Koncepcja parku przemysłowego na tle wybranych form wspierania przedsiębiorczości w Polsce

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 759. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2007. Karolina Krawczyk Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej. Koncepcja parku przemysłowego na tle wybranych form wspierania przedsiębiorczości w Polsce 1. Wprowadzenie Od lat władze publiczne różnych szczebli poszukują skutecznych instrumentów usuwania negatywnych skutków procesów restrukturyzacji i prywatyzacji zachodzących w polskiej gospodarce. W celu obniżenia stopy bezrobocia, zagospodarowania zbędnego majątku poprzemysłowego, pobudzenia rozwoju gospodarczego wykorzystuje się zróżnicowane narzędzia wpływające na warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Specjalne strefy ekonomiczne oferują dużym inwestorom głównie zachęty podatkowe, inkubatory przedsiębiorczości udzielają wsparcia doradczo-administracyjnego nowo tworzonym podmiotom gospodarczym, a parki technologiczne mają służyć komercjalizacji wyników badań naukowych. Dogodne warunki funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw oferują coraz częściej powstające parki przemysłowe. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie istoty parku przemysłowego z uwypukleniem aspektów wynikających z dopasowania tego instrumentu do warunków polskich. W opracowaniu autor wykracza poza polską definicję normatywną, prezentując m.in. międzynarodowe podejście do tematyki parków przemysłowych. Pełniejszej charakterystyce tego instrumentu służy próba porównania parku przemysłowego z podobnymi formami pobudzania przedsiębiorczości, tj. specjalnymi strefami ekonomicznymi, klastrami czy parkami technologicznymi.. . Według stanu prawnego na 1 kwietnia 2006 r..

(2) Karolina Krawczyk. 72. 2. Pojęcie i istota parku przemysłowego „Park przemysłowy” jest pojęciem wieloznacznym, stosowanym w pracach zarówno z zakresu urbanistyki i planowania przestrzennego, rozwoju regionalnego, jak i dotyczących restrukturyzacji przedsiębiorstw i zmian w strukturze przemysłu. Często tworzone w krajach wysoko rozwiniętych parki przemysłowe traktowane były jednak głównie jako formy organizacji i koncentracji działalności przemysłowej. Rozwiązania stosowane w poszczególnych państwach (np. w USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji) spełniały i nadal realizują odmienne funkcje, korzystają z różnych źródeł finansowania, a co najważniejsze, powstawały w niejednolitych warunkach ekonomiczno-społecznych. Dlatego między „narodowymi modelami” parków przemysłowych występują zarówno podobieństwa, jak i liczne różnice (widoczne także w nazewnictwie: Brytyjczycy używają określenia industrial estates lub trading estates, Amerykanie industrial park, Francuzi posługują się pojęciem zones industrielles). Z tego powodu trudno wskazać uniwersalną definicję parku przemysłowego, najczęściej stosuje się ujęcie opisowe – uwypuklające określone cechy tego instrumentu. W pierwszych dekadach powojennych parki przemysłowe definiowano jako „zaplanowaną lokalizację przemysłu w obrębie obszaru miasta”, tworzono je jako optymalne środowisko dla produkcji przemysłowej oraz składów i magazynów. W krajach wysoko rozwiniętych szybki wzrost produkcji przemysłowej oraz zmiana jej charakteru wkrótce wymusiły przeniesienie produkcji z dzielnic przemysłowych, zlokalizowanych w centrach miast (borykających się z problemami transportowymi), do parków przemysłowych – obszarów dobrze skomunikowanych, wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę i dostosowanych do wymogów nowych sposobów produkcji. A. Rutkowska-Gurak przytacza jedną z pierwszych kompleksowych definicji parku przemysłowego – stworzoną w USA w 1962 r. przez National Industrial Zoning Committee, wyróżniającą następujące cechy parku przemysłowego: Por. A. Rutkowska-Gurak, Rozwój parków przemysłowych w Polsce a rola władz publicznych (na tle doświadczeń krajów wysokorozwiniętych) [w:] Regionalne uwarunkowania lokalizacji przedsiębiorstw w Polsce, red. I. Fireli, Opracowania i Monografie, SGH, Warszawa 2001, nr 480, s. 101. . . Ibidem, s. 104 i nast.. F. Pyke, W. Sengenberger, Industrial Districts and Local Economic Regeneration, International Institute for Labour Studies, Geneva 1992, s. 4. . Business and Industrial Park Development Handbook, ULI-the Urban Institute, Washington 1988, s. 2. . Grupa zrzeszająca ekspertów z zakresu planowania przestrzennego oraz rozwoju przemysłu..

(3) Koncepcja parku przemysłowego…. 73. – „jest to obszar kontrolowany przez osobę prawną lub fizyczną, odpowiedni do wykorzystania przemysłowego ze względu na lokalizację, topografię, odpowiednie strefowanie, zabezpieczenie mediów i dostęp do sieci transportu; – dozwolone sposoby użytkowania parku są realizowane przez minimalne ograniczenia, określające wielkość działki, sposób organizacji transportu i parkowania, odległość budynku od ulicy; – działka zieleniec przed budynkiem, a także boczne działki graniczące z ulicą muszą być zagospodarowane zgodnie ze standardami ustanowionymi dla danego parku przemysłowego; – realizacja parku przemysłowego musi być zgodna ze standardami planistycznymi dla dzielnicy i otaczających terenów, ażeby umożliwić efektywne działanie firmom zlokalizowanym na terenie parku przemysłowego”. W USA w latach 70. XX w. łączono idee tworzenia parków przemysłowych z procesem tzw. humanizacji pracy, a więc integracji przemysłu z przyrodą. Dlatego dużo uwagi poświęcano dbałości o zachowanie właściwych proporcji między sztucznymi elementami środowiska (jak fabryki, hale, zakłady) a zielenią obszaru, na którym powstawały. Określenie „park” – jak podkreśla K. Mazur10 – początkowo odnosiło się do zapewnienia odpowiedniej liczby miejsc parkingowych, a nie specjalnego traktowania architektury i krajobrazu. Współcześnie obserwuje się „unifikację estetyczną i funkcjonalną parków […] oraz przenikanie się przestrzeni aktywności zawodowej i wypoczynku, a także tendencje do łączenia parku z istniejącymi już lub projektowanymi terenami mieszkaniowymi”11. Inne funkcje pojęciu „park przemysłowy” przypisuje się np. w Niemczech. W wielu regionach wykorzystuje się koncepcję parków przemysłowych do zagospodarowania i przebudowy terenów po upadających przedsiębiorstwach, szczególnie z grupy tzw. tradycyjnych branż. Wykorzystuje się stare obiekty przemysłowe oraz zdewastowane przez przemysł tereny do tworzenia nowych miejsc. H.M. Conway, L.L. Liston, R.J Saul, Industrial Park Growth, Conway Publ., Atlanta 1983, cyt. za: A. Rutkowska-Gurak, Rozwój parków…, s. 101. . Więcej w: A. Rutkowska-Gurak, Miejski obszar przemysłowy jako środowisko lokalizacji firm (na przykładzie Służewca Przemysłowego), Opracowania i Monografie, SGH, Warszawa 2000, nr 472, s. 20 oraz Z. Szparkowski, Park przemysłowy jako element humanizacji środowiska pracy, „Humanizacja Pracy” 1997, nr 1. . . Ibidem, s. 20.. K. Mazur, Specjalne strefy ekonomiczne jako nowe obszary przemysłowe, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2004, s. 15. 10. 11. Ibidem, s. 15..

(4) Karolina Krawczyk. 74. pracy, a także kreowania nowych form budownictwa mieszkaniowego12. Parki przemysłowe są więc formą rewitalizacji tych terenów. Zbliżoną do ujęcia polskiego definicję parku przemysłowego stosuje Bank Światowy. Parki przemysłowe (industrial estates) opisywane są jako „specyficzne obszary tworzone dla rozwoju aktywności przemysłowej, oferujące infrastrukturę, tj. np. drogi, uzbrojenie elektryczne oraz inne usługi komunalne, w celu ułatwienia rozwoju przemysłu i minimalizowania jego oddziaływania na środowisko”13. W polskiej literaturze przedmiotu parki przemysłowe plasuje się wśród form „zorganizowanych kompleksów gospodarczych obejmujących szeroką grupę wyodrębnionych i opartych na nieruchomości ośrodków posiadających ofertę lokalową oraz ofertę usług wspierających małe i średnie firmy”14 – takich jak m.in. inkubatory przedsiębiorczości, centra technologiczne, strefy ekonomiczne, parki technologiczne. Stanowią także przykład „nowych przestrzeni ekonomicznych – wydzielonych obszarów terytorium danego państwa, na którym spotykają się i współdziałają w różnym stopniu i w różnych układach nauka, przemysł i biznes”15. Parki przemysłowe zalicza się także od instytucji otoczenia biznesu16, wspierających tworzenie i funkcjonowanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Prawna definicja parku przemysłowego17, obowiązująca w Polsce od 2003 r., zostanie zaprezentowana w dalszej części opracowania. Podkreślenia wymaga fakt, że to nie nazwa parku przesądza o jego charakterze. W polskim ujęciu istotne jest zaangażowanie jednostki samorządu terytorialnego w proces tworzenia i funkcjonowania parku przemysłowego oraz wykorzystanie poprzemysłowego majątku i infrastruktury technicznej18. Nadrzędnym celem polskich parków przemysłowych jest oferowanie dogodnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, co w długim czasie może pośrednio wpłynąć na rozwój gospodarczy danego obszaru. 12 E. Niezabitowska, Architektura i przemysł. Nowe spojrzenie, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1997, s. 83. 13. Strona internetowa Banku Światowego, www.worldbank.org, kwiecień 2006.. K. Poznańska, Parki technologiczne jako regionalny instrument wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, red. B. Plawgo, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001, s. 34. 14. 15 16. K. Mazur, op. cit., s. 8.. W. Burdecka, Instytucje otoczenia biznesu, Badanie własne, PARP, Warszawa 2004.. Definicja wprowadzona ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, Dz.U. nr 159, poz. 1537. 17. 18 Niespełnianie przez park przemysłowy tych warunków skutkowało m.in. niemożnością ubiegania się o dofinansowanie ze środków unijnych w okresie 2004–2006, w ramach działania 1.3 SPO WKP..

(5) Koncepcja parku przemysłowego…. 75. 3. Klasyfikacja parków przemysłowych Przypisywanie parkom przemysłowym różnych funkcji spowodowało, że wraz z rozwojem tych instytucji następowała ich specjalizacja. Ze względu na niejednolity charakter zagospodarowania parków, różny zasięg terytorialny, czy stosowane w poszczególnych państwach sposoby stymulowania ich rozwoju trudno wyodrębnić uniwersalną klasyfikację. Jedną z pierwszych typologii parków przemysłowych, ze względu na stopień ich specjalizacji oraz charakter ulokowanych w nich firm, opracował w 1979 r. W. Kinnard, wskazując na19: – parki przemysłowe o zróżnicowanym wykorzystaniu (general or mixed uses), skupiające zarówno działalność przemysłową, jak i nieprzemysłową (usługową); – parki przemysłowe o wyłącznym zainwestowaniu przemysłowym (exclusievely industrial parks) – na ich terenie lokuje się jedynie działalność przemysłowa; – parki o jednakowym rodzaju wykorzystania (single-use parks) – cechuje je daleko posunięta specjalizacja – lokalizacja jednego typu produkcji lub dystrybucji, co pozwala na osiągnięcie większych zysków, ale wiąże się ze znacznym ryzykiem, w razie kryzysu w branży; – parki rozwoju nauki i techniki (science and technology parks) – początkowo związane wyłącznie z rozwojem nauki, obecnie ukierunkowane są na rozwój wysokiej technologii i działalności badawczo-rozwojowej. Zlokalizowane blisko ośrodków akademickich, oferują ograniczone możliwości działalności dla firm produkcyjnych; – parki biurowe (office park) – tworzone w odpowiedzi na wzrastające zapotrzebowanie na powierzchnie biurowe, skupiają także działalność produkcyjną lub dystrybucyjną związaną z profilem firm ulokowanych w parku; – parki związane z danym rodzajem transportu (transportation site developments) – oferują dostęp np. do linii kolejowych, autostrad czy lotnisk, w tego typu parku lokują się firmy, dla których duże znaczenie ma możliwość szybkiego dostarczenia towarów do klientów. Przytoczone powyżej polskie odpowiedniki nazw angielskich wydają się mało adekwatne, dlatego zaproponowano zastąpienie np. określenia general or mixed uses nazwą parki wielobranżowe lub parki skupiające zróżnicowane formy działalności. Dla single-use parks właściwsze może być określenie parki specjalistyczne. Od lat w Polsce, także w ustawodawstwie, stosuje się termin parki naukowe i technologiczne dla science and technology parks. Z kolei dla transportation site developments polski odpowiednik mogą stanowić określenia: centra logistyczne czy przeładunkowe.. 19. Cyt. za: A. Rutkowska-Gurak, Rozwój parków…, s. 102..

(6) Karolina Krawczyk. 76. Obserwacja tendencji występujących w polskich parkach przemysłowych skłania do stwierdzenia, że wyodrębnione przez W. Kinnarda rodzaje parków nie są rozłączne, np. istnieją parki specjalistyczne, w których działają zarówno firmy usługowe, jak i produkcyjne. Inny podział parków przemysłowych można przeprowadzić na podstawie kryterium źródeł ich finansowania: dominują parki finansowane ze środków publicznych (głównie z budżetów samorządów), istnieją jednak inicjatywy parkowe organizowane przez prywatne podmioty, np. firmy deweloperskie20. Specyficznym rodzajem parków przemysłowych, nie uwzględnionym w dotychczas zaprezentowanych klasyfikacjach, są tzw. eco-industrial parks – ekologiczne parki przemysłowe. W odniesieniu do parków tego typu dużo uwagi poświęca się zagadnieniom związanym z ochroną środowiska. Celem podmiotu zarządzającego parkiem jest przyciągniecie inwestorów stosujących technologie energooszczędne, minimalizujących negatywny wpływ własnej działalności na środowisko. W polskich zielonych parkach przedsiębiorczości21 łączy się cechy tradycyjnych parków przemysłowych z działaniami prośrodowiskowymi. Ze względu na krótki okres funkcjonowania parków przemysłowych w Polsce, a także specyficzne zadania realizowane przez parki wynikające z definicji normatywnej, trudno wskazać występowanie określonych typów parków przemysłowych. Jednak zdaniem ekspertów sukces poszczególnych parków zależy od ich specjalizacji oraz segmentacji podmiotów lokujących się na terenie danego parku22. Dlatego w długim okresie, przy utrzymującej się wysokiej dynamice rozwoju tego typu inicjatyw (uzależnionej jednak m.in. od uregulowań prawnych oraz skali i sposobu dofinansowania parków), możliwe będzie przeprowadzenie analizy struktury parków przemysłowych pod kątem ich klasyfikacji. 4. Specyfika polskich rozwiązań Koncepcję parków przemysłowych – jako elementu strategii rozwoju przemysłowego w regionach, których gospodarka jest w stanie recesji – propagowano w Polsce już w połowie lat 90. XX w.23 Eksperci ONZ podkreślali możliwość przekształcenia (wydzielenia i odsprzedania) majątku restrukturyzowanych kombinatów przemysłowych, niezwiązanego z główną produkcją, w parki przemy20 21. Ibidem, s. 103.. Strona internetowa zielonych parków przedsiębiorczości, www.zieloneparki.pl, styczeń 2006.. 22 A. Brzozowski, Z inwestorem jak z jajkiem, Wirtualny Nowy Przemysł, www.wnp.pl, 23.02.2005.. Restrukturyzacja obszarów poprzemysłowych, red. Z. Dresler, Materiały z konferencji, Agencja Rozwoju Regionu Krakowskiego SA, Kraków 1995, s. 14. 23.

(7) Koncepcja parku przemysłowego…. 77. słowe. Warunki do tworzenia parków, w których rozwijałaby się przedsiębiorczość i świadczenie usług podwykonawstwa, miały (zdaniem ekspertów) stworzyć władze rządowe. Mimo braku kompleksowych uregulowań prawnych, inicjatywy tworzenia parków podejmowane były w Polsce od końca lat 90. XX w., powstawanie parków zakładano także w specjalnych strefach ekonomicznych, np. w SSE w Tczewie czy w Krakowskim Parku Technologicznym. Jednym z pierwszych dokumentów rządowych, w którym dostrzeżono rolę parków przemysłowych, był program „Zwiększenie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r.”24, w którym zakładano (w formie jednego z projektów) wsparcie powstawania parków przemysłowych. Wzorem innych państw europejskich (np. Portugalii) w Polsce parki przemysłowe miały służyć „tworzeniu warunków do powstawania nowych miejsc pracy, przez wykorzystanie infrastruktury technicznej i organizacyjnej po likwidowanych lub restrukturyzowanych dużych przedsiębiorstwach”25. Zakładano zaangażowanie w realizację tego celu władz samorządowych oraz instytucji działających na rzecz wspierania przedsiębiorczości. Akceptowano lokowanie się w parku przemysłowym zarówno firm produkcyjnych, jak i usługowych, nie ograniczając się jedynie do podmiotów zaawansowanych technologii, jak w przypadku – opisanych także w ramach tego rządowego dokumentu – parków technologicznych. Szczegółową „Koncepcję regionalnego parku przemysłowego”26 opracowała w 2002 r. Agencja Rozwoju Przemysłu SA, widząc w parku przemysłowym instrument wspierania rozwoju regionalnego, oferujący atrakcyjne warunki funkcjonowania dla przedsiębiorców. Park definiowano jako: „wyodrębniony celowo obszar, wykorzystujący lokalną infrastrukturę po restrukturyzowanych lub likwidowanych przedsiębiorstwach umożliwiający podejmowanie działalności gospodarczej zwłaszcza przez małych i średnich przedsiębiorców jako benefcjentów przedsięwzięcia”. W „Koncepcji...” podkreślono rolę, jaką odgrywają w tworzeniu parków przemysłowych jednostki samorządu terytorialnego „mogące zapewnić preferencyjne warunki, głównie przez przyznanie pomocy publicznej w postaci ulg w podatku od nieruchomości i opłatach lokalnych”27. Prawna definicja parku przemysłowego, wprowadzona w Polsce na mocy ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu Przyjęty przez RM w dniu 11 lipca 2000 r., stanowił część „Narodowego planu rozwoju do 2006 r.”. 24. Cel projektu III.1.8, Zwiększenie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r., RM z dnia 11 lipca 2000 r. 25. 26 27. 2005.. Koncepcja regionalnego parku przemysłowego z udziałem ARP, Warszawa, sierpień 2002 r.. B. Kowalak, Park przemysłowy narzędziem rozwoju regionalnego, www.sooipp.org.pl, listopad.

(8) 78. Karolina Krawczyk. inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców opisuje park jako: „zespół wyodrębnionych nieruchomości, w którego skład wchodzi co najmniej nieruchomość, na której znajduje się infrastruktura techniczna pozostała po restrukturyzowanym lub likwidowanym przedsiębiorcy, utworzony na podstawie umowy cywilnoprawnej, której jedną ze stron jest jednostka samorządu terytorialnego, stwarzający możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorcom, w szczególności małym i średnim”28. Przyjęcie normatywnej definicji stanowiło krok w kierunku uporządkowania zagadnień dotyczących tego instrumentu29, nie stworzono jednak przejrzystych zasad dotyczących tworzenia parków przemysłowych, czy ich finansowego wspierania. Zarówno w dokumentach ARP SA, jak i we wspomnianej ustawie uwypuklono aspekt zmiany jakościowej dotyczącej wykorzystania majątku poprzemysłowego, przekształcenia kosztownych w utrzymaniu terenów lub budynków, należących do dużego przedsiębiorstwa, które utraciło zdolność konkurowania i nie jest w stanie funkcjonować na rynku, w obszar, na którym powstawać będą małe i średnie firmy, tworzące nowe miejsca pracy30. Wśród głównych przesłanek organizowania parków przemysłowych w Polsce wymienia się m.in.: – tworzenie dogodnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej dla skupionych na terenie parku przedsiębiorców; – zagospodarowanie majątku (tj. hale, magazyny, pomieszczenia biurowe, niezabudowane uzbrojone tereny) „uwolnionego” w wyniku restrukturyzacji lub likwidacji przedsiębiorstw; – dążenie do rekultywacji obszarów przemysłowych; – działania zmierzające do ograniczenia bezrobocia spowodowanego restrukturyzacją zatrudnienia przeprowadzaną w wybranych sektorach, takich jak: hutnictwo żelaza i stali, górnictwo węgla kamiennego, przemysł chemiczny, obronny, a także w innych dużych przedsiębiorstwach; – pozyskanie zagranicznych inwestorów; – pobudzenie rozwoju lokalnego i regionalnego; – wykorzystanie jednej z dopuszczalnych przez UE form pomocy publicznej. 28 Art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji, Dz.U. nr 41, poz. 363.. 29 Art. 4 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji dopuszcza uzyskanie ustawowego statusu parku przemysłowego przez wcześniej istniejące parki, jeśli w ciągu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy spełnią co najmniej jeden warunek wynikający z definicji normatywnej.. 30 D. Sosnowski, Park przemysłowy – optymalny instrument rewitalizacji zbędnego majątku przedsiębiorstw [w:] E. Urbańczyk, Problemy przekształceń własnościowych polskich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, nr 409, s. 101..

(9) Koncepcja parku przemysłowego…. 79. Rolę narzędzia wspierania przedsiębiorczości – jakim niewątpliwie są parki przemysłowe – podkreślono, umieszczając w „Narodowym planie rozwoju na lata 2004–2006” zapis, umożliwiający udzielenie wsparcia finansowego (głównie z funduszy unijnych) na rzecz rozwoju inicjatyw parkowych. W ramach sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”, w priorytecie 1 – Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności z wykorzystaniem otoczenia biznesu przyjęto działanie 3 – Tworzenie korzystnych warunków rozwoju firm, którego celem było „polepszenie przedsiębiorstwom warunków prowadzenia działalności gospodarczej poprzez inwestycje w infrastrukturę techniczną i doradztwo w zakresie zarządzania”31. W ramach działania 1.3 SPO WKP wspierano, na zasadach refinansowania, dwa rodzaje projektów realizowanych m.in. w parkach przemysłowych: – projekty inwestycyjne związane z rozwojem parków przemysłowych (kwota dofinansowania od 2 do 45 mln zł), – usługi doradcze dla instytucji zarządzających parkami przemysłowymi (od 40 tys. do 2 mln zł), np. przygotowanie studium wykonalności, biznesplanów, ocen oddziaływania na środowisko, jak również projekty zmierzające do podniesienia jakości zarządzania podmiotów zarządzających parkami przemysłowymi. W okresie 2004–2006 w ramach SPO WKP na wspieranie parków przemysłowych, naukowo-technologicznych i inkubatorów technologicznych przeznaczono 169,2 mln euro (75% środków pochodzi z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 12,5% z budżetu państwa, 12,5% z budżetów jednostek samorządu terytorialnego). Do lutego 2006 r. ARP SA – będąca instytucją wdrażającą działanie 1.3 SPO WKP – zorganizowała trzy rundy aplikacyjne, w których o dofinansowanie inwestycji i programów doradczych mogły ubiegać się podmioty zarządzające parkami, pod warunkiem że statutowo przeznaczały zysk na rozwój (tabela 1). W sumie podpisano 60 umów o dofinansowanie projektów (32 inwestycyjne i 28 doradczych). W wyniku realizacji umów wsparcie otrzyma m.in. 21 parków przemysłowych, 12 parków technologicznych i 16 inkubatorów technologicznych. Na dzień 28 lutego 2006 r. wartość podpisanych umów wynosiła 560 488 734,70 zł32. Podczas opracowywania przez ARP SA kryteriów przyznawania wsparcia z funduszy unijnych podjęto próbę usystematyzowania zasad tworzenia, funkcjonowania i finansowego wspierania inicjatyw parkowych. Dalsze dofinansowanie parków przemysłowych ze środków UE i budżetu państwa uzależnione jest: – do końca 2006 r. – od decyzji Ministra Gospodarki – w sprawie przesunięcia środków z innych działań; 31 Wytyczne dla ubiegających się o dofinansowanie w ramach SPO WKP na lata 2004–2006, ARP SA, Warszawa 2005, s. 9.. Informacja prasowa o postępach w realizacji działania 1.3 SPO WKP, lata 2004–2006, www. arp.com.pl., marzec 2006. 32.

(10) Karolina Krawczyk. 80. – w okresie 2007–2013 – od umiejscowienia parków przemysłowych w nowych dokumentach programowych. Tabela 1. Przykłady projektów dotyczących parków przemysłowych, które uzyskały wsparcie finansowe w ramach SPO WKP działanie 1.3 Wybrane projekty inwestycyjne i doradcze Nazwa wnioskodawcy Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy Sp. z o.o. INFRAPARK Police SA. Nazwa projektu podana we wniosku Kędzierzyńsko-Kozielski Park Przemysłowy – pierwszy etap realizacji inwestycji. Rozwój infrastruktury Polickiego Parku Przemysłowego na terenach restrukturyzowanych Z. Ch. Police SA. Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny SA Pierwszy etap budowy infrastruktury technicznej i materialnej Parku Przemysłowego w Płocku Podlaska Agencja Rozwoju Regionalnego SA Opracowanie dokumentacji technicznej dla Podlaskiego Parku Przemysłowego. Tarnowski Klaster Przemysłowy „Plastikowa Dolina” SA. Opracowanie studium wykonalności dla Tarnowskiego Regionalnego Parku Przemysłowego. Bieruńska Fundacja Inicjatyw Gospodarczych Usługi doradcze dla Piastowskiego Parku Przemysłowego Źródło: Agencja Rozwoju Przemysłu SA, www.arp.com.pl, marzec 2006.. Główną rolę w organizowaniu parku przemysłowego odgrywają jednostki samorządu terytorialnego, będąc m.in. sygnatariuszem (wymóg ustawowy) porozumienia o utworzeniu parku. Od decyzji organów samorządowych uzależniona jest w dużym stopniu skala zachęt oferowanych podmiotom lokującym się na terenie parku. Władze samorządowe wpływają na podniesienie atrakcyjności terenu parku przemysłowego stosując nie tylko dochodowe instrumenty wspierania przedsiębiorczości (tj. ulgi w podatkach czy preferencyjne stawki opłat lokalnych dla przedsiębiorstw działających na terenie parku), ale także poprzez inwestycje infrastrukturalne. Rozbudowana infrastruktura drogowa i pełne uzbrojenie terenu ułatwiają przedsiębiorcom rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej. W praktyce władze samorządowe jednak niechętnie rezygnują z wpływów z podatków czy opłat (np. z podatku od nieruchomości, od środków transportu), dlatego dostęp do istniejącej infrastruktury technicznej (często o specjalistycznych parametrach) stanowi główny atut parków przemysłowych33. Kwestie infrastruktury technicznej mogą stanowić równocześnie barierę w rozwoju parków przemysłowych, głównie ze względu na zawiłości prawne 33. D. Sosnowski, op. cit., s. 101..

(11) Koncepcja parku przemysłowego…. 81. związane z przejmowaniem przez samorządy majątku likwidowanych czy restrukturyzowanych przedsiębiorstw. Dodatkowo zbędne sieci poprzemysłowe, infrastruktura komunikacyjna czy budynki często nie odpowiadają współczesnym standardom, wymagają znacznych nakładów finansowych, które nierzadko przekraczają możliwości budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Ponieważ najczęściej zakłady przekazują na rzecz parków przemysłowych tereny niepotrzebne, nieatrakcyjne – niebagatelne znaczenie dla rozwoju inicjatyw parkowych mają działania samorządów zmierzające do poprawy klimatu inwestycyjnego. Sprawne przyjęcie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, określającego jasne zasady lokowania się firm na obszarze parku w znaczący sposób skraca formalności poprzedzające rozpoczęcie działalności gospodarczej w parku. Nie bez znaczenia są także postawy proinwestorskie wśród pracowników i władz samorządowych. Proces powstawania parku przemysłowego powinno poprzedzić podpisanie, przez zainteresowane podmioty (w tym jednostkę samorządu terytorialnego), umowy cywilnoprawnej w sprawie utworzenia parku, określającej m.in. cele, zasady tworzenia parku, wzajemne zobowiązania stron, sposoby finansowania oraz wpływ poszczególnych podmiotów na proces zarządzania parkiem (tabela 2). Tabela 2. Modele powstawania parku przemysłowego, w zależności od formy prawnej Model I. Zawarcie porozumienia cywilnoprawnego pomiędzy podmiotami tworzącymi park przemysłowy, w tym jednostką samorządu terytorialnego oraz spółką zarządzającą: – określenie nieruchomości wchodzących w skład tworzonego parku przemysłowego – powierzenie zarządzania parkiem określonemu podmiotowi Zawarcie ze spółką zarządzającą kolejnych umów: – dających jej tytuł prawny do nieruchomości (umowa dzierżawy lub użyczenia) – upoważnienie do zarządzania nimi (umowa o zarządzanie nieruchomościami). Model II. Zawarcie np. umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pomiędzy podmiotami tworzącymi park przemysłowy, w tym z jednostką samorządu terytorialnego (model bardziej czasochłonny i kosztochłonny, dlatego rzadziej stosowany). Źródło: J. Kownacka, Park przemysłowy – wybrane zagadnienia prawne, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2005, nr 12.. Parkiem przemysłowym zarządza określona instytucja, najczęściej wywodząca się z lokalnej lub regionalnej agencji rozwoju, posiadająca odpowiednie doświadczenie w administrowaniu strukturami o podobnym do parku charakterze. Z badań przeprowadzonych przez IBnGR wynika, że powoływane w Polsce parki przybierają różne formy organizacyjno-prawne (stowarzyszenia, fundacje, spółki.

(12) Karolina Krawczyk. 82. z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółki akcyjne)34. Wybór formy prawnej wpływa m.in. na stopień sformalizowania i elastyczności działania parku. Firma zarządzająca może opracować regulamin parku oraz biznesplan, by określić m.in. zasady ustalania czynszu za oferowane powierzchnie czy zakres i warunki świadczenia usług. Najczęściej firmy te oferują przedsiębiorcom pomoc w zdobyciu finansowania, doradztwo z zakresu zarządzania, pośrednictwo w kontaktach między przedsiębiorcami, szkolenie personelu oraz obsługę prawną. 5. Parki przemysłowe na tle wybranych terytorialnych form wspierania przedsiębiorczości w Polsce Parki przemysłowe często są utożsamiane lub mylone ze specjalnymi strefami ekonomicznymi, parkami technologicznymi, klastrami czy też inkubatorami przedsiębiorczości. Wszystkie wymienione, w różny sposób subwencjonowane ze środków publicznych, instytucje otoczenia biznesu prowadzą zbliżone działania zmierzające do pobudzenia przedsiębiorczości, różnią się jednak np. zasięgiem oddziaływania, wykorzystywanymi instrumentami, czy chociażby skalą i rodzajami udzielanej przedsiębiorcom pomocy. Funkcjonujące w Polsce od ponad 10 lat specjalne strefy ekonomiczne (SSE) działają na podstawie wielokrotnie nowelizowanej ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych z 1994 r.35 Strefy, powoływane w celu złagodzenia strukturalnego bezrobocia i przyśpieszenia rozwoju gospodarczego części terytorium kraju, definiowane są jako „wyodrębniona zgodnie z przepisami ustawy, niezamieszkała część terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na której terenie może być prowadzona działalność gospodarcza na zasadach określonych ustawą”36. Główną zachętą oferowaną inwestorom w SSE są ulgi w podatku dochodowym udzielane w ramach regionalnej pomocy publicznej, ale przepisy wspólnotowe nie zezwalają na taką formę pomocy stosowaną dla nowych inwestycji w SSE, dlatego traktat akcesyjny przewiduje likwidację stref do 2017 r. Wielokrotnie negowano zasadność tworzenia SSE, ale ostatnie doniesienia prasowe wskazują, że wraz z przystąpieniem Polski do UE oraz z umożliwieniem lokowania w strefach nie tylko zakładów produkcyjnych, ale także centrów usługo-. Analiza stanu i kierunków rozwoju parków naukowo-technologicznych, inkubatorów technologicznych i centrów transferu technologii w Polsce, raport końcowy, IBnGR, Gdańsk 2004, s. 119. 34. 35 Ustawa z dnia 23 listopada 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. nr 123, poz. 600 z późn. zm. 36. Art. 2 ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych..

(13) Koncepcja parku przemysłowego…. 83. wych37 nastąpiło znaczące ożywienie zainteresowania strefami. W 2005 r. wydano w sumie 180 zezwoleń na działalność w strefach, inwestorzy deklarują inwestycje rzędu 7 mld zł i stworzenie ok. 24 tys. miejsc pracy38. Krokiem w kierunku uelastycznienia zasad funkcjonowania SSE było także dopuszczenie tzw. wymiany gruntów39, polegającej na zamianie nieatrakcyjnych terenów należących do SSE na – jednakowe pod względem wielkości – lepiej skomunikowane i bardziej odpowiadające potrzebom inwestorów obszary. Rozwiązanie to stosowane jest jedynie w odniesieniu do dużych podmiotów gospodarczych, których „wartość nie może być mniejsza od 400 mln euro, liczba utworzonych miejsc pracy nie niższa niż 500, a łączna powierzchnia wszystkich 14 SSE może być w ten sposób podniesiona z 6326 hektarów (to stan z 2004 r., którego wcześniej obiecaliśmy Unii Europejskiej nie zwiększać) do 8 tys. ha”40. Wprawdzie jedną z przesłanek utworzenia SSE było i jest zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej41, istnieją zasadnicze różnice między strefami a parkami przemysłowymi. Oferta dotycząca zwolnień podatkowych w SSE skierowana jest głównie do dużych inwestorów, często zagranicznych, dlatego strefy można traktować jako park inwestycyjny. W parkach przemysłowych z założenia tworzone są preferencyjne warunki rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Regionalna pomoc publiczna na inwestycje i zatrudnienie związane z nowymi inwestycjami, o jaką ubiegają się inwestorzy w strefach, jest obostrzona wieloma wymogami formalnymi, podczas gdy decydujący się na działalność w parku przemysłowym przedsiębiorcy mogą uzyskać wsparcie finansowe nowej inwestycji w przypadku spełnienia jedynie warunku lokalizacji na terenie parku przemysłowego42. Specjalne strefy ekonomiczne powstają w sposób znacznie bardziej sformalizowany – decyzje o uruchomieniu strefy podejmuje Rada Ministrów w drodze rozporządzenia (w tym trybie przeprowadzane są także wszelkie zmiany w zakresie funkcjonowania stref). Zgodnie z definicją normatywną park przemysłowy powstaje 37 Od marca 2005 r. obowiązują znowelizowane rozporządzenia RM o prowadzeniu działalności w SSE; dopuszcza się lokowanie w strefach centrów usługowych, np. finansowo-księgowych, telefonicznych, teleinformatycznych; prowadzenie usług w zakresie prac badawczo-rozwojowych, badań i analiz technicznych. 38. O. Filipowicz, SSE z widokiem na zysk, „Nowy Przemysł” 2006, nr 3.. Na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz.U. 2004, nr 123, poz. 1291, obowiązującej od 31 maja 2004 r. 39. A. Woźniak, Ubywa gruntów w specjalnych strefach ekonomicznych, „Gazeta Prawna” 2005, nr 130 (1495). 40. 41 42. Art. 3 pkt 5 ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Art. 3 ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji..

(14) Karolina Krawczyk. 84. na mocy porozumienia cywilnoprawnego, którego jedną ze stron obowiązkowo musi być jednostka samorządu terytorialnego. W przeciwieństwie do ustawowych regulacji dotyczących parków przemysłowych ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych zawęża kategorie gruntów, na jakich mogą być tworzone SSE (m.in. do terenów należących do Skarbu Państwa lub gminy, związków komunalnych, ewentualnie będących własnością zarządzającego). Ustawodawca nie postawił żadnych wymagań odnośnie do tego, kto powinien być właścicielem nieruchomości składających się na park przemysłowy43. Zagospodarowane specjalne strefy ekonomiczne m.in. stymulują rozwój gospodarczy miast i regionów, przyczyniają się do rozwoju usług „okołostrefowych”, dlatego rozważa się różne rozwiązania pozwalające na utrzymanie osiągniętego stopnia wykorzystania obszaru strefy – mimo zniesienia zachęt podatkowych po 2017 r. w jednej z koncepcji zakłada się rozwój parków przemysłowych lub technologicznych na terenach stref lub przekształcenie SSE w parki. Rozpowszechnione na świecie parki technologiczne definiowane są jako „organizacje zarządzane przez wykwalifikowanych specjalistów, których celem jest podniesienie dobrobytu społeczności, w której działają, poprzez promowanie kultury innowacji i konkurencji wśród przedsiębiorców i instytucji opartych na wiedzy”44. Wzrost zainteresowania innowacjami i transferem technologii przyczynił się pośrednio do wprowadzenia do polskiego porządku prawnego, także na mocy ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji, pojęcia parku technologicznego, rozumianego jako: „zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o Komitecie Badań Naukowych […] a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także stwarzający tym przedsiębiorstwom możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych”45. W cytowanej ustawie o finansowym wspieraniu inwestycji nie określono formy i trybu powstania parku technologicznego, narzucono jednak warunek, że ten rodzaj instytucji proinnowacyjnej musi być powiązany z jednostką badawczą lub ośrodkiem akademickim oraz powinien działać w obszarze zaawansowanych technologii. 43. J. Kownacka, op. cit.. Definicja przyjęta przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Parków Naukowych, www.sooipp. org.pl, kwiecień 2006. 44. 45 Art. 2 ust 1 pkt 15 ustawy z dnia 20 marca 2002 o wspieraniu inwestycji, Dz.U. nr 41, poz. 363 z późn. zm..

(15) Koncepcja parku przemysłowego…. 85. Parki technologiczne nie są kategorią podmiotów jednorodnych. Parki badawcze, nauki, technopolie posiadają wprawdzie wspólne cechy, takie jak: misja, formy działania czy organizacja – jednak każda inicjatywa parkowa ma odmienny charakter wynikający z uwarunkowań społecznych, kulturowych i ekonomicznych oraz dostępnych czynników wzrostu, a także specyfiki lokalnego środowiska naukowego i biznesu46. W literaturze przedmiotu często do parków technologicznych zalicza się także inkubatory i centra technologiczne, przy założeniu, że ich oferta obejmuje pomieszczenia lub tereny dla małych technologicznych firm. Różnica między parkiem a inkubatorem polega jednak głównie na adresatach pomocy: w parkach – dzięki oferowanej, często na zasadach komercyjnych, odpowiedniej lokalizacji i dostępowi do specjalistycznej infrastruktury działają firmy dojrzałe, inkubatory mają wspierać powstawanie nowych firm technologicznych, dlatego oferują warunki korzystniejsze, ale w ograniczonym okresie 47. Funkcje inkubatorów obejmują wspieranie rozwoju nowo powstałych firm (m.in. poprzez preferencyjne stawki czynszu, szkolenia, usługi doradcze) oraz optymalizację warunków transferu i komercjalizacji technologii48 (tabela 3). Rola parku technologicznego, podobnie jak przemysłowego, sprowadza się do zapewnienia dogodnych warunków lokalizacji firm, jednak preferowane są przedsiębiorstwa zaawansowane technologicznie i innowacyjnie. Nie ma formalnych przeszkód, by na terenie parków przemysłowych lokowały się firmy innowacyjne i stosujące najnowsze rozwiązania techniczne, przeciwnie, pozyskanie przez park przemysłowy takich przedsiębiorstw może zaowocować większą stabilnością stworzonych w parku miejsc pracy49. Jak podkreśla K. Blicharz „oba rodzaje parków mają być motorem rozwoju gospodarczego regionu, w którym zostały utworzone”50. Model parku technologicznego, nastawionego na komercjalizację osiągnięć naukowo-technologicznych, będzie nabierał znaczenia, o ile (także dzięki zachętom finansowym) uda się w Polsce pobudzić zjawisko wdrażania w życie efektów badań naukowo-technicznych, zwiększyć zainteresowanie przedsiębiorców nowymi koncepcjami, wynalazkami itp. Zjawisko globalizacji, wzrastająca konkurencja i postęp naukowo-techniczny wymuszają stosowanie zaawansowanych technologii, także przez podmioty działające w obrębie parków przemysłowych, zarówno w odniesieniu do produktów, jak i procesów. Pożądana będzie więc ten-. 46 47. Charakterystyka parku technologicznego, www.sooipp.org.pl, marzec 2006.. Analiza stanu i kierunków rozwoju…, s. 6.. K. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001, s. 273. 48. 49 50. B. Kowalak, op. cit.. Analiza stanu i kierunków rozwoju…, s. 118..

(16) Karolina Krawczyk. 86. dencja zmierzająca do przekształcania parków przemysłowych w technologiczne, ale jej skuteczność zależy od oddolnych inicjatyw, a nie narzuconych rozwiązań. Rozpropagowane przez M. Portera klastry (skupiska przemysłowe) to „znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączona podobieństwami i wzajemnie się uzupełniająca”51. W odniesieniu do klastrów stosuje się także takie terminy, jak: skupiska, grona, wiązki przemysłowe, dystrykty przemysłowe, które opisują relacje między skoncentrowanymi na danym terenie firmami, współpracującymi z nimi dostawcami oraz innymi instytucjami, świadczącymi m.in. usługi techniczne, konsultacyjne, finansowe i ubezpieczeniowe. Klastry powstają w odpowiedzi na potrzebę wspierania przedsiębiorstw, mają ułatwić osiągnięcie konkurencyjnej jakości usług i produktów52, charakteryzują się intensywnymi przepływami informacji i wiedzy oraz wysokim poziomem konkurencji i jednocześnie kooperacji53. Tabela 3. Główne kryteria wyróżniania wybranych typów kompleksów gospodarczych Kryterium (typ kompleksu) Park przemysłowy Specjalna strefa ekonomiczna Park technologiczny Inkubator przedsiębiorczości Klaster. Typ lokatorów. OrienRodzaj Usługi Firma tacja techOkres pobytu aktywności wspierające zarządzająca nologiczna lokatorów produkcja nieograniszeroka tak brak lub usługi czony oferta. MŚP, zakłady dużych firm duże firmy, często inwestorzy zagraniczni. produkcja lub wybrane centra usługowe. szeroka oferta. tak. brak. MŚP, jednostki badawcze itp. nowo tworzone. nowe proszeroka dukty techoferta nolog. i technologie bez ograograniczony szeroka niczeń ok. 3–5 lat oferta. tak. bardzo silna. tak. zróżnicowana. bez ograniczeń (przywileje podatkowe do 2017 r.) nieograniczony. nieogranifirmy nale- produkcja żące do i usługi zwią- czony danej zane z daną branży branżą Źródło: na podstawie: K. Poznańska, op. cit., s. 33.. nie przewiduje się. nie. częsta, ale uzależniona od branży. Cyt. za: A. Jewtuchowicz, Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, s. 89. 51. 52 53. K. Mazur, op. cit., s. 44.. Strona internetowa Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, www.ibngr.edu.pl, marzec 2006..

(17) Koncepcja parku przemysłowego…. 87. Zasadnicza różnica między parkami przemysłowymi a klastrami polega na tym, że parki powstają w wyniku decyzji politycznych, a klastry w wyniku naturalnego rozwoju relacji miedzy podmiotami (jest to forma mniej zinstytucjonalizowana). Dodatkowo klaster nie jest skrępowany granicami miast czy regionów i dotyczy przedsiębiorstw działających w tej samej branży (w polskich parkach nie stosuje się selekcji potencjalnych inwestorów, np. według kryterium specjalizacji biznesowej). Wymienione instytucje nie wyczerpują katalogu funkcjonujących w Polsce instytucji wspierania przedsiębiorczości czy pobudzania konkurencyjności na szczeblu lokalnym i regionalnym. Także np. ośrodki doradczo-szkoleniowe, agencje rozwoju lokalnego, centra obsługi inwestorów, fundusze poręczeniowokredytowe itp. w różny sposób działają na rzecz pobudzenia przedsiębiorczości. Popularna jest jednak opinia, że w Polsce brakuje kompleksowego programu w zakresie zachęt inwestycyjnych, scalającego wysiłki różnych podmiotów. 6. Podsumowanie Podejmując próbę zaprezentowania polskiej koncepcji parku przemysłowego, należy podkreślić, że jest to instrument dopiero od kilku lat stosowany w naszym kraju. Niewiele inicjatyw parkowych faktycznie rozpoczęło działalność, większość znajduje się w sferze koncepcyjno-projektowej. Model parku przemysłowego realizowany w Polsce nie jest wyłącznie kopią rozwiązań zagranicznych, implementowane wzorce zostały dopasowane do naszej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, uwarunkowań miejscowych, dlatego typowym dla Polski zjawiskiem może być tworzenie parków przemysłowo-technologicznych, w ramach których zakłada się: zapełnienie oferowanej powierzchni rynkowo skutecznymi firmami wykorzystującymi nowoczesne technologie, przyciąganie inwestorów oraz tworzenie miejsc pracy. Trudno ocenić skuteczność realizacji przez polskie parki przemysłowe założeń dotyczących amortyzowania społecznych i gospodarczych skutków restrukturyzacji tradycyjnych branż przemysłowych, ponieważ parki są narzędziem oddziałującym na rozwój lokalny i regionalny w długim okresie. Rozważania na temat przyszłych kierunków rozwoju parków przemysłowych wymagają rozstrzygnięcia kilku kwestii, z których na pierwszy plan wysuwa się aspekt sposobu dotowania inicjatyw parkowych (zarówno ze środków unijnych, jak i budżetu państwa). Niezbędne jest także określenie polityki państwa wobec tego instrumentu. Wśród podstawowych barier rozwoju parków przemysłowych w 1997 r. E. Niezabitowska wymieniła brak uregulowanych stosunków własności, brak ustawodawstwa regulującego zasady tworzenia i organizacji takich przedsięwzięć, utrudnienia w wycenie terenów i obiektów przemysłowych, brak promotorów z dostatecznym kapitałem na realizację tak trudnych i kosztownych inwestycji (infrastruktura tech-.

(18) Karolina Krawczyk. 88. niczna), brak instytucji o charakterze urbanistyczno-architektonicznym zajmujących się promocją przestrzenną inwestycji przemysłowych54. Mimo upływu kilku lat oraz przyjęcia normatywnej definicji, przytoczone powyżej ograniczenia rozwoju parków nadal występują. Proces tworzenia parku oceniany jest jako długotrwały i skomplikowany, a sukces parku w początkowym okresie jego funkcjonowania zależy w dużym stopniu od sprawności współpracy podmiotów zaangażowanych w daną inicjatywę. Należy również pamiętać, że wykorzystanie tego instrumentu musi być poprzedzone wnikliwym badaniem oddziaływania tego przedsięwzięcia nie tylko w sferze ekonomicznej, ale także przestrzennej, społecznej, środowiskowej i krajobrazowej. Nie brakuje też krytycznych uwag pod adresem zapisów ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji w tym zakresie: „przyjęta regulacja pozostaje w sprzeczności z ogólną tendencją rozwoju przedsiębiorczości, gdyż zamyka drogę do tworzenia parków przemysłowych na terenach, które ze względów gospodarczo-społecznych byłyby bardziej wskazane, a na których nie ma żadnej infrastruktury technicznej, mimo że jej przygotowanie mogłoby być korzystniejsze i tańsze niż wykorzystanie istniejącej”55. Coraz częściej pojawiają się więc postulaty opracowania aktu prawnego, który w sposób kompleksowy regulowałby tę tematykę. Podobne ustawy obowiązują od lat na Słowacji56, określają m.in. zasady dotowania z budżetu państwa części wydatków związanych z uzbrojeniem technicznym terenu, zakupem czy przekwalifikowaniem gruntów. Także na Węgrzech57 parki przemysłowe uczestniczą w restrukturyzacji gospodarki, głównie poprzez przyciąganie kapitału zagranicznego58. Parki przemysłowe nie stanowią antidotum na problemy gospodarcze i społeczne, ale są przejawem aktywności środowiska lokalnego nastawionej na dynamizację przeobrażeń gospodarczych na terenach poprzemysłowych. Dla stymulowania ich rozwoju ważne będzie określenie jasnych zasad wpierania przez państwo tego typu inicjatyw w przyszłości.. 54 55 56. E. Niezabitowska, op. cit., s. 84.. Cyt za: J. Kownacka, op. cit.. Zgodnie z ustawą nr 193/2001 o parkach przemysłowych.. Ustawa o tytule Park przemysłowy oraz ustawa o trybie nadawania tytułu Park przemysłowy z 1997 r. 57. 58. Analiza stanu i kierunków rozwoju…, s. 98..

(19) Koncepcja parku przemysłowego…. 89. Literatura Analiza stanu i kierunków rozwoju parków naukowo-technologicznych, inkubatorów technologicznych i centrów transferu technologii w Polsce, raport końcowy, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004. Burdecka W., Instytucje otoczenia biznesu, Badanie własne, PARP, Warszawa 2004. Business and Industrial Park Development Handbook, ULI-the Urban Institute, Washington 1988. Filipowicz O., SSE z widokiem na zysk, „Nowy Przemysł” 2006, nr 3. Industrial and Technology Parks in Poland, PAIZ, Warszawa 2005. Jewtuchowicz A., Terytorium i współczesne dylematy jego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005. Koncepcja regionalnego parku przemysłowego z udziałem ARP, Agencja Rozwoju Przemysłu SA, Warszawa 2002. Kowalak B., Park przemysłowy narzędziem rozwoju regionalnego, www.sooipp.org.pl, listopad 2005. Kownacka J., Park przemysłowy – wybrane zagadnienia prawne, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2005, nr 12. Matusiak K., Stawasz E., Jewtuchowicz A., Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2001. Mazur K., Specjalne strefy ekonomiczne jako nowe obszary przemysłowe, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2004. Niezabitowska E., Architektura i przemysł. Nowe spojrzenie, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1997. Poznańska K., Parki technologiczne jako regionalny instrument wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw [w:] Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, red. B. Plawgo, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001. Pyke, F., Sengenberger, W., Industrial Districts and Local Economic Regeneration, International Institute for Labour Studies, Geneva 1992. Restrukturyzacja obszarów poprzemysłowych, red. Z. Dresler, Materiały z konferencji, Agencja Rozwoju Regionu Krakowskiego SA, Kraków 1995. Rutkowska-Gurak, A., Miejski obszar przemysłowy jako środowisko lokalizacji firm (na przykładzie Służewca Przemysłowego), Opracowania i Monografie, SGH, Warszawa 2000, nr 472. Rutkowska-Gurak A. Rozwój parków przemysłowych w Polsce a rola władz publicznych (na tle doświadczeń krajów wysokorozwiniętych) [w:] Regionalne uwarunkowania lokalizacji przedsiębiorstw w Polsce, red. I. Fireli, Opracowania i Monografie, SGH, Warszawa 2001, nr 480. Sosnowski D., Park przemysłowy – optymalny instrument rewitalizacji zbędnego majątku przedsiębiorstw [w:] E. Urbańczyk, Problemy przekształceń własnościowych polskich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, nr 409. Szparkowski Z., Park przemysłowy jako element humanizacji środowiska pracy, „Humanizacja Pracy” 1997, nr 1. Ustawa z dnia 23 listopada 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. nr 123, poz. 600 z późn. zm..

(20) 90. Karolina Krawczyk. Ustawa z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji, Dz.U. nr 41, poz. 363 z późn. zm. Woźniak A., Ubywa gruntów w specjalnych strefach ekonomicznych, „Gazeta Prawna” 2005, nr 130 (1495). Wytyczne dla ubiegających się o dofinansowanie w ramach SPO WKP na lata 2004–2006, ARP SA, Warszawa 2005. The Industrial Park Concept Compared to Selected Forms of Supporting Entrepreneurship in Poland While countries and cities establish industrial parks for various reasons, the following are the most common: attracting foreign investors, creating new jobs, and increasing revenues from taxes. Although the Polish concept of industrial parks, established from the post-industrial property of restructured or liquidated enterprises, is similar to the approaches in other countries, it has been adjusted to Poland’s specific social and economic characteristics. Despite having functioned in Poland for several years, the premise and goal of industrial parks still raises doubts. Therefore, the author attempts to present specific attributes that distinguish industrial parks from selected instruments for stimulating local and regional development, including special economic zones, technological parks, and clusters. The short review of foreign definitions offered in this article serves to present more comprehensively the scope of tasks assigned to industrial parks. The article does not exhaust the multifaceted issue of the role of industrial parks in supporting entrepreneurship because this instrument impacts on local and regional development over the long-term. In order to undertake an attempt to evaluate them, Polish industrial parks should move from the conceptual-planning phase to the actual operational stage, which a clear public policy – chiefly in regard to the financial support of industrial parks – would certainly accelerate..

(21)