Problemy rozwoju
regionalnego
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
281
Redaktorzy naukowi
Elżbieta Sobczak
Małgorzata Markowska
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Wrocław 2013
Redaktor Wydawnictwa: Barbara Majewska Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Barbara Cibis
Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska
Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,
The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2013
ISSN 1899-3192 ISBN 978-83-7695-325-0
Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM
Spis treści
Wstęp ... 9 Hanna Adamska, Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich – próba
oceny ... 11
Emilia Bogacka, Stan i perspektywy wzrostu bezpieczeństwa publicznego
w województwie dolnośląskim ... 19
Ewa Glińska, Ewelina Muszyńska, Kampanie promujące markę ,,Podlaskie”
w opinii mieszkańców województwa mazowieckiego ... 28
Tomasz Kołakowski, Dynamika i kierunki rozwoju bezpośrednich inwestycji
zagranicznych na Dolnym Śląsku ... 36
Alina Kulczyk-Dynowska, Konflikty przestrzenne na przykładzie parku
na-rodowego ... 48
Florian Kuźnik, Polityka rozwoju metropolitalnego regionu ... 57 Renata Lisowska, Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich
przedsię-biorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych ... 74
Marian Maciejuk, Zróżnicowanie samorządu terytorialnego w państwach
Unii Europejskiej ... 85
Magdalena Malucha, Europejska polityka klimatyczna ... 95 Agnieszka Panasiewicz, Zarządzanie ryzykiem jako narzędzie
równoważe-nia rozwoju w skali regionalnej ... 103
Zbigniew Piepiora, Zapobieganie negatywnym konsekwencjom klęsk
ele-mentarnych w województwie opolskim – aspekty finansowe ... 113
Andrzej Raczyk, Sylwia Dołzbłasz, Czynniki i bariery rozwoju obszaru
po-granicza polsko-niemieckiego w opinii samorządów lokalnych ... 121
Andrzej Raszkowski, Rankingi marek narodowych na przykładzie raportu
Brand Finance ... 130
Elżbieta Sobczak, Zróżnicowanie struktury pracujących według sektorów
in-tensywności działalności B+R w państwach Unii Europejskiej ... 140
Mariusz E. Sokołowicz, Instytucje a przestrzeń. Przegląd nurtów ekonomii
instytucjonalnej w kontekście ich przydatności dla badań procesów roz-woju lokalnego i regionalnego ... 151
Jacek Sołtys, Uwarunkowania i dylematy polityki regionalnej na obszarze
peryferyjnym województwa pomorskiego ... 160
Olga Stefko, Możliwości i bariery rozwoju gospodarstw rolniczych i
6
Spis treściEwelina Szczech-Pietkiewicz, Implementacja i realizacja celów spójności
terytorialnej w Polsce ... 178
Jarosław Uglis, Ocena poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin
wiejskich województwa wielkopolskiego ... 187
Agnieszka Zielińska, Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z
or-ganizacjami pozarządowymi w województwie podkarpackim ... 198
Summaries
Hanna Adamska, Sustainable development of rural areas – assessment
attempt ... 18
Emilia Bogacka, Public safety state and growth perspectives in Lower Silesia
Voivodeship ... 27
Ewa Glińska, Ewelina Muszyńska, Branding campaigns of Podlaskie in the
opinion of Mazovia Voivodeship residents ... 35
Tomasz Kołakowski, Dynamics and directions of FDI in Lower Silesia ... 47 Alina Kulczyk-Dynowska, Spatial conflicts based on the example of
a national park ... 56
Florian Kuźnik, Metropolitan policy of a region ... 73 Renata Lisowska, Stimulants and barriers to the development of small and
medium enterprises located in marginalized regions ... 84
Marian Maciejuk, Diversity of local self-government in the European Union
member states ... 94
Magdalena Malucha, European climate policy ... 102 Agnieszka Panasiewicz, Risk management as a tool for sustainable
de-velopment on a regional scale ... 112
Zbigniew Piepiora, Preventing of negative consequences of natural disasters
in Opole Voivodeship – financial aspects ... 120
Andrzej Raczyk, Sylwia Dołzbłasz, Factors and barriers of development in
the Polish-German borderland in the opinion of local self-governments ... 129
Andrzej Raszkowski, National brands ranking based on brand finance
report ... 139
Elżbieta Sobczak, Diversification of workforce structure by R&D activity
intensity sectors in EU countries ... 139
Mariusz E. Sokołowicz, Institutions and territory. Review of institutional
economics’ strands in the context of their usefulness in the research on local and regional development ... 150
Jacek Sołtys, Conditions and dilemmas of regional policy in the peripheral
Spis treści
7
Olga Stefko, Possibilities and barriers of development in agricultural and
horticultural farms in Wielkopolska Voivodeship... 177
Ewelina Szczech-Pietkiewicz, Implementation and realization of territorial
cohesion aims in Poland ... 186
Jarosław Uglis, Socio-economic development assessment of rural
communi-ties in Wielkopolska Voivodeship ... 197
Agnieszka Zielińska, Cooperation between self-government units and NGOs
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 281●2013
ISSN 1899-3192 Problemy rozwoju regionalnego
Renata Lisowska
Uniwersytet Łódzki
BARIERY I STYMULATORY ROZWOJU
MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW
ZLOKALIZOWANYCH W REGIONACH
ZMARGINALIZOWANYCH
Streszczenie: Małe i średnie przedsiębiorstwa są jednym z głównych elementów regionalnej
infrastruktury i mają znaczący wpływ na konkurencyjność i rozwój regionu. Rozwój regio-nów słabiej rozwiniętych nie może odbyć się bez aktywnego udziału małych i średnich przed-siębiorstw. Celem artykułu jest analiza barier i stymulatorów rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce z uwzględnieniem specyfiki regionów zmarginalizowanych. W pierwszej części opracowania dokonano charakterystyki regionalnych determinantów roz-woju małych i średnich przedsiębiorstw, w drugiej części przeanalizowano uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowa-nych, odwołując się do przeglądu badań własnych o charakterze ilościowym.
Słowa kluczowe: rozwój firmy, stymulanty i bariery rozwoju, regiony zmarginalizowane, MSP.
1. Wstęp
Na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw ma wpływ wiele czynników stymulujących lub ograniczających ich rozwój. Czynniki te można podzielić na ze-wnętrzne, wynikające z warunków otoczenia, oraz weze-wnętrzne, związane z przed-siębiorstwem oraz z osobą właściciela. W regionach zmarginalizowanych1 powstają
dodatkowe grupy uwarunkowań związane ze specyfiką tych regionów. Zazwyczaj wymienia się w przypadku tych regionów te czynniki, które mają charakter barier, takie jak: niski poziom rozwoju ekonomicznego, niskie dochody społeczeństwa przekładające się na niski popyt, zły stan infrastruktury (komunikacyjnej i edukacyj-nej i in.), patologie społeczne, nasilone procesy migracji oraz brak skłonności do przedsiębiorczości społeczności lokalnych.
1 Regiony zmarginalizowane są wyłączone z generowania rozwoju i partycypacji w dochodach
z rozwoju, a regionalna społeczność jest wykluczona z aktywnego uczestnictwa w procesach gospodar-czych, co może powodować ubóstwo, niezaspokojenie podstawowych potrzeb, brak jakichkolwiek szans na znalezienie pracy.
Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw...
75
Małe i średnie przedsiębiorstwa uważane są za istotnego aktora rozwoju regio-nalnego. MSP funkcjonujące w danym regionie z jednej strony przyczyniają się do równowagi na rynku pracy (są najważniejszym pracodawcą), rozwoju konkurencyj-ności, kreowania równowagi popytowo-eksportowej, zmniejszania poziomu bezro-bocia, promowania postaw przedsiębiorczych oraz dyfuzji innowacji itp., natomiast z drugiej strony podlegają wpływowi wielu czynników regionalnych, które mogą zarówno stymulować, jak i ograniczać rozwój tych przedsiębiorstw.Celem artykułu jest analiza czynników rozwoju małych i średnich przedsię-biorstw w regionach zmarginalizowanych, ze szczególnym uwzględnieniem uwa-runkowań regionalnych w oparciu o studia literaturowe oraz badania ilościowe prze-prowadzone wśród właścicieli i współwłaścicieli MSP.
W pierwszej części opracowania skoncentrowano się na analizie czynników ze-wnętrznych, wynikających z warunków otoczenia, oraz weze-wnętrznych, związanych z osobą przedsiębiorcy i przedsiębiorstwem, druga część poświęcona jest analizie wpływu tych czynników na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonują-cych w regionach zmarginalizowanych.
2. Czynniki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
– próba klasyfikacji
Najczęściej czynniki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wynikają z warun-ków otoczenia, które najczęściej dzieli się na: makrootoczenie, mezootoczenie oraz mikrootoczenie [Kamińska 2011; Skowronek-Mielczarek 2011]. Makrootoczenie to zespół ogólnych warunków funkcjonowania danego przedsiębiorstwa w danym kra-ju czy też regionie. Otoczenie w tym znaczeniu obejmuje następujące wymiary: eko-nomiczny, polityczno-prawny, technologiczny, społeczno-kulturowy i międzynaro-dowy [Griffin 2010; Sosnowska, Łobejko 2008]. Mikrootoczenie to tzw. otoczenie konkurencyjne, w skład którego wchodzą m.in.: klienci, dostawcy, kooperanci, kon-kurencja oraz związki zawodowe. Podmioty te utrzymują z przedsiębiorstwem po-wiązania kooperacyjne lub konkurencyjne. Ważną cechą tych powiązań są sprzęże-nia zwrotne. Analiza otoczesprzęże-nia konkurencyjnego pomaga określić warunki funkcjonowania i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w danym sektorze i na danym geograficznie rynku [Kamińska 2011, s. 42]. Mezootoczenie – otoczenie re-gionalne – obejmuje czynniki oddziałujące na przedsiębiorstwo w układzie regional-nym z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych regionów. W skład otoczenia re-gionalnego wchodzą: jednostki administracji publicznej, instytucje finansujące, instytucje naukowo-edukacyjne oraz instytucje infrastruktury usługowej wspomaga-jące rozwój przedsiębiorczości i prowadzenie działalności gospodarczej [Gancar-czyk 2010; Wach 2008].
Analiza czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oprócz elemen-tów otoczenia powinna również uwzględniać czynniki wewnętrzne związane z
oso-76
Renata Lisowska bą przedsiębiorcy i przedsiębiorstwem, tzn. jego orientacją przedsiębiorczą. Cha-rakterystyka wewnętrznych czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw związanych z osobą właściciela odnosi się często do analizy takich charakterystyk przedsiębiorcy, jak: wiek, płeć, wiedza, wykształcenie zawodowe oraz doświadcze-nie w biznesie, a także jego cech osobowości, takich jak: skłonność do podejmowa-nia ryzyka, motywacja, innowacyjność, potrzeba osiągnięć, pracowitość itp. [Wa-silczuk 2005]. Motywacja bowiem stanowi często siłę napędową zachowań biznesowych, tzn. skłania do podjęcia decyzji o uruchomieniu i prowadzeniu przed-siębiorstwa. Ważne jest również doświadczenie zawodowe, które może pobudzać kreatywność, innowacyjność, proces uczenia się oraz rozwijać umiejętności kon-cepcyjne [Guzman, Santos 2001; Ajzen 1991]. Natomiast do czynników rozwoju małych i średnich firm związanych bezpośrednio z przedsiębiorstwem zalicza się: wiek (okres funkcjonowania na rynku), wielkość mierzoną zazwyczaj liczbą zatrudnionych, formę organizacyjno-prawną, zasięg działania, sektor przemysłu i zachodzące w nim zmiany, niezależność, lokalizację firmy [Steffens, Davidsson, Fitzsimmons 2009; Storey 1994] oraz wewnętrzne zasoby firmy (ludzkie, rzeczo-we, finansowe i niematerialne).W literaturze przedmiotu podkreśla się również orientację przedsiębiorczą jako istotny czynnik rozwoju małych i średnich firm związany z przedsiębiorstwem. Orientację tę tworzą trzy wymiary: innowacje, proaktywność oraz kooperacja z in-nymi przedsiębiorstwami [Romero, Fernandez-Serrano 2011] (por. rys. 1).
Wprowadzanie innowacji jest istotne i konieczne do tworzenia przewagi konku-rencyjnej i rozwoju firmy. Ważną rolę w tym procesie odgrywa proaktywność defi-niowana jako zdolność przedsiębiorstwa do poszukiwania, jak również wykorzysty-wania z wyprzedzeniem przed konkurentami okazji rynkowych i możliwości biznesowych. Natomiast kooperacja z innymi przedsiębiorstwami może przybierać postać formalnej (na podstawie umów) lub nieformalnej (na podstawie osobistych kontaktów przedsiębiorcy) współpracy. Budowanie sieci współpracy, szczególnie pomiędzy lokalnymi przedsiębiorstwami, pomaga małym i średnim firmom wzmoc-nić swoją pozycją konkurencyjną oraz rozwijać się szybciej.
Do czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zalicza się również czynniki wpływające na decyzje związane z wyborem lokalizacji firmy [Porter 2002], takie jak: potencjał gospodarczy regionu, sprawnie funkcjonujące otoczenie biznesowe, stan infrastruktury transportowej i technicznej, dostępność kapitału i wy-soko wykwalifikowanej siły roboczej, atrakcyjność inwestycyjna i promocja regio-nu, a także standard życia lokalnej społeczności mający wpływ na popyt.
Inny wachlarz czynników rozwoju MSP został wskazany w badaniach A. Ka-mińskiej [2011] przeprowadzonych w regionie lubelskim, gdzie do kluczowych czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przedsiębiorcy zaliczyli: – poziom życia lokalnej społeczności,
Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw...
77
– tempo podejmowania decyzji przez samorząd i administrację, – politykę władz lokalnych i regionalnych,
– możliwości pozyskania kredytów i pożyczek.
Czynniki te są traktowane przez przedsiębiorców zarówno jako stymulatory, jak i jako bariery rozwoju, co może świadczyć o zróżnicowanych potrzebach tych przed-siębiorstw.
Przeprowadzona analiza uwarunkowań rozwoju małych i średnich przedsię-biorstw wskazuje na istoty ich wpływ na rozwój tego sektora. Przedstawione grupy czynników bowiem oddziałują na siebie i w zależności od ich charakteru oraz siły mogą stać się stymulatorami lub barierami rozwoju.
MSP UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE Wymiary: – ekonomiczny – prawno-polityczny – technologiczny – społeczno-kulturowy – międzynarodowy
Gospodarka w regionie – rozwój regionalny
Regionalne otoczenie biznesu np.: – jednostki administracji publicznej – instytucje finansujące
– instytucje naukowo-edukacyjne – regionalne instytucje wsparcia działalności gospodarczej – Klienci – Dostawcy – Kooperanci – Konkurencja – Związki zawodowe Makrootoczenie Mezootoczenie Mikrootoczenie UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE Cechy osobowości: – skłonność do podejmowania ryzyka – motywacja – innowacyjność – potrzeba osiągnięć – pracowitość itp. Doświadczenie zawodowe Przedsiębiorca Orientacja przedsiębiorcza: – innowacje – proaktywność
– kooperacja z innymi firmami Zasoby firmy: – ludzkie – rzeczowe – finansowe – niematerialne Zasięg działania Sektor, branża Wielkość firmy Przedsiębiorstwo
Rys. 1. Uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
78
Renata Lisowska3. Analiza czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych
w świetle badań własnych
Badania własne2 zostały przeprowadzone w latach 2011-2012 wśród właścicieli
ma-łych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych w Polsce. W pierwszym etapie badania wyodrębniono na podstawie metody takso-nomicznej Z. Hellwiga3 [Hellwig 1968; Młodak 2006; Nowak 1990] 101 powiatów4
najsłabiej rozwiniętych w Polsce, a następnie wylosowano 3000 podmiotów gospo-darczych z bazy danych REGON, operujących na terenie tych powiatów, do których wysłano drogą pocztową i mailową ankietę. Dobór przedsiębiorstw do badań był losowy, proporcjonalny do liczby przedsiębiorstw z każdej kategorii (mikro, małych i średnich) w danym powiecie. Uzyskano zwrot 208 poprawnie wypełnionych an-kiet, co stanowiło zwrot na poziomie prawie 7%. Wśród badanych firm dominowały mikrofirmy, których udział w badaniu wynosił (68,1%), małych firm (20,8%), a średnich (11,1%). Ponad połowa przedsiębiorstw, która udzieliła odpowiedzi (52,1%), prowadziła działalność usługową, 29,6% działalność handlową, a 18,3% działalność produkcyjną. Pod względem obszaru działania badanych przedsię-biorstw większość z nich operowała na rynku lokalnym (75% wskazań) i regional-nym (69,8% wskazań), co 4 firma (25,9% wskazań) rozszerzyła swoją działalność na rynek krajowy, a co 6 (16,9% wskazań) na rynek międzynarodowy.
Głównym celem badań była analiza czynników rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych. W pierwszej
2 Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu badawczego „Determinanty rozwoju
ma-łych i średnich przedsiębiorstw funkcjonujących w regionach zmarginalizowanych. Strategie rozwoju i polityka wsparcia”, project_ no. N N115 297738, umowa numer 2977/B/H03/2010/38, finansowanego z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
3 W niniejszym opracowaniu w celu wyodrębnienia regionów zmarginalizowanych obliczono
wskaźnik syntetyczny metodą Z. Hellwiga na poziomie powiatów, zbudowany na podstawie zmiennych charakteryzujących pięć następujących obszarów: (i) sytuację demograficzną, (ii) rynek pracy, (iii) in-frastrukturę społeczną i warunki mieszkaniowe, (iv) inin-frastrukturę techniczną i gospodarczą oraz (v) potencjał gospodarczy. Zgromadzone dane pochodziły z banku danych lokalnych i dotyczyły roku 2009.
4 Wykaz powiatów: lubański, jeleniogórski, milicki, ząbkowicki, głogowski, lipnowski,
sępoleń-ski, radziejowsępoleń-ski, chełmińsępoleń-ski, aleksandrowsępoleń-ski, rypińsępoleń-ski, janowsępoleń-ski, łęczycki, włodawsępoleń-ski, łukowsępoleń-ski, bialski, biłgorajski, hrubieszowski, krasnostawski, puławski, radzyński, parczewski, lubartowski, to-maszowski, chełmski, łęczycki, zamojski, bełchatowski, skierniewicki, poddębicki, opoczyński, lima-nowski, gorlicki, miechowski, dąbrowski, nowosądecki, przysuski, łosicki, żuromiński, szydłowiecki, przasnyski, lipski, ostrołęcki, zwoleński, węgrowski, pułtuski, sierpecki, makowski, sokołowski, gar-woliński, białobrzeski, bieszczadzki, lubaczowski, jarosławski, ropczycko-sędziszowski, jasielski, łań-cucki, brzozowski, rzeszowski, przemyski, przeworski, tarnobrzeski, niżański, hajnowski, sejneński, grajewski, moniecki, łomżyński, siemiatycki, kolneński, białostocki, wysokomazowiecki, człuchow-ski, bytowczłuchow-ski, jędrzejowczłuchow-ski, kazimierczłuchow-ski, opatowczłuchow-ski, buczłuchow-ski, skarżyczłuchow-ski, sandomierczłuchow-ski, staszowczłuchow-ski, konecki, węgorzewski, olecki, piski, lidzbarski, braniewski, gołdapski, elbląski, giżycki, bartoszycki, nidzicki, ełcki, iławski, działdowski, kolski, wągrowiecki, jarociński, szczecinecki, koszaliński.
Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw...
79
części badań dokonano analizy uwarunkowań makroekonomicznych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw operujących w regionach zmarginalizowanych. Większość ocenianych przez przedsiębiorców czynników (por. rys. 2) została uznana za bariery rozwoju, do których najczęściej zaliczano: dostępność źródeł finansowania (93,5% wskazań), szarą strefę (85,7% wskazań), pozapłacowe koszty pracy (75,6% wskazań), sytuację makroekonomicz-ną kraju (74,4% wskazań) oraz politykę fiskalmakroekonomicz-ną (69,8% wskazań). Najczęściej wy-mienianymi stymulatorami rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw są środki pochodzące z Unii Europejskiej (52,2% wskazań) oraz procesy globalizacji zacho-dzące w gospodarce światowej (46,1% wskazań). Brak wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstwa w opinii respondentów miała dostępność informacji o formach wsparcia i możliwościach kooperowania przedsiębiorstw (42,5% wskazań) oraz po-lityka patentowa i ochrona własności intelektualnej (39,8% wskazań). Oceniane czynniki dla jednych przedsiębiorców często były barierami, a dla innych stymula-torami lub nie miały wpływu na rozwój przedsiębiorstwa, co świadczy o dużym23,8% 1,2% 33,3% 52,2% 33,1% 5,5% 9,0% 28,3% 19,5% 25,4% 19,4% 39,4% 15,4% 46,1% 27,4% 46,1% 23,2% 42,5% 36,9% 22,0% 1,0% 5,3% 39,8% 10,7% 25,5% 23,6% 26,7% 10,2% 17,4% 29,8% 30,1% 75,6% 24,2% 10,9% 44,9% 93,5% 85,7% 31,9% 69,8% 49,1% 57,0% 33,9% 74,4% 36,5% 42,8% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0%
Dostępność informacji o formach wsparcia i możliwości kooperacji przedsiębiorstw
Pozapłacowe koszty pracy Polityka wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw Środki finansowe pochodzące z UE Siła robocza-kwalifikacje Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania Szara strefa Polityka patentowa i ochrona własności intelektualnej Polityka fiskalna państwa Przepisy prawne zwiaznane z prowadzeniem
przedsiebiorstwa
Procedury administracyjne Poziom innowacyjności gospodarki Sytuacja makroekonomiczna kraju Globalizacja Koniunktura gospodarcza na świecie
Pozytywny wpływ Brak wpływu Negatywny wpływ
Rys. 2. Makroekonomiczne determinanty rozwoju MSP
80
Renata Lisowska znaczeniu tych czynników dla rozwoju przedsiębiorstw oraz o zróżnicowanych po-trzebach przedsiębiorstw.Kolejnym obszarem badawczym było rozpoznanie barier i stymulatorów rozwo-ju małych i średnich przedsiębiorstw mających swe źródło w otoczeniu regionalnym (por. rys. 3). W opinii przedsiębiorców negatywny wpływ na funkcjonowanie ich firmy miały następujące czynniki: polityka władz i tworzenie klimatu dla przedsię-biorstw (80,3% wskazań), jakość kapitału ludzkiego (75,3% wskazań), poziom roz-woju społeczno-gospodarczego (69,3% wskazań) oraz standard życia lokalnej spo-łeczności (67,9% wskazań). Te bariery rozwoju często wynikają ze specyfiki regionów zmarginalizowanych, oddalonych od centrów rozwoju społeczno-gospo-darczego. Jako stymulanty rozwoju badani przedsiębiorcy wskazali promocję regio-nu i jej wpływ na przyciąganie inwestycji (79,4% wskazań), walory kulturowe i przyrodnicze regionu (77% wskazań) oraz dostęp do pomocy publicznej (środków unijnych) (63,1% wskazań). Taki rozkład odpowiedzi podkreśla znaczącą rangę oto-czenia regionalnego w kształtowaniu zachowań rozwojowych małych i średnich firm operujących w regionach zmarginalizowanych.
Rozpatrując wpływ determinant wewnętrznych, związanych z przedsiębior-stwem, na rozwój małych i średnich firm funkcjonujących w regionach
zmarginali-33,8% 16,5% 32,1% 22,2% 63,1% 18,5% 35,1% 77,0% 22,8% 69,4% 39,8% 79,4% 22,5% 46,1% 31,7% 3,2% 32,5% 20,5% 22,0% 6,2% 31,4% 13,3% 9,3% 21,5% 23,2% 6,7% 8,2% 7,4% 34,5% 80,3% 35,4% 57,3% 14,9% 75,3% 33,5% 9,7% 67,9% 9,1% 37,0% 13,9% 69,3% 46,5% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0%
Współpraca pomiędzy przedsiebiorstwami w regionie Polityka władz, tworzenie klimatu dla rozwoju przedsiębiorstw Jakość i dostępność usług oferowanych przez instytucje otoczenia
biznesu
Dostęp do kapitału i wsparcia finansowego Dostęp do pomocy publicznej (np. środków unijnych) Jakość kapitału ludzkiego Wewnętrzne zasoby naturalne regionu (dostępność surowców,
warunki przyrodnicze, ekologiczne)
Walory kulturowe i przyrodnicze regionu Poziom życia lokalnej społeczności (siła nabywcza) Innowacyjność regionu Transfer wiedzy i technologii w regionie Promocja regionu i jej wpływ na przyciąganie inwestycji i kapitału
zewnętrznego
Rozwój społeczno-gospodarczy regionu Położenie geograficzne regionu
Pozytywny wpływ Brak wpływu Negatywny Wpływ Rys. 3. Regionalne determinanty rozwoju MSP
Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw...
81
zowanych, można zauważyć (por. rys. 4), że barierami rozwoju dla badanych przed-siębiorstw były: lokalizacja firmy (66,1% wskazań), stosowana technologia (62,9% wskazań), potencjał finansowy (61,8% wskazań) oraz zasoby ludzkie (58,9% wska-zań). Za stymulatory rozwoju uznano: elastyczność w działaniu (84,5% wskazań), strategię działania (69,3% wskazań) oraz wizerunek i reputację firmy (61,8% wska-zań). Taka struktura wypowiedzi wskazuje na mocne i słabe strony sektora małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych.Rys. 4. Wewnętrzne determinanty rozwoju MSP związane z przedsiębiorstwem
Źródło: opracowanie własne.
Analiza wewnętrznych uwarunkowań związanych z osobą przedsiębiorcy wskazuje głównie na pozytywny wpływ ocenianych czynników na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (por. rys. 5). Za stymulanty rozwoju w tym obszarze przedsiębiorcy uznali: kompetencje przedsiębiorcze (kreatywność, elastyczność, umiarkowana skłonność do ryzyka) (88,5% wskazań), cechy osobowości (83,3% wskazań), postrzeganie otoczenia i związanych z nim okazji rynkowych (79,8% wskazań), sieć osobistych kontaktów (77,4% wskazań), wiedzę i doświadczenie w prowadzeniu biznesu (75,8% wskazań) oraz motywację do prowadzenia biznesu (72,5% wskazań). Natomiast za bariery w tym obszarze uznano: otwartość na inno-wacje i wprowadzanie zmian (68,7% wskazań), co wynika głównie z ograniczonych
36,2% 39,5% 36,2% 20,2% 84,5% 30,1% 61,8% 37,0% 39,5% 31,5% 39,5% 37,8% 61,8% 46,1% 8,0% 42,0% 24,8% 69,3% 26,7% 22,8% 29,6% 16,9% 10,6% 11,0% 2,7% 13,3% 27,7% 29,4% 23,5% 26,7% 19,3% 7,4% 92,0% 27,0% 9,1% 2,0% 37,1% 37,7% 34,2% 62,9% 4,9% 58,9% 35,5% 49,7% 32,8% 39,1% 37,0% 35,5% 18,9% 46,5% 0,0% 31,0% 66,1% 25,7% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Struktura organizacyjna Zasięg działania Innowacyjność Technologia Elastyczność w działaniu Zasoby ludzkie Potencjał finansowy Potencjał rzeczowy-infrastruktura techniczna Potencjał intelektualny Zasoby informacyjne i zarządzanie wiedzą Zdolność uczenia się Kultura organizacyjna Wizerunek i reputacja przedsiębiorstwa Sektor w którym działa przedsiębiorstwo Wiek przedsięborstwa Powiązania z innymi firmami Lokalizacja firmy Strategiadziałania
82
Renata Lisowskazasobów finansowych, oraz kompetencje menedżerskie (61,8%) związane często z wykształceniem przedsiębiorcy, które w opinii respondentów nie ma wpływu na rozwój prowadzonego biznesu.
4. Podsumowanie
Regiony zmarginalizowane tworzą mało przyjazny klimat dla funkcjonowania MSP ze względu na:
– ograniczony popyt – mniejszą siłę nabywczą lokalnych społeczności, – małą liczbę inwestycji w regionie,
– małą konkurencyjność i innowacyjność regionu,
– mniejsza liczbę firm – mniejsze możliwości współpracy, – niewystarczającą infrastrukturę techniczną,
– brak wykwalifikowanej kadry,
– ograniczony dostęp do informacji i instytucji otoczenia biznesu.
Istnieje zatem konieczność tworzenia programów rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionach zmarginalizowanych, które
umożli-Rys. 5. Wewnętrzne determinanty rozwoju przedsiębiorstwa związane z osobą przedsiębiorcy
Źródło: opracowanie własne.
42,3% 28,6% 83,3% 72,5% 77,4% 88,5% 35,7% 48,3% 22,0% 79,8% 75,8% 23,7% 61,8% 12,5% 6,9% 17,7% 8,2% 2,5% 13,3% 9,3% 11,5% 13,6% 34,0% 9,6% 4,2% 20,6% 4,9% 3,3% 61,8% 38,4% 68,7% 8,7% 10,6% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% Sposób zarządzania-przywództwo Wykształcenie Cechy osobowości Motywacja Sieć osobistych kontaktów Kompetencje przedsiębiorcze Kompetencje menedżerskie Kompetencje techniczne (związane z procesem
produkcyjnym)
Otwartość na innowacje i wprowadzanie zmian Postrzeganie otoczenia i związanych z nim okazji
rynkowych
Wiedza i doświadczenie w prowadzniu biznesu
Bariery i stymulatory rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw...
83
wią budowę trwałych mechanizmów wsparcia tych podmiotów gospodarczych m.in. poprzez:– wykorzystanie endogenicznego potencjału danego regionu (np. położenia, we-wnętrznych zasobów, wiedzy i zasobów społecznych, potencjału naukowo-ba-dawczego);
– profesjonalizację i poprawę jakości świadczonych usług dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz dostosowanie oferty do potrzeb tych przedsiębiorstw; – zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania (dostęp do kredytów,
poprawa funkcjonowania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, pomoc w finansowaniu wkładu własnego przy pozyskiwaniu środków pomocowych oraz pomoc w aplikowaniu o te środki);
– szersze wykorzystywanie przez władze samorządowe instrumentów wsparcia rozwoju MSP oraz ściślejsza współpraca samorządu terytorialnego z przedsię-biorcami.
Literatura
Ajzen I., The Theory of Planned Behavior, Organizational Behavior and Human Decision Processes 1991, 50(2), s. 179-211.
Gancarczyk M., Wsparcie publiczne dla MSP. Podstawy teoretyczne a praktyka gospodarcza, Wydaw-nictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.
Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. Guzmán J., Santos F.J., The booster function and the entrepreneurial quality: An application to the
province of Seville.Entrepreneurship and Regional Development 2001, no. 13, s. 211-228.
Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na
poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę wykwalifikowanych kadr, „Przegląd Statystyczny”
1968, z. 4, s. 307-327.
Kamińska A., Regionalne determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2011.
Latoszek E., Finansowanie MSP w Polsce ze środków finansowych UE jako czynnik wpływający na
konkurencyjność przedsiębiorstw, SGH, Warszawa 2008.
Młodak A., Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, Difin, Warszawa 2006.
Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990.
Porter M.E., Research Triangle. Clusters of innovation initiative, Council on Competitiveness, Wash-ington 2002.
Romero I., Fernandez-Serrano J., Analysing the composition of the SME sector in high- and low-income
regions: Some research hypotheses, Entrepreneurship & Regional Development 2011, vol. 23,
issue 7-8, s. 637-660.
Skowronek-Mielczarek A., Regionalne uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Matejun M. (red.), Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Difin, Warszawa 2011.
Sosnowska A., Łobejko S., Drogi do sukcesu polskich małych i średnich przedsiębiorstw, SGH, War-szawa 2008.
84
Renata Lisowska Steffens P., Davidsson P., Fitzsimmons J., Performance Configurations Over Time: Implications forGrowth-and Profit-Oriented Strategies, Entrepreneurship Theory and Practice 2009, vol. 33, issue 1,
s. 125-148.
Storey D.J., Understanding the Small Business Sector, Routledge, London 1994.
Wach K., Skutki akcesji do Unii Europejskiej dla polskich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersyte-tu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008.
Wasilczuk J., Wzrost małych i średnich przedsiębiorstw aspekty teoretyczne i praktyczne. Wydawnic-two Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2005.
STIMULANTS AND BARRIERS TO THE DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES LOCATED IN MARGINALIZED REGIONS
Summary: Small and medium enterprises are one of the main elements of regional
infrastructure which determines competitiveness and future development of the region. Progress of less developed regions cannot take place without active participation of small and medium enterprises. The aim of the paper is the analysis of stimulants and barriers to the development of small and medium enterprises in Poland which takes into account the unique nature of marginalised regions. The first part of the paper presents the characteristics of the regional determinants of the development of small and medium enterprises. The second part contains the analysis of determinants of the growth of SMEs based in marginalized regions which refers to the review of the author’s own quantitative research.
Keywords: growth of firm, stimulants and barriers of development, marginalized regions,
