Ustawa o zatrudnieniu : uwagi
ogólne
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24, 39-48
1990
A NN A L ES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKLODOWSKA LUBLIN-POLONIA
V O L .X X IV ,3________________ S E C T IO H 1990 Uniwersytet Łódzki
H a lin a M O R T IM E R -S Z Y M C Z A K
U staw a o zatrudnieniu. U w agi ogólne
The Law of Employment. General Remarks
U s ta w a z 29 g ru d n ia 1989 r. o z a tru d n ie n iu p o d ję ta z o sta ła przez S ejm P R L z m o c ą o b o w iąz u ją cą od 1 s ty c z n ia 1990 r. Je s t o n a je d n ą z k ilk u p rz y ję ty c h w końcu roku, m ający ch n a celu p o rząd ko w an ie g o sp o d ark i n aro d o w ej. D o k u m en ty te s ą n iezbędne d la w d ra ż a n ia zasad refo rm y gospo d a rc z e j, ty m sa m y m o d c in a ją się od d o tychczas o b o w iązujący ch, zw łaszcza w reform ie la t 1982-1988. Nie u lega w ątpliw ości, iż re g u la cja p ra w n a s ta now i p o d sta w ę realizacji rządow ego p ro g ra m u g ospodarczego o raz bieżąco zało żeń p o lity k i sp o łeczno-gospo darczej n a rok 1990. D o k u m en t te n w cho dzi w życie w raz ze zm ian a m i w ustaw ie zasadn iczej, a więc d ziała p o d rz ą d a m i K o n s ty tu c ji R zeczyposp olitej P o lsk ie j.1 Zm ienia on k ieru n k i i m e to d y p o s tę p o w a n ia a ta k ż e n arzęd z ia , jak ie w inny być sto so w an e w re ali zacji p o lity k i z a tru d n ie n ia . R ozdziela k o m p eten c je organów a d m in istra c ji p ań stw o w ej i sam o rząd o w ej od je d n o ste k elem e n ta rn y ch , d o sto so w u jąc je do n ow y ch w a ru n k ó w i p o trz e b .
‘Por. U staw a z 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu, publ. "Rzyczpospolita” z 5 01 1990; Program gospodarczy, główne założenia i kierunki, zaakceptowany przez Radę M inistrów w dniu 9 09 1989, broszura "Rzeczpospolita” , Warszawa, paz'dziernik 1989; Założenia polityki społeczno-gospodarczej na 1990 rok, zatwierdzone przez Radę M inistrów do konsultacji społecznej, maszynopis powielony, Warszawa, gru dzień 1989. K onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, publ. "Rzeczpospolita” z dnia 17 01 1990.
Je d n y m z członów sy stem u ekonom icznego je s t ry n ek p ra c y obok ry n k u tow arów i k ap itału . W y m ag a ją one sw oistej re g u la cji, ró ż n o ro d n e j, zależnej od m a te rii, k tó rej p o d leg ają . I ta k rynek to w aró w p o d d a je się lib e ralizacji zaw ieranych tu tra n sa k c ji. Ten szczególny rynek m a w ielkie tr a d y cje, przeszedł przez d ośw iadczenia epok, w y trz y m a ł w s trz ą sy i z a ła m a n ia . O becnie zaś p o w ra ca do życia w k ra ja ch daw n ej scen tralizo w an e j g o sp o d a rk i państw ow ej. P o d o b n ie m ożem y rzec o ry n k u k ap itało w y m ; te n je d n a k w y m ag a szerszej ingerencji p a ń stw a . P a ń stw o w y stą p i tu ja k o re g u la to r o b ro tu (np. poprzez giełdy), o rg a n iz a to r o b ro tu finansow ego, głów ny sp rz ed aw c a (S karb P a ń stw a ) oraz za rzą d zając y fu n d u sz am i (np . ZUS, P Z U ).
In teresu jący n as rynek p racy m ożem y określić ja k o tę d ziedzin ę d ziała ń , k tó ra m a m iejsce w sferze z a tru d n ie n ia . Są to w ięc czy nn ości zw iązane z p o d a ż ą i p o p y te m n a pracę, z an g ażo w an iem do p ra c y i zw al n ian iem z niej. J e s t to ru ch pracow niczy, p rzem ieszczen ia, flu k tu a c ja , p o szukiw anie pracy, p o śred n ictw o itp . T ak o b szerny za k res d z ia ła n ia nie p o w inien być wolny od ingerencji p a ń stw a . O m a w ia n a tu u s ta w a j e s t p ierw szą w p raw od aw stw ie polskim p ró b ą z e b ra n ia i u a k tu a ln ie n ia d o ty ch czaso w y ch regulacji o różnej m ocy obow iązy w an ia. Z w racam y więc uw ag ę, iż w raz z w ejściem w życie u staw y o z a tru d n ie n iu tr a c ą m oc d e k re t z 2 s ie rp n ia 1945 r. o urzęd ach z a tru d n ie n ia ; u sta w a z 26 p aź d ziern ik a 1982 r. o p o stę p o w a n iu w obec osób u chylający ch się od p racy ; u s ta w a z 14 g ru d n ia 1982 r. o z a tr u d n ien iu absolw entów ; u sta w a z 29 g ru d n ia 1983 r. o P a ń stw o w y m F u n d u sz u A ktyw izacji Zaw odow ej.
Tak d e lik a tn a m a te ria , ja k ą je s t człow iek nie p o w in n a być p o z b a w iona pom ocy ze s tro n y o rg a n u a d m in is tra c ji p aństw ow ej i sa m o rz ą d o w e j, w ów czas gdy tak iej pom ocy p o trz e b u je i p o n ią się zgłasza. P ra w n e u re g u low ania w inny przyczynić się do jej z a g w ara n to w an ia. S ądzim y , iż u s ta w a o k tó rej m ow a, sp e łn ia te n w a ru n ek . Nie u k ry w a m y je d n a k , iż p ro b lem y z a tru d n ia n ia w k ra ju b u d z ą n iepo kó j, zw łaszcza w s y tu a c ji p rzejścio w ej, gdy b u d o w a now ego ład u po w o d u je zakłó cenia w ry tm ie życia spo łeczn eg o i eko nom icznego. P rze jd ź m y do analizy n ie k tó ry c h frag m en tó w d o k u m e n tu .
R ozdział pierw szy zaw iera przepisy ogólne. S tw ie rd z a się, iż u s ta w a re guluje d ziałaln o ść p a ń s tw a w zakresie z a tru d n ie n ia . M a o n a za sto so w an ie do p o szu k u jąc y ch p ra cy i j ą p o d ejm u jący c h w ra m a c h s to s u n k u p ra cy . P o jęcie za k ła d u pracy je s t szerokie, je g o ujęcie zg od ne je s t z K o d e k se m p ra c y ; m o g ą to być rów nież osoby fizyczne, z a tru d n ia ją c e p racow nikó w w celach z a ro b kow ych, w ty m ta k ż e um ow y n ak ład cze i ag encyjn e.
W sp ra w ach ogólnych w ażne j e s t d o sto so w an ie p rz ep isó w u sta w y do p o stan o w ień K onw encji M iędzy narod ow ej O rg a n iz a c ji P ra c y , ra ty fik o w a
U staw a o z atru d n ie n iu . Uwagi ogólne 41
n y ch przez P olskę. M a to isto tn e znaczenie, bow iem jak w iadom o n iek tó re z ow ych konw encji nie były przez Polskę w różnych o kresach pow ojennych u zn a w an e . O b y w a tele nie ko rzy stali więc z należnych im u p ra w n ień w za k re sie p ra w i obow iązków w ynikających ze sto su n k u pracy. P rzy k ład e m m oże służyć k onw en cja n r 89 o pracy nocnej kobiet.
B ra n ie p o d uw agę postanow ień m iędzynaro do w y ch, a zw łaszcza p o d p o rz ą d k o w a n ie się ty m , k tó re m ają n a względzie och ro nę i d o b ro za tru d n io n e g o p o w o d u ją , iż ich przestrzeg an ie stano w i o społecznym c h a ra k te rz e p rz y ję ty c h n o rm . Isto tn e znaczenie m ają te akty p raw ne, k tó re legły u p o d s ta w niniejszej ustaw y. Są to konw encje nr 2 w spraw ie b ezro b o cia, ra ty fik o w a n a przez P olskę 11 czerw ca 1924 r. oraz nr 122 d o ty c z ą c a p o lity k i z a tr u d n ie n ia , ra ty fik o w an a przez P olskę 29 w rześnia 1966 r. Pom ogły one o kreślić w polskiej p ra k ty c e zasady d ziałan ia społecznych organów', tj. rad z a tr u d n ie n ia , d la k o n su lto w an ia p o lity k i oraz w ym iany poglądów i d o ra d z tw a w sp ra w a c h m ery to ry c zn y ch i p ro c e d u ra ln y c h .2
M ożna z a sta n a w ia ć się, czy u sta w a je s t d o statec zn ie p o jem n a, czy zasięgiem sw ym o b ejm u je w szystkich zain teresow any ch, tj. z jed n ej stro n y osoby z a tru d n io n e , z d ru giej zaś p o d m io ty z a tru d n ia ją c e . Odpowiedz' zależy o d p rz y ję te g o p u n k tu w idzenia, a więc czy chodzi n am o sferę z w ią zan ą z ry n k ie m p ra cy , czy ta k ż e o wszelkie regulacje pracy do tyczące. S ądzim y, iz zaw ężenie za g ad n ień do pierw szej sfery je s t w łaściw e d la niniejszej re g u la cji. O w a u sta w a bow iem tr a k tu je sensu stricto o z a tru d n ie n iu . C a ło k sz ta łt zaś pro b lem ó w pracy , tj. ujęcie sensu largo je s t d o m e n ą innych d o k u m en tó w , w ty m p rz ed e w szystkim K odeksu pracy. W n aszy m p rz e k o n a n iu ta k ie p o stęp o w a n ie je s t w łaściw e, zw łaszcza, iż o d p o w iad a za m ierze nio m tw o rz e n ia now ego ładu społeczno-ekonom icznego. U staw a p referu je w ięc p rzeb u d o w ę teren o w y ch służb z a tru d n ie n ia , skuteczn y sy stem z a tr u d n ie n ia osób n iep ełn o sp ra w n y ch , opiekę d la zw alnianych n a sk u tek lik w id a cji p rz ed sięb io rstw ; w p ro w ad za oraz szeroko om aw ia sp raw y b e z ro b o tn y c h .
R ozdział pierw szy definiuje pojęcia ogólne, w y stęp u jące w ustawńe S ą to określen ia: za k ła d u pracy, organów z a tru d n ie n ia , w y n a g ro d zen ia , w ty m n ajn iższeg o i średnieg o zasiłku , w ty m szkoleniow ego i d la b e z ro b o t n y c h , d o d atk o w e g o m iejsca pracy, prac in terw en cyjny ch, absolw entów szkół w yższych, zaw odow ych oraz d la n iep ra cu jąc y ch , cudzoziem ców , a ta k ż e inne. Do realizac ji zaś całości sp ra w zobow iązany je s t m in ister pracy i p o lity k i so c ja ln e j, tj. o rg a n odpow ied zialn y za k ształto w a n ie i w yko nanie p o lity k i za 2Por. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy ratyfikowane przez Polskę, w opracowaniu M. Seweryńskiego, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, W arszawa 1983, s. 38-40 oraz s. 308-311.
tru d n ie n ia . P o d o b n e zo bow iązan ia i u p ra w n ie n ia otrzym u ją, tere n o w e o rg an y a d m in istra c ji państw ow ej oraz sam o rządow ej.
R ozdział d ru g i in teresu jącej n a s u staw y o m aw ia o rg a n y i ra d y z a tr u d n ien ia. R egu lacja w ty m zakresie w nosi now e, is to tn e elem e n ty : p o p ierw sze w y nikające ze zm ian w o rganizacji i z a rz ą d z a n iu p a ń s tw e m , p o d ru g ie m ając e n a celu uspołecznienie p o lity k i z a tru d n ie n ia . Z godnie z d y sk u sją i w nioskow aną u s ta w ą o sam o rząd zie te ry to ria ln y m p o d le g a ją lik w id acji d o ty ch cz as fu nk cjonujące rad y n aro dow e oraz podległe im w yd ziały , w ty m z a tru d n ie n ia i sp ra w socjalnych. W ojew odow ie p o w ołają d la w łasn y c h po trz e b w ojew ódzkie b iu ra z a tru d n ie n ia oraz ich d y re k to ró w . W je d n o stk a c h s to p n ia podstaw ow ego tw orzy się rejonow e b iu ra p ra c y oraz sta n o w isk a kie row ników . Te o s ta tn ie ze w zględu n a specyfikę za g ad n ień w in n y o bejm ow ać sw ym zasięgiem ob szary szersze, a więc p o kilk a je d n o s te k p o d staw o w y c h . M ożna z a sta n aw iać się, w jak iej m ierze w y s tę p u ją tu an alo g ie p o m ięd zy doty ch czaso w ą s tr u k tu r ą i k o m p eten c ja m i w ydziałów z a tr u d n ie n ia i sp ra w socjalnych a za p o w iad an y m i now ym i o rg a n am i.
Je d n o nie u lega w ątpliw ości, iż s y tu a c ja p o lity c z n a i społeczno- g o sp o d arcza w y m u sza konieczność now ych ro z w iąza ń , d y k tu je k ieru n k i działań oraz o kreśla w a ru n k i realizacji. S ądzim y, iż p rz e k sz ta łc e n ia te b ęd ą głębokie, bow iem z a d a n ia b iu r z a tru d n ie n ia w in ny m ieć is to tn y w pływ n a sy tu a c ję społeczno-ekonom iczną w k ra ju i w re g io n ach . R o zez n an ie ry n k u pracy, jeg o zasięgu, p ow iązań m ięd zy reg io n aln y ch w in n o p o m a g a ć w t r u d nych sp ra w ach , zw łaszcza w okresie p rzejścio w y m . A są to: zw oln ien ia i sk ierow ania do p racy, p o śre d n ic tw o , p rzem ieszczen ia, zm ian y s tr u k tu r a ln e , kształcen ie, przekw alifikow ania i p o d n o sze n ie kw alifikacji. Is to tn e m iejsce w owej en u m eracji z a jm u ją p ro b lem y b ez ro b o cia, zw iązan e z ty m zasiłki, zapom ogi itd . (do sp ra w ty c h jeszcze p o w rócim y ).
S w oistym n o vu m w u staw ie są ciała sp ołeczne w p o s ta c i ra d z a tr u d n ien ia. Na szczeblu c e n tra ln y m : N aczela R a d a Z a tru d n ie n ia , ja k o o rg an o p in iodaw czo-doradczy, w tere n ie zas' w ojew ódzkie R ad y Z a tru d n ie n ia . S ądzim y, iż tego ro d z a ju ciała społeczne w inn y o d e g ra ć is to tn ą rolę w tw o rzeniu p o lity k i z a tru d n ie n ia . P o lity k ę tę tr a k tu je m y ja k o część sk ład o w ą p o lity k i społeczno-gospodarczej p ań stw a . W d a w n y m sy ste m ie k iero w an ia podstaw o w e elem en ty tejże były w y zn aczan e przez o rg a n c e n tra ln y (pla- n ifik ato ra ). P rzejście do now ych zasad z a rz ą d z a n ia w p ro w a d z a całkow icie o d m ien n e n arzęd z ia realizacji (p a ra m e try ).
Z gadzam y się, iż je s t to n a tu r a ln a k o n sek w e n cja p rz e m ia n i w p ełn i u z a sa d n io n a o d n o śn ie sfery g o sp o d arczej. Inaczej je d n a k gdy m o w a o sfe rze so cjaln ej. T u ta j in g ere n cja p a ń s tw a je s t n ie z b ę d n a , p rz e d e w szy stk im w
U staw a o zatru d n ie n iu . Uwagi ogólne 43 o d n iesien iu do funkcji osłonowej obyw ateli. Sądzim y zresztą, iż w po lity ce społeczn ej, a zw łaszcza w z a tru d n ie n iu , ingeren cja p a ń stw a p o w in n a być dość szeroka. J e s t to bow iem sfera, w k tórej nie zawsze p ra w a ry n k u w inny m ieć m oc d e c y d u ją cą. S praw y te nap ew no należą do d y sk u sy jn y ch .
P rz y p o m n ijm y , iż w okresie przejścia od sy stem u nakazow o-rozdzielcze- go do sy ste m u p a ra m e try c z n e g o w sferze p o lity k i społecznej udział p a ń s tw a będzie duży. Pozw oli to n a w zględnie łagodne przem iany w śród z a tru d n io n y c h , a zw łaszcza ty c h , któ rzy m ogą czasow o pozostaw ać bez pracy i będ ą w y m ag a ć przekw alifikow ania. R ady Z a tru d n ie n ia w inny g w arantow ać kom - p e te n c y jn o ść spo łeczn ą i fachow ą. S k ła d ają się one bow iem z p rz e d sta w i cieli n a stę p u ją c y c h organizacji: zw iązkow ych, pracodaw ców , a d m in istra c ji pań stw o w ej i sam o rząd ó w tery to ria ln y c h .
R ozdział trzeci tra k tu je o p o śred nictw ie pracy i p o śre d n ic tw ie zaw o dow ym . B ezw zględnym w a ru n k iem p ow odzenia pow yższych sp ra w to obok m e ry to ry c z n y c h k o m p eten c ji tak że sp ra w n a o rg an izacja b iu r, now oczesność w y p o sa ż e n ia , k o m p u te ry z a c ja . A nalizy ry n k u pracy, ruch i flu k tu a c ja z a tr u d n io n y c h p ro w ad zo n e były od d aw na. Zawsze m iały one isto tn e zn aczenie w rozw oju społeczn o -g o sp o d arczy m . Sądzim y je d n a k , iż obecnie b a d a n ia te s ą szczególnie w ażne, sta n o w ią bow iem elem ent rozw oju oraz p rz y c z y n ia ją się do za p ew n ien ia ład u społecznego. W ylicza się n a stę p u ją c e zasad y : nie o d p ła tn o ś ć , d o stęp n o ść, dobrow olność, rów ność, jaw ność (nie o m aw iam y ich tu ta j ) .
W rozdziale ty m zn a jd u je m y regulacje d o ty czące bezro bocia. P rz y j m u je się n a s tę p u ją c ą definicję: b e z ro b o tn y oznacza osobę zd o ln ą do p ra c y i g o to w ą d o je j p o d ję c ia w ra m a c h sto su n k u pracy, p o z o sta ją c ą bez p ra cy i z a re je s tro w a n ą we w łaściw ym d la m iejsca zam ieszkania o rg an ie z a tru d n ie n ia s to p n ia p o dstaw ow ego, jeżeli: nie p o b iera em ery tu ry , nie je s t w łaścicielem lu b p o sia d a c z e m g o s p o d a rstw a rolnego, nie prow adzi działalności g o sp o d a r czej lu b nie p o d le g a u bezpieczeniu społecznem u z innego ty tu łu (A rt 2, p k t
8
).P ro w ad z en ie p o śre d n ic tw a pracy pow ierza się o rg a n o m z a tru d n ie n ia s to p n ia podstaw o w eg o . O ne to p ro w a d zą re je s tr b e z ro b o tn y ch . Do nich też należy: o rg a n iz a c ja p rz y u cze n ia do zaw odu lub przekw alifikow ania, p rzy zn a n ie i w y p łac an ie zasiłków szkoleniow ych, inicjow anie tw o rz en ia d o d a t kow ych m iejsc pracy , o rg a n iz a c ja oraz finansow anie ro b ó t in terw e n cy jn y ch , p rz y z n a w a n ie i w y p łac an ie zasiłków . W idzim y więc, iż zakres obow iązków o rg an ó w z a tr u d n ie n ia je s t szeroki. W yliczone wyżej z a d a n ia m o żn a odnieść do p ra c bieżący ch u rz ęd u . P o n a d to w inny one zająć się p ra cam i b a d a w czy m i, w ty m s p o rz ą d z a n ie m spraw ozdaw czości, inform acji oraz an aliz o
ry n k u pracy. Bez w ą tp ie n ia placów ki te obok sw ych ru ty n o w y c h funkcji w inny w spierać sw ą działalność o b a d a n ia naukow e. S ądzim y, iż n a szczeblu c e n tra ln y m dośw iadczenia placów ki naukow o-badaw czej, tj. I n s ty tu tu P ra c y i S p raw S ocjalnych służą d o b ry m p rz y k ła d em tego ro d z aju p o trz e b . P o d o b nie w tere n ie d w a o dd ziały IP iSpS w K rakow ie i Łodzi s p e łn ia ją owe role. W w aru n k ach go sp o d ark i rynkow ej należy u trz y m a ć tra d y c je p ra c b a d a w czych n ad z a tru d n ie n ie m , u w zg lęd niając now ą sy tu a c ję , z a p o trz e b o w a n ie społeczne i g ospodarcze w ty m zakresie.
W d alszy m ciągu om aw ia się szczegółowo sp raw y o rg a n iz acy jn e p rz y u cz an ia do zaw odu, czas trw a n ia , ro d z aje i w ysokość zasiłk u , form y i wy- sokos'ć udzielanych pożyczek z F u n d u szu P ra c y (o k tó ry m będzie jeszcze m ow a). Szczegółowo określa się w a ru n k i, w ja k ic h p rz y słu g u je b e z ro b o t nem u praw o do zasiłku. O d rę b n a re g u la cja d o ty czy b e z ro b o tn y c h ab sol w entów szkół w yższych oraz szkół zaw odow ych. W ty m m iejscu należy p o d kreślić prow adzenie p o ra d n ic tw a zaw odow ego w celu p o m o cy w w y bo rze lu b zm ianie zaw odu alb o pracy. W U staw ie stw ie rd z a się, iż p ro w ad zen ie p o śre d n ic tw a p ra cy ja k o działalno ści g osp odarczej je s t zakazane.
Z astan ó w m y się czy je s t to u zasad n io n e. S ąd zę, iż w okresie p rzejścio w ym , gdy n a ry n k u pracy w y s tę p u ją zjaw iska ch a o su , b ra k u sta b iliz a c ji, nie d o p aso w a n ia s tru k tu ra ln e itp . - tego ro d z a ju ro zw iązan ie m oże być p rz y ję te , niem niej w rozw in iętej g o spodarce rynkow ej zasad y k o n k u ren cy jn o ści o d n o sim y rów nież do b iu r p o śre d n ic tw a pracy. Nie je s t to nic now ego, bow iem dośw iad czen ia w ty m zakresie m a ją sw o ją tra d y c ję . Tak n a p rz y k ła d w P o l sce o k resu m iędzyw ojennego działały zarów no b iu ra pań stw ow e (od 1919 r.), ja k i in s ty tu c je p ry w a tn e , spółdzielcze i sp o łe c z n o -c h a ry ta ty w n e . Ó w czesne w a ru n k i dyktow ały p o trz e b ę tego ro d z a ju in s ty tu c ji. Nie p rz esąd z am y w ty m m iejscu o ich u żyteczn ości oraz o sto so w an y ch przez nie m e to d a c h , w skazu jem y je d n a k n a tra d y c je i zo b o w ią zan ia w yn ikające z ra ty fik a cji konw encji M iędzy n aro d o w eg o B iu ra P rac y z 1919 r. w sp raw ie b ez ro b o cia.
O g ro m n e do św iadczenie w ty m w zględzie m a ją w yso ko ro z w in ię te eu ropejsk ie k raje k ap italisty czn e (R F N , W ielka B ry ta n ia , F ra n c ja ), a tak że innego k o n ty n e n tu , ja k S ta n y Z jednoczone A .P . L ite r a tu r a p rz e d m io tu je s t o b sze rn a, zaś spraw ozdaw czość p ań stw o w a p rz ek az u je d a n e w ró żn y ch p rz e k ro jac h . Szybko ro z w ija ją c a się w sp ó łp ra c a za g ra n ic z n a , chęć pom ocy w rozw ikłaniu polskich problem ów spo łeczn y ch pozw oli n a z a p o z n a n ie się z p ra k ty k ą ty ch p a ń stw . Z ak ła d am , iż p o d o b n ie ja k i ta m p o w s ta n ą u n as ko n k u re n cy jn e do pań stw o w y ch b iu ra p o ś re d n ic tw a p ra cy , częściow o czy n aw et całkow icie ko m ercy jn e, a tak że społeczne, c h a ry ta ty w n e . Nie w ą tp ię je d n a k , iż d o m in a c ja należy do b iu r a d m in is tra c ji p ań stw o w e j, a ta k ż e d o in s ty tu
U staw a o ta tru d n ie n iu Uwagi ogólne 45
cji sam o rząd o w y ch . B ędą to więc zm odernizow ane, o p a rte n a elek tro niczn ej tech n ice obliczeniow ej, dysp o n u jące wysoko kw alifikow aną k a d rą u rzęd n iczą - b iu ra p o śre d n ic ząc e w poszukiw aniu i oferow aniu m iejsc pracy.
Uw’ażam w ięc, iż arg u m e n ta c ja co do konsekw encji w y nik ających z p rz y z n a w a n ia i u d ziela n ia zasiłków szkoleniow ych i okresow ych przez w szy stk ie agendy p o średniczące nie je s t zasad n a. N ależy bow iem oddzielić po szu kiw anie i re je stra c ję . R ejestra cja m oże odbyw ać się w yłącznie w p ań stw o w y m b iu rz e , k tó re kw alifikuje osobę ja k o b e z ro b o tn ą , p rzy znaje i w y p łac a zasiłek, sto su ją c p e łn ą regulację p ra w n ą. B ezrobotn y zaś m oże poszukiw ać pracy k o rz y sta ją c z usług w ybranej przez siebie agencji, k tó ra to jeśli nie je s t in s ty tu c ją p ań stw o w ą m oże p obierać o d p o w ied n ią z a p ła tę za św iadczone przez siebie usługi.
R ozdziały 4, 5, 6 re g u lu ją spraw y specyficznych g ru p p raco w n iczych , a m ianow icie: a) św iad czen ia przysługujące osobom p o d ejm u jący m z a tru d n ie nie po za m iejscem dotychczasow ego zam ieszkania, b) akty w izację zaw o do w ą inw alidów , c) z a tru d n ie n ie o byw ateli polskich za gran icą u pracodaw ców za g ra n ic z n y c h oraz z a tru d n ie n ie cudzoziem ców w Polsce. Nie om aw iam y w n in iejszy m a rty k u le sp raw szczegółowych zaw artych w w.w. ro z d ziałach . P o d k re śla m y je d y n ie , iż problem y rozdziałów 4 i 5 p rzekazane zostały o rg a n o m sam o rząd ó w te ry to ria ln y c h , w ty m b iu ro m z a tru d n ie n ia s to p n ia p o d staw ow ego. S ą to: u dzielanie jedn o razo w y ch pożyczek n a z a g o sp o d aro w a nie, n a g w aran cje uzysk an ia k redytó w , n a przejazd y itd . Co do inw alidów , to n a k ła d a się obow iązek sp o rz ąd za n ia corocznych p ro gram ó w ich z a tr u d n ie n ia . O k re śla się zasad y przy zn aw an ia zakład om pracy zw ro tu kosztów o rg a n iz o w an ia m iejsc pracy, części w ypłacanych w y n agrod zeń, o b ow iązku i z a sa d d o k o n y w a n ia w y p łat n a F undusz P rac y , zw olnień z ty tu łu p o d a tk ó w o d płac, od w y n a g ro d zeń itd .
S p raw y z a tru d n ie n ia za g ran icą oraz cudzoziem ców są realizo w ane n a p o d sta w ie um ów m iędzy n aro d o w y ch oraz upow ażnień udzielanych je d n o s t kom k ie ru ją c y m przez m in is tra pracy i p o lity k i socjaln ej. U sta la się w szelkie u p ra w n ie n ia s tą d płynące (np. stażow e, e m e ry ta ln e , p o w iąz an ia z ZU S, z F u n d u sz e m P ra c y itd ).
Isto tn e m iejsce w ustaw ie zajm uje utw orzon y F und usz P ra c y (rozdz. 7). J e s t to zap ew n e pożyteczn e rozw iązanie sp ołeczno-gospodarcze. F u n d u szem ty m d y sp o n u je m in ister p racy i p o lity k i socjalnej. D o ch o d am i F un d u sz u są m .in. obow iązkow e składki zakładów pracy, u stalo n e od w y p ła t s ta n o w ią c y c h p o d sta w ę w y m iaru składek n a ubezpieczenie społeczne. W y sokość określi R a d a M inistrów , będzie to 1 - 2%. Owe u sta le n ia m a ją is to tn e zn aczen ie, bow iem ciężar w y p ła t zasiłków , kosztów szkolenia, przekw
alifi-kowaii, k redytów itp . będzie pochodził z F u n d u szu P rac y . Jeg o w ysokość zde cyduje wice o s y tu a c ji m aterialn ej i społecznej p o trz e b u ją c y c h . Z m ienia się sp ojrzenie n a funkcje i za d a n ia byłego P FA Z , któ reg o k ry ty k ę p rz e d s ta w ia n o n iejed n o k ro tn ie (niska elastyczność dosto sow aw cza do p o trz e b b ieżących , brak ro z ezn a n ia ry n k u , sztyw ność reguł d z ia ła n ia itp .). F u n d u sz zasilany będzie p o n a d to z innych w p ła t zakładów p racy , ja k n p . 4 0 -k ro tn a w y sokość p rzeciętnego w y n ag ro d zen ia, w ów czas gdy nie zo rg an izu je on w m yśl przepisów stan o w isk a pracy d la osoby doń u p ra w n io n ej. G d y zajd zie po trz e b a , to b u d ż e t p a ń s tw a u zu p e łn i śro d k i F u n d u szu p o p rzez d o ta c ję d la w y p ła t obow iązkow ych św iadczeń. D o ch od y m ogą p ły n ą ć p o n a d to z u d ziału w spółkach, z p ro w a d zen ia d ziałalności g o sp odarczej i inne.
F undusz m oże zw iększać swoje śro d k i w d ro d z e z a c ią g a n ia k re d y tó w i pożyczek. S tw ierdzenie to je s t isto tn e . M oże bo w iem z a istn ie ć ta k a p o trz e b a w okresie w zm ożonego b ezrob ocia. W y m a g a ją więc u re g u lo w a n ia za sad y k re d y to w an ia, w ty m o p ro c e n to w a n ia pożyczek. S ąd zim y, iż będzie tu w łaściw e pow ołanie treści rządow ego p ro g ra m u g o sp o d arczeg o , ro z d ział V p t. P o lity k a społeczna w obec zm ian y sy ste m u g o sp o d arczeg o . M o w a tu rów nież o F unduszu P ra c y i jeg o zasilan iu , a ta k ż e o in s ty tu c ji u b ez p ie cze ń p ra c o w n i czych, łącznie z tw orzeniem now ych sp e c ja listy c z n y c h ag end u b ez p ie cze n io w ych. Z w raca rów nież uw agę ro zd ział III p t. S ta b iliz a c ja g o s p o d a rk i, m ow a tu m in. o z a o strzen iu d y scyplin y finansow ej i w zroście o p ro c e n to w a n ia k re d y tó w , zniesieniu d o ta c ji d la o rg a n iz acji sp o łeczn y ch (u trz y m a n e z o s ta n ą d o tacje zw iązane z z a d a n ia m i zleconym i przez p a ń stw o , np. d la P C K ). D la złag odzen ia n eg a ty w n y ch sk u tk ó w d ziała ń an ty in flac y jn y c h w p ro w a d z a się sy stem osłony socjlnej.
S ądzim y, iż ta k o stre p o sta n o w ie n ia nie m o g ą o dn osić się do w sp o m n ian eg o F u n d u szu oraz do sp ra w z n im zw iązan y ch . D la te g o uw ażam y , iż w zględy społeczne d y k tu ją konieczność re zy g n acji b ąd ź b a rd z o niskiego o p ro c en to w an ia k re d y tó w i pożyczek d la p o trz e b F u n d u sz u . C o do d o ta c ji to w inny tu m ieć zastosow anie w a ru n k i z a d a ń zlecan ych przez p a ń s tw o , p o d o b nie ja k d la P C K . Nie w ą tp im y , iż w zględy n a tu ry społeczn ej i p rz y rz e c z e n ia co do osłony socjalnej p o d y k tu ją o d m ien n e ro z w ią z a n ia , an iżeli to m a m iej sce do sp ra w ekonom icznych, przed e w szy stk im do je d n o s te k g o sp o d a rc z y c h (p rzed sięn io rstw , zakładów p racy , firm ).
Z aznaczm y, iż p rzy ch o d y F u n d u szu zw aln ia się od p o d a tk u d o ch o dow ego. -S półdzielnie inw alidów i niew id o m y ch o ra z za k ła d y szkoleniow o- p ro d u k c y jn e P olskiego Z w iązku G łu chy ch s ą zw oln io ne z o b o w ią z k u p ła c e n ia skład k i n a rzecz F u n d u szu . P o sta n o w ie n ia te s ą n a d e r is to tn e , św ia d c z ą o opiece p a ń s tw a n a rzecz osób n iep ełn o sp ra w n y ch . Je d n o c z e śn ie z a b e z p ie c z a ją
U staw a o z atru d n ie n iu . Uwagi ogólne 17
za k ład y p ra cy przed n ad m iern y m i w y d atk am i na rzecz b u d że tu p a ń s tw a oraz p o z w a la ją n a m ożliw e pełne z a tru d n ien ie tych osób, zabezpieczenie im św iadczeń socjaln y ch oraz zapew nienie poprzez w łasną p racę środków finan sow ych do życia.
W u sta w ie szczegółowo określa się przeznaczenie środków z F u n d u szu, są to koszty p rz y u cze n ia do pracy lub przekw alifikow ania, zasiłki sz k o leniow e, p oży czki, koszty organizow ania p rac in terw ency jn ych , zasiłki d la b e z ro b o tn y c h , zw ro ty pożyczek, d o d atk i w yrów naw cze, bilety k re d y to w e, k o szty tw o rz e n ia m iejsc pracy itd . O kreśla się granicę wysokości w y p ła t, k tó ra je s t re g u lo w an a o d rę b n y m i przepisam i.
Ustawię .zam y k ają przepisy przejściow e, w k tó ry ch m ow a o N a czelnej R ad zie Z a tru d n ie n ia , o przejęciu przez F undusz P racy środków byłego P ań stw o w eg o F u n d u szu A ktyw izacji Zaw odowej. T ra c ą m oc: d e k re t o u rz ę d a c h z a tru d n ie n ia , u sta w a o p o stęp o w a n iu wobec osób u chy lający ch się o d p racy , u s ta w a o z a tru d n ie n iu absolw entów oraz u sta w a o PFA Z . U staw a w cho dzi w życie z d niem ogłoszenia.
R e a su m u ją c uwagi n a te m a t U staw y o z a tru d n ie n iu p ra g n ie m y jeszcze raz p o d k re ślić w ażność nowej u staw y w życiu sp o łeczn o -g o sp o d arczy m , jej za sa d n o ść w now ych w aru n k ach ekonom iki rynkow ej. R eg u lacja p ra w n a je d nej z najwrażniejszych dziedzin funkcjonow ania i z a rz ą d z a n ia g o sp od arczeg o je s t n ie z b ę d n a i b e z sp o rn a w swojej zasadności. D latego stw ierd z am y , iż w owej u sta w ie ziściły się p o trze b y i oczekiw ania społeczne, a tak że interesy a d m in is tra c ji p aństw ow ej.
Z a p y ta jm y je d n a k czy tak d alek o p o jęty o p ty m iz m nie je s t p rzed w cze sny. S ąd zim y , iż dzisiaj (p o c zątek 1990 r.) nie m ożem y szerzej nak reślić ew en tu a ln y c h uchy b ień czy błędów w ustaw ie zaw arty ch. Zw eryfikuje j ą życie, a zw łaszcza o kres p rz ejścia do now ego sy stem u sp ołeczn o-go spod arczeg o. T ru d n o p rz esąd z ić czy b ę d ą to m iesiące czy la ta . W n aszym p rz ek o n an iu będzie to o k res dłuższy, kilku a n aw et k ilk u n a sto le tn i. Dojście do pełnej d o j rzało ści ry n k o w ej, p rz em ian w łasnościow ych, pow iązań m iędzy działow y ch, b ra n ż o w y c h , te ry to ria ln y c h i p o n ad reg io n aln y ch , m ięd zy n aro d o w y ch b ila te ra ln y c h i w ielo p ań stw o w y ch , wejście do w spólnego ry nk u eu ro pejskieg o oraz św iato w e g o itd . - w y m ag a dłu gich lat.
W sz y stk o to p o zo staje w n iero zerw aln ym zw iązku z p ro b le m a ty k ą z a tr u d n ie n ia . U sta w a w y b ija n a czoło spraw y bezrob ocia, ja k o niezw y kle is to tn e , k tó ry c h ureg ulo w an ie sta je się ży w o tn ą p o trz e b ą egzy sten cji człow ieka. U sta w a ” o b e z ro b o c iu ” nie za ła tw ia je d n a k wielu isto tn y c h ele m e n tó w szero k o p o jętej p ro b le m a ty k i z a tru d n ie n ia . D lateg o bez o d p o w ied zi p o z o s ta ją p y ta n ia , ja k n p .: o relacje pom iędzy a d m in is tra c ją p ań stw o w ą a
sam odzielny m i je d n o stk a m i e le m e n ta rn y m i w g o sp o d arce rynkow ej; o tzw . ’’b az ę” d ziała n ia , tj rynek pracy , jeg o d o k u m e n ta c ję , analizy, in fo rm ację fakto g raficzn ą, s ta ty s ty k ę pracy; o to czy N aczeln a R a d a Z a tru d n ie n ia i R ady w ojew ódzkie nie s ta n ą się li ty lk o ciałam i fasad o w y m i itd .
Z dajem y sobie sp raw ę, iż staw ian ie p y ta ń , bez p ró b y o d p o w ied zi nie zaw sze je s t w łaściw e. C zynim y to je d n a k z n a d z ie ją , i i nie ty lk o życie we ryfikuje u staw odaw stw o, p o w o du jąc konieczność now elizacji b ą d ź pełnej ich zm iany, lecz ta k ż e p y ta n ia sta w ia n e in s p iru ją do d alszy c h i g łębszych do ciekań.
SUMMARY
The article discusses the content of this law, its positive sides and the possible objections or doubts. It was pointed out that it is necessary in the conditions of the eco nomic reform since it regulates the fundamental problems of employment, and especially unemployment. The law was bound up with the demands of the labour market, especially with the employment agency. The dependencies with the conventions of the International Labour Organisation were indicated which had been ratified by Poland (Nos. 2, 122). The novelties are the following social bodies: the Central Council of Employment and the Voivodeship Councils of Employment. The tasks and aims of the Labour Fund, its incomes and expenditures were discussed. We believe that the law expresses all the social needs and expectations, including those of the state administration. In the final part a few questions were posed, namely: is the law sufficiently capacious? does it exhaust the basic problems connected with employment? what will the relations between state administra tion, the territorial self-government and the elementary units be like in the conditions of the market economy?
