Iwona Zachciał
Terapeutyczna funkcja biblioteki
szkolnej jako wspomaganie procesu
wychowawczego szkoły
Język - Szkoła - Religia 1, 219-230
2006
Iw ona Zachciał U niw ersytet Gdański
TERAPEUTYCZNA FUNKCJA BIBLIOTEKI SZKOLNEJ
JAKO WSPOMAGANIE PROCESU
WYCHOWAWCZEGO SZKOŁY
Tylko bow iem zapew nienie dziecku kontaktu z książką, opanow anie p rze z nie um iejętności czytania i odczucie gratyfikacyjnej w artości lek
tury, czyli osobiste przekonanie, że czytanie coś daje, zaspokaja różne p o trzeb y psychiczne, zapew nia pow odzenie w nauce, j e s t gw arantem sta
łego, niew ym uszonego kontaktu z książką i prasą. (Jadw iga A ndrzejew
ska).
Czy potrzebne są pracow nie biblioterapeutyczne w bibliotece? N a to pytanie w ielu bibliotekarzy odpow iada tw ierdząco, w id zą bow iem k o nieczność rozw oju tego typu działalności. O bserw ując sw ych czytelni ków , rozbudzają w sobie chęć „ niesien ia p o m o cy »sam otnym w tłumie«,
nieśmiałym, zakom pleksionym i szukającym zagubionego gdzieś p o dro dze sensu życia,1 osobom niepełnospraw nym , szczególnie tym , które na
skutek choroby czy w ypadku utraciły w iarę w m ożliw ość norm alnego funkcjonow ania w nowej dla nich rzeczyw istości.
W śród tych osób są też dzieci, którym udzielają się niepokoje rodzi ców o dzień dzisiejszy, o przyszłość. One potrzebują w iele m iłości, zro zum ienia, życzliwego słowa, uśm iechu. N ie zaw sze otrzym ują to od swych najbliższych, dlatego też szukają poza domem , najczęściej w szkole, a bar dzo często w bibliotece szkolnej.
C zy biblioteka szkolna m oże stać się p racow n ią terapeutyczną, czy działalność prow adzona przez bibliotekarza szkolnego m oże pom óc w roz w iązyw aniu trudnych problem ów dzieci i m łodzieży? Przypom nijm y, j a kie zadania postaw iono przed bibliotekam i szkolnym i.
1 I. Bukowska, Czy potrzebne są pracow nie biblioterapeutyczne?, „Poradnik B iblio tekarza” 1998 nr 6, s. 22-23.
B iblioteka szkolna jak o pracow nia interdyscyplinarna i centrum in formacji dla uczniów i nauczycieli m a szczególne znaczenie w procesie nauczania i w ychow ania. G rom adzi, opracow uje i udostępnia różne źró dła inform acji. W zależności od w yposażenia w now oczesne środki au d io w iz u a ln e stw a rz a w a ru n k i do ro z w o ju sp ra w n o śc i i d o jrz a ło śc i czytelniczej ucznia.
O becna reform a szkolna w zakresie edukacji czytelniczej i inform a cyjnej nakłada na biblioteki now e zadania i wym agania.
W ustaw ie o bibliotekach z 27 czerw ca 1997 roku w art. 22 p. 1 czyta my: „B iblioteki szkolne służą realizacji program ów nauczania i w ycho wania, edukacji kulturalnej i inform acyjnej dzieci i m łodzieży oraz kształ ceniu i doskonaleniu nauczycieli. W tym celu w każdej szkole publicznej je s t prow adzona biblioteka szkolna” 2.
R am ow y statut szkoły w $ 25 p. 1 odnotow uje, że biblioteka szkolna je s t pracow nią służącą:
- realizacji potrzeb i zainteresow ań uczniów,
- realizacji zadań dydaktyczno-w ychow aw czych szkoły, - doskonaleniu w arsztatu pracy nauczyciela,
- popularyzow aniu w iedzy pedagogicznej w śród uczniów i - w m iarę m ożności w iedzy o regionie.
W broszurce M inisterstw a Edukacji N arodow ej o bibliotekach czyta my, że „biblioteka szkolna w spom aga realizację program u nauczania i w y chow ania, edukację kulturalną i inform acyjną uczniów oraz służy kształ ceniu ustaw icznem u nauczycieli”3. W spom aga też realizację przedm iotu: Edukacja czytelnicza i m edialna, który służy przygotow aniu uczniów do:
1. U czestnictw a w kom unikacji interpersonalnej i społecznej w roli odbiorców i nadaw ców komunikatów.
2. K orzystania z różnego rodzaju inform acji w w arunkach społeczeń stw a inform acyjnego, w którym dostęp do inform acji i um iejętność k o rzystania z niej są dźw ignią w szelkiego postępu.
3. U czestnictw a w kulturze literackiej, teatralnej, plastycznej, m uzycz nej, film owej, naukow ej.
2 Ustawa o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 roku, art. 22 §. 1.
3 Ministerstwo Edukacji Narodowej o bibliotekach, Warszawa 2000, s.10, (Biblio teczka Reformy nr 25).
4. M anifestow ania tw órczej postaw y w ró żn ych dziedzinach życia i tw órczości, które to osiągnięcia są źródłem sam orealizacji m ożliw ości jednostki.
5. K ształcenia się ustaw icznego głów nie przez sam okształcenie4. B iblioteka jak o nierozerw alna część szkoły realizuje zadania zapisa ne w podstaw ie program ow ej kształcenia ogólnego, a zw łaszcza udziela pom ocy w nabyw aniu przez uczniów um iejętności „poszukiw ania, p o rządkow ania i w ykorzystyw ania inform acji z różnych źródeł oraz efek tyw nego posługiw ania się technologią inform acyjną, a także rozw ijania spraw ności um ysłow ych oraz osobistych zainteresow ań”5.
U m iejętności te nabyw ają uczniow ie w trakcie całego procesu dydak tycznego, podczas w iększości zajęć edukacyjnych, za co odpow iedzialni są w szyscy nauczyciele, a w ięc także nauczyciele-bibliotekarze.
A by biblioteka szkolna m ogła realizow ać postaw ione przed n ią zada nia, m usi dysponować:
- odpow iednim lokalem , który pow inien zapew nić dobre w arunki pracy indyw idualnej i grupow ej. K ażda biblioteka szkolna m usi posiadać, oprócz w ypożyczalni, czytelnię, która je s t podstaw ow ym m iejscem sam odzielnej pracy ucznia. W czytelni m o gą odbywać się też zajęcia prow adzone nie tylko przez bibliotekarza, ale reali zow ane przez nauczycieli w ram ach innych przedm iotów z w yko rzystaniem zbiorów i przy pom ocy bibliotekarza.
- dążyć do skom puteryzow ania w szystkich procesów bibliotecznych, - grom adzić zbiory niezbędne do realizacji pro gram u nauczania.
O b e cn e z ró ż n ic o w a n ie p ro g ra m o w e sp o w o d o w a ło , że ty lk o w łasna biblioteka szkolna będzie m iała zasoby potrzebne do dy daktyki swojej szkoły. W księgozbiorze pow inny znaleźć się do kum enty piśm iennicze, w izualne, audiow izualne i elektroniczne. - zbiory pow inny być stale zasilane now ościam i, na co należy prze
znaczać fundusze z ogólnego budżetu szkoły,
- tw orzyć spraw ny w arsztat inform acyjno-bibliograficzny, na który składa się: księgozbiór podręczny, katalogi i kartoteki z tem atam i pom agającym i realizow ać program nauczania i w ychow ania,
4 J. Andrzejewska, Edukacja czytelnicza i medialna. Poradnik metodyczno-progra- mowy dla wszystkich typów szkół i bibliotek, Warszawa 2003 s. 7.
- realizow ać różne form y pracy pedagogicznej skierow ane do indy w idualnego czytelnika i do grup uczniów. Zajęcia te prow adzi b i bliotekarz, ale m oże zapraszać do w spółpracy nauczycieli, co p o zw oli na p ełn ą realizację zaplanow anych tematów.
N ad całością prac bibliotecznych i nad realizacją zadań czuw a biblio tekarz szkolny, który m a status nauczyciela. Jest pełnopraw nym człon kiem rady pedagogicznej. B ibliotekarz szkolny pow inien legitym ow ać się w y kształceniem w yższym bibliotekozn aw czym i przygotow aniem pedagogicznym .
B iblioteka szkolna m a ograniczony krąg czytelników. S ą to uczniow ie danej szkoły, nauczyciele i rodzice. B ibliotekarz szkolny, w odróżnieniu od bibliotekarzy innych typów placów ek, m a nieograniczoną m ożliw ość dotarcia do w szystkich uczniów. W ykorzystuje różne sposoby, b y prze konać ich, że czytanie zapew nia pow odzenie w nauce, rozbudza i rozw i j a zainteresow ania, zaspokaja potrzeby czytelnicze. Pom aga też w ro z w iązy w an iu tru d n y ch problem ów , k tó re w y n ik a ją z ró żn y ch sytuacji istniejących w dom u rodzinnym , szkole czy środowisku.
O uczniach potrzebujących w sparcia psychicznego dow iadujem y się od nich sam ych, jeśli potrafim y w zbudzić zaufanie i skłonność do zw ie rzeń, od kolegów, pedagoga szkolnego, w ychowawców, na posiedzeniach rady pedagogicznej. Często ich zachow ania w skazują na to, że przeży w ają trudne dla nich chwile. U czniow ie ci w ym agają specjalnej pom ocy w przezw yciężaniu trudności szkolnych i życiow ych. W śród w ielu p ro blemów, które dręczą m łodych ludzi, m ożna wyróżnić.
1. P roblem y w ynikające z braku opieki i zaniedbania w ychow aw cze go dom u rodzinnego. U czniow ie ci czują się skrzywdzeni i odrzuceni przez rodziców, często też rówieśników. R odzi to agresję i skłonność do uza leżnień. Często prow adzi do konfliktu z prawem .
2. Problem y zw iązane z nauką. S ą uczniow ie, którzy nie rad zą sobie z em ocjami towarzyszącym i edukacji szkolnej i procesow i dorastania. W y różnić m ożna dwie grupy uczniów:
a) m ających kłopoty z nauką, które w ynikają z różnych przyczyn, m.in. zaniedbania w ychow aw czego, braku uzdolnień, dysleksji itp.
b) oraz bardzo zdolnych, ale niew ytrzym ujących presji rodziców i n a uczycieli, zm uszających ich do „bycia najlepszym i” .
3. Problem y zw iązane ze zdrowiem . S ą w szkole uczniow ie niepełno spraw ni i przew lekle chorzy, k tórzy m u szą pokonyw ać bariery natury
społecznej, fizycznej i psychicznej. Prow adzi to często do depresji, nie chęci do szkoły, nauki, kolegów.
4. Problem y zw iązane z brakiem akceptacji sam ego siebie lub innych osób.
5. D uża grupa uczniów nie radzi sobie z problem am i dnia codzienne go w ynikającym i np. z ubóstw a m aterialnego, ciężkiej choroby w rodzi nie, rozwodu rodziców oraz przeżywająca trudności okresu dojrzewania itp. U czniow ie ci są zagubieni, nie w iedzą, do kogo się zw rócić z dręczą cym i ich pytaniam i, kom u zaufać, kom u pow ierzyć swoje bolesne spra wy. N ie zaw sze szukają pom ocy u nauczycieli, częściej zw racają się do bibliotekarza szkolnego, dlatego że nie kojarzy się im ze szkolnym syste m em oceniania. Funkcjonuje w szkole nieco inaczej niż pozostali nauczy ciele. Jest przychylniej postrzegany przez uczniów, którzy bardzo często darzą go zaufaniem i pow ierzają m u swoje troski i tajem nice.
B ibliotekarz szkolny, przy ścisłej w spółpracy z w ychow aw cam i i p e dagogiem szkolnym, m oże pom óc tym uczniom , prow adząc zajęcia bi- blioterapeutyczne, a biblioteka szkolna m oże stać się pracow nią bibliote- rapeutyczną, gdzie b ęd ą się odbyw ały zajęcia indyw idualne i zbiorowe. Prow adząc je, bibliotekarz będzie pom agał w realizow aniu podstaw ow ych zadań szkoły, a przede w szystkim zadania w ychow aw czego, o czym m ów i art. 4 U staw y o system ie ośw iaty z dn. 7 w rześnia 1991 roku, w którym czytamy, że „N auczyciel w sw oich działaniach dydaktycznych, w ycho w aw czych i opiekuńczych m a obow iązek kierow ania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postaw ę m oralną i obywatelską, z poszanow aniem godności osobistej ucznia”6.
B iblioterapia, w edług Ireny Boreckiej, je st „działaniem terapeutycz nym opierającym się o zastosow anie m ateriałów czytelniczych (...). Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pom ocy w rozw iązyw aniu osobistych problem ów danej osoby przez ukierunkow ane czytanie. Jest rodzajem oparcia w procesie osiągania przez n ią poczucia bezpieczeństw a. M oże być też środkiem realizacji jej potrzeb”7. N atom iast E. Tom asik zw raca uw agę na to, że „biblioterapia je s t zam ierzonym działaniem przy w yko rzystaniu książki lub m ateriałów niedrukow anych (obrazów, film ów itp.)
6 Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty. Dz. U. nr 95 poz. 425 z późniejszymi zmianami.
prow adzącym do realizacji celów rew alidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozw ojow ych (...). K oniecznym elem entem bib- lioterap ii je s t m ięd zyosobow y ko n tak t indyw idu aln y (biblioterapeuty z je d n ą osobą) bądź grupow y”8. Zdaniem W ity Szulc „biblioterapia je st to w ykorzystyw anie książki do pom agania ludziom stojącym w obliczu pow ażnych problem ów życiow ych przez osoby, które dobrze znają i książ ki, i ludzi”9.
B iblioterapia różni się od poradnictw a czytelniczego tym , że je st pro cesem dłuższym , w ym agającym dużego zaangażow ania osobistego ze strony bibliotekarza i głębszej znajom ości utw orów literackich oraz k sią żek z literatury popularnonaukow ej.
W sw ych założeniach i sposobie realizacji celów terapeutycznych bib- lioterapia zbliżona je s t do psychoterapii oraz do terapii pedagogicznej rozum ianej jak o część pedagogiki korekcyjnej i jak o elem ent profilakty ki społecznej m ającej na celu usuw anie następstw niepow odzeń szkol nych.
Celem biblioterapii prowadzonej w szkole je st przygotow anie uczniów do radzenia sobie z różnym i problem am i, ukazyw anie im, co je s t w ażne w życiu, m otyw ow anie do pracy nad w łasnym charakterem poprzez n a śladow anie i identyfikow anie się z w ybranym i autorytetam i, uw rażliw ia nie na drugiego człow ieka, uczenie przebaczania i okazyw ania w dzięcz ności, rozw ijanie um iejętności w yrażania w łasnych opinii. W ykorzystuje się do tego terapeutyczne w artości literatury. K siążki w ybrane do realiza cji zajęć biblioterapeutycznych m u szą pełnić w iele funkcji. Jadw iga A n drzejewska, przyjm ując od M. N akonecnego funkcje zw iązane ze sfera m i osobowości, proponuje następujące rozróżnienie:
I. Funkcje kognitywne - obejmujące oddziaływanie w sferze intelektu: 1. Inform acyjna (poznawcza).
2. K ształcąca (np. um iejętność m yślenia, w ypow iadania się).
3. Filozoficzno-społeczna (ideologiczna), która kształtuje pogląd na świat, przekonania etyczne, ideały, system wartości.
II. Funkcje em otywne - obejm ujące oddziaływanie lektury w sferze uczuć: 1. Estetyczna.
8 E. Tomasik, Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze. Poradnik bibliogra
ficzny cz. 1, Warszawa 1992, s. 114,
2. Em ocjonalna (dostarczanie przeżyć).
3. K om pensacyjna - dostarczająca przeżyć zastępczych.
4. Identyfikacyjna - um ożliw iająca odkrycie podobieństw a do b oha tera i jeg o losów.
5. P artycypacyjna - zaspokajająca potrzebę uczestniczenia w życiu innych ludzi.
6. Przestiżowa.
7. Terapeutyczna, która um ożliw ia m.in. akceptację w łasnej odm ien ności. Pom aga też leczyć takie stany psychiczne, ja k lęk, osam ot nienie, poczucie małej w artości itp.
8. Rozryw kowa. 9. Relaksowa.
10. Ew azyjna - ucieczka od szarej rzeczyw istości. 11. H edonistyczna - czytanie to przyjem ność.
III. Funkcje m otyw acyjne - obejm ujące oddziaływ anie lektury na postę pow anie i działalność człowieka:
1. W ychow aw cza - inspiruje postępow anie w edług pew nych zasad i w zorców , kształci um iejętności spostrzegania i logicznego m y ślenia.
2. Inspirująca tw órczą postaw ę - w pływ literatury na pracę zawodową, naukow ą, artystyczną, społeczną, na życie rodzinne.
3. U tylitarna - pom agająca w rozw iązyw aniu różnych praktycznych zadań życiow ych10.
Ew a Tom asik zw raca uw agę na funkcję profilaktyczną, która uprze dza w ystąpienie niekorzystnego problem u bądź nie dopuszcza do nasile nia ju ż istniejącego. Chroni osobę zagrożoną przed w ykolejeniem i zw ią zanym z tym bólem oraz degradacją społeczną. Podaje w zory radzenia sobie w sytuacji zagrożenia, ostrzega przed patologiam i społecznym i, ukazując je nie od strony zabaw y i atrakcyjności, ale od strony bolesnych konsekw encji dla życia11.
Śledząc losy bohaterów utw orów literackich będących w sytuacjach zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w w arsztatach
bibliotera-10 J. Andrzejewska, Kultura czytelnicza jednostki jako program edukacji czytelniczej
i przedmiot badań, „Studia o Książce” 1989, t. 18, s. 47-48.
11 E. Tomasik, Biblioterapeutyczne i pedagogiczne funkcje kontaktu z literaturą (ma szynopis w posiadaniu autorki referatu).
peutycznych, m ożem y w płynąć na zm ianę zachow ań, sposobu m yślenia, m ożem y doprow adzić do tw órczego i aktyw nego działania oraz pom óc w e w łaściw ym funkcjonow aniu w rodzinie, szkole, w śród rówieśników.
W zależności od istniejącego problem u opracow uje się m odele po stę pow ania biblioterapeutycznego, np.
- przeciw działający agresyw nym zachowaniom , - przeciw działający uzależnieniom ,
- w zm acniający poczucie własnej wartości,
- w spom agający adaptację w grupie rów ieśniczej; akceptację dziecka przez rodziców, rodzeństw o;
- w spom agający pracę z dzieckiem dyslektycznym , - akceptujący niepełnospraw ność,
- aktyw izujący zdolności twórcze, - zapobiegający poczuciu osam otnienia, - i inne.
M odele biblioterapeutyczne opierają się n a pew nych stałych, niezm ien nych elementach:
- diagnozie, czyli rozpoznaniu problem ów,
- przew idyw aniu skutków planow anego działania terapeutycznego, - odpow iednim doborze literatury, który ściśle w iąże się z daną sytu
acją terapeutyczną i postępow aniem terapeutyczno-w ychow aw czym opartym przede w szystkim n a czytaniu indyw idualnym lub zbioro w ym (niekiedy słuchaniu) obudow anym dodatkow ym i form am i p ra cy, w celu uzyskania odpow iedniego w pływ u na uczestnika, który um ożliw i mu: id en ty fik ac ję z b o h a te re m lite ra c k im lub sytuacją, która prow adzić m oże do re flek sji n a d tek stem , sam y m so b ą i sy tu a c ją , w jakiej aktualnie się znajduje, a to daje m u szansę przeży cia k a th a rs is , czyli pew nego rodzaju oczyszczenia, odreagow ania pozw alającego na dokonanie w glądu w siebie, co m oże d o p ro w a dzić do zm ian w p o staw a ch i za ch o w an iu .
- O statnim etapem program u biblioterapeutycznego je s t ew aluacja, czyli inform acja zw rotna, która m a znaczenie i dla uczestnika, bo uśw iadam ia sobie, co zm ieniło się w trakcie tego procesu, i dla prow adzącego, który uśw iadam ia sobie, czy postaw ione cele zosta ły osiągnięte.
Do każdego m odelu przygotow uje się listę lektur, której dobór uza leżniony je st od w ieku, płci oraz dośw iadczeń czytelniczych i życiow ych
osób biorących udział w biblioterapii. W ykorzystuje się utw ory z litera tury pięknej (prozę i poezję) oraz popularnonaukow ej. D uże znaczenie m ają baśnie, które w sposób zrozum iały w yjaśniają reguły rządzące św ia tem. P rzekazują pew ne spojrzenie na etykę, obyczaje i praw dy życiowe. U kazują w zorce zachowań. Do zajęć dobiera się też bajki terapeutyczne, pisane prze terapeutów, pedagogów, psychologów czy uczestników w arsz tatów biblioterapeutycznych, w celu m .in. redukow ania lęków, agresji, w zm acniania w iary w e w łasne siły. O bniżają też napięcia pow stałe w w y niku konfrontacji z nieoczekiw anym i zdarzeniam i.
B ib lio te ra p e u c i s ię g a ją często do p rz y p o w ieści b ib lijn y ch , k tóre p o m a g a ją zro zu m ieć czło w iek a, u w ra ż liw ia ją n a lu d zk ie problem y, uczą szacunku dla siebie i innych, u kazują sens przykazań w życiu indy w idualnym i społecznym .
Szukając w zorców osobow ych, m ożna rozw ażać życie i postępow a nie postaci biblijnych, p ostaci św iętych, a też osób znanych, któ ry ch działalność m ożna obserw ow ać w m ediach, czytać o ich dokonaniach w różnych publikacjach.
Praca z tekstem w spom agana je s t m uzykoterapią, arteterapią, elem en tam i pedagogiki zabawy, technikam i tw órczości oraz dramą.
Prow adzący biblioterapię przygotow uje konspekty i scenariusze za jęć, w których m u szą się znaleźć cele, inform acje o w ieku i problem ie
uczestników, w ykaz planow anych pom ocy i środków biblioterapeutycz- nych oraz szczegółow y przebieg zajęć. Z ajęcia rozpoczynam y zaw sze zabaw am i integrującym i grupę. Po nich zapoznajem y ich z w ybranym tekstem , najczęściej czytając go lub opowiadając. N astępnie w prow adza m y różnorodne ćwiczenia, które pom ogą uczestnikom w rozpoznaniu p ro blem u i znalezieniu rozw iązań. Ważne jest, by problem został nazw any przez uczestników i aby oni sam i podali sposoby rozw iązania.
Przeprow adzając ćw iczenia w grupach, należy pam iętać, by dobór do poszczególnych grup był przypadkowy. N ie należy pozw olić, b y uczest nicy decydow ali, z kim chcą pracow ać, poniew aż chodzi o to, aby np. obok H ani stanęła Kasia, której H ania nie lubi. U czym y w ten sposób w zajem nej akceptacji i tolerancji, uczym y współpracy.
Czas trw ania postępow ania biblioterapeutycznego zależy od celu te rapii, od atm osfery terapeutycznej, jej przebiegu i osiąganych efektów. M oże trw ać od kilku do kilkunastu tygodni. Zajęcia tego typu pow inny odbyw ać się w dni w olne od lekcji albo po lekcjach. W łaściw ie nie obo
w iązuje ograniczenie czasowe, chociaż przew iduje się czas trw ania zajęć (ok. jednej godziny zegarowej). G rupa pracuje tak długo, ile potrzebuje na przepracow anie danego problem u i ile m oże psychicznie i fizycznie w ytrzym ać.
N iekiedy dla popraw y nastroju, zaburzonego zachow ania czy sam o oceny w ystarczy kilka godzin zabaw z w ykorzystaniem elem entów bib- lioterapii lub odpow iednio prow adzona terapia pedagogiczna z elem en tam i biblioterapii i technikam i dram ow ymi.
Cele zajęć biblioterapeutycznych m ożna połączyć nie tylko z zada niam i w ychow aw czym i szkoły, ale też z program em nauczania w ybra nych przedm iotów , np. języ k a polskiego, historii, sztuki, w iedzy o kultu rze, religii oraz w ykorzystyw ać n a lekcjach w ychow aw czych. Elem enty b ib lio te ra p ii m o żn a te ż w łąc zy ć do zajęć p ro w a d z o n y c h w ra m a ch program u - E dukacja czytelnicza i m edialna czy do innych ścieżek edu kacyjnych, ja k np. w ychow anie do życia w rodzinie, w ychow anie p a triotyczne i obyw atelskie, edukacja prozdrowotna.
Irena B orecka w jednej ze sw ych książek podkreśla, że edukację bib- lioterapeutyczną należy w prow adzać od najm łodszych lat, b y kształto w ać zainteresow ania i zam iłow ania oraz gotow ość do niesienia pom ocy innym ludziom 12.
Podczas zajęć przeprow adzanych w poszczególnych klasach szkoły podstaw ow ej uczniow ie pow inni m.in.:
- zapoznać się z terapeutyczną funkcją baśni i bajek oraz w ybranych utw orów literackich i popularnonaukow ych,
- uczyć się odróżniać dobro i zło,
- nauczyć się okazyw ania pom ocy osobom niepełnospraw nym i star szym,
- nauczyć się funkcjonow ania w sytuacji trudnej, - uśw iadom ić sobie terapeutyczną funkcję biblioteki.
Podczas tych zajęć pom agam y uczniom poznać siebie i swoje em ocje oraz uczym y kierow ać nimi.
Zajęcia biblioterapeutyczne w gim nazjum pow inny dążyć do tego, by m.in.:
12 I. Borecka, Biblioterapia w edukacji czytelniczej i medialnej w szkole podstawowej
- m łodzież um iała posługiw ać się różnym i źródłam i inform acji w ce lu szukania m ateriałów n a tem at sytuacji trudnych i sposobów ra dzenia sobie z nim i,
- budzić i w zm acniać zachow ania empatyczne, przeciwdziałające agre sji i nietolerancji, uzależnieniom ,
- pogłębiać i doskonalić w iedzę na tem at konfliktów w rodzinie, kla sie, grupie rówieśniczej i sposobów ich rozw iązyw ania.
R ozszerzając w gim nazjum program E dukacja czytelnicza i medialna o biblioterapię, zw rócono uw agę n a przygotow anie m łodzieży do posłu giw ania się księgozbiorem biblioteki szkolnej, zapleczem m edialnym w celu uzyskiw ania szybkiej inform acji na tem at różnych problem ów n ę kających m łodzież13.
Zajęcia te m o g ą być uw zględnione w ogólnoszkolnym rozkładzie za ję ć lub realizow ane jak o zajęcia pozalekcyjne. M oże je przeprow adzać
sam nauczyciel-bibliotekarz lub w spólnie z pedagogiem szkolnym czy w ychow aw cą.
Pam iętać należy o tym, że ja k nie każdy nauczyciel m oże i pow inien być bibliotekarzem szkolnym , tak nie każdy bibliotekarz m oże i pow i nien być biblioterapeutą. O soba prow adząca biblioterapię pow inna w zbu dzać zaufanie i sym patię, rozum ieć troski i kłopoty sw oich uczniów. M usi być tolerancyjna i cierpliw a, nie m oże uczniów oceniać, a akceptow ać ich takim i, jak im i są. Pow inna posiąść trudną sztukę dyskretnego kiero w ania dyskusją, bez narzucania w łasnych poglądów i rozw iązań. M usi um ieć słuchać. Stara się pom óc uczniom zgodnie ze sw oją w iedzą i um ie jętnościam i, które m ożna zdobyć na organizow anych kursach bibliotera-
pii. Pow inna doskonale znać literaturę, aby dobierać teksty zgodnie z ce lam i biblioterapeutycznym i. Potrzebna je s t też um iejętność stosow ania podczas zajęć różnorodnych form i technik. M usi być to osoba, która, ja k m ów i W ita Szulc, dobrze zna i książki, i ludzi. N ie je s t łatwo być biblio terapeutą, ale podjęcie tego trudu napraw dę się opłaca.
Trzeba sobie uśw iadom ić, że w ażnym zadaniem szkoły je s t nie tylko dostarczanie w iedzy, ale też w ychow anie. N iew ątpliw ie głów na odpo w iedzialność za w ychow anie dzieci i m łodzieży spoczyw a na rodzinie, najbliższe otoczenie decyduje bow iem o tym, co m łody człow iek będzie
w nosić w przyszłości w rodzinne i pozarodzinne wspólnoty. Obecnie ro dzina je s t w w ielu w ypadkach dysfunkcyjna i dlatego rola szkoły je s t w tych przypadkach niezastąpiona. O bserw ujem y też stępienie w rażli w ości m oralnej, czyli niedocenianie w artości w życiu ludzkim . Prow adzi to do patologii społecznych, ja k agresja, uzależnienia. N astąpił też k ry zys w ładzy i w szelkich autorytetów. I dlatego pracując z uczniam i, trze ba pam iętać, że „w ychow yw ać, to nie znaczy kształcić rozum . Lecz kształtow ać harm onijnie całego człow ieka, a w ięc także jeg o serce i cha rakter. W ychowywać, to znaczy rów nież - z pokolenia n a pokolenie prze kazyw ać w artości, które n adają życiu sens i w ypełniają je treścią. Prze k azuje się je nie tylko słow am i, lecz przed e w szy stk im przy kład em w łasnego życia”14.
„N ie wolno zatem obw iniać tylko młodzieży. Trzeba oceniać sytuację pam iętając, że m łodzi są pew nego rodzaju odbiciem dobra i zła społe czeństw a dorosłych, a często ofiaram i przeżyw anych przez dorosłe spo łeczeństw o kryzysów ”15.
14 Wychowanie do miłości. Scenariusze lekcji dla szkoły podstawowej, pod red. Ewy Ozimek, Poznań 2001, s. 7.
15 Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu w szkole, Warszawa 1999, s. 21. (Biblioteczka Reformy nr 13).
