L w w ysokości 300m ln U SD została zaciągnięta przez Rząd RP z przeznaczeniem na w sparcie bilansu płatniczego kraju. D ysponentem funduszy na pow yższy cel, w porozum ieniu z Bankiem

Św iatow ym , ustanow iono ARiM R, na rzecz której pieniądze były

przekazyw ane corocznie w form ie dotacji z budżetu państw a

Finansow anie tych działań w ram ach pożyczki m iało m iejsce w latach 1994-1997. W tym przypadku budżet państw a bezpośrednio w spom agany był środkam i pom ocy zagranicznej.

Z pożyczką ASAL zw iązane były dw a zasadnicze cele.

Pierwszy, bezpośredni to dofinansow anie budow y w odociągów ,

kanalizacji i telefonizacji na wsi. M iało to na celu stw orzenie podstaw w ielofunkcyjnego rozw oju obszarów w iejskich oraz infrastruktury rynku w iejskiego.

(4)

Za g r a n i c z n a p o m o c f i n a n s o w a d l a p o l s k i e g o s e k t o r a. 91

Drugi, znacznie w ażniejszy z punktu w idzenia transform acji polskiej go spodarki z centralnie sterow anej do rynkow ej, to realizacja Program u D o stosow aw czego dla Sektora Rolnego (PDSR).

P olsko-Szw ajcarski P rogram Regionalny (PSPR)

Polsko-Szw ajcarski Program R egionalny pow ołany został w 1991 r. na m ocy um ow y z dnia 18 listopada 1991 r. pom iędzy rządam i R zeczpo spolitej Polskiej i K onfederacji Szw ajcarskiej. Um owa ta została zm ienio na i uzupełniona podpisanym 24 lipca 1996 r. M em orandum o f U nderstan ding.

Dla realizacji celów program u w ybrano cztery regiony: Rabkę, Łuktę, Pierzchnicę i Gołdap. W ybór tych m iejsc w ynikał przede w szystkim z niskiego stopnia rozw oju gospodarczego i istniejącego w ysokiego w nich bezrobocia.

Pierwsza z podpisanych um ów dotyczyła:

- w spierania przejścia do zasad gospodarki rynkowej w regionach i okrę gach rolniczych,

- tw orzenia now ych m iejsc pracy w m ałych i średnich przedsiębiorstw ach sektora pryw atnego i spółdzielczego,

- w spierania inicjatyw lokalnych w dziedzinie przedsiębiorczości, które odpow iadają potrzebom lokalnym i regionalnym .

Cele te realizow ane były przede w szystkim poprzez finansow e w sparcie sektora m ałych i średnich przedsiębiorstw , którym udzielano preferencyjnych kredytów i pożyczek.

Ze środków Polsko-Szw ajcarskiego Program u R egionalnego sfinansow ane zostały przede w szystkim przedsięw zięcia zlokalizow ane na terenach w iej skich, w ykorzystujące lokalny rynek surow ców . W nioskodaw cy tych pro jektów nie byli w stanie uzyskać finansow ania w bankach kom ercyjnych,

poniew aż nie posiadali w ym aganych przez banki zabezpieczeń.

Kredyty PSPR w yróżniały się tym , że kredytobiorca od początku otrzym yw ał fachow ą pom oc i doradztw o, zarów no w przygotow aniu do kum entacji kredytow ej, ja k i podczas realizacji projektu. M iały one także konkurencyjne warunki spłaty. Duży nacisk położono na zarządzanie fi nansami tych projektów . Przy udziale w Program ie szw ajcarskich eksper tów przygotow ano i w prow adzono kom puterow y system księgow ości dla m ałych i średnich przedsiębiorstw oraz ręczny system księgow ości rolnej adaptow any ze w zorców szw ajcarskich.

Program ten, w odróżnieniu od innych tego typu funduszy pom oco wych, w ram ach w łasnych struktur zajm ow ał się adm inistracją kredytów i

(5)

pożyczek. K redytobiorca m ógł skorzystać z wiedzy ekspertów Programu, którzy spraw ow ali stały bezpośredni nadzór nad projektem .

Ze środków program u sfinansow ano około 100 projektów . Ł ączna kwota przyznanych i w ypłaconych przez PSPR kredytów i pożyczek w latach

1991-1998 w yniosła 9mln PLN.

Podpisane w 1996 r. M em orandum o f U nderstanding zakładało, że w drugiej fazie działalność Polsko-Szw ajcarskiego Program u Regionalnego (do końca 1998) zostanie ukierunkow ana przede w szystkim na:

- w spieranie inicjatyw lokalnych, które m ają przyczynić się do rozwoju gospodarczego tych regionów ,

- w spieranie inw estycji przedsiębiorstw m ałych i średnich w obszarze wiejskim , poprzez udzielanie pożyczek, doradztw o i kształcenie ze szczególnym uw zględnieniem sektora przetw órstw a produktów rolnych i tw orzenia now ych m iejsc pracy,

- tw orzenie instytucji i struktur, które finansują, w spierają i opiekują się tego rodzaju projektam i inw estycyjnym i, w szczególności chodziło o w zm acnianie instytucji regionalnych, w celu sukcesyw nego przekazy w ania im realizacji celów Program u i związanej z tym odpow iedzialno ści,

- utw orzenie sam odzielnej, sam ofinansującej się i regionalnie pow tarzal nej struktury instytucjonalnej dla w spierania realizacji celów Programu.

Intencją rządów K onfederacji Szwajcarii i Rzeczpospolitej Polskiej było to, aby pieniądze pochodzące ze spłat kredytów i pożyczek wracały do danego regionu i m ogły stanow ić fundusz rotacyjny dla dalszego w spierania jeg o rozwoju.

Dlatego w dalszym etapie Program u założono stw orzenie sam odziel nych instytucji regionalnych, które odziedziczą dorobek program u, oraz będą kontynuow ać jeg o cele. Po rozw ażeniu m ożliw ości praw nych jak o form ę instytucjonalną, w ybrano fundację.

Przekazanie działalności Program u, jeg o dośw iadczeń, odpow iedzial ności i kom petencji instytucjom regionalnym następow ało stopniow o, m ałym i etapam i. Pracow nicy biur regionalnych w raz z Kom itetam i R egio nalnym i, jeszcze na etapie organizacji w łasnych struktur, a potem ju ż jak o fundacje, sam odzielnie zarządzały pow ierzonym i im w adm inistrację środkam i, z których udzielały tzw. „m ałych” pożyczek.

W latach 1996-1998r kw ota przyznanych i w ypłaconych jeszcze w ram ach PSPR pożyczek w yniosła 0,6m ln PLN.

Każda z pow stałych fundacji kontynuuje z sukcesem tę form ę dzia łalności, która ze w zględu na u proszczoną procedurę i preferencyjne w a

(6)

runki spłat cieszy się w regionach, w śród beneficjentów , dużą popularno ścią.

D ziałalność Polsko-Szw ajcarskiego Program u R egionalnego je s t ju ż zakończona. N atom iast nadal działają fundacje regionalne, których zada niem je st nadal służyć lokalnej społeczności oraz rozw ojow i regionalne mu.

P H A R E

PHARE to program pom ocow y Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowej i W schodniej. Początkow o, w roku 1989, pom oc ta dotyczyła pierw szych państw postkom unistycznych: Polski i W ęgier (stąd nazw a Phare: Poland and H ungary: A ction for R estructuring o f Econom ies, czyli Polska i W ęgry: Pom oc dla restrukturyzacji gospodarek). O becnie program obejm uje 13 państw środkow oeuropejskich, w tym Litwę, Łotw ę i Estonię. Początkow o celem program u PH A R E było w sparcie działań państw E uro py środkowej i w schodniej w restrukturyzacji ich gospodarek i stw orzenie tam w arunków do norm alnego funkcjonow ania gospodarki rynkow ej. W odniesieniu do grupy krajów najbardziej zaaw ansow anych w procesie transform acji gospodarczej i ustrojow ej, a zarazem krajów , które złożyły w niosek akcesyjny do Unii Europejskiej, głów nym celem pom ocy finan sowej PHARE stało się w sparcie procesu ich integracji.

Należy podkreślić, że program pom ocy W spólnot Europejskich

PHARE pozytyw nie przyczynia się do w prow adzania w szechstronnych reform politycznych, społecznych i ekonom icznych, jak ie zachodzą w Polsce od 1989 roku. Stanowi też głów ne źródło w ielostronnej pom ocy zagranicznej dla rolnictw a polskiego.

Jeśli zaś chodzi o przebieg pom ocy PH A R E to m iała ona charakter etapo wy tj.:

— Faza I. lata 1989-1991 to głów nie pom oc hum anitarna (żyw ność, leki itp ),

— Faza II. lata 1991-1993 to głów nie pom oc doradcza i szkoleniow a, - Faza III. lata 1993-1997 pom oc w znacznym stopniu przeznaczona na

inw estycje (regionalne i sektorow e),

- Faza IV. lata 1997-1999 pom oc podporządkow ana potrzebom przygo tow ań do integracji europejskiej (acquis com m unautaire oraz inw esty cje, zw łaszcza infrastrukturalne).

K w estie pom ocy finansow ej, udzielanej w ram ach program u PHARE, uregulow ane są w aktach Unii Europejskiej oraz w układach stow arzysze niow ych, zaw artych pom iędzy poszczególnym i państw am i Europy Środ kowo* W schodniej oraz W spólnotam i Europejskim i i ich państw am i człon

(7)

kowskim i. C orocznie alokacje środków pom ocow ych (w ram ach K rajo w ych Program ów O peracyjnych) są podpisyw ane przez rządy państw - beneficjentów z K om isją E uropejską w form ie um ów m iędzypaństw o wych. Pieniądze są przekazyw ane na m ocy M em orandów Finansow ych (um ow y m iędzyrządow e) do krajów -beneficjentów i zarządzane przez ich adm inistrację. M ają one w ydłużony czas realizacji w stosunku do budżetu państw a i trw ają naw et kilka lat. S ą to tym sam ym fundusze celow e, które rząd zą się innym i niż budżet zasadam i w ydatkow ania środków finanso wych.

A lokacja środków finansow ych w poszczególnych M em orandach Finansow ych odzw ierciedla zarów no ew olucję program u PH A R E i ofert innych darczyńców zagranicznych, ja k rów nież zm ieniające się potrzeby polskiego rolnictw a.

Realizacja program u PH ARE dla polskiego rolnictwa rozpoczęła się sum ą 30 min ecu przyznaną M em orandum Finansow ym 1990 na program A grolinia, obejm ujący małe i średnie kredyty dla rolnictw a i jego otoczenia. K redyty te były dostępne w bankach spółdzielczych zrzeszonych w trzech bankach regionalnych. To sam o M em orandum przyznaw ało rów nież kw otę 50 min ecu na zakup środków ochrony roślin i 20 min ecu na zakup kom ponentów paszowych. Ł ącznie po przez M em orandum Finansow e z 1990r. finansow a pom oc zagranicz na dla sektora rolnego w yniosła 100 min ecu.

K olejne M em oranda Finansow e 1991 i 1992 kładły nacisk na w spom aga nie program ów dotyczących:

1. O dbudow y autentycznej, opartej na dem okratycznych i sam orządnych zasadach spółdzielczości w iejskiej. Jest to szczególnie popierana przez naszych zachodnich darczyńców form a organizacji rolników . Zaw iera się w tym odbudow a ruchu spółdzielczego i pow ażne zadania wiążące się z w drażaniem nowej U staw y o spółdzielczości,

2. Podniesienia poziom u usług finansow ych, oferow anych dla rolników przez banki spółdzielcze. C hodzi tu o w spieranie ogrom nego przed sięwzięcia, jak im je st uzdrow ienie i restrukturyzacja banków spół dzielczych, głów nie poprzez finansow anie audytów , szkoleń i pro gram ów sanacji tego system u, który je st głów nym źródłem kredytu dla rolników . T a cześć program u, w spierająca restrukturyzacje w iej skiego sektora finansow ego, je st bezpośrednią k ontynuacją działań na

(8)

rzecz pom ocy technicznej, dla banków spółdzielczych, rozpoczętych przez A grolinię2,

3. W ypracow ania polityki rolnej państw a właściw ej dla now ych, rynko w ych w arunków gospodarow ania,

4. T w orzenia system u now oczesnego doradztw a rolniczego o fundam en talnym znaczeniu dla racjonalizacji gospodarow ania w rolnictw ie, przy upow szechnieniu postępu technologicznego i biologicznego, oraz now oczesnych m etod zarządzania gospodarstw em rolnym ,

5. Przejm ow ania i pryw atyzacji przez Skarb Państw a byłych PGR. Pro gram ten zm ierzał do ułatw ienia bardzo skom plikow anego, w w arun kach słabej koniunktury rolniczej, procesu przekazyw ania w pryw atne ręce 2200 byłych PGR. D otyczył także dostaw sprzętu, projektów pi lotażow ych itp.

M em oranda Finansow e 1995 i 1996 kładły nacisk na w ykonanie następujących program ów , które dotyczyły:

1. R ealizacji zdobyczy w spólnotow ych w rolnictw ie, tj.: - dostosow ania przepisów praw nych w rolnictw ie,

- kontroli jako ści żyw ności, usług w eterynaryjnych i fitosanitarnych, - edukacji w zakresie rolnictw a, prac badaw czych i usług doradczych, - w sparcia polityki M RiG Ż i szkolenia kadr pod kątem integracji z UE, - przygotow ania sektora do narzędzi W spólnej Polityki Rolnej,

- prom ocji i m onitorow ania handlu artykułam i rolno-spożyw czym i oraz inform acji rynkow ej,

- w sparcia organizacji zaw odow ych producentów rolnych. 2. R ozw oju wsi, tj.:

- rynku ziem i i utw orzenie katastru gruntów, - rozw oju rynków hurtow ych,

- w sparcia grup m arketingow ych i spółdzielczości wiejskiej, - prom ocji i przygotow ania inw estycji na obszarach w iejskich, - usług finansow ych dla wsi,

- T A dla zapew nienia trw ałości projektów.

3. M onitorow ania, koordynacji pom ocy, zarządzania projektem .

M em orandum Finansow e 1997, zgodnie z zapow iedzianą przez w ła dze UE reorganizacją program u PH A RE, stanow iło niejako pom ost po m iędzy starym , a now ym podejściem do pom ocy zagranicznej dla sektora

2 Rolę banków spółdzielczych w procesie integrowania polskiego rolnictwa z UE przedstawiono w rozdziale IV.

(9)

rolnego w Polsce. K oncentrow ało się ono na w spieraniu procesów dosto sow aw czych do integracji z UE w krajach kandydujących do członkostw a.

W tabeli 1 przedstaw iono środki PH A R E, które zostały przyznane Polsce przez U nię E uropejską dla sektora rolnego w latach 1990-1997 na m ocy w spom nianych M em orandów Finansow ych.

Tabela 1. R ealizacja program u P H A R E dla sektora rolnego w P olsce w latach 1990-1997 (w min ecu).

Rodzaj projektu i programu Memorandum Finansowe

1990 1991 1992 1993

Przekształcenia Spółdzielczo 6,42 4,25 4,00

ści Wiejskiej

Program dostaw rzeczowych Importowa linia kredytowa dla

sektora rolnego 70,00

Reforma sektora bankowości

spółdzielczej 30,00

Prywatyzacja PGR 1,00 5,00 6,00

Pilotażowy Fundusz Kapitało

wy dla byłych PGR 3,00 4,00

Doradztwo Rolnicze - szkole

nia . 1,00 3,00

Wsparcie polityki MRiGŻ 4,15 1,50 5,00

Wsparcie dla marketingu i

inwestycji 2,53 2,60

Infrastruktura wiejska zasoby

wodne 4,00

Wdrażanie i koordynacja 0,90 1,50 0,80

Monitorowanie 2,00 1,75 0,60

RAZEM 100,00 17,00 18,00 65,00 Źródło: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

(10)

c.d. Tabeli 1.

Rodzaj projektu i programu Memorandum Finansowe

1995 1996 1997

Dostosowanie przepisów prawnych w

rolnictwie 0,50 0,60 1,50

Kontrola jakości żywności usługi wetery

naryjne i fitosanitarne 1,00 1,70 2,70

Edukacja w zakresie rolnictwa, prace

badawcze i usługi doradcze 0,50 0,855

Wsparcie polityki MRiGŻ i szkolenie

kadr pod kątem integracji z UE 0,80 1,20 0,70

Przygotowanie sektora do narzędzi

Wspólnej Polityki Rolnej 2,70

Promocja i monitorowanie handlu artyku łami rolno-spożywczymi oraz informacja

rynkowa 1,20 0,70

Wsparcie organizacji zawodowych pro

ducentów rolnych 0,50 0,50 0,40

Rynek ziemi i utworzenie katastru grun

tów 1,00

Rozwój rynków hurtowych 2,50

Wsparcie grup marketingowych i spół

dzielczości wiejskiej 1,50 0,50

Promocja i przygotowanie inwestycji na

obszarach wiejskich 0,50 1,045

Usługi finansowe dla wsi 1,50

TA dla zapewnienia trwałości projektów 0,50

Monitorowanie, koordynacja pomocy,

Zarządzanie projektem 1,50 0,90

RAZEM 13,00 8,00 8,00 Źródło: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

Phare-RAPID (Program Rozw oju Infrastruktury na Terenach Wiejskich)

G łów nym celem tego program u je st w spieranie rozw oju infrastruktu ry w w ybranych regionach, których rozwój społeczno-ekonom iczny jest opóźniony w stosunku do średniej krajow ej.

Program został uruchom iony we w rześniu 1996 roku. D ysponow ał początkow o środkam i w w ysokości 20m ln ecu, dostępnym i w ram ach trzech projektów (kom ponentów ) dotyczących:

1. Budowy strategii i instytucji regionalnych - 2mln ecu

2. W spółfinansow ania m ałych projektów infrastrukturalnych - 17,5mln ecu

(11)

3. O pracow yw ania i oceny rozw oju regionalnego - 0,5m ln ecu.

W w yniku pow odzi, ja k a naw iedziła nasz kraj latem 1997 roku, na cele odbudow y zniszczeń popow odziow ych zostało realokow ane z pro gram u Phare-R A PID 5,05m ln euro. W w yniku tej korekty w alokacji środków nie był realizow any kom ponent dotyczący opracow yw ania i oce ny rozw oju regionalnego, zaś środki kom ponentów zw iązane z budow ą strategii i instytucji regionalnych oraz w spółfinansow aniem m ałych pro jektów infrastrukturalnych, zostały ograniczone odpow iednio do w ysoko ści 1,79 i 13,16mln euro. Po realokacji w program ie pozostały środki w w ysokości 14,95mln euro.

W ram ach kom ponentu pierw szego (budow a strategii i instytucji regionalnych) przygotow ano zintegrow ane, pięcioletnie strategie rozw oju regionów (w ojew ództw ) objętych program em oraz kontynuow ano w spar cie Agencji R ozw oju R egionalnego bezpośrednio realizującej ten program . Kom ponent drugi dotyczył w spółfinansow ania m ałych projektów infrastrukturalnych oraz obiektów użyteczności publicznej, np. drogi, oczyszczalnie ścieków , urządzenia sieciow e, kanalizacyjne, w odociągow e itd., służące realizacji strategii rozw ojow ej gmin.

Program był realizow any na obszarach 10 byłych w ojew ództw (łódz kie, katow ickie, w ałbrzyskie, rzeszow skie, suw alskie, olsztyńskie, kro śnieńskie, now osądeckie, piotrkow skie, sieradzkie). O gólną koordynację program u spraw uje Polska A gencja R ozw oju R egionalnego (PA R R ) w W arszawie, realizację zaś poszczególnych projektów - odpow iednie T ery torialne A gencje Rozw oju R egionalnego.

Program ten został zakończony 31 grudnia 1998 roku.

P hare-STRU D ER (Strukturalny R ozw ój Wybranych Regionów)

Podstaw ow ym celem program u Phare-STR U D ER była pom oc w procesie rekonw ersji i rozw oju w ybranych regionów Polski, w ym agają cych szczególnie głębokiej restrukturyzacji gospodarki.

R egiony, objęte działaniem program u, zostały w ybrane ze zbioru wskazanego w założeniach polityki regionalnej państw a na podstaw ie obiektyw nych kryteriów . O statecznie w ybrano następujące w ojew ództw a olsztyńskie, suw alskie, łódzkie, rzeszow skie, w ałbrzyskie, katow ickie . K ierow ano się tym , że reprezentują one zróżnicow ane cechy strukturalne oraz różne typy problem ów restrukturyzacyjnych i rozw ojow ych. D o św iadczenia i w yniki program u m iały ułatw ić w przyszłości Rządow i RP 3 Woj. katowickie zostało dołączone decyzją Rządu po uzyskaniu dodatkowych środ ków finansowych. W tym województwie w ramach programu podjęto działania wyprzedza jące restrukturyzację przemysłu.

(12)

opracow anie i w drożenie szerzej nakreślonych program ów polityki regio nalnej, zgodnie ze strukturam i UE. D obór zróżnicow anych gospodarczo i społecznie w ojew ództw m iał pozw olić na spraw dzenie użyteczności po szczególnych instrum entów w rożnych w arunkach.

Program ten był realizow any w okresie 1994-1997 i dysponow ał środkam i o łącznej kw ocie 78,8m ln ecu.

Program Phare-ST R U D E R zaw ierał w swojej strukturze cztery grupy instrum entów z określonym i na ich realizację budżetam i. Przedstaw ia to tabela 2.

Tabela 2. Instrum enty prog ram u P hare-STR UDER.

G rupy instrum entów W artość w min ecu

GruDa 1.

Wsparcie struktur i działań szczebla regionalnego. ok. 6,00

GruDa 2.

Szkolenia i usługi w zakresie doradztwa. ok. 6,00

Grupa 3.

Instrumenty finansowe:

a) fundusz dotacji 31,00

b) regionalne fundusze inwestycyjne 3,00

c) fundusz poręczeń 7,00

d) pomoc techniczna (szkoleniowa) dla banków. 0,60

Grupa 4.

Wsparcie małych projektów infrastrukturalnych. 18,40

RAZEM 78,80

Źródło: Polska Agencja Rozwoju Regionalnego

P hare-STR U D E R 2

G łów nym celem program u P hare-Struder 2 je st w sparcie ekonom icz nego rozw oju regionów szczególnie dotkniętych skutkam i restrukturyzacji gospodarki krajow ej.

Cel głów ny składa się z czterech celów szczegółow ych. D otyczą one: 1. M obilizow ania lokalnych inicjatyw w celu prom ocji now ych przed

sięw zięć ekonom icznych i zw iększenia zatrudnienia,

2. Pośredniego i bezpośredniego w sparcia w tw orzeniu i rozw oju m ałych i średnich przedsiębiorstw ,

3. Pom ocy w rozw oju lokalnej infrastruktury,

(13)

Program dysponuje środkami w w ysokości 5,3m ln euro podzielony mi na trzy projekty - kom ponenty program u tj. na:

- w sparcie działań zw iązanych z rozw ojem regionów oraz z przygotow a niem strategii rozw oju regionalnego dla nowych w ojew ództw objętych program em - 0,12mln euro,

- w sparcie m ałych projektów infrastrukturalnych oraz projektów zw iąza nych z ochroną środow iska naturalnego, zidentyfikow anych w strate giach regionalnych jak o priorytetow e - 4,87m ln euro,

- zarządzanie program em oraz w sparcie doradcze - 0,36m ln euro.

Program je st realizow any w latach 1998-1999, a w ydatki zw iązane z

realizacją poszczególnych projektów m ogą być dokonyw ane do

31.12.2000. Program obejm uje obszar 10 byłych w ojew ództw -

beneficjentów program u Phare-R A PID tj. łódzkie, katow ickie, w ałbrzy skie, rzeszow skie, suwalskie, olsztyńskie, krośnieńskie, now osądeckie, piotrkow skie, sieradzkie oraz byłe w ojew ództw a koszalińskie, łom żyńskie, zam ojskie, elbląskie (razem 14 starych wojew ództw).

Phare- IN RED

Celem program u Phare-IN R ED było przygotow anie polskich regio nów do spraw nego i efektyw nego w ykorzystyw ania w przyszłości Fundu szy Strukturalnych, głów nie poprzez w ykształcenie odpow iednich um ie jętności w śród pracow ników tych instytucji, których funkcjonow anie b ę dzie w przyszłości determ inow ać m ożliw ości i skalę korzystania ze środ ków pom ocow ych UE.

Program obejm ow ał now o pow stałe w ojew ództw a m ałopolskie, pod karpackie, św iętokrzyskie, pom orskie, pom orsko- kujaw skie, w arm ińsko- m azurskie, śląskie, euroregion S prew a-N ysa-B obr w woj. lubuskim.

Program realizow any był w okresie od m aja 1998 do 31.12.1999r. i składał się z dwóch projektów określanych jako:

1. Rozwój instytucji regionalnych. Przeznaczono na ten cel kw otę 3mln ecu.

2. G łów ny nacisk położony był tu na rozwój instytucji oraz zasobów ludzkich w celu zw iększenia m ożliw ości absorpcyjnych regionów w kontekście przyszłego korzystania z Funduszy Strukturalnych. Szcze gólnie w ażne było przeprow adzenie szkoleń oraz zapew nienie transfe ru w iedzy i um iejętności z krajów członkow skich UE do regionów ob jęty ch program em .

3. W sparcie Inwestycji w M ałopolsce z k w o tąl2 m ln ecu na jeg o realiza cję.

(14)

- szkoleń dla potrzeb rynku pracy;

W tym przypadku przeznaczono 0,5mln ecu na szkolenia, których celem było przygotow anie pracow ników do zmian popytu na rynkach pracy w zw iązku z restrukturyzacja regionu.

- rozw oju infrastruktury regionalnej;

N a ten cel przeznaczono ll,5 m ln ecu. Projekty służyć m iały rozbudo w ie infrastruktury lokalnej, niezbędnej dla rozw oju regionu. Zgodnie z p raktyką obow iązującą w krajach UE w projektach pow inna być uw zględniona dbałość o ochronę środow iska naturalnego. Beneficjenci powinni zagw arantow ać własny w kład w wysokości m inim um 50% w artości projektu. W ielkość udziału środków program u nie m oże być m niejsza niż 50tys. ecu i nie m oże przekroczyć 300tys. ecu. B eneficjen tem przedsięw zięć realizow anych w ram ach w sparcia dla m ałych pro jek tó w infrastrukturalnych m ogą być gm iny bądź zw iązki gmin.

5. Pom oc zagraniczna dla polskiego rolnictw a na tle jeg o finansow ania z budżetu państwa.

Powyżej przedstaw iono pom oc jak a była udzielona Polsce w latach 1991 -1998. Z pew nością nie pokazano w szystkich środków , jak ie zostały przekazane na rzecz naszego rolnictw a i jeg o otoczenia. W zasadzie nie ma m ożliw ości dotrzeć do w szystkich źródeł. Tu uw zględniono te naj w ażniejsze. Trudno rów nież uzyskać inform acje na tem at w ydatkow ania tych pieniędzy. Dlatego też dokonano hipotetycznego rozdysponow ania tych funduszy, celem porów nania ich ze środkam i, które zostały przezna czone na rolnictw o z budżetu państwa.

Pożyczka ASAL w w ysokości 643,3m ln PLN była w ykorzystyw ana w latach 1994-1997. W poszczególnych latach w ykorzystano:

- 1994 roku - 120,0mln PLN, - 1995 r o k u - 7 0 , Omln PLN, - 1996 r o k u - 338,9mln PLN, - 1997 roku - 1 14,4mln PLN.

Jeżeli chodzi o program Phare, to środki z tego program u m ogły być w ykorzystyw ane przez trzy kolejne lata. R ozdysponow anie ich przedsta w iono w tabeli 3. Założono, że w ydatki były dokonyw ane w następujący sposób:

I ROK 20% II RO K 30% III ROK 50%

(15)

Tabela 3. Pom oc fin a n so w a w ram ach P rogram u PHARE. | (w min. ecu) Memo randum Finansowe Środki łączne LATA 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 MF90 100,0 20,0 30,0 50,0 MF91 17,0 3,4 5,1 8,5 MF92 18,0 3,6 5,4 9,0 MF93 65,0 13,0 19,5 32,5 MF94 0,0 MF95 13,0 2,6 3,9 6,5 MF95 8,0 1,6 2,4 MF96 8,0 1,6 Razem 229,0 20,0 33,4 58,7 26,9 28,5 35,1 5,5 10,5 Ź ró d ło : O b lic z e n ia w ła sn e na p o d s ta w ie d a n ych z ta b e li 1

Jeżeli chodzi o program Phare-R A PID to dysponow ał on środkam i w w ysokości 14,95mln ecu oraz 5,05m ln ecu w ram ach pom ocy popow o dziowej. Ich w ykorzystanie m ożna przedstaw ić następująco:

- 1996 rok - l,50m ln ecu, czyli 10% ogólnej sumy,

- 1997 rok - 4,48m ln ecu, czyli 30% ogólnej sum y + 5,05mln ecu pom oc popow odziow a,

- 1998 rok - 8,97m ln ecu, czyli 60% ogólnej sumy.

W ram ach program u Phare-STR U D ER przekazano środki w w yso kości 78,8m ln ecu, a ich w ykorzystanie przedstaw ia się następująco: - 1994 rok -1 5 ,7 6 m ln ecu, czyli 20% ogólnej sumy,

- 1995 rok - 23,64m ln ecu, czyli 30% ogólnej sumy, - 1996 rok - 39,4m ln ecu, czyli 50% ogólnej sumy.

N atom iast program Phare-STR U D ER 2 dysponow ał sum ą 5,3m ln ecu i w:

- 1998 roku w ykorzystano l,59 m ln ecu, czyli 30% ogólnej sumy. B udżet program u P hare-IN R E D w ynosił 15mln ecu, a w

- 1998 roku w ykorzystano 3mln ecu, czyli 20% ogólnej sumy.

N astępnie przedstaw iono łącznie zagraniczną pom oc finan sow ą dla polskiego rolnictw a, w niesioną przez poszczególne program y w latach

1991-1998.

Tabela 4 pokazuje budżety poszczególnych program ów , w yrażone w ecu, natom iast w tabeli 5 zostały one przeliczone na PLN, w edług kursu N arodow ego B anku Polskiego -s ta n na koniec roku.

(16)

Tabela 4.F inansow anie sektora rolnego ze środków wszystkich P rogra m ów P H A R E (w m in ecu.) Rodzaj programu Lata 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 PHARE 20,00 33,40 58,70 26,90 28,50 31,50 5,50 10,50 RAPID 1,50 9,53 8,97 STRUDER 15,76 23,64 39,40 STRUDER2 1,59 INRED 3,00 • 20,00 33,40 58,70 42,66 52,14 76,00 15,03 24,06

Źródło: Polska Agencja Rozwoju Regionalnego oraz Urząd Kom itetu Integracji Europej skiej

Tabela 5 . Finansow anie sektora rolnego ze środków P H A R E (w ecu i min PLN) ___________________________________________________ Wyszcze gólnienie 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Środki w min ecu 20,00 33,40 58,70 42,66 52,14 76,00 15,03 24,06 Kurs ecu 1,47 1,91 2,39 2,97 3,16 3,56 3,88 4,09 Środki w min zł. 29,40 63,80 140,29 126,70 164,76 270,56 58,32 98,41

Źródło: O bliczenia własne na podstaw ie kursu NBP

W tabeli 6 przedstaw iono środki finansow e, które były przekazane polskiem u rolnictw u w ram ach pożyczki A SA L i Polsko-Szw ajcarskiego Program u R egionalnego.

(17)

Tabela 6. Finansow anie rolnictw a ze środków A SA L i P SPR w m in PLN.

Rok ASAL PSPRa)

1991 1,12 1992 1,13 1993 1,12 1994 120,00 1,13 1995 70,00 1,12 1996 338,90 1,33 1997 114,40 1,32 1998 1,33

Źródło: Polska Agencja Rozwoju Regionalnego oraz MRiGŻ a) PSPR -Polsko-Szwajcarski Program Regionalny.

W tabeli 7 dokonano zestaw ienia w szystkich środków zagranicznych, które otrzym ało rolnictw o polskie w latach 1991-1998.

Jak w idać w ielkość tej pom ocy rosła z roku na rok i to w dosyć szybkim tem pie. Dopiero w dw óch ostatnich, analizow anych latach zauw aża się jej tendencję spadkową.

Tabela 7 Finansow a p o m o c zagraniczna dla p olskiego rolnictw a w latach 1991-1998.

Rok Środki (w min PLN)

1991 30,52 1992 64,93 1993 141,41 1994 247,83 1995 235,88 1996 610,79 1997 173,04 1998 99,74

Źródło: O bliczenia własne na podstaw ie tabel 5 i 6

W tabeli 8 dokonano zestaw ienia w ydatków budżetow ych, zw iąza nych z rolnictw em oraz środków zagranicznych, które dodatkow o finan sow ały ten dział gospodarki. Jak w idać, w raz ze w zrostem w ydatków b u dżetow ych, w zrastała rów nież w artość pom ocy zagranicznej. N ależy za uw ażyć, że były to sum y znaczne i pom ogły zrealizow ać szereg p ro gra m ów i projektów , z których w dużej m ierze finansow ane były przedsię w zięcia m ające na celu przyspieszenie procesu integracji polskiego rolnic twa ze W spólnotą Europejską. Jest to najw ażniejszy elem ent pom ocy za

(18)

granicznej, poniew aż brak je s t w budżecie państw a środków na integrację. W praw dzie trudno je st oszacow ać w ysokość tych w ydatków , ale analizu ją c program y realizow ane w ostatnich latach, w e w szystkich z nich odna leźć m ożna elem enty przybliżające Polskę do struktur europejskich. P o nadto nie należy zapom inać o tym, że bardzo duże znaczenie m a rów nież pom oc m erytoryczna, która jest udzielana w form ie transferu know-how . O dbyw a się to poprzez inw estow anie w kapitał ludzki (szkolenia, doradz tw o) lub organizacyjny (w spółudział w tw orzeniu aktów praw odaw czych, przepisów , uspraw nianie struktur organizacyjnych, dostaw y sprzętu). W ielkość tej pom ocy trudno oszacow ać, ze w zględu na jej niem aterialny charakter.

N ajpow ażniejszym źródłem pom ocy zagranicznej dla Polski był p ro gram pom ocow y Unii Europejskiej PHARE. W w yniku jeg o realizacji dokonano:

1. Transferu know -how , którego brakow ało w Polsce, szczególnie w pierw szych latach przebudow y gospodarki.

2. W sparcia tych dziedzin, do których inni daw cy pom ocy przyw iązyw a li m ało uwagi (np. do rozw oju dem okracji, pom ocy urzędom pań stwowym ).

3. W sparcia reform m ających na celu przybliżenie Polski do spełnienia warunków członkostw a w Unii Europejskiej.

4. W prow adzenia większej przejrzystości w przepisach dotyczących m.in. zam ów ień publicznych.

5. Poszerzenia w iedzy na tem at integracji europejskiej w śród pracow ni ków adm inistracji publicznej oraz zm iany m entalności społeczeństw a, poprzez w spieranie program ów edukacyjnych, pośw ięconych tej te m atyce.

Dane w tabeli 4 i 6 w skazują, że w budżetow ej polityce finansow ania rolnictw a nie uw zględniano w ielkości pom ocy finansowej z zagranicy. Do 1996r. w ujęciu nom inalnym obserw ujem y w zrost pom ocow ych środków na finansow anie rolnictw a oraz w zrost w ydatków budżetow ych. Tym sa m ym m ożna stw ierdzić brak koordynacji w finansow aniu rolnictw a z tych dwóch źródeł. Pew na popraw a w tym w zględzie m iała m iejsce tylko w 1997r. O bserw uje się w tym roku m niejsze zaangażow anie środków finan sow anych ze źródeł zagranicznych, ale za to w w iększym stopniu zaanga żow ano środki budżetow e na finansow anie sektora rolnego. W kolejnym

1998r., postępującem u spadkow i nakładów na rolnictw o zza granicy nie tow arzyszy w zrost środków przeznaczonych na ten dział gospodarki z budżetu państwa.

(19)

Tabela 8. Finansow anie sektora rolnego w P olsce ze środków budżeto w ych i po m ocy zagranicznej (w min P L N )

Rok Wydatki budżetowe Środki zagraniczne Łączne nakła dy na rolnic two Udział środków zagr. w wydat kach budżeto wych (w %) 1991 948,10 30,52 978,62 3,22 1992 1050,70 64,93 1115,63 6,18 1993 1405,20 141,41 1546,61 10,06 1994 1797,40 247,83 2045,23 13,79 1995 2247,80 235,88 2483,68 10,49 1996 2809,10 610,79 3419,89 21,74 1997 4634,80 173,04 4808,84 3,76 1998 3959,60 99,74 4059,34 2,52

Źródło: O bliczenia własne na podstawie sprawozdania z wykonania 19. części budżetu M RiG Ż w latach 1991-1998

W tabeli 9 przedstaw iono łączne w ydatki na rzecz sektora rolnego w Polsce w ujęciu realnym . Jak widać, w odniesieniu do roku 1991 r., uległy one zm niejszeniu. W kolejnych latach stanow ią one około 50% poziom u w ydatków z roku 1991.

Tabela 9. Ł ączne w ydatki na rolnictw o w ujęciu realnym w m in PLN.

Rok Łączne wydatki na rolnictwo Łączne wydatki na rolnictwo w cenach z 1991r. Wskaźniki rok 1991 = 100% 1991 978,62 978,62 100,00 1992 1115,63 458,16 46,82 1993 1546,61 469,37 47,96 1994 2045,23 469,63 47,99 1995 2483,68 446,22 45,62 1996 3419,89 548,59 56,06 1997 4808,84 671,34 68,60 1998 4059,34 507,42 51,85