Stanisław Włodek, Wojciech
Jabłoński, Andrzej Biskupski
Perspektywy zmian
zagospodarowania obszarów rolnych
w związku ze wzrostem
wykorzystania odnawialnych źródeł
energii
Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 9/1, 125-132
2010
Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 9(1) 2010,125-132
PERSPEKTYW Y ZM IAN ZAGOSPODAROW ANIA
OBSZARÓW ROLNYCH W ZW IĄZKU ZE WZROSTEM
W YKORZYSTANIA ODNAW IALNYCH ŹRÓDEŁ
ENERGII
Stanisław W łodek1, Wojciech Jabłoński2, Andrzej Biskupski1
hnstytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut
Badawczy w Puławach, Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli
we Wrocławiu
2Politechnika Wrocławska
Streszczenie. Rolnictwo jest dziedziną gospodarki mającą największy wpływ na kra
jobraz. Transformacja ustrojowa oraz zmniejszenie opłacalności produkcji rolniczej przyczyniły się do wyłączenia z rolniczego użytkowania znacznego areału gruntów. Zapotrzebowanie na energię pochodzącą z odnawialnych źródeł pozwala przypusz czać, że odłogi znikną z krajobrazu. Ich miejsce zajmą uprawy roślin dostarczających dużych ilości biomasy, stanowiącej surowiec do produkcji energii. Zapotrzebowanie na energię odnawialną stwarza również szansę rozwoju energetyki wiatrowej oraz wodnej, która w zasadniczy sposób będzie wpływać na krajobraz.
Słowa kluczowe: krajobraz rolniczy, biomasa, odłogi, odnawialne źródła energii
W S T Ę P
R olnictw o je s t g ałęzią gospodarki, która w najw iększym stopniu w pływ a na kształtow anie krajobrazu, poniew aż produkcja rolna realizow ana je s t na dużych p o w ierzchniach. Zm iany kierunku produkcji rolnej oraz struktury upraw zn ajdują od zw ierciedlenie w w yglądzie pól. Okres pow ojenny charakteryzow ał się rozdrobnie niem gospodarstw oraz pełnym w ykorzystaniem gruntów rolnych, a także chłonnym rynkiem zbytu na produkty rolne. Transform acja ustrojow a zapoczątkow ana w 1989 r. p rzyczyniła się do zm niejszenia opłacalności produkcji rolniczej. W w yniku tych zm ian w krajobrazie Polski pojaw iły się niespotykane dotychczas na ta k ą skalę odłogi
Adres do korespondencji - Corresponding author: Stanisław Włodek, Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Pań stwowy Instytut Badawczy w Puławach, 50-540 Wrocław, ul. Orzechowa 61, e-mail: s.wlodek@iung.wroclaw.pl
126 Stanisław Włodek, Wojciech Jabłoński, Andrzej Biskupski [M arks, N ow icki 2002]. B rak środków finansow ych i nieprzestrzeganie przepisów dotyczących ochrony gruntów rolnych i leśnych przyczynia się do degradacji pól w yłączonych z rolniczego użytkow ania. P ozostaw ione bez pielęgnacji odłogi stają się rozsadnikiem chw astów i źródłem chorób roślin. U trzym anie odłogów w należy tej kulturze przez stosow anie upraw y m echanicznej (czarny ugór), w ykaszanie lub chem iczne zw alczanie chw astów w ym aga z kolei dużych nakładów.
D ynam iczny w zrost zużycia energii w X X w ., której głów nym źródłem były k o p aliny: w ęgiel, gaz i pochodne ropy naftow ej, spow odow ał ocieplenie klim atu na kuli ziem skiej. O graniczenie zm ian klim atycznych m ożliw e je s t przez zm niejszenie produkcji gazów cieplarnianych. Cel ten m ożna osiągnąć, zw iększając udział o dna w ialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym . P olska zobow iązała się do system atycznego zw iększania ilości energii pozyskiw anej ze źródeł o dnaw ial nych. W roku 2010 poziom ten pow inien przekroczyć w artość 14% ogólnego zap o trzebow ania na energię [Polityka energetyczna... 2005].
G w ałtow ny w zrost cen m ateriałów pędnych i gazu, a także w zględy ekologiczne p ow odują zw iększenie zainteresow ania energią pochodzącą z odnaw ialnych źródeł. O becnie istnieją zarów no technologie, ja k i urządzenia do produkcji biopaliw i b io g a zu oraz pozyskiw ania ciepła z biom asy [W łodek i in. 2004]. W edług opracow anego przez M inisterstw o G ospodarki i Pracy dokum entu „Polityka energetyczna Polski do 2025 roku” w najw iększe ilości energii odnaw ialnej m ogą być w w arunkach naszego k raju pozyskiw ane z biom asy. W dalszej kolejności w ym ieniana je s t energia w ietrz na oraz wodna.
R osnące zapotrzebow anie na energię pochodzącą z odnaw ialnych źródeł może się przyczynić do zasadniczych zm ian w krajobrazie rolniczym .
D Y SK U SJA
P otrzeba pozyskiw ania energii z odnaw ialnych źródeł, w ynikająca z przyjętych przez Polskę zobow iązań, pozw ala przypuszczać, że w najbliższych latach w p o l skim krajobrazie b ęd ą zachodziły znaczne zm iany. W polityce energetycznej kraju, w której założono w zrost w ykorzystania odnaw ialnych źródeł energii, na pierw szym m iejscu w ym ieniono biom asę oraz energię w iatru. R acjonalne w ykorzystanie o dna w ialnych źródeł energii stanow i istotny elem ent zrów now ażonego rozw oju państw a.
W krajobrazie rolniczym Polski końca X X w. pojaw iły się grunty odłogow ane. W 2007 r. ogólna pow ierzchnia gruntów ornych w ynosiła 11 869 tys. ha, natom iast pod zasiew am i znajdow ało się 11456 tys. ha [GUS 2008]. W ynika z tego, że p o w ierzchnia odłogów i ugorów w ynosiła 413 tys. ha. W zależności od zasiedlenia przez zbiorow iska roślin odłogi stanow ią mniej lub bardziej m alow niczy elem ent krajobrazu. Ich w ygląd zależy od rodzaju gleby, długości okresu odłogow ania, a ta k że od położenia granicy rolno-leśnej [Podstaw ka-C hm ielew ska i in. 2004, M alicki i in. 2002]. W b liskim sąsiedztw ie lasu, na terenach odłogow anych, w krótkim cza sie po w yłączeniu gruntów z upraw y w w yniku sukcesji w tórnej p o jaw iają się k rz e wy i drzew a. G leba stanow i bogactw o narodow e i dlatego pow inna być w całości za
127
gospodarow ana. K onieczność pozyskiw ania energii z odnaw ialnych źródeł stw arza szansę zagospodarow ania odłogów do celów energetycznych.
N ajw iększym źródłem energii odnaw ialnej w p olskich w arunkach klim atyczno- -glebow ych je s t biom asa roślin. Stanow i ona m agazyn energii słonecznej grom adzo nej w sezonie w egetacyjnym .
R ośliną, z której m ożna uzyskać najw iększe przyrosty biom asy z je d n o st ki pow ierzchni, spełniającą w iele funkcji w gospodarce, je s t w ierzba krzew iasta [Szczukow ski i in. 2004, Jóźw iakow ski 2001]. P lantacja w ierzby może być z p o w odzeniem użytkow ana przez okres 2 0 -2 5 lat, w zw iązku z czym stanow i trw ały elem ent krajobrazu. O dpow iednie je j usytuow anie w terenie m oże stanow ić je d n o cześnie ekran dźw iękochłonny oraz b io lo g iczn ą zabudow ę tras kom unikacyjnych oraz zakładów uciążliw ych dla otoczenia. Praw idłow o dobrane odm iany w ierzby w połączeniu z drzew am i iglastym i m ogą spełniać w okresie zim ow ym rolę osłon zabezpieczających trakty kom unikacyjne przed naw iew aniem śniegu z pól. W m o notonnym krajobrazie rolniczym , zw łaszcza na płask ich terenach nizinnych, kępy w ierzb stanow ią cenne urozm aicenie. Ze w zględu na zdolność w egetacji na terenach p odm okłych w ierzba może być także stosow ana w budow nictw ie ziem nym do um ac niania brzegów kanałów , rzek, potoków , w ałów przeciw pow odziow ych i grobli. W odróżnieniu od zabezpieczeń betonow ych m ateriał roślinny stosow any w pracach m elioracyjnych podnosi w alory przyrodnicze zagospodarow yw anych terenów .
Prow adzone są rów nież poszukiw ania innych roślin charakteryzujących się d uży mi przyrostam i biom asy, nadających się do upraw y w polskich w arunkach glebow o -klim atycznych. P rzykładem m oże być trzcin a pospolita (P hragm ites communis), m iskant olbrzym i (M iscanthus sinensis g ig a n teu s), m iskant cukrow y (M iscanthus sa cchariflorus), spartina preriow a (Spartina p ectinata), słonecznik bulw iasty zwany topinam burem (H elianthus Tuberosus) czy ślazow iec pensylw ański (Sida her- m aphrodita) [K ościk i in. 2003]. U pow szechnienie upraw y w ym ienionych gatunków na szerszą skalę m oże w zasadniczy sposób w płynąć na krajobraz rolniczy.
D ynam iczne zm iany na początku lat 90. m inionego w ieku znalazły odzw iercied lenie rów nież w rolnictw ie. O graniczeniu u legła produkcja zw ierzęca oraz spadło zainteresow anie słom ą ja k o plonem ubocznym . Słom a, stosow ana dotychczas w p ro dukcji zw ierzęcej jak o ściółka lub w ykorzystyw ana ja k o dodatek do paszy, stała się w gospodarstw ach prow adzących w yłącznie produkcję ro ślin n ą zbędnym balastem . W zw iązku z tym , często w brew przepisom zabraniającym tego typu praktyk, była w okresie pożniw nym w ypalana na polu. Rozwój konstrukcji pieców um ożliw iają cych pozyskiw anie ciepła ze spalanej biom asy pow oli zm ienia pogląd na przydatność słom y i odpadów drew na [G radziuk 1995]. M ożna przypuszczać, że w krótce w ypa lanie słom y na polach i odpadów drew na na zrębach w lesie odejdzie do przeszłości.
M ożliw ość przetw arzania płodów rolnych w etanol i biopaliw o stw arza szansę w łączenia do produkcji rolnej dotychczasow ych odłogów [Faber, K uś 2003, G ra dziuk 2005, Panek 2005]. W edług G radziuka [2005] za Żm udą, prognozy zapotrze bow ania na estry z rzepaku (tab. 1) oraz bioetanol z kukurydzy (tab. 2) w skazują, że rośliny te b ę d ą m iały zasadniczy w pływ na w ygląd pól. Pow ierzchnie ich zasiew ów m ogą w zrosnąć naw et kilkakrotnie w ciągu kilkunastu lat oraz zająć m iejsce w sp o m nianych odłogów.
128 Stanisław Włodek, Wojciech Jabłoński, Andrzej Biskupski Tabela 1. Prognoza zapotrzebowania na estry metylowe z rzepaku
Table 1. Future demand for methyl esters from rape
U d ział energetyczny R ok estru w oleju napędo- Y ear w ym [%]
P a rt o f ester in diesel oil
Z ap o trzeb o w an ie na estry w m ln litrów D em and fo r esters in m ln l Z ap o trzeb o w an ie na rz e p a k w tys. ton D em and fo r rape in th o u s t P o w ierzch n ia upraw y rzep ak u n a estry w tys. ha S ow n area o f rape for
esters in th o u s ha 2005 2,00 129 284 129 2006 2,75 177 390 177 2007 3,50 225 496 225 2008 4,25 274 602 262 2009 5,00 322 708 308 2010 5,75 370 814 339 2020 10,00 641 1411 543
Tabela 2. Prognoza zapotrzebowania na bioetanol z kukurydzy Table 2. Future demand for bioethanol from corn
Z ap o trzeb o w an ie Z ap o trzeb o w an ie n a P o w ierzch n ia upraw y n a b io etan o l k u k urydzę k u k u ry d zy n a estry w m ln litró w [w tys. ton] [w tys. ha]
D em and fo r D em and fo r corn Sow n area o f corn for b io eth an o l in m ln l in th o u s t esters in th o u s ha 2005 2,00 178 481 80 2006 2,75 244 658 110 2007 3,50 309 834 139 2008 4,25 373 1008 168 2009 5,00 437 1181 197 2010 5,75 501 1353 225 2020 10,00 850 2296 383 U d ział b io etan o lu w R o k b enzynie [%] Y ear P art o f b io eth an o l in
g aso lin e [%]
W prow adzenie na szeroką skalę upraw y roślin z przeznaczeniem na cele en er getyczne w ym aga przełam ania przyzw yczajeń i stereotypów . Stw orzenie now ego rynku zbytu dla produktów rolnych, którym je s t energetyka odnaw ialna, pozw ala przypuszczać, że w niedługim czasie w idok odłogów przejdzie do historii. Jedno cześnie rozwój produkcji rolnej w ytw arzającej płody na cele energetyczne tw orzy nowe m iejsca pracy, a w ięc przyczynia się do zm niejszenia bezrobocia.
D rugim źródłem energii odnaw ialnej, w ym ienianym w dokum encie „Polityka energetyczna Polski do 2025 roku” , je s t energia w iatrow a. W Polsce istnieją m oż liw ości rozw oju energetyki w iatrow ej. W edług prezesa Polskiego Stow arzyszenia E nergii W iatrow ej, szacow ana pow ierzchnia potencjalnie dostępna dla tego sektora gospodarki w ynosi około 9 m ln ha, co stanow i około 30% pow ierzchni kraju. E n er getyka w iatrow a może pokryć bez znaczących problem ów około 12% krajow ego zapotrzebow ania na energię elektryczną w roku 2020 [Prasałek 2008]. Ten sposób pozyskiw ania energii w m niejszym stopniu w pływ a na zm iany w krajobrazie. W p o rów naniu z produkcją biom asy zm iany w środow isku dotyczą niew ielkich pow ierzch ni, jed n ak w odróżnieniu od poprzednio w ym ienionych źródeł energii m ają charak ter trw ały. W idok now oczesnych budow li w iatraków często oceniany je s t na świecie jak o zgubny dla krajobrazu [Ginalska, G inalski 2002]. O cena ta dotyczy w yłącz
nie w alorów estetycznych, które są spraw ą gustu. W iadom o, że gusta się zm ieniają
129
i to, co kiedyś uw ażano za brzydkie, po pew nym czasie może być oceniane pozytyw nie. P rzykład stanow i w ieża E ifla w Paryżu, która na początku była krytykow ana, a obec nie postrzegana je s t niem al jak o sym bol tego m iasta. W ydaje się, że w iatraki odpo w iednio zlokalizow ane m ogą stać się elem entem ożyw iającym nieruchom y krajobraz. Innym sposobem pozyskiw ania energii odnaw ialnej je s t w ykorzystanie energii w odnej. W w arunkach p olskich istotnym zagadnieniem je s t odtw orzenie zlikw ido w anych w m inionym pięćdziesięcioleciu m ałych elektrow ni w odnych, które oprócz elem entów tw orzących krajobraz m iały zasadniczy w pływ na gospodarkę w odną oraz m ikroklim at otaczającego teren u . O w adze problem u św iadczy zainteresow anie nim organizacji społecznych. Jedną z tak ich organizacji je s t F undacja W spierania W si [Fundacja... 2005], k tóra dąży m.in. do uruchom ienia w yłączonych z u żytkow a nia m ałych elektrow ni w odnych. Pozytyw nym zjaw iskiem je s t łączenie funkcji za b ezpieczenia przeciw pow odziow ego z w ytw arzaniem energii przez budow ę m ałych zbiorników w odnych na niew ielkich rzekach. W przypadku zm ian klim atycznych, charakteryzujących się dużym i anom aliam i pogody, budow a m ałych zbiorników re tencyjnych je s t w pełni uzasadniona. M ożna przypuszczać, że w najbliższych latach krajobraz Polski urozm aici w iele m ałych zbiorników wodnych.
U sytuow anie technicznych urządzeń do pozyskania energii w iatru i wody musi być zgodne z kierunkiem zagospodarow ania przestrzennego gm iny. W każdym p rzy padku należy uw zględnić w ytyczne określone w planie przestrzennego zagospodaro w ania kraju, ja k rów nież w strategii rozw oju gm iny. B udow a zbiorników reten cy j nych czy elektrow ni w iatrow ych je s t bow iem zadaniem ponadlokalnym , m ającym bezpośredni w pływ na stan środow iska przyrodniczego, nie tylko na terenie gm iny, w której zlokalizow ana je s t inw estycja.
U praw a roślin jed n o ro czn y ch przeznaczonych na cele energetyczne nie w ym a ga żadnych szczególnych zapisów w planach m iejscow ych. P rodukcja ta odbyw a się bow iem na terenach rolniczych (R) oznaczonych kolorem żółtym [załącznik... Dz.U. 2003 r. nr 164, poz. 1586 i 1587]. O sobnym zagadnieniem pozostaje spraw a p la n tacji roślin w ieloletnich, np. w ierzby krzew iastej, która może obejm ow ać znaczne obszary. Trw ałość takiej plantacji w ynosi około 2 5 -3 0 lat. W ustaw ie o planow aniu p rzestrzennym [Ustaw a... 2003] nie m a jednoznacznego określenia w ja k i sposób traktow ać tego typu upraw y. Z jednej strony są to tereny rolnicze, z drugiej zaś, czas trw ania, zajęty obszar i w ysokość roślin w yw iera znaczny w pływ na środow isko, porów nyw alny z terenam i leśnym i. W ydaje się, że w ybierając m iejsce pod „las en er getyczny” należy uw zględnić m ożliw ość w ystępow ania konfliktów przestrzennych. D obrym m iejscem , ze w zględu na duże w ym agania w odne, pod plantacje w ierzby energetycznej są tereny o w ysokim poziom ie wody gruntow ej lub okresow o p o d tapiane. M iejscow e plany zagospodarow ania, rzecz oczyw ista, pow inny dopuszczać m ożliw ość upraw y plantacji w ieloletnich na terenach rolnych, nie ograniczając przy tym innej działalności rolniczej.
Zgodnie z w ym aganiam i dotyczącym i m iejscow ego planu zagospodarow ania te renu pow inna być w ykonana prognoza oddziaływ ania takiej plantacji na środow isko oraz prognoza skutków finansow ych.
Problem y racjonalnego kształtow ania krajobrazu należy rozw iązyw ać w sposób kom pleksow y, łącząc zagadnienia m elioracji w odnych, scalania gruntów , budow y
130 Stanisław Włodek, Wojciech Jabłoński, Andrzej Biskupski w odociągów itp. [W och 2002], a także m ając na uw adze działania na rzecz ochrony dziedzictw a przyrodniczego i kulturow ego [Dubel 2002]. W ynika to ze w zajem nego p ow iązania ze sobą w ym ienionych problem ów .
PO D SU M O W A N IE
C oraz bardziej w idoczne efekty globalnego ocieplenia, pow odow ane w zro stem zanieczyszczenia atm osfery, oraz w yczerpyw anie się zasobów w ęgla, ropy i gazu skłaniają do sięgania po odnaw ialne źródła energii. Przy odpow iedniej p o li tyce państw a w spierającej działania zm ierzające do ograniczenia em isji gazów c ie plarnianych do atm osfery przez zw iększenie ilości energii pozyskiw anej z biom asy roślin ja w i się perspektyw a znacznych zm ian krajobrazow ych. D otyczyć one b ęd ą w pierw szej kolejności w yelim inow ania odłogów i zastąpienia ich plantacjam i roślin na cele energetyczne. W infrastrukturze technicznej rów nież pow inny pojaw ić się na szerszą skalę urządzenia w ykorzystujące energię w ody oraz w iatru. B udow le zw ią zane z w ykorzystaniem energii wodnej nie tylko w p ły n ą na zm iany krajobrazu, ale p rzyczynią się także do zw iększenia retencji wodnej poszczególnych zlew ni. E n er gia odnaw ialna daje szansę tw orzenia now ych m iejsc pracy oraz uniezależnienia się od koncernów energetycznych. M oże także stanow ić zastępcze źródło zasilania na w ypadek aw arii w centralnych system ach energetycznych. Przyszłość w dużej m ie rze zależy od realizacji założeń w zrostu w ykorzystania odnaw ialnych źródeł energii zapisanych w P olityce energetycznej Polski do 2025 roku [2005]. W w ym ienionym dokum encie obiecujące są zapisy dotyczące inicjatyw zm ierzających do objęcia n o w ych krajów członkow skich U nii E uropejskiej system em dopłat ze środków u n ij nych do w szystkich upraw energetycznych.
P IŚ M IE N N IC T W O
Dubel K., 2002. Problemy kształtowania i ochrony krajobrazu. Fragm. Agron. 1, 41-57. Faber A., Kuś J. 2003. Alternatywne kierunki produkcji rolnictwa polskiego. Pam. Puł. 132,
59-71.
Fundacja Wspierania Wsi. www.fww.org.pl, dostęp: 27.04.2005.
Ginalska E., Ginalski P. 2002. Krajobraz z wiatrakiem coraz milej widziany. Energia Gigawat 9. www.elektrownie-wiatrowe.org.pl, dostęp: 6.05.2005.
Główny Urząd Statystyczny. Mały rocznik statystyczny Polski 2008.
Gradziuk P., 1995. Możliwości energetycznego wykorzystania słomy. Post. Nauk Rol. 5, 31-38.
Gradziuk P., 2005. Rolnictwo dostawcą surowców energetycznych i energii. Poska wieś 2025. Wizja rozwoju. Red. J. Wilkin. IRWiR PAN Fundusz współpracy. Warszawa, 173-182. Jóźwiakowska I., Jóźwiakowski K. 2001. Wierzba i jej zastosowanie w gospodarce i ochronie
środowiska. Aura 10, 16-18.
Kościk B., Kowalczyk-Juśko A., Kościk K. 2003. Uprawa i wykorzystanie roślin wieloletnich na cele energetyczne. Pam. Puł. 132, 203-210.
131
Malicki L., Kuras J., Pałys E., Podstawka-Chmielewska E., 2002. Fitocenoza odłogu na glebie lekkiej i ciężkiej jako element krajobrazu rolniczego. Fragm. Agronom. 1, 32-40.
Marks M., Nowicki J. 2002. Aktualne problemy gospodarowania ziemią rolniczą w Polsce. Fragm. Agronom. 1, 58-67.
Panek J. 2005. Coraz szerszy rynek zbytu biodisla w Europie. Top Agrar Polska 4, 46-47. Podstawka-Chmielewska E., Pałys E., Kurus J. 2004. Zmiany fitocenozy w czasie wieloletniego
odłogowania gruntu ornego na rędzinie. Ann. Univ. UMCS LIX, nr 4, 1807-1814. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku. 2005. Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Warszawa, 58. Prasałek K., 2008. Ocena możliwości rozwoju i potencjału energetyki wiatrowej w Polsce do
roku 2020. Raport Ekspertów Sektora OZE.
Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M.J. 2004, Wierzba energetyczna. Plantpres Kraków.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dz.U. z 2003 r. nr 80, poz. 717.
Włodek S., Biskupski A., Pabin J. 2004. Techniczne możliwości pozyskiwania energii z biomasy. Zesz. Nauk. Uniw. Opolskiego. Nauki tech. 21, 213-217.
Woch F. 2002. Możliwości kształtowania krajobrazu na obszarach wiejskich w procesie urzą dzeniowym w aspekcie polskich uwarunkowań. Fragm. Agron. 1, 170-182.
Załącznik nr 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r w sprawie wy maganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dz.U. nr 164 z dnia 26 sierpnia 2003 r. poz. 1586 i 1587.
T H E P R O S P E C T S O F C H A N G E S IN R U R A L A R E A S IN C O N N E C T IO N TO T H E D EM A N D F O R U S IN G R E N E W A B L E E N E R G Y SO U R C E S
Abstrakt. Agriculture is the field of economy which most influences the landscape.
Overproduction of food in European countries has caused that large areas of farm land are no longer used. The demand for renewable sources of energy may become the reason why uncultivated land will disappear. Plants providing a lot of biomass will be grown on it and thus raw material for energy production will be obtained. The demand for renewable energy may cause the development of wind and water power industry, which will influence the landscape. Because of lengthy cultivation of some plants and irreversible changes in the environment caused by wind and water power industry, these actions must be taken into consideration while planning the local spatial development.
Key words: biomass, agricultural landscape, uncultivated land, renewable energy
sources
