morskiej powoduj¹ nieznaczne pog³êbienie pêkniêæ
lito-sfery. W przestrzeñ powsta³ych pêkniêæ napiera s³up wody
pod ciœnieniem hydrostatycznym, co powoduje
wzmocnie-nie s³abej si³y d’Alamberta do si³y zdolnej przemieœciæ p³ytê
kontynentaln¹ po astenosferze. Jest to zatem dzia³anie
naturalnego wzmacniacza powsta³ych s³abych si³
d’Alam-berta, zasilanego energi¹ potencjaln¹ s³upa wody,
zmaga-zynowanej w oceanach i niektórych jeziorach. Jest to
wyjaœnienie sk¹d pochodzi energia wywo³uj¹ca dryf p³yt
kontynentalnych, a czego nie wyjaœni³ Alfred Wegener
i jego uczniowie.
Parcie hydrostatyczne P na bok Rowu Mariañskiego
t³umaczy subdukcjê p³yty pacyficznej pod Amerykê
Pó³nocn¹. Podobnie jest z Rowem Filipiñskim, w którym
w koñcowym efekcie parcie hydrostatyczne powoduje
sub-dukcjê p³yty Nazca pod Amerykê Po³udniow¹. Zgodnie
z III zasad¹ dynamiki szybciej dryfuje p³yta o mniejszej
masie, np. p³yta pacyficzna, a p³yta euroazjatycka o
wiêk-szej masie – wolniej. Wzrost naprê¿enia œciskaj¹cego w
litosferze w dnie morskim spowoduje w koñcu jej
wybrzu-szenie w górê lub w dó³, czego skutkiem mo¿e byæ tsunami
lub perforacja litosfery i rozwój wulkanizmu.
Parcie hydrostatyczne dzia³aj¹ce stale w Atlantyku na
strefê litoraln¹ Ameryki Pó³nocnej i strefê litoraln¹ Eurazji
powoduje, ¿e Ameryka oddala siê od Europy. P³yta
pacy-ficzna ma mo¿liwoœæ wchodzenia na p³ytê amerykañsk¹
wskutek jej subdukcji. P³yta euroazjatycka o wiêkszej
masie oddala siê nieznacznie, a ponadto jest poddana
par-ciu hydrostatycznemu o zwrocie przeciwnym – z Pacyfiku,
a przez to wzrastaj¹ w niej naprê¿enia œciskaj¹ce.
Po³udni-kowe ³añcuchy górskie, takie jak Kordyliery, Appalachy
czy Ural, s¹ prawdopodobnie spowodowane wzrostem
naprê¿enia w skorupie ziemskiej.
Skutkiem dryfu p³yt kontynentalnych powoduj¹cego
ich kolizjê s¹ trzêsienia Ziemi.
PODSUMOWANIE
Nale¿y rozwa¿yæ uzupe³nienie obecnych hipotez
dotycz¹cych przyczyn dryfu p³yt tektonicznych o czynnik
ciœnienia hydrostatycznego dzia³aj¹cego w oceanach i
nie-których jeziorach oraz czynnik zmiany prêdkoœci ruchu
obrotowego Ziemi. Autor uwa¿a, ¿e celowe jest
prowadze-nie prac nad zidentyfikowaprowadze-niem œcis³ego zwi¹zku miêdzy
zmianami prêdkoœci obrotowej kuli ziemskiej i
trzêsienia-mi Zietrzêsienia-mi inicjowanytrzêsienia-mi tytrzêsienia-mi ztrzêsienia-mianatrzêsienia-mi, co pozwoli³oby na
przewidywanie takiego rodzaju trzêsieñ Ziemi.
Autor dziêkuje Recenzentowi oraz Redaktorowi
Naczelne-mu Przegl¹du Geologicznego za recenzje artyku³u i pomocne
uwagi.
LITERATURA
CHAIN W.J. 1974 – Geotektonika ogólna. Wyd. Geol., Warszawa. COX A. & HART B.R. 1986 – Plate tectonics: How it works. Blac-kwell Science Inc., Oxford.
CZECHOWSKI L. 1994 – Tektonika p³yt i konwekcja w p³aszczu Zie-mi. PWN, Warszawa.
DADLEZ R. & JAROSZEWSKI W. 1994 – Tektonika. Wyd. Geol., Warszawa.
ZAWIDZKA K. 1993 – Przyczyny zmian poziomu mórz i oceanów. Nowy model Cathlesa i Halama. Prz. Geol., 41 (5): 383–387. Praca wp³ynê³a do redakcji 31.03.2015 r.
Akceptowano do druku 18.06.2015 r.
453
Przegl¹d Geologiczny, vol. 63, nr 8, 2015
RACKI G. 1993 – Evolution of the bank to reef complex in the Devonian of the Holy Cross Mountains. Acta Palaeont. Pol., 37 (2–4): 87–182. RAJCHEL J. 2005 – Kamienny Kraków: spojrzenie geologa. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków: 1–235. SENKOWICZOWA H. 1970 – Trias. [W:] W. Ruhle (red.), Stratygrafia mezozoiku obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich. Pr. Inst. Geol., 56: 7–48. SIKORSKA M. 2000 – Historia sylifikacji w piaskowcach kambru z rejonu Wiœniówki w Górach Œwiêtokrzyskich. Prz. Geol., 48 (3): 251–258.
SMOLEÑSKA A. & SOBAÑSKA A. 2011 – Kamieñ wykorzystany do budowy klasztoru Œwiêtego Krzy¿a na £ysej Górze. Prz. Geol., 59 (1): 50–57.
SPRAWOZDANIE z prac konserwatorskich przy zachowaniu oryginal-nych elementów – kamienoryginal-nych „œwiadków” pochodz¹cych z wie¿y klasztoru o.o. Oblatów NMP na œw. Krzy¿u – dokumentacja powyko-nawcza, 2014. Archiwum Wojewódzkiego Urzêdu Ochrony Zabytków w Kielcach.
SZANIAWSKI H. 1965 – Nowy podzia³ stratygraficzny cechsztynu synkliny ga³êzicko-kowalskiej w Górach Œwiêtokrzyskich. Kwart. Geol., 9(3): 574–595.
SZULCZEWSKI M. 2006 – Ewolucja œrodowisk depozycyjnych w dewonie Œwiêtokrzyskim i jej uwarunkowania. [W:] S. Sk¹pski, A. ¯yliñska (red.), Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Œwiêtokrzyskich. 77 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Ameliówka k. Kielc, 28–30 czerwca 2006, materia³y konferencyjne: 56–62.
TEOFIAK-MALISZEWSKA A. 1968 – Petrografia osadów liasu w pó³nocnym obrze¿eniu Gór Œwiêtokrzyskich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 216: 107–181.
TRELA W. 1998 – Œrodowisko sedymentacji piaskowców „warstw z Krynek” w rejonie Nietuliska (NE Obrze¿enie Gór Œwietokrzyskich). Prz. Geol., 46: 67–70.
URBAN J. & G¥GOL J. 1994 – Kamienio³omy piaskowców w dawnych oœrodkach górnictwa kamiennego pó³nocnej czêœci regionu œwiêtokrzy-skiego jako zabytki techniki i przyrody. Prz. Geol., 3: 193–200.
URBAN J. & G¥GOL J. 2009 – Dzieje eksploatacji piaskowców kunowskich i dolskich – œwiadectwa historyczne i przyrodnicze. Pre-zentacja – wyk³ad, materia³y z konferencji „Kamieñ w budownictwie”, Kielce, Targi Interkamieñ, s. 36.
WALENDOWSKI H. 2008a – Wapieñ Dêbnik. Minimonografie pol-skich kamieni budowlanych – Nowy Kamieniarz, 34: 56.
WALENDOWSKI H. 2008b – Wapieñ piñczowski. Minimonografie polskich kamieni budowlanych – Nowy Kamieniarz, 31: 56.
WALENDOWSKI H. 2010 – Piaskowce kunowskie i dolskie. Minimo-nografie polskich kamieni budowlanych – Nowy Kamieniarz, 45: 82. WARDZYÑSKI M. 2010a – Import kamieni i dzie³ rzeŸby z Gotlandii i Olandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. po³owy XVIII w.). Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdañskiego, Porta Aurea, 9: 45–119.
WARDZYÑSKI M. 2010b – Marmury i wapienie mozañskie, alabaster angielski oraz importy gdañskie w ma³ej architekturze oraz plastyce sakralnej i sepulkralnej 1. po³. XVII w. w Warszawie. [W:] A. Pieñkos, M. Wardzyñski (red.), Historia artystyczna Warszawy – XVII–XXI w. Wydawnictwo Neriton, Warszawa: 33–48.
WEBER-KOZIÑSKA M. 1960 – Górnictwo kamienne. [W:] Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, t. 1. Wyd. Górn. Hutn., Kato-wice: 175–198.
WO£OSZYÑSKI M. 2013 – G³ówny Szlak Œwiêtokrzyski: odcinek Œwiêta Katarzyna – Trzcianka: przewodnik geoturystyczny. Manufak-tura Geoturystyczna: 1–60.
ZALEWSKI 1980 – Kamieniarka szczytu fasady w Koœciele na Œw. Krzy¿u. Archiwum Wojewódzkiego Urzêdu Ochrony Zabytków w Kielcach, Œw. Krzy¿ ZK/83.
ZBROJA S., KULETA M. & MIGASZEWSKI Z. 1998 – Nowe dane o zlepieñcach z kamienio³omu „Zygmuntówka” w Górach Œwiêtokrzy-skich. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 379: 41–59.
Z£ONKIEWICZ Z. 2009 – Profil keloweju i górnej jury w niecce Nidy., Prz. Geol., 57 (6): 521–530.
