• Nie Znaleziono Wyników

Oral cavity microflora

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Oral cavity microflora"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

5-9 5 ARTYKUŁY POGLĄDOWE (REVIEW PAPERS)

Mikroflora jamy ustnej

(

Oral cavity microflora

)

U Paśnik

1,A,D

, I Brukwicka

2,B

, B Błaszczak

1,B,C

, Z Kopański

2,3,F,C

, J Rowiński

1,E

, J Strychar

1,C

1. Collegium Masoviense – Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu

2. Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Jarosławiu 3. Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

Abstract – The authors have emphasised that the natural flora of the oral cavity is determined in childhood and evolves with age, impacted by various environmental and behavioural factors. The bacterial flora of oral cavity develops in terms of quantity and quality. Some microorganisms have a certain predilection to defined biocenoses of oral cavity. For example, at the surface of the mouth and lips there are cocci of the Propionibacterium and Corynebacterium species. These microorganisms are detectable on the borderline between skin and oral cavity. Proceeding deeper down the cavity, one can encounter negative cocci of the Neisseria and Veillonella species and some Gram-positive bacilli of the Actinomyces species. An infrequent species on the buccal cavity is S. vestibularis, a type of Fusobacterium, i.e. anaerobic, black-pigmenting, Gram-negative bacilli.

Cheek mucosa is inhabited mainly by streptococci. The most common species are S. anginosus, S. mitis, S. salivarius, S. sanguis, and S.

vestibularis. There are also anaerobes: black-pigmenting, Gram-negative bacilli and Treponema spirochetes. More infrequent and isolated

bacteria include A. odontolyticus, A. viscosus, and H. influenzae. While the surface of the tongue is swarming with bacteria, with around 100 bacteria per a toungue epithelial cell. Cheek epithelial cells have only around 5 bacteria per cell. The bacterial microflora of the tongue is very diverse. The majority are streptococci of the S. salivarius, S. anginosus, and S. Mitis species. There are also obligate anaerobes:

Peptostreptococcus and Stomatococcus, the Gram-positive A. naeslundii and A. odontolyticus bacilli, Gram-negative Haemophilus bacilli,

pigmenting anaerobes P. intermedia and P. Melaninogenica, and non-pigmenting anaerobes Capnocytophaga and Fusobacterium. Other microorganisms existing there include yeasts – Candidia and Treponema spirochetes. The authors have underlined the fact that in oral cavity, there are many mechanisms whose function is to prevent infections, like the mucosa protective membrane, the epithelium that keeps peeling off, constant salivation (with saliva containing multiple protective factors), gingival crevicular fluid, and scavenger cells (neutrophils, macrophages, natural killer cells).

Key words –oral cavity biocenoses.

Streszczenie - Autorzy zwrócili uwagę, że naturalna flora jamy ustnej ustala się w wieku dziecięcym i stopniowo wraz z wiekiem zmienia się pod wpływem różnych czynników tak środowiskowych jak i behawioralnych. Stopniowo wraz z wiekiem dochodzi rozwoju ilościowego i jakościowego flory bakteryjnej jamy ustnej. Niektóre drobnoustroje występują w pewną predylekcją do określonych biocenoz jamy ustanej. I tak np. na powierzchni ust i warg występują głównie ziarenkowce z rodzaju Micrococcus I Staphylococcus oraz Gram-dodatnie pałeczki z rodzaju Propionibacterium I Corynebacterium. Są to mikroorganizmy wykrywane na pograniczu skóry i jamy ustnej. Idąc dalej w głąb jamy ustnej spotkać można Gram-ujemne ziarenkowce z rodzaju Neisseria I Veillonella oraz część pałeczek Gram- dodatnich z rodzaju

Actinomyces. Bardzo rzadko w przedsionku warg wykrywa się S.vestibularis, rodzaj Fusobacterium czyli beztlenowe pałeczki Gram-ujemne czarnopigmentujące.

Na błonie śluzowej policzków bytują głównie paciorkowce. Najliczniejsze gatunki to; S. anginosus, S.mitis, S.salivarius, S.sanguis, S.vestibularis. Wyodrębnić można również beztlenowce, są to pałeczki gram-ujemne czarnopigmentujące, a także krętki z rodzaju Treponema. Do rzadziej spotykanych i izolowanych bakterii należą A.odontolyticus, A.viscosus, H.influenzae. Na powierzchnia języka sadowi się około 100 bakterii na jedną komórkę nabłonka języka, podczas gdy na nabłonku policzkowym jest to tylko 5 bakterii na 1 komórkę nabłonka. Na języku występuje zróżnicowana mikroflora bakteryjna. Najwięcej jest tu paciorkowców z rodzaju S.salivarius, S.anginosus, S.mitis. Występują także beztlenowce bezwzględne z rodzaju Peptostreptococcus I Stomatococcus. Pałeczki Gram-dodatnie A.naeslundii I A.odontolyticus oraz pałeczki Gram-ujemne Haemophilus. Pigmentujące beztlenowce P.intermedia I P.melaninogenica i niepigmentujące Capnocytophaga I Fusobacterium. Obecne są także drożdżaki – Candidia i krętki Treponema. Autorzy podkreślili, że w jamie ustnej występuje szereg mechanizmów zapobiegających zakażeniu, np. ochronna warstwa błony śluzowej, stale złuszczający się nabłonek, ciągłe wydzielanie śliny (która sama zawiera wiele czynników obronnych) oraz płynu dziąsłowego, obecność komórek żernych (neutrofile, makrofagi, komórki NK).

(2)

5-9 6 Wkład poszczególnych autorów w powstanie pracy— A-Koncepcja i projekt badania, B-Gromadzenie i/lub zestawianie danych, C-Analiza i interpretacja danych, D-Napisanie artykułu , E-Krytyczne zrecenzowanie artykułu, F-Ostateczne zatwierdzenie artykułu

Adres do korespondencji — Prof. dr Zbigniew Kopański, Colle-gium Masoviense – Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu, Żyrardów, ul. G. Narutowicza 35, PL-96-300 Żyrardów, e-mail: zkopanski@o2.pl

Zaakceptowano do druku: 20.01.2017.

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH BIOCENOZ JAMY USTNEJ

Do organizmów jakie zasiedlają i kolonizują jamę ustną zalicza się bakterie, grzyby, wirusy i priony. Naturalna flora jamy ustnej ustala się w wieku dziecięcym i stopniowo wraz z wiekiem zmienia się pod wpływem różnych czynników tak środowiskowych jak i behawioralnych. Zaburzenia w tej naturalnej równowadze biologicznej prowadzą do namnożenia się jednych drobnoustrojów przy jednoczesnym zahamowaniu rozwoju innych mikroorganizmów wywołując powstanie chorób.

W okresie niemowlęcym pojawiają się pierwsze bakterie w jamie ustnej i są to bakterie tlenowe z rodzaju : Straphylococcus, Streptococcus, Haemophi-lus, Branhamella, Micrococcus, następnie bakterie beztlenowe z rodzaju Veillonella species i grupy Provotella melaninogenica. Stopniowo wraz z wie-kiem dochodzi do rozwoju ilościowego i jakościowe flory bakteryjnej jamy ustnej.

W 1 ml śliny u dorosłego człowieka znajduje się już przeciętnie od 20 do 400 mln. drobnoustrojów należących nawet do 700 różnych gatunków, które w przypadku zachowania równowagi fizjologicznej nie tworzą zagrożenia dla zdrowia i życia gospodarza. [1-5]

Niektóre drobnoustroje występują w pewną predylekcją do określonych biocenoz jamy ustanej i tak dla przykładu [1-8]:

 na powierzchni ust i warg występują głów-nie ziarenkowce z rodzaju Micrococcus i Sta-phylococcus oraz gram-dodatnie pałeczki z rodzaju Propionibacterium i Corynebacterium. Są to mikroorganizmy wykrywane na pograni-czu skóry i jamy ustnej. Idąc dalej w głąb ja-my ustnej spotkać można gram-ujemne zia-renkowce z rodzaju Neisseria i Veillonella oraz część pałeczek gram- dodatnich z rodza-ju Actinomyces. Bardzo rzadko w przedsion-ku warg wykrywa się S.vestibularis, rodzaj

Fusobacterium czyli beztlenowe pałeczki gram-ujemne czarnopigmentujące.

 na błonie śluzowej policzków bytują głównie paciorkowce. Najliczniejsze gatunki to: S.anginosus, S.mitis, S.salivarius, S.sanguis, S.vestibularis. Wyodrębnić można również beztlenowce i są to pałeczki gram-ujemne czarnopigmentujące, a także krętki z rodzaju Treponema. Do rzadziej spotykanych i izolo-wanych bakterii należą A.odontolyticus, A.viscosus, H.influenzae.

 na powierzchnia języka sadowi się około 100 bakterii na jedną komórkę nabłonka języka, podczas gdy na nabłonku policzkowym jest to tylko 5 bakterii na 1 komórkę nabłonka. Na języku występuję zróżnicowana mikroflora bakteryjna. Najwięcej jest tu paciorkowców z rodzaju S.salivarius, S.anginosus, S.mitis. Występują także beztlenowce bezwzględne z rodzaju Peptostreptococcus i Stomatococcus. Pałeczki gram-dodatnie A.naeslundii I A.odontolyticus oraz pałeczki gram-ujemne Haemophilus. Pigmentujące beztlenowce P.intermedia I P.melaninogenica I niepigmen-tujące Capnocytophaga I Fusobacterium. Wyodrębnić też można drożdżaki – Candidia i krętki Treponema.

CHARAKTERYSTYKA DROBNOUSTROJÓW

Ziarniniaki gram – dodatnie. Paciorkowce – Streptococcus.

Występują w całej jamie ustnej, można je spotkać zarówno na błonie śluzowej, w kieszonkach dziąsło-wych, na języku, a także w ślinie. Stanowią ok. 28 % płytki nazębnej, 29% znajdujących się mikroorgani-zmów w szczelinie dziąsłowej, 45% na języku i 46% w ślinie. [9,10]

Ziarniniaki gram- dodatnie. S. mutans, S. salivarius, S. milleri, S. oralis.

Streptococcus mutans. Odkryty przez Clarke'a w 1924r. Szczep został wyizolowany z próbki próchnicy zęba. Komórki tej bakterii mogą zmieniać swoja morfologię i przyjmują formę krótkich pałeczek lub

(3)

5-9 7 ziarnino – laseczek. Rozpoznano ostatecznie osiem

serotypów ( a – h ). Termin S. mutans stosowany jest tylko do bakterii izolowanych do ludzi z płytki nazębnej. Bakterie te należą do serotypów c, e, f. Jest on szczególnie odpowiedzialny za powstawanie próchnicy u dzieci i młodzieży oraz próchnicy cemen-tu korzeniowego u starszych i próchnicy butelkowej u niemowląt.

Kolejnym gatunkiem z grupy S. mutans jest S. sorbinus. Występuje w bruzdach i częściej znaleźć go można w zębach zlokalizowanych z tyłu niż w zębach przednich. Obecny jest również w płytce znajdującej się na protezach zębowych.

Do grupy Streptococcus mutans ( paciorkowce zmienne ) zaliczamy również S.cricetus, S. ratius, S. ferus, S. dawnei. Wszystkie te bakterie można znaleźć w jamie ustnej człowieka, jednak w znacznie mniejszej ilości niż dwa pierwsze gatunki, a mianowi-cie Mutans i Sorbinus. Paciorkowce zmienne wytwarzają wielocukry z sacharozy, co bezpośrednio wpływa na powstawanie płytki nazębnej i indukuje powstanie próchnicy. Bakterie te mają także zdolność syntezy wielocukrów wewnątrzkomórkowo co pozwa-la na tworzenie zapasów węglowodanowych mogących przeistoczyć się w kwas w chwilach kiedy w diecie występuje deficyt węglowodanów. Fermentacja węglowodanowa przebiega w sposób niezwykle gwałtowny co sprzyja patogenezie próch-nicy. [3,4]

Grupa Streptococcus salivarius. Są to powszechnie występujące w jamie ustnej bakterie , można je spotkać najczęściej na błonie śluzowej, zwłaszcza na języku. Wytwarzają zewnątrzkomórkowo polimer fruktozy z sacharozy i tworzą wielkie śluzowe kolonie. Polimer ten jest metabolizowany w jamie ustnej poprzez inne żyjące w niej drobnoustroje. S.salivarius nie jest uznawany za znaczący patogen.

S. vestibularis to nowo rozpoznany gatunek występu-jący głównie na błonie śluzowej przedsionka. Zdolne są do wytworzenia ureazy i nadtlenku wodoru powodując miejscowy wzrost pH. [4]

Grupa Streptococcus Milleri. Występuje w płytce nazębnej i na powierzchni błony śluzowej. Odgrywa ważną rolę w powstaniu ropni. Nie posiadają zdolności wytwarzania wielocukrów z sacharozy zewnątrzkomórkowo.

Grupa Streptococcues oralis . S.sanguris – produkuje rozpuszczalne i nierozpuszczalne glukony czyli polimery glukozy z sacharozy odgrywające dużą rolę w tworzeniu płytki nazębnej. Wyróżnia się dwa typy S.sanguris I i II gdzie S.sanguris I dzieli się na dwa

gatunki S. sanguris wytwarzający proteazę, który rozpuszcza IgA i S. gordonii posiadający zdolność wiązania α – amylazy rozkładając skrobię. Ta funkcja pozwala na ukrycie antygenów bakterii i uniemożli-wienie skutecznego działania układu immunologicz-nego organizmu.

Do paciorkowców występujących w jamie ustnej człowieka zalicza się Peptostreptococcus i Peptococ-cus. Wyizolowano je w mocno zaawansowanych stadiach próchnicy oraz w zakażeniach miazgi komo-rowej i ropniach.

Kolejną grupą jest Abiotrophia – ich rola w jamie ustnej i wpływ na rozwój chorób nie jest jasno określony. Wcześniej zaliczano je do paciorkowców zależnych od składników odżywczych, a do ich przedstawicieli należy S.adjecens i S. defectivus. Staphylococcus, zaobserwowano w jamach ustnych gdzie stwierdzono obecność uzupełnień prote-tycznych lub w organizmach z osłabionym układem immunologicznym. Bakterie te występują okresowo i nie są na stałe obecne w jamie ustnej.

Stomatococcus mucilagenosus wcześniej nazwany micrococcus jest gram-dodatnim ziarniniakiem bytującym wyłącznie na języku, wytwarza zewnątrz-komórkowy śluz. [2-4,6,7]

Pałeczki gram - dodatnie i pałeczki nitkowate Bakterie nitkowate i pałeczki gram-ujemne są to względne i bezwzględne beztlenowce i występują w płytce nazębnej.

Actimyces – stanowią główny składnik płytki nazębnej ale można je wyodrębnić również w szczelinach dziąsłowych. Ilość ich znacznie wzrasta w przypadku zapalenia dziąseł, próchnicy cementu korzeniowego. Actinomyces israelii (promieniowiec promienicy) wywołuje promienicę. Większość zakażeń (70-80%) to ziarninujące, endogenne infekcje okolicy szyjno-twarzowej. Nie wykazano jednak w żadnych bada-niach, by produkowały toksyny, pomimo że mogą zmieniać zachowanie układu obronnego organizmu. Actionomyces georgae - zaliczany do względnych tlenowców. Występuje w zdrowej mikroflorze dziąsło-wej.

Actionomyces odontolyticus - biorą udział w pierw-szej fazie demineralizacji szkliwa i pogłębianiu małych uszkodzeń próchnicowych.

Lactobacillus - stanowią ok. 1% mikroflory jamy ust-nej, ich ilość zwiększa się w przypadku zaawansowa-nej próchnicy szkliwa jak i próchnicy korzeni. Pałeczki kwasu mlekowego zakwaszają środowisko swojego bytowania.

(4)

5-9 8 Ziarniniaki gramu-jemne. Występują we wszystkich

środowiskach jamy ustnej. Jako pierwsze kolonizują powierzchnię zębów.

Gatunki Neisseria - rozkładają węglowodany, bytują w warunkach tlenowych, a ich wzrost stymulowany jest przez CO2 zaś w warunkach beztlenowych jest spowolniony.

Veillonella- beztlenowe gram-ujemne ziarniniaki. Największa ilość tych bakterii występuje w płytce nazębnej. Posiadają zdolność rozkładania kwasu mlekowego przez co potencjalnie redukuje próchnico-genne działanie innych bakterii. [11-14]

Pałeczki gram-ujemne

Większość ich przedstawicieli to Haemophilus. Znajdują się w ślinie, na błonie śluzowej i w płytce nazębnej. Izolowano szczepy tych bakterii w przypadku zapaleń kości szczęki i bakteryjnego zapa-lenia wsierdzia.

Kolejnymi względnymi beztlenowymi pałeczkami są: Eikenella corrodens -wywołuje zakażenia jamy ustnej, Capnocytophaga – cechuje je zdolność pełzania, środowiskiem ich występowania jest płytka nazębna. Actinobacillus actinomycetemcomitans – wywołuje młodzieńcze zapalenie przyzębia. Bakterie te cechują się bardzo specyficzną morfologią komórek, zbudo-wane są z wielkich wielokomórkowych nici połączonych ze sobą w grupy lub w wielokrotności ośmiu komórek.

Fusobacterium – bakterie bezwzględnie beztlenowe, gram-ujemne. Do gatunków z tego szczepu należą F.alocis i F.sulci występujące w szczelinach dziąsłowych oraz F. periodonticum zasiedlające kieszonki dziąsłowe powstałe w chorobach przyzębia. Szczepy te wytwarzają głównie kwas mlekowy. Bakterie te są izolowane tylko w chorobach przyzębia stąd też zwane są bakteriami periodontopatycznymi. Misuokella dentalis – gram-ujemne bakterie posiada-jące grubą otoczkę, co może być dowodem na ich patogenność. Są odpowiedzialne za zakażenia kana-łów korzeniowych.

W jamie ustnej można wyodrębnić bardzo dużą liczbę krętek. Występują one w płytce poddziąsłowej, na brzegu dziąsła i szczelinie dziąsłowej. Nie poznano jednak drogi przenoszenia się tych drobnoustrojów. Liczebność tych mikroorganizmów wzrasta podczas stanów zapalnych przyzębia jednak brak jest dowodów na ich patogenność. Wśród krętek wyróżnia się T.denticola (rozkłada kolagen i zębinę), T.macro-dentium, T.oralis, T.scoliodontium. Mikroorganizmy te są częścią wrzecionowcowo – krętkowych komplek-sów w martwiczo wrzodziejącym zapaleniu przyzębia

oraz anginie Plauta- Vincenta, biorą również czynny udział w zaawansowanym zapaleniu przyzębia. Ponieważ krętki mogą się przemieszczać w lepkim środowisku, mają możliwość migracji w płynie dziąsłowym znajdującym się w szczelinie dziąsłowej i penetracji przez nabłonek dziąsłowy i tkankę łączną dziąsła. [4,7,9,15,16]

Mikoplazma

Są to bakterie cechujące się brakiem sztywnej błony zewnętrznej. Występują w ślinie i śluzie jamy ustnej, a także w płytce nazębnej. Mycoplasma pneumoniae powoduje wysypkę skórną i owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej. Zmiany skórne mają na początku charakter rumieniowy, następnie przecho-dzą w pęcherze i nadżerki co w rezultacie wywołuje rozległe strupy.

Występowanie równoczesne owrzodzenia w jamie ustnej, zapalenia spojówek i wysypki skórnej jest charakterystyczne dla zespołu Stevensa- Johansona. [4,16]

Grzyby

Oprócz ogromnej ilości szczepów bakterii w jamie ustnej znaleźć można również inne mikroorganizmy np. grzyby. Pojawiają się w jamie ustnej już w czasie porodu lub w krótkim czasie po nim. Ich ilość we wczesnym okresie życia człowieka się zmniejsza by w późniejszym okresie wzrosnąć. Grzyby w jamie ust-nej można spotkać w dwóch postaciach. Grzyby

doskonałe posiadają zdolność rozmnażania

płciowego i w jamie ustnej występują tylko czasowo. Drugą postacią grzybów są grzyby niedoskonałe, czyli takie które nie posiadają zdolności do rozmnażania płciowego. Przedstawicielami tej grupy są drożdże i występują na stałe w jamie ustnej. Gatunek najpow-szechniej spotykany to Candida albiccans, oprócz niego oznaczono jeszcze 27 innych gatunków np. C.glabrata, C.tropicalis, C.krusei, C.parapsilosis, Candida spp.

Występują w równym stopniu na niemal wszystkich powierzchniach śluzówki jamy ustnej. Najczęściej butują jednak na grzbiecie języka, a dokładniej w okolicach brodawek okolonych znajdujących się w tylnej części języka. Liczebność grzybów wzrasta w przypadku pojawienia się uzupełnień protetycznych akrylowych (protezy ruchome), zwłaszcza w miejscach przylegania ich do śluzówki. Za wzrost flory mykologicznej odpowiadają również aparaty ortodon-tyczne. Podkreśla się, że jama ustna jest głównym źródłem zakażenia drożdżami dalszych części przewodu pokarmowego np. jelita, a nośnikiem

(5)

5-9 9 Candida spp do innych części przewodu jest ślina.

[1,2,7,8,] Wirusy

Najczęściej występujące w jamie ustnej wirusy to Herpes simplex typ 1 i 2, przy czym typ 1 występuje częściej i wywołuje opryszczkę wargową. Często przybiera postać utajoną przemieszczając się do zwoju nerwu trójdzielnego i tam pozostaje aż do momentu aktywacji. Przyczyną aktywacji może być promieniowanie nadfioletowe lub stres, a także obniżenie odporności. Po aktywacji wirus przechodzi

nerwami obwodowymi wywołując opryszczkę.

Pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym i aktywnymi wirusami pękają rozsiewając kolejne wirusy.

Cytomegalovirus - występuje u większości ludzi głównie w ślina.

Papilloma - to grupa wirusów związana ściśle z występowaniem niewielkich brodawek. Pojawiają się zazwyczaj przy raku jamy ustnej oraz w przypadku zachorowań na AIDS.

Do innych wirusów spotykanych w jamie ustnej należą wirusy Hepatitis, HIV, a ich obecność zwłaszcza w ślinie powoduje krzyżowe zakażenia gardła. Występują także wirusy odry i świnki (stan zapalny ślinianek przyusznych), jednak te pojawiają się głównie w zmianach patologicznych w jamie ustnej.

Wirus EBV (wirus Epsteina- Barr) występuje u ponad 80% populacji. Przeważnie uśpiony, a w przypadku zakażenia organizm uodparnia się na całe życie. W niektórych przypadkach wywołuje mononukleozę zakaźną, a nawet zmiany nowotworowe w jamie ustnej i gardle. [1,2]

Pierwotniaki

Do najczęściej spotykanych pierwotniaków w jamie ustnej należą; pełzak dziąsłowy ( Entamoeba gingivalis). Są to duże bardzo ruchliwe ameby o średnicy ok 12 µm.

Rzęsistek policzkowy ( Trichomonas tenax), to pierwotniaki posiadające cztery wolne wici i jedną tworzącą błonę falującą.[5] osiągają rozmiary około 7,5µm. Ma kształt owalny, gruszkowaty lub jest okrągły. Kosmopolityczny pełzak dziąsłowy występuje w jamie ustnej w postaci trofozoitu (jest to stadium pierwotniaka, w którym się nie rozmarza, a jedynie odżywia i wzrasta). Jego wielkość waha się pomiędzy 5 a 35µm. Często wykrywane u osób z chorobami przyzębia w kieszonkach patologicznych, na migdałkach podniebiennych i w ropniach. Występują u osób którym zaaplikowano metronidazol i u

pacjentów poddanych radioterapii. Są bezwzględnymi beztlenowcami i komensalami. [2,17,18]

PIŚMIENNICTWO

1. Arabska-Przedpełska B, Pawlicka H. Współczesna en-dodoncja w praktyce. Łódź; Bestom DENTOnet.pl, 2011. 2. Heczko PB, Wróblewska M, Pietrzyk A. (red.) Mikrobiolo-gia lekarska. Warszawa; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2014.

3. Hryniewicz W, Mészáros J. (red) Antybiotyki w profilakty-ce i leczeniu zakażeń. Warszawa; Wyd. Lekarskie PZWL, 2001

4. Kunicki-Goldfinger W. Życie bakterii. Warszawa; Wyd. Nauk. PWN, 2011.

5. Lonc E. Parazytologia w ochronie środowiska i zdrowia. Wrocław; Wyd. Volumed, 2012.

6. Yuki N. Infectious origins of, and molecular mimicry in Guillan-Barre and Fisher syndromes. Lancet Infect Dis 2011, 1: 29–37.

7. Haffajee AD. et al. Subgingival microbiota in healthy, well-maintained elder and periodontitis subjects. J Clin Periodontol 2008; 25, 5:346-353.

8. Baehni PC. et al. Interaction of inflammatory cells and oral microorganisms. Infect. Immun 2009; 24:233-243. 9. Heczko PB. Mikrobiologia, podręcznik dla pielęgniarek,

położnych i ratowników medycznych. Warszawa; Wyd. PZWL, 2007.

10. Murdoch DR, Reller LB. Antimicrobial susceptibilities of group B streptococci isolated from patients with invasive disease: 10-year perspective. Antimicrob Agents Che-mother 2010; 45: 3623–3624.

11. He T, et al. Genotypic characterization of Actinobacillus actinomycetemcomitans isolated from periodontitis pa-tients by arbitrary primed polymerase chain reaction. J Periodontol 2008; 69, 1:69-75.

12. Dogan B, et al. Actinobacillus actinomycetemcomitans serotype e-biotype, genetic diversity and distribution in relation to periodontal status. Oral Microbiol Immunol 2009; 14, 2:98-103.

13. Macheleidt A, et al. Absence of an especially toxic clone among isolates of Actinobacillus actinomycetemcomitans recovered from army recruits. Clin Oral Investig 2009; 99, 4:161-7.

14. Teng YT, et al. Periodontal immune responses of human lymphocytes in Actinobacillus actinomycetemcomitans - inoculated NOD/SCID mice engrafted with peripheral blood leukocytes of periodontitis patients. J Periodontal Res 2009; 34, 1:54-61.

15. Jervoe-Storm PM, et al. Distribution of 5 microorganisms in 210 patients with periodontitis. J Clin Periodontol 2012; 27, 5 (suppl. 1): 103.

16. Słotwińska SM. Ocena wybranych parametrów klinicz-nych, mikrobiologicznych i immunologicznych u osób z zapaleniem przyzębia. Praca doktorska. Akademia Me-dyczna w Warszawie. 2006.

17. Buczek A. Choroby pasożytnicze: epidemiologia, diagno-styka, objawy. Lublin; Wyd. Koliber, 2010.

18. Deryło A. Parazytologia i akaroentomologia medyczna. Warszawa; Wyd. PWN, 2012.

Cytaty

Powiązane dokumenty

There are the ‘basic’ or standard concrete types on the one hand, requiring the same quality control aspects as conventional concrete without recycled aggregates,

Informacje o przyszłej zmienności wartości jednostek rozrachunkowych OFE mogą zostać wykorzystane przez zarządzających poszczególnymi portfelami do opracowania

Iwanowa (1-961) i wielu innych badaczy radzieokich podstawowymi mikroorg.anizmami biorącymi udział w tworzeniu .osado- wych złóż siarkowych są bakterie siarkowe,

Celem badań było określenie wpływu inuliny (preparatów Raftiline®) oraz fruk- tooligosacharydów (preparatów Raftilose®) na poziom tworzonego kwasu mlekowego i udział

Także enzymy proteolityczne i lipolityczne oraz inne meta- bolity wydzielane do mleka przez bakterie psychrotrofowe przetrzymują pasteryzację, a nawet sterylizację [6, 8, 9,

stwierdzono, że za podobne obniżenie jakości wód smakowych mogą być także odpo- wiedzialne bakterie octowe należące do rodzaju Asaia [7, 14, 15].. Bakterie

Sparo M., Urbizu L., Solana M.V., Pourcel G., Delpech G., Confalonieri A., Ceci M., Sanchez Bruni S.F.: High- -level resistance to gentamicin: genetic transfer between

Patogeneza zakażeń wywoływanych przez bakterie z rodzaju Bartonella Bakterie z rodzaju Bartonella należą do fa- kultatywnych wewnątrzkomórkowych pa- togenów wykazujących tropizm