POGRANICZE.STUDIASPOLECZNE.TOMXXX (2017) DOI:10.15290/1'55.2017.30 .09
PRZEMYSŁAWPAW EŁ GRZYBOWSKI Uniwersytet KazimierzaWielkiego
Inni i Obcy
Wbezpiecznym miejscu.
Poprawność
polityczna w
zróżnicowanejkulturowo
szkolnej przestrzeni publicznej
Przestrzegani e reguł poprawności polit ycznej wszkołach funkcjonuj ących wśrodowiskach zróżnicowanych kulturowo jest wyzwaniem nietylko poli
-tyki oświatowej i metod yki, ale - szczególnie ostatnio - także kultury aka -dem ick iej.Jedną zform jego reali zacjisą popularne szczególn ie wStanach Zjed noczonych Ameryki Północnej tzw.bezpieczne przestrzeni e lub strefy (ang. safespace,safe zone) będ ące wyod rębn io nym i w szkoln ej przestrzeni publicznej pograniczami terytorialnymi, to jest miejscami, w których obo -wiązują ściśle związa ne zpoprawnością polityczną zasady dialogu społecz nego.Okoliczności powstaniabezpiecznych miejscoraz kłopotyzzacho wa-niem ichneutralnościbywająprzedmiotem dyskusjiiprzyczynąkonfliktów uczni ów (stude ntów), ich krewnych i bliskich oraz osób pełniących nad zór nad poszczególnymi elementa m i systemu ed ukacji. W związku zróżnym
podejściem do poprawności polit yczn ejoraz zmożliwościąwywierani apr e-sji przez przed stawicieli środowisk mniejszości na twórców bezpiecznych miejsc, mamy do czynienia znadużyciami ich statusu, wskutek któr ych prawo do komunik acji międzykulturowej na zasadach poprawności poli -tycznej bywa kwestionowane, podważanelub nadaje sięmuznaczenia dale
-.kie odzakładanych.
Celem mojej wypowiedzi jest przedstaw ienie tego jako dotąd mało z na-nego wPolsce elementu koncep cji ed ukacji w warunkach zróżnicowania kulturowego. Szczególną uwagę chciałbym zwrócić na zagrożen ia zwią zane ze zbyt kategorycznym rozumieniem poprawności politycznej i spro -wadzeniem do absurdu jej idei. Bezpieczne miejsca rozpatrujęjako obszary przenikania się sfer prywatnej i publicznej, realizacji dialogu międzykultu rowego i edukacji międzykulturowejna zasadach poprawności politycznej,
Inn i i Obcy w bezpiecznymmiejscu.Poprawnośćpolityczna... 131
pod warunkiem zachowania zdrowego rozsądku.Takimiwłaśniemiejscami
powinnybyć szkoły- przynamniej teoretycznie.
Mimo że odwołuję siętu głównie do przykładów ze Stanów Zjednoczo-nych, to pretekstem do podjęcia niniejszej refleksji są notowane również w Polsce przypadki ograniczania wolności słowa i debaty w akademickiej
przestrzeni publicznejoraznadużywan ia tejżeprzestrzeni w celach politycz -nych manifestacji'.
Poprawnośćpolityczn ana styk usfer publiczn ej i prywatnych
Sfera publiczna to według Tadeusza Lewowickiego:
"l...]
osoby, działaniatych osób i wytwory działalności - intelektualne, ideowe, organizacyjne, materialn e - służące na użytek publiczny, ogólnospołeczny oraz funkcjo -nujące wspołeczeństwie, wróżnych formach życia społecznego" [Lewowi
-cki, 2007:35]. Do najważniejszych obszarów sfery publicznej, to jest osób, inst ytucji,idei mocno oddzia łujących (lub ewentua lnie mogących oddziały
wać) na różne wym iary ipłaszczyzny życia społecznego, Autor zalicza mię dzy in nymi te, w któr ych śmiech jawi się jako szczególnie istotn y czynnik społeczny: politykę iIdeologi ę , moralność i prawo postrzegan ejako normy regulujące życie społecznej kulturę, naukę ioświatę; ludzi, instytucje, tr e-ści isposoby ich działalności; środki masowego komunikowani a; instyt u
-cje,orga n izacjespołeczne,grupyspołeczne głoszącejakieśceleizabiegające oichosiągnięcie;Kościołyiorganizacjewyzna niowe [Lewowicki, 2007:36]. Jak zauważa Zygmu nt Bau man: "Dobro zbiorowe, publiczne i interesy jednostk owe,prywatnepotrzebują siebie nawzajem jakpłuca powietrza czy kwiat wody ijedno bez drugiego daremnie poszukiwałyby zaspokojenia i niemogłybyliczyć nadługi żywot" [Bau man, 2006:18].
Stąd nieustanny dialog i przeni kan ie się każdej ze sfer dokonujący się na różnego rodzaju pograniczach - tym bardziej złożonych wewnętrz nie iprzyczyniających się do zawikłania relacji międzyludzkich, im więcej wnich uwarun kowan ych kulturowowzorów i konwencjizachowań. im wię
-l
cejmiędzykulturowych spotkań, zdziwień, napięć i negocjacji. Dotyczy to nie tylko istotnych spraw publicznych postrzeganych w kategoriach dobra
Wykorzyst ujętumiędzyin ny m imate riałyzebrane napotrzeb y monog rafii[Grzybo wski. 2015].
132 PrzemysławPawełGrzybowski
wspólnego, ale takżespraw prywatnych, choćbydrobnych i pozornie mało istotnych z perspektywy globalnej,lecz istotnychdla jednostek uczestniczą cychwżyciuspołecznym. Jednąztakich spraw jestdialog międzykulturowy, którybierze swójpoczątekw sferze prywatnej,lecz jego następstwa najczęś ciejstająsięfunkcjążyciapubliczn ego.
Sub iekty wne granice między ~ferą publiczną iprywatną mają charak-ter interakc yjn y, to znaczy nie tyle separują, co stanowią symboliczną lub realistyczną podstaw ę regulacji i kontroli zachowa nia jed nostek igrup spo-łecznych. Czyn nik iem tej kontroli bywają między innymi postawy wobec określonych obiektów (np. różnic kulturowych i ich nosicieli),których pod-stawyprzekaz ujesięwpro cesie ed u ka cji. W zbiorachtreściedu kacjistykają się wartości pryw atne ipubliczn e, co staje się szczególn ie widoczne w dzia-łalności instytucji takich jakszkoła,czy środki masowego komunikowania. Granice sfer prywatnej i publicznej ora z ich społeczne konsekwencje są płynne, podlegają historyczn ej zm ien ności terytorialnej i kulturowej, a ich radykalne iszty wne wyróżnienie nie jest możliwe. Przenikanie się tego co pryw atne i publiczne, wraz zkonsekwencjami tych zjawisk dla edukacji,są unikalne, wyjątkowew danym miejscu i czasie. Dlatego też w odniesieniu do każdego styku sfer publiczn ej i pryw atnych (im więcej uczestników rela-cjispołecznych, tym więcej możliwychstyków) mają zastosowa nie zwykle umowne i trudnedo sfor ma lizo wa n ia reguły, czy zasadypoprawności poli-tycznej.
Poprawnośćpolityczn a to
zjawisko. które stało się głośne za sprawą. pojawiających się głównie wlatach
osiemdziesiątychXX wieku. prób uregulowaniasposobówmówieniaoraz zacho-wywaniasięw kampusach uniwersytetówamerykańskich.Stałasięona elementem
szerszych procesów kulturowychi politycznych. których orędownicypowoływali się na konieczność likwidacji niesprawiedliwości społecznej przy pomocywielu narzędziz zakresu szeroko pojmowanejinżynieriispołecznej.takichjak m.in. tzw.
ajJirmative action,tzn. stosowanie tzw.pozytyw nej dyskr ym inacji.maj ącejna celu
ułatwienie osobom pochodzącymz grup uważanychza upośledzone społecznie
(Czarni. mniejszościseksualne. kobiety) awans edukacyj ny i cywilizacyjny przez stosowanie wobec nich osłabionychstandardówwymagańw przypadkach rywa
-lizacji o miejsca na uczelniach oraz w instytucjach publicznych (stanowych i fede
-ralnych) [Szahaj, 2004: 155; szerzej: 155-175].
W Stanach Zjednoczonych not uje się wiele kontrowersji związanych zrealizacjąreguł poprawnościpolitycznejna terenie szkół różnychszczebli. Zwłaszczawśrodowiskach akademickich bywa,że kłopotyz
nadinterpreta-InniiObcywbezpiecznymmiejscu .Poprawnośćpolityczna ... 133
cją reguł poprawności politycznej, których konsekwencją jest zaprzeczenie wolnościdyskursu i prawa do niego ponadpodziałami,wiodądo
ogranicze-nia akademickiej wolności słowaorazulegani a przezwładze uczelni postu -latom radykałów. Historiatego zjawiska ma jednak o wieledłuższekorzenie,
niżsamo pojawieniesię kategorii "popraw nościpolitycznej"oraz "
bezpiecz-nych miejsc".
Od prawaComs toc ka pocenzuręlektur szkolnych
W 1873roku AnthonyComstock- inspek tor pocztowy i bojownik o zacho
-wani emoralności, doprowadził do ustanowieni a w Sta nach Zjednoczonych federaln ego prawa skierowanego przeciwko "plugastwu isprośności". Na
jego mocy zezwolono na publiczne otwieranie przesyłek i listów w p
oszu-kiwaniu owychsprośności - na przykład środkówantykon cepcyjnychalbo materiałówpornograficznych .Opierając się na tzw.prawie Cornstocka, p oli-cjastosowała wobec lekar zy prowokacje zwykorzystaniem podstawionych świadków koronnych, którzy usiłowali uzyskać u lekarzy zgodę na p rze-rwani e ciąży. Za złapanie na gorącym uczynku, lekarzowi groziło usunię
ciez zawodu iwięzienie. Prawo to wkrótce rozszer zono na innedziedziny życia - między innymi umożliwiono poszukiwanie wprzesyłkach i
loka-lach publicznychksiążek,broszur i czasopism, któregodziłybywmoralność. Znalezione lektury podlegały konfiskacie iczęsto publicznemu niszczeniu.
To właśnie w oparciu o prawo Comstocka skonfiskowano między innymi
kolejne wydan iaksiążekMargaret Higgins Sanger - lekarki, pionierki idei planowania rodziny, której w latach 1916-1936 regularnie zamykano Kli-nikęKontro liUrodzeń,zakażdym razemosadzającjejzałożycielkę na mie-siąc w areszcie. Prawo Comstocka zmieniłoStany Zjednoczone wpaństwo policyjne, a zprzyznanej władzom możliwości ingerowania wsferę pry-watną obywateli korzystano na jego mocy jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku [szerzej: Bates,1995;Beisel,1997].
Oficjalna praktyka ograniczaniadostępudo uważanychza nieodpowied-nie lektur,zaistniała wamerykańskimsystemieoświatywskutek zaakcepto-wania wywodzącego się z Wielkiej Brytanii zjawiska "bowdleryz acji", któ-rego nazwa wywodzi sięod nazwiska Thomasa Bowdlera (1754 -1825) [ sze-rzej: Lynch, 2007; Perrin,Godine, 1992]. Ten angielski lekarz i reformator społecznywraz zeswą siostrą pisarką Henriettą Marią Bowdler(1750-1830),
134 Przemysław PawełGrzybowski
postanowił opracować nowe wydania klasycznych dzieł w taki sposób, aby możnajebyłobezobaw lubwątpliwości czytaćw rodzinnym kręgu.Bowdle -ryzacja polega więc na usuwaniuz klasycznych tekstów ich fragmentów lub ich przeinaczaniu pod pretekstem usuwania treści, które zdaniem dokonu -jącego "pop rawek" mogłyby urażać wrażliwość, dobry sma k iskrom ność potencjalnych czytelników. Zdani~m Alicji Bojko,i Doroty Dobrzyńskiej, bowdleryzacji podlegały najczęściej utwory Williama Szekspira. W nie-których antologiach dla szkół średnich pojawiły się ocenzurowane wersje ROMEA IJULII, z których usunięto nawet około 400wersów, przy czym nie towarzyszył temu żaden komentarz wydawcy [Bojko, Dobrzyńska, 2007: 246). JakpisząAutorki:
Najbardziej znany m opracowaniemutworów Szekspiradokonanym przez rodzeń stwo BowdlerówjestThe FamiłyShakespeare(Szekspird/arodzin).Pier wsze wyda
-nie uka załosięw1807 r.ibylodziełem Henrietty (12 sztuk w 4tom ach).drug ie (w 10 tomach) z18 18 r. przygotowa ł Tomasz. Oba przypisan o bratu, poniewa ż nie wypadałosugerować. że kobieta kojarzona była ztreści am i nieprzystoj nyrni , nawet w przypadku ich cenzurowania.Wedlesformu łowania Bowdlerausu n ięto
wszystko. comogłostanow ić obrazędla"cnotliwego i religij negoumysł u". ta k by Szekspiramożnabyło czytać nagłosw gronie rodzinnym.Np.samobójstwoOf
e-Iii w Haml ecie zos ta ło przed stawi one jako utonięcie.Od ta m tejpory nazwi sko
Bowdlerakojarzone jest z oczyszczaniemtekstów zelement ówmogącychzgorszyć pruderyjnego czytel nika" [Bojko,Dobrzyń ska.2007: 246;patrz:Bowdler,1818J.
W 1826 roku, już po śmierci T. Bowdlera, ukazała się opracowana przez niego podobna wersja Historii zmierzchu i upadku cesarstwa rzymskiego Edwarda Gibbona [1776-1789) . Nie cieszyła się jednak tak wielką popular-nością,jakSzekspirdla rodzin.
Współcześnie uwikłanie amerykańskiego systemu oświaty publicznej w rozgrywki polityczn e niejednokrotnie prowadzi do cenzurowania wimię poprawności politycznej nawet podręczników, zeszytów ćwiczeń i testów szkolnych.Oficjalnie chodz i oochronę mniejszości kulturowych przed dys-kryminacją i wykluczenie możliwości urażenia choćbynajmniejszej grupy obywateli. Nieoficjalnie mamy jednak do czynienia z politycznym oddziały waniem na oświatę oraz wykorzystywaniem jej do udowodnienia pr zeciw-nikom, kto jestsilniejszyi kto przeforsuje bardziej spektakularną poprawkę do obowiązującego prawa. Źródłem napięć w tym względzie są politycy skrajnej zarówno prawicy i lewicy,zaś większość rodziców uczni ów nawet nie zdaje sobie z sprawyzkonsekwencji ich działań. Nad czystościątekstów
InniiObcyw bezp ieczn ymmiejscu.Poprawnośćpolit yczna .. . 135
wykorzystywanych w szkole czuwają komisje oceniające poprawność poli -tyczną treścioraz tzw. biegli stanowi do sprawwrażliwościkulturowej (czyli
cenzorzy), którychzadan iem jest usuwanietreści i ilustracji,któremogłyby
obrażać lub dyskryminować określone środowiska, anawet tylko poten
-cjalniebudzić niepewność, strach lub niesmak. Procedurze zatwierdzan ia materiałówdydakt ycznych muszą się podporządkować wydawcy oilechcą, by ichmateriały zostałydopuszczonedoużytkuszkolnego.Prowadzi to do powstan iaopracowań dydaktycznych pełnych przekłamań, w tym bezkrwa-wych podręczników historii oraz wersji lektur oczyszczonych z kontrower
-syjnychsformułowańi tematów (naprzykład dotyczących rasy, pochodzenia, płci,religii,kondycji psychofizycznej). Stanowi toteżpretekst dooskarżania
niewygodnych politycznie autorów inauczycieli ozła man ie rozporządzeń
władz oświatowych, aw kon sekwencji niedopu szczani a ich publikacji do użytku szkolnego izakazu publicznego wypowiadania się na tematyzwią zanezeszkołą [szerzej:Ravitch, 2007].
Dowodem skali zjawiska jest fakt,że zniekt órych amerykańskich pod -ręczników wykreślono ponad pięćset "niepo pra wnych polit yczn ie" słów, międzyinnymi:
- sowa (w niekt ór ych kulturach kojarzy się ze śmiercią - na przykład wniekt ór ych legendach indiańskich sowa odprowadz a duszę do Krai-nyWiecznych Łowów),
- dynia(kojarzysięzpogański m świętemHalloween), pączki (sąniezd roweiprowadządo tycia),
urod ziny (n ie wszystkiedzieciobchodzą urod ziny - naprzykładświad kowieJehowy).
JakzauważaDiane Ravitch:
Językowymi policjantami kieruje obawa,że jeślidzieci natrafią na słowo wyraża jące seksistowskie stereotypy, powiedzmy "sprzedawca" lub budzące przestrach stworzenia,jak szczury.myszy lub karaluchy.będązb ite z tropu i nie będą w sta -nie ukończyć test u. Teoria ta ma jednakzasadnicząsłabość: brak dowodów na jej prawdziwość. Przecież wksiążkach dla dzieci są trzęsienia ziem i. huragany ipożary. ludzie umierają.A wydawcy testów są zau ro czen i teorią , że dzieci nie
wypadnądobrze na teście,jeśli znajdąw nimcoś,co je niepokoi [Mcl.ure,2003: 22).
W 2003 roku w Massachusetts doszłodo skandalu, gdy okazało się, że jedno zpoleceń wteście szkolnym brzmiało: "Opisz dzień, w któr ym pada
136 PrzemyslawPawel Grzybowski
śnieg". W oparciu o rozporządzenia uwzględniające reguły poprawnoser
politycznej pojawiły się protesty, że w ten sposób dyskryminowani są ucz-niowie z Ameryki Łacińskiej, któr zy nigdy nie widz ieli śn iegu, maj ą więc mniejsze szanse na popraw ne napisan ie testu. Protest polityków został
uwzględ niony, auczn iowie wcałym stanie musieli napisać test ponownie, bo inicja torom protestu nie przyszł? do głowy, że dzieci z Ameryki Łaciń
skiejwidziałyśn ieżny dzieńwtelewizjilub Internecie, więc mogąsobieśnie życęwyobrazić.
Pon ieważsprawa jestniezwykle"medialna",w2007roku jej echadotarły także do Polski. W kilku prawicowych czasopis mach zamieszczono
sen-sacyjną informację, że guberna to r Kalifornii Arnold Schwarzenegger na mocy specjalnej ustawy ant ydysk rym in acyjnej zakaza ł wykorzystywania wpodręczn ikach i test ach słów "ma ma","tata","mąż" i"żona". Swoj ą
decy-zję rzekomo uzasadnił, że jeśli ktoś sugeruje, iż normalna rodzin a składa
sięzprzed stawicieli różnych płci,a nie dwóch ojców lub dwóch matek,tym samy mobrażaśrodowiskahomoseksualne.W tejżeustawiemiał sięzna leźć zapis pozwalający chłopcom korzystać z przebieralni dziewczynek i od -wrotn ie,dziękiczem u dzieci miałybywcześniej przekonać się, czy niemają tran sseksu aln ychskłon ności(sicl),Autorzymedialnejmanipulacjiwywi edli
źród ło ustawy zdokument ów międzynarodowych stowarzyszeń gejów, les-bijek i osób tra nsse ksua lnych. Dopi ero dziennikar ski e śledztwo ujawniło
fałszerstwo,jednak w polsk im Intern eciekaczkadzienni karska o"poparciu Terminatora dla hom oseksualistów" jest niezwykle popularna iw opiniac h wielu uczestnikówfor ów inte rnetowych uchodzi zafakt-,
Zarówno w Harvardz ie, jak i wielu innych amerykańskich uczeln iach studenci protestowali przeciwko zamieszczaniu na listach lektur obowiąz
kowych książek, których treści mogłyby wywołać nieprzyjem ne doznania.
Wykładowcy, którzy nie chcieli zweryfikowaćlist lektur,zosta lizobligowani do zamieszczen ia przy kontrowersyjnych tytułach ostrzeżen ia, że lektur a zawiera opisy lub odniesienia do prze mocy, przestępstw seksua lnych lub rozma itych problemówpsych icznych.Dotyczytonawetpozycjibeletrystycz
-nychzaliczanyc h doklasykiliteraturyamerykańskiej [Pawłowski,2015:61]. Bowdleryzacjai cenzura lektur dladzieciprzez stanowychbiegłych
doty-czy nie tylkotekstów,alerównieżilustracji:
Patrz np.: dziennikzwiazkowy.com/slare-archiwum -dziennika/cI 2-pollw-szkoach-o -h o
-moseksualistach[29.11.2013] ;gejowo.pl/index.php?pi d=3&n_id=8833&n_offset=0&repl y=82 733[29.11.2013].
InniiObcy w bezpiecznymmiejscu.Poprawnośćpolityczna... 137
Interesującym przykładem takiego działaniajest spór o sposób przed stawienia
Czerwonego Kapturka, aściślej, zawartości koszyka tytułowej bohaterki utworu.
W 1984r.Trina Schar tHymanopracowująciilustr uj ącbaśń oCzer wo nym Kap
-turku, umieściła w koszyku dziewczynki butelkę wina. Wywol ało to sprzeciwy niekt órych rod ziców. któr zy uwa żali. że zosta ła naruszo na zasada wychowania
wtrzeźwości. W 1989r. ta wersjabaśnibraciGrimmzostałazakazana przezkali
-fornijskie szkoły. gdyż na okładce wid n iał wsp omni an y obraze k. Tamt ejszewła dzeuznały, że nowewydani e "Czerwonego Kaptur ka"jest wyra zem "akceptacji dla spożywa n ia alkoholu" [Bojko. Dobrzyńska.2007:249;patrz:Grim m.Scha rt, Hyman ,1983].
Zjawisko cenz urowan ia ilustracji wksiążkach dla dzieci nie jest wyłącz
nie amerykańską specj al nością. Także słynny szwedzki autor książek dla
dzieci Jan
LoM
w 2005 roku otrzymałod swego wydawcy polecenie nary-sowaniakilk unowych ilustracjidodwóch opub likowanych przed laty pozy -cji3, ponieważ przed stawiciele innych kulturzosta li na nich przeds tawie ni wsposó b stereoty powy. Decyzję opon ow nym wyda ni u książek wydawca uzależnił od zmiany obrazków. Auto r odmówił i oficjalnie zaprotesto-wał, wywołując społeczną debatę na temat granic poprawnościpolitycznej
izwiązanejzniąingerencjąwdzieło.
Jana Lóófsaliczni epoparli czytelnic y.atakże częśćpublicystówtwierdzących, że cenz u ra politycznej poprawności posunęła się już za daleko.Jed en z intern atów
zażartował nawet,żeidąctoki em myśleniawydawcy,najlepiejbyłoby spa lićca łą literaturęnapisan ąprzed 2000rokiem".
Opisywane zjawiska nie zachodzą wyłącznie wwąsko pojmowanej sfe
-rze edukacji. Graniczącez absurdem podejściedo politycznej poprawności dotykatakżeśrodowiskografikówpracującychdla prasy.
Raport HerblouckFounda tio nz 2011r.pokazuje,żerysunekikom iks prasowy (tzw.
editorialcartoons),takistot ny dlaame ryka ńskiejkultury itożsa mości ,dosłownie znika w oczach.Jeszczena początku XX w.amerykańskiedzienn ik izat rudnia ły
nasta łew redak cjachłącznie2tys.rysowników.Dziśtaliczba wynosi. .. 40!" [Frq
-ckie wicz,2015: 86J.
"Dziadekjestpiratem"(szw.Morfar arsjiiriivare)z 1966 roku oraz"Złapl'abia na"(szw. 'fa fast Fabian)z1997roku.
4 lam ]: Szwedzki wydawcachciał,aby auto rzmieniłpo latach ilustracjewksiążkach, bo "stereotypowo"przedstawiały inne nacje,hllp://booklips.pllnewsy/szwedzki-wydawca-chcial
-aby-autor-zmieni1-po-latuch-ilust racje-w-ksiazkach-bo -stereotypowo-przedstawia Iy-iIIue -nacje/ [18.05.2016J.
138 PrzemysławPawełGrzybowski
Nieodpowiednie rysunki, naruszające prawa jakiejś mniejszości lub ur a-żające uczucia wrażliwszych czyteln ików, mogłyby bowiem prowadzić do zmniejszenia sprzedaży danego tytułu, ograniczenia liczby reklam, czy kosztownego procesusądowego.
Bezpieczneprzestrzeniew nieb ezp iec znych czas ac h
Częstym preteks temdo niek iedy ostrych sporów jest niedopuszczanie i/lub zakazywanie organizowania publicz nyc h wykładów osób, których poglądy
uchodzą za kontrowersyjne lub są nie do przyjęcia przez głośnych przed-stawicielimniejszościkulturowych, albo reprezentujących ich interesy po li-tyków.Z przypadkam itego rodzaju syt uacj iborykają sięnie tylko uczelnie
wyższe wkrajach anglosas kich (według magazy nu "Spiked" aż 80% bry
-tyjsk ich uniwer syt et ów wprowadziło tego rodzaju ogra niczen ia wol ności
słowa) [Pawłowski, 2015:61], ale także w Polsce, gdzie nie tak dawn o s
po-łeczne napięcia itowarzyszące im publicyst yczn e spory wiązały się z orga-nizacją wykładówPetera Singera [Żakowski: 2010],Pau la Camerona [Dmi r
-czuk,2013],Jerzego Zięby[Ozikowska, 2016],czy Zygm un ta Bauma n a [Har
-łukowicz, 2013]. Zresztą tradycja zrywania wykładówz przyczyn politycz
-nych w Polsce jest podobna jak win nych krajach [Lipski ,2016].Gdzie więc,
jeślinie w akademickiej przestrzeni publicznej powinno się znaleźć miejsce
- bezpieczne miejsce - dla InnośćiObcości oraz na otwartą debatę nad jej konsekwencjami?
Idea bezpiecznego miejsca pojawiła się najpierw wprzestrzen i pu blicz-nej, zaśw systemieedukacji zaistn iała wszkołach średnich wśrodowiskach
zróżn icowa nych religijnie Irlandii Północnej [Schreiner, 2007: 57-66]. Ich
twórcom chodziło o miejsce do wyrażania swej tożsamości bez narażenia
się na ataki;przyjaznąatmosferędo prezentowania różnych poglądów;moż
liwość uczestniczenia wdziałaniach i refleksji z pozycji równości; afu
nda-mentem tych działań miał być dialog mimo różnic [szerzej: Hunter, 2008:
5-21; Llerena-Quin, 2013: 340-346; Stengel, Weerns, 2010: 505-507]. Jak piszeŁukaszPawłowski:
Term in "bez pieczna przest rzeń" (saJespace)pierwotnie oznaczał miejsce.gdzie różne mniejszości mogły poczuć sięwolneod uprzed zeń czy styg matyzacj i. Bez -pieczn ymi przestrzeni ami nazywan o m.in.bary dlahom oseksu ali stów w
amery-InniiObcyw bezpiecznymmiejscu.Poprawnośćpolityczna ... 139
kańskichmiast ach . w czasachgdy «ni ewłaś ciwa »orientacjaseksualnabyłasurowo
piętnowana.Zbiegiem lat podo b ne miejsca pojawiały się na zachodnich kampu
-sachuniwersyte ck ich .ale zna cze n iesaJe spaceszaczęło sięniebezpiecznie rozsze
-rzać.Dziśoznaczająmiejscagwarantująceochronę jużnie tylko przedfizycznąlub
słowną agresją.aleteżprzed wszelkimipoglądamiczy ideamimogącymipowod o
-waćdyskomfort.Poszerzają się takżeichgranice.Naameryka ńskic hi bryt yjski ch
uniwer sytetach rosnąca liczba organizacji st ude nc k ich domaga się. by za bez
-piecznąprzestrzeńuznawaćcałyteren uczelni [Pawłowski,2015:60).
Elenie Oppfer z Centrum na rzecz Dialogu Międzykulturowego przy
Uniwersytecie Berkeley charakteryzuje "bezpieczne przestrzenie" lub " bez-pieczne strefy" jako metaforyczne pola dialogu,wsparcia oraz inkluzji osób
zaliczających się do "historycznie" marginalizowanych grup mn iejszości
kulturowych . Można o nich mówić zarówno wkontekście systemu eduka
-cji (zwłaszcza wszkołach różnego szczebla),jak również w od niesie niu do działalności wszelki ego rodzaju sa morządów, organizacji pozarządowych,
a nawet korporacji przemysłowych, w któr ych jedn ą zreguł działania jest
poszanowanieprawczłowiekaoraz opieka nadmniejszościami zagrożonymi rozmaitymi formami marginali zacji Ulub dyskryminacji. Dotyczy to osób ookreślonej płci,orientacji seks ua lnej, pocho dze niu, kondycji psychofizycz
-nej, sta tusie społeczno-ekonomicznym, religii,wyglądzie zewnętrznym i in
-nych cechac h, które miewają lub mogłyby mieć kłopoty wzwiązku ze swą odmiennościąkult urowąwdanymśrodowisku. Tego rodzaju miejsca stano
-wiąelement rozmaityc h program ówspołecznych,których celem jest r
ealiza-cja idei dialogu międzykulturowego. Oznaczenie ichspecjalną tabliczką lub
naklejką znapisem "safe space" lub "safe zo ne", pozwala uprzedzić osoby
korzystającez tej wyodrębnionej przestrzeni publicznej o wymaganych tu
specjalnych zasadachzachowania i dialogu [Oppfer, 2015].
A jednak odco najmniejkilku latcośzaczynasię zmieniać.Uniwer syt eck ikampus
z przestrzeni wyjątkowej wolności powoli staje się miejscem wyjątkowo tę wol
-nośćograniczającym.Dziejesiętak nie tylkoza przyzwol eniem.aleizinicjatywy
sa mychst udentów[Pawłowski,2015:60].
Oto kilkaprzykładówz ostatnich trzech lat.
Na Uniwersyt ecie Oksfordzkim studenci nie dopuścili do debaty na
temat dopuszczalności aborcji, ponieważ dyskutantami miało być dwóch
mężczyzn, którym - zdaniem domagającychsię jej zablokowan ia - dysku -tować na ten temat nie wolno, bo niezachodzą wciążę (sp rawa wywołała
140 PrzemysławPawełGrzybowski
O'Neill, 2014]. Na wydziale prawa Uniwersytetu Harvarda studenci zapro
-testowali przeciwko pojawieniusiępodczas egzaminów tematu przestępstw seks ua lnych twierdząc, że wśród słuchaczy mogą być ofiary takich p rze-stępstw, do którychdoszłow kampusie uniwersyteck im ,więc zetknięcie się ztak im i zagadn ieniami mogłoby być dla nich trau matyczne (sprawa tych przestępstw stale powraca w mediach i publikacjach studenckich będąc popu la rny m tematem dyskursu akade mic kiego) [szerzej: Kingkade, 2015, 2016]. Jak zauważaL.Pawłowski:
[...1skrajnym przypadkie m nadużyci a pra wa do bezpi eczn ej przest rzen i było
zablokowanie przez studenckieorganizacjefemin istycznewystępukom iczk i Kate Smurthwaite na UniwersytecieLondyń skim. Przyczynątego protes tu nie byłsam występiobraźliwe żarty,jakiemogłysięw nimzna leźć,alepoglądySmurthwa ite na ... regu lację pros ty t ucji. które nie spodoba ły się części stu den tów. Artystkę
uzn a no za osobę uprze dza ni} do osób pracuj ących wseks bizn es ie i wzwiązku
ztym zażąda noodwoła nia występu[Pawłowski.2015:61J.
Bezpieczn emiejscawszkołach mogłyby więc być użytecznymmetodycz
-nym rozwiąza niem problemu zróżn icowa nia kulturowego ich środowisk. Waru nkiemjestjed nakzabez pieczenieich przed skraj nymupolityczn ien iem orazwykorzys ta nie w grania ch zdrowegorozsądku.
•
W procesie poszukiwania rozwiązańmetodycznych możliwych do zas toso-wania w akademickiej przestrzeni publicznej zróżnicowanej kulturowo, na tleamerykańskich doświadczeń z bezpiecznymi miejscami dlaIn nych i Ob
-cych rodzi się pytanie o granice odwoływan ia się do reguł poprawności politycznej. Na stykach sfer publiczne j i prywatnych mamy bowiem do czy-nien ia zgrą interesów rozmaitych grup ijed nostek, dla których zzałożenia bezpieczna (czylizapew niająca wolność edukacji pon ad różnica mi, anawet mimo różnic)instytucja, jaką jest szkoła. może być nie tyle miejscem reali-zacji ideałów edukacji, zwłaszcza edukacji mi ę dzykulturowej, co przestrze
-nią do mniej lub bardziej efektywnej autopromocji - nie zawsze w uczci-wych celach i za pornocągodnychśrodków.
BIBLI O GR A FI A
ram]:Szwedzkiwydawcachciał.abyautorzmieniłpolatach ilustracje wksiążkach.bo"ste
ydawca-InniiObcyw bezpiecznymmiejscu .Poprawnośćpolityczn a... 141
chcia l-a by-a uto r-zm ien il-po- Iatac h-ilust racje- w-ksiazkach-bo-stere o ty powo-prze d
-stawialy-in ne- nacjel [18.05.2016)
BatesA.L.,(I995),Weederin thegardenof theLord: AnthonyComstock's life andcareer, New York
Bauman Z.,(2006),Prywatne zgryzoty na miejskim rynku,(w:)J.P.Budzik ,W.Woźniak
(red.),Sfera publiczna.Kondycja-przejawy-przemiany,Lublin
BeiselN.,(1997),lmperiledlnnocents.AntbonyComstockandfamilyreproduction invic
-torian America,Princeton
Bojko A.,Dobrzyńska D.,(2007),Cenzurowanieliteraturydziecięcejw USA,(w:)R.S
te-fański(red.),Popra wn os ćpolityczna - równośćczywolność?Toruń- Kielce
Bowdler T.,(I818),The[amilyShakespeare,in tenvolumeshlwhichnothingisadded to the
originaltext;butthosewordsandexpressions areomittedwhiclicannotwith propriety bereadaloudinafamily byThomas Bowdlerin10 volumes,London
Dmitruczuk A., (2013),Burzanauniwersyteciepo wizycieCamerona,w: "Gazet aWybor cza", Opole,26paźd ziern ika,http://op ole.wyborcza.pllopole/l,35114,14845952,Bur za_na_ uniwersytecie_po_wizycie_Camerona .html [05.05.2016)
dzien n ik zwiazkowy.com /stare-arch iwu m-dziennika/cI2-pol/w-szkoach-o-h omosekslla-listach[29.1 J.20I3 )
Dzikowska ].,(2016),Znachorznówna uczelni. Dziennikarzezcalej polski protcstujq,
"Gazeta Wyborcza". Wrocław, 2 maja, http://wyborcza.pll l.75968.19957386.pal ki- i-kastet y-swiat-wedl e-on r.ht rnl [5.05.2016)
FrąckiewiczS.,(2015),Zn ikającyża rt,.Polityka".nr 4
gejowo.pllindex.php?pid=3&n_id=8833&n_otfset=0&reply=82733[29.11.2013)
Gibbon E.,(I776-1789),Thehistoryof thedecline and fali of theRomanEmpire,t. 1-6,
London
Grimm L,SchartHyman'1'.,(1983),LittleRedRidingHoodretoldandillustrated by Trina Scha rt Hyman,New Yo rk
Grzy bowski P. P.,(2015),Śmiechwedukacji. Odszkolnejwspólnoty smiechupoedukację
mię dzyk ultu rowq ,Kraków
Harlukowi cz ]., (2013),An tyterro ryści na wykła dziepro! Baumlwa we Wrocławiu . Są
zarzuty dla narodowców,"Gaze ta Wyborcza",Wrocław, 22 czerwca,http://w rocław.
wyborcza.pi/w rocławi1,35771,14149856,Antyter rorysci_na_wykiadzie_proC_Ball -man a_we_Wrocławiu_.html[05.05.2016J
Hunter M.A.,(2008),Cultivating theartofsafespace,.Rcsearch inDram a Ed ucatio n", nrl
Kingk ade T.,(2016),Harvard Law Grad KamilahWiJlingham FightsBack AgainstSexual AssaultDoubters,.TheHuffingtonPost",4 kwietn ia,http://www.hulfingt onposLcom/
entry/ ka m ilah-willingham-harvard_us_57029258e4bOa06d5 8063 Ic5[05.05.2016) Kingk ade T.,(2015),HarvardSued ForAlIegedly Retaliating AgainstProfessarWhoDefen
-dedSexualAssaultSurvivors,.The HuffingronPost",13marca,http:// www.hllJfing to -nposLcom/2015/03/ 13/h ar vard-sued-professer-tenu re_n _6865356.html [05.05.20161 LewowickiT.,(2007),Pedagogika wobec(nie)mora lnościsf ery publicznej,(w:)].Rutkowiuk,
D.Kubinowski, M.Nowak (red.),Edukacja.Moralność. Sfera publiczna. Materiały
142
PrzemysławPawełGrzybowskiLipskiJ. J.•(2016).Idea KatolickiegoPa ńst wa Narodu Polskiego.ZarysideologiiONR"
Fa-langa",Warszawa
Lleren a-QuinnR.• (2013).Asaf e space tospeakabove the silences,"Cu h ure,Med icine&
Psychiatry"
LynchJ.•(2007),Becom ingShakespea re.1heunlikely afte rlife that turneda provin cial p
lay-wright in to thebard.New York
McLure L.,(2003).MultikuIti papka."For u m". nr25
O'N eillB.• (2014).Free speech is50last cen tury. Today 's stu de n tswant the 'righ!tobe co m-[orta ble', "Specta to r", 22 listopada. http://www.spectatoLco.uk!20l4/ll/free-speech
-is-so -last-cent u ry-todays-student s-wa nt-the-right-to-be-com fortable![05.05.2015]
OppferE.• (2015), Safe space,.Key Conce pts in Intercultural Dialogue",nr71, http://cen
-terfo rinterculturaldialogue.org[05.05.2016] PawłowskiL..(2015).Klatkiwolności,.Politykn",nr50
Perrin N.• Godine D.R.,(1992),Dr.Bowdler'slegacy.Ahistory of expurgatedbooks inE
n-gland and America.Bosto n
RavitchD.•(2007). Thelanguage police.How pressuregroupsrestr ictwhatstudentslearn .
New York
Schrei nc rP.• (2007).A "safespace"to fosterselj-exp ression,(w:)J. Keast (red.),Religious
diversityandinte rcultura leducatio n:aref erencebookfor schools,Str asbo urg
Stengel B.
s
.
.
Weems L..(2010).Ouestio ningsafe space:An introdu ction,"Studies in Phi-losophy&Educatio n",nr6
SzahajA.•(2004).Epluri busC/Illlm?Dylem atywielok ulturowosciipolitycznejpoprawności.
Kraków
ŻakowskiJ.• (2010).To nie Princeton, to Warszawa,"Gazeta Wyborcza".10 maja,hup:!!
wyborcza.pl! 1,76842 .7861288;1'0_nie_ Princeton_to_Warszawa.htmI[05.05.2006]
SUMM ARY
Other sandStrangers ina safe place. Politicalcor rect ness in schools located
incu lturally diver se enviro n me nts
Complia ncc with the rulesof political cor rect ness inschools locat edincult ura llydiverse
enviro n me nts is not only politicalbutalso methodical cha llenge. One form of thistask
is called safe spaces. which are territorial borderlands in the reality ofscho olswhich
applytheprinciplesof dialogueon the basisof politicalco rrect ness. Dueto the different
understanding of political correctnessand the possibility of lobbyingby representatives
of minoritieson the organizer sof safespace.we haveto dealwith the abuseof their sta
-tus.As aresult, the idcas of political corr ectnessand theestablish me nt of intercultural com mun icatio n areoften questioned, cha llengedor it hasbeengivethem a meaning far from theoriginał.The articleprescnts examples of thisphcnomenon .
Tłumaczenie:Emilia Żyłkiewicz-Płońska
KEYWORDS:political cor rectnes s, interculturaleducation,multicultural ed ucatio n,sa fe
