opusculasociologicanr3 [13] 2015 ISSN 2299-9000
stReszczeNie W artykule dokonano analizy politologicznej prefe-rencji wyborczych mieszkańców Pomorza Zachodniego w latach 1990–2010 podczas wyborów samorządowych. Autor zaprezento-wał, jak kształtowały się zachowania wyborcze we wszystkich pię-ciu miastach prezydenckich interesującego go regionu od momentu utworzenia samorządu terytorialnego w 1990 roku. Następnie od elekcji z 1998 roku analiza została poszerzona o wyniki wyborów do rad powiatów i do Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego. Z kolei od wyborów z 2002 roku w badaniach uwzględniono re-zultaty bezpośrednich wyborów prezydentów miast. Aby lepiej zro-zumieć zachodzące zmiany preferencji politycznych oraz specyfikę regionu Zachodniopomorskiego, w tekście podano także najważ-niejsze wyniki wyborów parlamentarnych oraz wyborów prezydenta RP. Ponadto w artykule przebadano zmiany frekwencji wyborczej oraz przeanalizowano zainteresowanie mediów lokalnych wyborami samorządowymi. Badania dotyczyły m.in. tego, które z wyborów – do rady miasta, prezydenta miasta czy do Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego – wzbudzały największe zainteresowanie mediów. Na koniec przeanalizowano zmiany, jakie zaszły w techni-ce promocji politycznej w pierwszym dwudziestoleciu istnienia III RP.
Piotr Chrobak
Uniwersytet Szczeciński
Analiza wyborów samorządowych
na Pomorzu Zachodnim
w latach 1990–2010
słowa kluczowe wyborysamorządowe, systempartyjnyrp, wyboryparlamentarne DOI: 10.18276/os.2015.3-01Preferencje wyborcze
Utworzenie samorządu terytorialnego w III RP było jednym z elementów procesu demokra-tyzacji państwa. Miało doprowadzić do decentralizacji władzy państwowej poprzez prze-kazanie części zadań, środków oraz kompetencji przez organy władz centralnych państwa do nowo powstałych organów władz samorządowych, w których zasiadali przedstawiciele poszczególnych społeczności lokalnych, wybrani w demokratycznych wyborach. Jedno-cześnie zaangażowanie społeczności lokalnych poprzez bierny oraz czynny udział w wy-borach miało przyczynić się do budowy społeczeństwa obywatelskiego (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95; Chrobak 2014e: 53–57).
Jeśli chodzi o wyniki pierwszych wyborów samorządowych z 27 maja 1990 roku, to zwy-cięstwo Komitetów Obywatelskich zakładanych przez „Solidarność” było odzwierciedle-niem preferencji politycznych Polaków w skali kraju. Transformacja ustrojowa zapocząt-kowała wiele zmian na polskiej scenie politycznej. Zdecydowany sukces wyborczy „Soli-darności” w czerwcu 1989 roku i przemiany polityczne z nim związane spowodowały, że rok później Komitety Obywatelskie „Solidarności” z bezwzględną przewagą zdominowa-ły pierwsze rady gmin. Wspomniane komitety zwyciężyzdominowa-ły we wszystkich pięciu analizowa-nych miastach prezydenckich Pomorza Zachodniego: Szczecinie1, Koszalinie2,
Świnouj-ściu3, Stargardzie Szczecińskim4 oraz w Kołobrzegu5. Przy tak wysokiej popularności
„So-lidarności” komitety innych formacji politycznych miały niewielkie szanse na zdobycie man-datu. Także pierwsze sejmiki samorządowe – Sejmik Samorządowy Województwa Szcze-cińskiego oraz Sejmik Samorządowy Województwa Koszalińskiego – zostały zdominowa-ne przez delegatów związanych z „Solidarnością” (Dz.U. 1990, nr 16, poz. 96; Chrobak 2010b: 115–116; 2014e: 53–94; 2014f: 125–126).
Zmiana preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców Pomorza Zachod-niego odnośnie do wyborów samorządowych w analizowanych miastach nastąpiła dość szybko, bo już podczas wyborów na następną kadencję 19 czerwca 1994 roku. Wówczas
1 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecina: 1) Obywatelski Komitet Porozumiewawczy Ziemi
Szcze-cińskiej „Solidarność” – 52 mandaty; 2) „Sojusz na rzecz Szczecina” – 4 mandaty; Forum Demokratyczne – 3 manda-ty; 4) „Alternatywa 90” – 1 mandat. Źródło: Dziennik Urzędowy Województwa Szczecińskiego, nr 15, poz. 212 z 28 maja 1990 roku.
2 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) Komitet Obywatelski „Solidarność” w Koszalinie –
27 mandatów; 2) SdRP – 5 mandatów; 3) Sojusz Demokratyczny SD-PAX-PSL – 3 mandaty; 4) Samorząd Mieszkańców Dzielnicy „Przylesie” – 3 mandaty; 5) Stowarzyszenie na rzecz Indywidualnej Przedsiębiorczości – 2 mandaty; 6) Samo-rządy Osiedli „Morskie”, „Na Skarpie”, „Tysiąclecia” – 2 mandaty; 7) Stowarzyszenie Inicjatyw Regionalnych w Koszalinie – 1 mandat; 8) Niezależny Komitet Wyborczy „Rokosowo” – 1 mandat; 9) Komitet Wyborczy Osiedla „Bukowe” – 1 mandat. Źródło: Załącznik nr 3 do Obwieszczenia Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego w Koszalinie z dnia 28 maja 1990 roku.
3 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) Okręgowy Obywatelski Komitet
Porozu-miewawczy „Solidarność” – 18 mandatów; 2) „Świnoujski Komitet Obywatelski” – 11 mandatów; 3) „Społeczny Obywatel-ski Komitet Wyborczy” – 2 mandaty; 4) „Samorząd Mieszkańców Świnoujścia Komitet Osiedlowy nr 3” – 1 mandat. Źród-ło: Dziennik Urzędowy Województwa Szczecińskiego, nr 15, poz. 212 z 28 maja 1990 roku.
4 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) OKP Solidarność, NSZZ
Solidar-ność, PSL SolidarSolidar-ność, NSZZ Solidarność RI – 32 mandaty; 2) Kontakt 90 – 2 mandaty; 3) PSL – 1 mandat; 4) „Niezależ-ni” – 1 mandat. Źródło: Dziennik Urzędowy Województwa Szczecińskiego, nr 15, poz. 212 z 28 maja 1990 roku.
5 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) Komitet Obywatelski
„Solidar-ność” – 27 mandatów; 2) Stowarzyszenie „Wisła-Odra” – 2 mandaty; 3) Chrześcijańsko-Demokratyczne Stronnictwo Pra-cy – 1 mandat; 4) Polska Partia Zielonych – 1 mandat 5) komitet Grzegorza Tomczyka – 1 mandat. Źródło: Obwieszcze-nie Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego w KoszaliObwieszcze-nie z dnia 28 maja 1990 roku.
to w Szczecinie6, Koszalinie7, Świnoujściu8 oraz Stargardzie Szczecińskim9 zwycięstwo
od-niósł Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD). Natomiast w Kołobrzegu10 komitet SLD –
Po-rozumienie Lewicy Ludowo-Demokratycznej – znalazł się na drugiej pozycji, a komitet Ko-łobrzeski SLD zajął miejsce czwarte. Z kolei zwycięzcą został komitet KoKo-łobrzeskie Forum Samorządowe. Gorszy wynik lewicy w Kołobrzegu mógł być spowodowany tym, że w wy-borach udział brały dwa komitety lewicowe, zawierające w nazwie skrót „SLD”, co dopro-wadziło do tzw. rozmycia się głosów.
Powodów zmian preferencji politycznych można się doszukiwać zarówno w skali kraju, jak i lokalnej. Odnośnie do skali ogólnopolskiej, to wydarzenia, jakie miały miejsce w czasie pierwszej kadencji samorządowej na krajowej scenie politycznej, mogły się przyczynić do osłabienia wizerunku formacji wywodzących się z „Solidarności”, jednocześnie wzmacnia-jąc lewą stronę sceny politycznej. Należy zauważyć, że pierwsze powszechne wybory pre-zydenta RP (I tura odbyła się 25 listopada, a ponowne głosowanie 9 grudnia) w 1990 roku, w których zwyciężył Lech Wałęsa, doprowadziły do pierwszego tak poważnego podzia-łu w obozie „Solidarności”. Linia podziapodzia-łu przebiegała pomiędzy zwolennikami Lecha Wa-łęsy a Tadeusza Mazowieckiego (Dz.U. 1990, nr 83, poz. 483; Dz.U. 1990, nr 85, poz. 499 i 500; Chrobak 2010b: 116–117; 2013b: 225–239). Następnie w wyniku pierwszych w pełni demokratycznych wyborów parlamentarnych z 27 października 1991 roku doszło do duże-go rozdrobnienia Sejmu RP (gdyż przepisy ordynacji wyborczej sprzyjały fragmentaryzacji sceny politycznej), w którym swoją reprezentację uzyskało aż 29 komitetów, w tym 11 ko-mitetów wprowadziło zaledwie po jednym przedstawicielu (M.P. 1991, nr 41, poz. 288; M.P. 1991, nr 41, poz. 287; Chrobak 2010a: 54–56; 2010b: 117–118). Problem z zawiązaniem
sta-bilnej koalicji sprawującej władzę w Sejmie RP związany był ze zbyt dużą liczbą formacji politycznych. Ponadto tzw. wojna na górze ogłoszona przez L. Wałęsę w czasie kampa-nii prezydenckiej utrwaliła podziały wśród formacji wywodzących się z „Solidarności”. Jed-nocześnie zwiększała się konsolidacja na lewej stronie sceny politycznej. Swoją pozycję
6 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecina: 1) SLD – 21 mandatów; 2) Unia Wolności – 16
manda-tów; 3) Szczecińskie Porozumienie Samorządowe – 11 mandamanda-tów; 4) Bezpartyjny Blok Wspierania Reform – 5 mandamanda-tów; 5) Samorządy Osiedlowe – 4 mandaty; 6) Liga Zachodniopomorska w Szczecinie – 3 mandaty. Źródło: Wybory do rad gmin 19 VI 1994. Statystyka wyborów: województwo szczecińskie, s. 40–42.
7 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) Porozumienie Wyborcze SLD – 17 mandatów; 2)
Fo-rum Samorządowe Nasz Koszalin – 11 mandatów; 3) Unia Wolności – 9 mandatów; 4) Liga Samorządnych Mieszkańców – 5 mandatów; 5) Komitet Wyborczy Rokosowo – 1 mandat; 6) Stowarzyszenie na rzecz Przedsiębiorczości – 1 mandat; 7) Unia Pracy – 1 mandat. Źródło: Dziennik Urzędowy Województwa Koszalińskiego, poz. 52, nr 13 z 5 lipca 1994 roku; Wybory do rad gmin 19 VI 1994. Statystyka wyborów: województwo koszalińskie, s. 32–33.
8 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) SLD – 10 mandatów; 2) Forum
Niezależ-nych – 9 mandatów; 3) Bezpartyjny Komitet Wyborczy „Ster” – 5 mandatów; 4) Komitet Wyborczy Prawicy „Rozwój i Pra-worządność” – 4 mandaty; 5) PSL – 2 mandaty; 6) Komitet Wyborczy Forum Uczciwych i Życzliwych „Latarnik” – 1 man-dat; 7) Lista Grygierca – 1 mandat. Źródło: Wybory do rad gmin 19 VI 1994. Statystyka wyborów: województwo szcze-cińskie, s. 43–44.
9 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) SLD – 16 mandatów; 2)
Ponad-partyjne Forum Prawicowe – 6 mandatów; 3) Koalicja Wyborcza UW, Sojuszu Ludowo-Chrześcijańskiego i Bezpartyj-nych – 6 mandatów; 4) Komitet Wyborczy Forum Przedsiębiorczości – 4 mandaty; 5) Niezależni Inicjatywa Obywatelska – 3 mandaty; 6) PSL – 1 mandat. Źródło: Wybory do rad gmin 19 VI 1994. Statystyka wyborów: województwo szczeciń-skie, s. 42–43.
10 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) Kołobrzeskie Forum
Samo-rządowe – 12 mandatów; 2) SLD – Porozumienie Lewicy Ludowo-Demokratycznej – 8 mandatów; 3) Komitet Wybor-czy Mieszkańcy Kołobrzegu – 5 mandatów; 4) Kołobrzeski SLD – 3 mandaty; 5) Kołobrzeskie Rzemiosło i Towarzystwo Oświatowe – 2 mandaty; 6) Niezależny Komitet „Przewietrzyć Kołobrzeg” (Samorząd Os.) – 1 mandat; 7) Międzyzakła-dowy Komitet Wyborczy – 1 mandat. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Dziennik UrzęMiędzyzakła-dowy Województwa Ko-szalińskiego, poz. 52, nr 13 z 5 lipca 1994 roku; Wybory do rad gmin 19 VI 1994. Statystyka wyborów: województwo ko-szalińskie, s. 33–34.
wzmacniała SdRP, poprzez budowanie koalicji pod nazwą SLD. Także pierwsze lata trans-formacji ustrojowej spowodowały, że rządy m.in. Tadeusza Mazowieckiego oraz jego na-stępców musiały zmierzyć się z trudną sytuacją gospodarczą kraju, co powodowało nie-jednokrotnie konieczność podejmowania trudnych i niepopularnych, lecz koniecznych de-cyzji. W ten sposób formacje wywodzące się z „Solidarności” poprzez niepopularne, acz-kolwiek potrzebne decyzje oraz rywalizację w byłym obozie „Solidarności” mogły źle się kojarzyć społeczeństwu. Należy pamiętać, że przeciętny obywatel miał trudności ze zrozu-mieniem, dlaczego jeszcze do niedawna współpracujący ze sobą ludzie w ramach „Soli-darności” nagle stali się zaprzysięgłymi wrogami. Natomiast w tym czasie SLD mógł koja-rzyć się z formacją spokojną, niewdającą się w polityczne spory. Także część społeczeń-stwa, która nie potrafiła odnaleźć się w nowej sytuacji społeczno-gospodarczo-politycz-nej, mogła tęsknić za czasami względnego bezpieczeństwa socjalnego, jakie gwarantowa-ła Polska Ludowa, realizująca model państwa opiekuńczego. W tych okolicznościach 28 maja 1993 roku dochodzi do upadku rządu Hanny Suchockiej i przyspieszonych wyborów parlamentarnych, przeprowadzonych 19 września 1993 roku. Zwycięża w nich SLD, który wraz z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL) sformował koalicję sprawującą władzę (M.P. 1993, nr 50, poz. 470; M.P. 1993, nr 50, poz. 471; Chrobak 2010a: 54–58; 2014f: 126–127). Ten wzrost popularności SLD na arenie krajowej, mógł się przełożyć na pozytywne
wyni-ki w wyborach samorządowych przeprowadzonych rok później (Chrobak 2014e: 53–138). Natomiast patrząc na przyczyny lokalne tej sytuacji, należy zauważyć, że po zwycięstwie Komitetów Obywatelskich „Solidarności” w 1990 roku radni wybrani z ich list stanęli przed trudnym wyzwaniem. Problemem okazał się nie tylko brak doświadczenia w zarządzaniu organizmem miejskim, gdzie w wielu przypadkach radni oraz członkowie zarządów miast musieli uczyć się wszystkiego od początku, ale także problemem były finanse poszczegól-nych miast. Chodziło o to, że samorządy otrzymały szereg kompetencji, ale w ślad za nimi nie poszły odpowiednie środki finansowe. Tak jak w skali kraju niepopularne, aczkolwiek konieczne decyzje poszczególnych ekip sprawujących władzę mogły przyczynić się do ich słabego wyniku wyborczego, tak samo mogło być w przypadku poszczególnych forma-cji politycznych sprawujących władzę w analizowanych miastach (Chrobak 2014c: 99–110; 2014e: 53–138).
Jeśli chodzi o sam Szczecin, to podczas pierwszej kadencji samorządowej doszło do po-działu wśród radnych wybranych z Obywatelskiego Komitetu Porozumiewawczego (OKP). Jedną z oznak tego konfliktu była zmiana na stanowisku prezydenta miasta. Odnośnie do wyników wyborów na drugą kadencję władz samorządowych należy zaznaczyć, że mimo iż zwyciężył SLD, to jednak nie uzyskał na tyle wysokiego poparcia, aby samodzielnie spra-wować władzę. Natomiast ze względu na brak możliwości zawiązania koalicji radni SLD musieli przejść do opozycji. W tej sytuacji władza pozostała w rękach formacji politycz-nych wywodzących się z „Solidarności”, które utworzyły koalicję (Chrobak 2014e: 95–138; 2014f: 127, 133–134).
Na rok przed wyborami samorządowymi z 11 października 1998 roku odbyły się wybo-ry parlamentarne, w któwybo-rych 21 września 1997 roku zwycięstwo odniosła Akcja Wybor-cza Solidarność (AWS). Następnie wraz z Unią Wolności (UW) zawiązały koalicję sprawu-jącą władzę. Premierem został Jerzy Buzek. Natomiast na drugim miejscu ulokował się SLD. Mimo że łączna suma mandatów zdobyta w skali kraju przez kandydatów AWS była większa niż kolejnego na liście SLD, to jednak należy zaznaczyć, że na Pomorzu Zachod-nim preferencje wyborcze większości głosujących mieszkańców pozostały lewicowe (M.P.
1997, nr 64, poz. 620; M.P. 1997, nr 64, poz. 621; Chrobak 2010a: 58–60; 2010b: 120–121; 2014f: 127–128).
Jak wiadomo, przed wyborami samorządowymi rząd Jerzego Buzka przeprowadził re-formę administracyjną kraju. Skutki tej reformy miały niezwykle istotny wpływ na funkcjo-nowanie samorządu terytorialnego. W miejsce dwuszczeblowego podziału administracyj-nego kraju, składającego się z gmin oraz województw, wprowadzono podział trójszczeblo-wy, dodając szczebel pośredni w postaci reaktywowanych powiatów. W przypadku wybo-rów do rad gmin, poza ograniczeniem liczby gmin, w których przeprowadzano głosowanie w jednomandatowych okręgach wyborczych (wcześniej system większościowy wał w gminach poniżej 40 tys. mieszkańców, natomiast po reformie system ten obowiązy-wał w gminach poniżej 20 tys. mieszkańców), nie zaszły żadne istotne zmiany. Z kolei je-śli chodzi o szczebel najwyższy, czyli województwa, zredukowano ich liczbę z 49 do 16. W miejsce sejmików samorządowych województw powstały sejmiki wojewódzkie. Jed-nocześnie zmieniły się zasady wyboru radnych do samorządu wojewódzkiego. Wcześniej wybory miały charakter pośredni, gdyż przedstawicieli do sejmików samorządowych wo-jewództw delegowano ze składu poszczególnych rad gmin. Natomiast po reformie elek-cja odbywała się już w sposób bezpośredni. Ponadto doszły także bezpośrednie wybory do rad reaktywowanych powiatów. Warto zauważyć, że mimo iż reforma administracyjna wchodziła w życie 1 stycznia 1999 roku, to aby uniknąć kosztów związanych z koniecznoś-cią przeprowadzenia wówczas ponownych wyborów samorządowych elekcja samorządo-wa z października 1998 roku odbyła się w myśl zasad nowego podziału administracyjnego kraju (Dz.U. 1998, nr 96, poz. 603; Dz.U. 1998, nr 99, poz. 631; Dz.U. 1998, nr 91, poz. 578; Dz.U. 1998, nr 91, poz. 576; Dz.U. 1998, nr 95, poz. 602; Chrobak 2010e: 36; 2013a: 114).
Jak wspomniano, w województwie zachodniopomorskim preferencje polityczne więk-szości głosujących mieszkańców pozostały lewicowe. O tym, jak silnie były to tendencje, świadczą wyniki wyborów do wszystkich trzech szczebli samorządu. We wszystkich pię-ciu miastach prezydenckich: Szczecinie11, Koszalinie12, Świnoujściu13, Stargardzie
Szcze-cińskim14 oraz w Kołobrzegu15 zwycięstwo odniósł SLD. Także na 17 rad powiatów komitety
SLD wygrały w 14. W pozostałych trzech SLD zajął drugie miejsce. Dopełnieniem zwycię-stwa było wprowadzenie przez SLD najliczniejszej reprezentacji do Sejmiku Województwa
11 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecina: 1) SLD – 24 mandaty; 2) AWS – 21 mandatów; 3) UW –
8 mandatów; 4) Niezależny Ruch Społeczny Mariana Jurczyka – 6 mandatów; 5) „Osiedlowcy” – 1 mandat. Źródło: na podstawie dokumentów PKW i Urzędu Miasta Szczecina.
12 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) SLD – 28 mandatów; 2) AWS – 13 mandatów;
3) Za-rząd Unii Wolności – 4 mandaty. Źródło: Wybory samo3) Za-rządowe 11 października 1998 roku, cz. I: Statystyka wyborów, s. 31; Wybory samorządowe 11 października 1998 roku, cz. II: Wyniki głosowania i wyniki wyborów, t. 16: Województwo zachodniopomorskie, s. 85–87.
13 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) SLD – 11 mandatów; 2) AWS – 10
man-datów; 3) Komitet Wyborczy „Nowa Fala” – 6 manman-datów; 4) UW i UPR – 4 mandaty; 5) Prawicowy Komitet Wyborczy Sier-pień 80 – 1 mandat. Źródło: Wybory samorządowe 11 października 1998 roku, cz. I: Statystyka wyborów, s. 31; Wybory samorządowe 11 października 1998 roku, cz. II: Wyniki głosowania i wyniki wyborów, t. 16: Województwo zachodniopo-morskie, s. 85, 88–-89.
14 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) SLD – 20 mandatów; 2) AWS –
11 mandatów; 3) UW – 4 mandaty; 4) Komitet Wyborczy Mieszkańców „Nasz Dom” – 1 mandat. Źródło: Wybory samorzą-dowe 11 października 1998 roku, cz. I: Statystyka wyborów, s. 27; Wybory samorząsamorzą-dowe 11 października 1998 roku, cz. II: Wyniki głosowania i wyniki wyborów, t. 16: Województwo zachodniopomorskie, s. 75, 82–83.
15 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) SLD – 15 mandatów; 2)
SPMZK – 9 mandatów; 3) AWS – 8 mandatów. Źródło: Wybory samorządowe 11 października 1998 r., cz. I: Statystyka wyborów, s. 27; Wybory samorządowe 11 października 1998 roku, cz. II: Wyniki głosowania i wyniki wyborów, t. 16: Wo-jewództwo zachodniopomorskie, s. 75, 80.
Zachodniopomorskiego (SWZ)16. Następnie po zawiązaniu z PSL koalicji sprawującej
wła-dzę przedstawiciele SLD objęli stanowiska marszałka województwa oraz przewodniczące-go SWZ (Chrobak 2010e: 37–39; 2010b: 121–122; 2014e: 139–194).
O wiele bardziej skomplikowana sytuacja była w Szczecinie. Mimo że po raz drugi zwy-cięstwo odniósł SLD, to ponownie otrzymał za mało głosów, aby samodzielnie sprawować władzę. W tej sytuacji, podobnie jak to miało miejsce na początku poprzedniej kadencji, ugrupowania wywodzące się z dawnej opozycji demokratycznej, które w minionej kadencji sprawowały władzę, próbowały sformować koalicję rządzącą, po raz drugi przestawiając SLD na tory opozycji. Aby tego dokonać, AWS wraz z UW do stworzenia większości w Ra-dzie Miasta potrzebowały radnych z komitetu Mariana Jurczyka. O poparcie tych radnych rywalizowały kluby zarówno AWS wraz z UW, jak i SLD. Żeby wyjść z opozycji, SLD po-szedł na duże ustępstwa (na które nie chciały przystać AWS i UW), godząc się, aby stano-wisko przewodniczącego Rady Miasta objął członek komitetu Mariana Jurczyka, natomiast sam Jurczyk otrzymał stanowisko prezydenta Szczecina. Wydarzenie to było ogromnym zaskoczeniem dla radnych AWS oraz UW i nie obyło się bez komplikacji z ich strony. W ten sposób powstała nieformalna koalicja w Radzie Miasta, co oznaczało wyjście SLD z izolacji, a tym samym przejście z opozycji do nieformalnej koalicji sprawującej władzę. Jednak trze-cia kadencja władz samorządowych Szczecina była bardzo trudna i niestabilna. Charak-teryzowała się aż czterokrotną zmianą na stanowisku prezydenta miasta oraz powstawa-niem i rozpadem wielu klubów radnych. Należy zaznaczyć, że najstabilniejszym ugrupowa-niem okazał się SLD, który najpierw nieformalnie sprawował władzę z radnymi M. Jurczyka, a następnie z klubem radnych UW. Z kolei po jego rozpadzie SLD był głównym twórcą sze-rokiej koalicji popierającej zarząd Edmunda Runowicza (Chrobak 2014a: 178–184; 2014f: 128–129, 135–136; 2014e: 139–194).
Na rok przed kolejnymi wyborami samorządowymi ponownie odbyły się wybory par-lamentarne. Ich zwycięzcą 23 września 2001 roku została koalicja SLD-UP (Dz.U. 2001, nr 109, poz. 1186; Dz.U. 2001, nr 109, poz. 1187; Chrobak 2008b: 97–116; 2010a: 60– 62; 2010b: 124–125). Natomiast rok wcześniej, 8 października 2000 roku, w wyborach prezydenta RP już w I turze reelekcję uzyskał kandydat lewicy Aleksander Kwaśniewski (Dz.U. 2000, nr 85, poz. 952; Chrobak 2013b: 246–251; 2010b: 122–123). Wyniki tych elek-cji świadczyły o wzroście popularności lewicy w skali kraju, co mogło mieć wpływ na rezul-tat w nadchodzących wyborach samorządowych w 2002 roku.
Przed wspomnianymi wyborami samorządowymi z 27 października 2002 roku zaszły kolejne istotne zmiany w funkcjonowaniu samorządu. Została ograniczona liczba radnych oraz – co szczególnie należy podkreślić – wprowadzono bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów oraz prezydentów miast (Dz.U. 1998, nr 95, poz. 602 ze zm.; Dz.U. 2002, nr 113, poz. 984; nr 127, poz. 1089; Dz.U. 2001, nr 45, poz. 497). W regionie Zachodniopo-morskiem preferencje polityczne głosujących mieszkańców nadal pozostały po lewej stro-nie sceny politycznej. Jednak stro-nie był to już taki sukces tej formacji, jak w wyborach z 1998 roku. Należy zaznaczyć, że w 2002 roku Sojusz szedł do wyborów w koalicji z UP (Chro-bak 2010e: 39–40; 2014f: 129–130).
16 W SWZ znalazły się następujące komitety: 1) SLD – 22 mandaty; 2) AWS – 13 mandatów; 3) UW – 6 mandatów;
4) Przy-mierze Społeczne – 3 mandaty; 5) Ruch Patriotyczny „Ojczyzna” – 1 mandat. Źródło: Wybory samorządowe 11 paździer-nika 1998 roku, cz. I: Statystyka wyborów, s. 46–-47; Wybory samorządowe 11 paździer11 paździer-nika 1998 roku, cz. II: Wyniki gło-sowania i wyniki wyborów, t. 16: Województwo zachodniopomorskie, s. 103–105.
W Szczecinie preferencje polityczne większości głosujących mieszkańców pozostały w dużym stopniu lewicowe17. Koalicja SLD-UP zwyciężyła w wyborach do Rady Miasta,
zdobywając 14 mandatów, czyli o dwa za mało do samodzielnego rządzenia. Brak tych mandatów okazał się bardzo istotny, ponieważ klub radnych lewicy miał problem z zawar-ciem koalicji sprawującej władzę. Dodatkowym utrudnieniem okazała się przegrana kandy-data SLD-UP w walce o fotel głowy miasta, gdyż pierwszym prezydentem Szczecina wy-branym w wyborach bezpośrednich został M. Jurczyk18. W ten sposób szczecińska lewica
ponownie stworzyła nieformalną koalicję z radnymi z komitetu M. Jurczyka (Chrobak 2014e: 195–301; 2010e: 40–46; 2010b: 125–127; 2014f: 130–131).
Jeśli chodzi o pozostałe miasta prezydenckie omawianego regionu, to w wyborach do rad miast komitet SLD-UP zwyciężył ponadto w Świnoujściu19, Stargardzie Szczecińskim20
oraz w Kołobrzegu21. Natomiast w Koszalinie22 zajął już drugą pozycję, ustępując miejsca
koalicji Platformy Obywatelskiej Rzeczypospolitej Polskiej (PO RP) oraz Prawa i Sprawiedli-wości (PiS) (warto w tym miejscu wspomnieć, że w 2002 roku obie partie tworzyły wspólne komitety w większości dużych miast w Polsce, wystawiając wspólnych kandydatów zarów-no do rad miast, jak i na prezydentów. Wyjątkiem była Warszawa, gdzie w wyborach pre-zydenckich zmierzyli się Andrzej Olechowski z Lechem Kaczyńskim, z sukcesem dla tego ostatniego). Jednak gorzej dla SLD wyglądała już sytuacja w bezpośrednich wyborach pre-zydenckich. W każdym z analizowanych miast, z wyjątkiem Koszalina, odbyło się ponow-ne głosowanie. Mimo że pretendenci SLD-UP poprzechodzili do II tury, to lewicowa koalicja
17 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecina: 1) KKW SLD-UP – 14 mandatów; 2) KWW Teresy
Lubiń-skiej – 5 mandatów; 3) KWW POPiS dla Szczecina – 5 mandatów; 4) KWW Niezależnego Komitetu Mariana Jurczyka – 5 mandatów; 5) KW LPR – 1 mandat; 6) KWW Razem Polsce – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
18 Wyniki wyborów prezydenta Szczecina: a) I tura: 1) Marian Jurczyk (KWW Niezależnego Komitetu Mariana Jurczyka)
– 28 275 głosów; 2) Edmund Runowicz (KKW SLD-UP) – 24 199 głosów; 3) Teresa Lubińska (KWW Teresy Lubińskiej) – 23 839; 4) Ryszard Chwastek (KW LPR) – 5661 głosów; 5) Włodzimierz Puzyna (KWW „Wspólnota 2002”) – 3965 gło-sów; 6) Andrzej Łuszczewski (KWW Wspólnota Obywatelska) – 3932 głosy; 7) Zbigniew Zalewski (KWW Razem Polsce) – 3210 głosów; 8) Mirosława Masłowska (KWW POPiS dla Szczecina) – 2409 głosów; 9) Michał Chrobrowski (KWW Za-chodniopomorska Wspólnota Samorządowa) – 1973 głosy; 10) Janusz Chrzanowski (KW Samoobrona RP) – 1922 gło-sy; 11) Krzysztof Mościbroda (KWW Antyklerykalna Polska) – 1204 głogło-sy; 12) Andrzej Posłuszny (KW PSL) – 596 głosów; 13) Andrzej Kamrowski (Szczecińska Konfederacja Samorządowa) – 496 głosów; b) II tura: 1) M. Jurczyk – 53 981 głosów; 2) E. Runowicz – 47 049 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
19 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) KKW SLD-UP – 9 mandatów; 2) KW
To-warzystwa Samorządowego „Nowa Fala” – 4 mandaty; 3) KWW Grupa Morska – Cała Naprzód – 3 mandaty; 4) KWW Świnoujście.pl – 3 mandaty; 5) KWW Świnoujście – Wspólnota Samorządowa – 2 mandaty. Źródło: na podstawie da-nych PKW.
20 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) KKW SLD-UP – 11 mandatów;
2) KWW Platforma Samorządowa – 5 mandatów; 3) KWW Samoobrona RP – 3 mandaty; 4) KW LPR – 3 mandaty; 5) KWW Prawica Samorządowa. Źródło: na podstawie danych PKW.
21 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) KKW SLD-UP – 9 mandatów;
2) KWW „CentroPrawica Razem” – 8 mandatów; 3) KW Samoobrona RP – 3 mandaty; 4) KWW My Mieszkańcy – 1 man-dat. Źródło: na podstawie danych PKW.
22 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) KWW POPiS Koszalin – 10 mandatów; 2) KWW
SLD--UP – 9 mandatów; 3) KW Samoobrona RP – 4 mandaty; 4) KWW „Forum Samorządowe G-12” – 2 mandaty. Źródło: na podstawie danych PKW.
zwycięstwo odniosła jedynie w Świnoujściu23. W Stargardzie Szczecińskim24 oraz
Koło-brzegu25 zwyciężyli kandydaci centroprawicowi. Także w Koszalinie26 już w I turze wygrał
kandydat centroprawicowej koalicji POPiS Koszalin. Lepszą sytuację miał Sojusz w wybo-rach do rad powiatów, gdzie na 18 rad SLD-UP odniósł zwycięstwo w 13. W pozostałych pięciu, z wyjątkiem powiatu kamieńskiego (w którym lewica zajęła trzecie miejsce), komitet SLD-UP ulokował się na drugiej pozycji. Jednak o nadal silnej pozycji lewicy w regionie Za-chodniopomorskiem świadczyło jej ponowne zwycięstwo w wyborach do SWZ27.
Następ-nie dzięki zawiązaniu koalicji sprawującej władzę z Samoobroną RP oraz PSL przedstawi-ciele SLD zostali wybrani na stanowiska marszałka województwa oraz przewodniczącego SWZ (Chrobak 2010b: 125–127; 2010e: 40–47; 2014e: 195–301).
Podobnie jak elekcje wcześniejsze, także wybory samorządowe z 12 listopada 2006 roku zostały poprzedzone wyborami parlamentarnymi, przeprowadzonymi 25 września 2005 roku. Ponadto w 2005 roku wybierano także prezydenta RP (I tura odbyła się 9, a II – 23 października). Przypomnijmy, iż po początkowym sukcesie wyborczym kadencja par-lamentarna 2001–2005 okazała się dla SLD bardzo trudna. Pod jej koniec SLD uległ we-wnętrznym podziałom, w wyniku których doszło do częściowego rozbicia partii i powstania kilku formacji politycznych. Z nowo powstałych jedynie Socjaldemokracji Polskiej, z Mar-kiem Borowskim na czele, udało się stworzyć partię opartą na w miarę stabilnych struktu-rach. W wyniku zaistniałej sytuacji SLD szedł do wyborów parlamentarnych dość mocno osłabiony. Zyskały na tym główne partie opozycyjne w postaci PO RP oraz PiS (które za-powiadały utworzenie po wyborach koalicji sprawującej władzę, co jak powszechnie wia-domo, nie tylko nigdy nie nastąpiło, ale stało się zarzewiem ostrego konfliktu politycznego między tymi ugrupowaniami). Zwycięzcą elekcji parlamentarnej nieoczekiwanie został PiS, gdyż to ulokowana – z niewielką stratą – na drugiej pozycji PO RP pozostawała do samego końca kampanii liderem sondaży. Natomiast SLD zajął dopiero czwartą lokatę, ustępując miejsca jeszcze Samoobronie RP (Dz.U. 2005, nr 195, poz. 1626; Dz.U. 2005, nr 195, poz. 1627). Także w wyborach na prezydenta RP nieoczekiwanie sukces odniósł kandydat PiS Lech Kaczyński, mimo że Donald Tusk z PO RP prowadził do samego końca w sondażach
23 Wyniki wyborów prezydenta Świnoujścia: a) I tura: 1) Janusz Żmurkiewicz (KKW SLD-UP) – 3962 głosy; 2) Stanisław
Możejko (KWW Świnoujście.pl) – 3631 głosów; 3) Zbigniew Pomieczyński (KW Towarzystwa Samorządowego „Nowa Fala”) – 1331 głosów; 4) Irena Kurszewska (KWW Świnoujście – Wspólnota Samorządowa) 1187 głosów; 5) Lechosław Goździk (KWW Grupa Morska – Cała Naprzód) – 1039 głosów; 6) Joanna Pyłat (KW PO RP) – 909 głosów; 7) Ryszard Jankowski (KW LPR) – 753 głosy; 8) Edward Zając (KWW Prawo i Samorządność – Świnoujście) – 424 głosy; b) II tura: J. Żmurkiewicz – 7231 głosów; 2) S. Możejko – 5895 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
24 Wyniki wyborów prezydenta Stargardu Szczecińskiego: a) I tura: 1) Kazimierz Nowicki (KKW SLD-UP) – 5980 głosów;
2) Sławomir Pajor (KWW Platforma Samorządowa) – 4163 głosy; 3) Artur Kwiatkowski (KW Samoobrona RP) – 3459 gło-sów; 4) Jarosław Koziołek (KWW Prawica Samorządowa) – 1941 głogło-sów; 5) Stanisław Orliński (KWW Stargardzki KWW Rozwój) – 1147 głosów; 6) Bolesław Tejkowski (KW Polskiej Wspólnoty Narodowej) – 262 głosy; b) II tura: 1) S. Pajor – 9673 głosy; 2) K. Nowicki – 5541 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
25 Wyniki wyborów prezydenta Kołobrzegu: a) I tura: 1) Henryk Bieńkowski (KWW „CentroPrawica Razem”) – 5186
gło-sów; 2) Zbigniew Błaszczuk (KWW SLD-UP) – 4358 głogło-sów; 3) Marek Sobczak (KW Samoobrona RP) – 2161 głogło-sów; 4) Tadeusz Laskowski (KWW My Mieszkańcy) – 1100 głosów; 5) Maciej Połowniak (KWW Radcy Prawnego Macieja Po-łowniaka) – 1089 głosów; b) II tura: 1) H. Bieńkowski – 7025 głosów; 2) Z. Błaszczuk – 5355 głosów. Źródło: na podsta-wie danych PKW.
26 Wyniki wyborów prezydenta Koszalina: 1) Mirosław Mikietyński (KWW POPiS Koszalin) – 15 391 głosów; 2) Henryk
So-bolewski (KWW „Forum Samorządowe G-12”) – 5992 głosy; 3) Jerzy Zaroda (KKW SLD-UP) – 5249 głosów; 4) Zbigniew Przybylski (KW Samoobrona RP) – 3098 głosów; 5) Janusz Kisieliński (KWW Blok Samorządowy „Integracja i Rozwój”) – 599 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
27 W SWZ znalazły się następujące komitety: 1) KKW SLD-UP – 13 mandatów; 2) KW Samoobrona RP – 7 mandatów;
(Dz.U. 2005, nr 200, poz. 1647; Dz.U. 2005, nr 208, poz. 1739). Należy zaznaczyć, że pomi-mo iż w skali kraju preferencje wyborcze większości głosujących Polaków zmieniły się z le-wicowych na korzyść prawicowego PiS, to w regionie Zachodniopomorskiem także ule-gły zmianie z lewicowych, jednak w kierunku centrum sceny politycznej, gdyż największe poparcie uzyskała PO RP, a PiS znalazł się na drugim miejscu (Chrobak 2006: 195–212; 2010a: 62–65; 2010b: 128–131 2013b: 252–260; 2014f: 131; ).
Jeśli chodzi o zmiany w ordynacji wyborczej, to przed wyborami samorządowymi z 2006 roku koalicja sejmowa zawarta między PiS, Samoobroną RP oraz Ligą Polskich Rodzin (LPR), przy sprzeciwie ugrupowań opozycyjnych w postaci PO RP, PSL oraz SLD, prze-forsowała możliwość tzw. blokowania list wyborczych. Jednak w odniesieniu do elekcji wcześniejszych wspomniane zmiany nie były aż tak rewolucyjne. Natomiast wydaje się, że ważniejszym wydarzeniem, na które warto zwrócić uwagę, było powstanie szerokiej koalicji centrolewicowej SLD + SdPL + PD + UP – Lewica i Demokraci (LiD), złożonej z najważniej-szych ugrupowań lewicowych w postaci SLD, Socjaldemokracji Polskiej (SdPL) i UP oraz znajdującej się w centrum sceny politycznej liberalnej Partii Demokratycznej (PD), dawnej UW (Chrobak 2010e: 47–48; 2014f: 131–132).
Podczas wyborów samorządowych w 2006 roku nastąpiła zmiana preferencji politycz-nych większości głosujących mieszkańców Pomorza Zachodniego w odniesieniu do sa-morządu (rok wcześniej – jak wspomniano – zmiana nastąpiła w odniesieniu do elekcji par-lamentarnej oraz wyborów prezydenta RP) – z lewicowych, reprezentowanych przez socjal-demokratyczny SLD, na centrowe, reprezentowane przez liberalną PO RP. Należy także za-znaczyć, że na drugą siłę polityczną wyrosło prawicowe PiS. Natomiast SLD pozostał na niezagrożonej trzeciej pozycji. O wspomnianej zmianie preferencji politycznych świadczą wyniki wyborów do wszystkich szczebli samorządu (2014e: 317–385; Chrobak 2014f: 132). Analizując sytuację w Szczecinie28, należy zauważyć, że w wyborach do Rady Miasta
pierwszy raz od 1994 roku sukcesu nie odniosła lewica, ustępując miejsca zwycięskiej PO RP oraz drugiemu w kolejności PiS. Natomiast komitet ówczesnej centrolewicy LiD uloko-wał się na trzeciej pozycji. Warto w tym miejscu podkreślić, że w Radzie Miasta znalazły się wówczas tylko trzy wymienione formacje polityczne. Oznaczało to, że pierwszy raz w hi-storii III RP do Rady Miasta nie dostała się reprezentacja żadnego z bezpartyjnych komite-tów wyborczych. Zdobycie 15 mandakomite-tów przez PO RP, czyli o jeden mandat za mało do samodzielnego sprawowania władzy, spowodowało, że przy takim układzie sił w Radzie PO RP miała problem z utworzeniem stabilnej większości (Chrobak 2007: 197–215; 2008d: 27–49; 2010b: 131). Natomiast silnym wsparciem dla PO RP było obsadzenie stanowiska prezydenta miasta29.
28 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecin: 1) KW PO RP – 15 mandatów; 2) KW PiS – 10 mandatów;
3) KKW SLD + SDPL + UD + PD – Lewica i Demokraci – 6 mandatów. Źródło: na podstawie danych PKW.
29 Wyniki wyborów prezydenta Szczecina: a) I tura: 1) Piotr Krzystek (KW PO RP) – 56 996 głosów; 2) Jacek Piechota (KW
SLD + SDPL + PD + UP – LiD) – 38 059 głosów; 3) Teresa Lubińska (KW PiS) – 31 211 głosów; 4) Marian Jurczyk (KWW Niezależnego Komitetu Mariana Jurczyka) – 4013 głosów; 5) Warcisław Kunc (KW PSL) – 2048 głosów; 6) Teresa Kochań-ska (KWW Teresy Grażyny Kochańskiej) – 1659 głosów; 7) Sylwester Chruszcz (KW LPR) – 1133; 8) Jerzy Manduk (KWW Jerzego Manduka „CZAS”) – 846 głosów; 9) Piotr Lewandowski (KWW Piotra Lewandowskiego. Szczecin 21) – 415 gło-sów; b) II tura: 1) P. Krzystek – 74 473 głosy; 2) J. Piechota – 40 394 głosy. Źródło: na podstawie danych PKW.
W pozostałych czterech miastach prezydenckich Pomorza Zachodniego PO RP zwycię-żyła w wyborach do trzech rad miast: w Koszalinie30, Stargardzie Szczecińskim31 oraz
Koło-brzegu32. Z kolei SLD zachował swoje wpływy tylko w Świnoujściu33, w którym PO RP
ulo-kowała się na pozycji drugiej, a PiS na trzeciej. Sytuacja wyglądała podobnie w wyborach prezydentów analizowanych miast. W Świnoujściu34 już w I turze zwyciężył kandydat SLD,
co oznaczało, że było to jedyne miasto prezydenckie w regionie, w którym większość gło-sujących mieszkańców nadal przejawiała lewicowe preferencje polityczne. W Koszalinie35
oraz Kołobrzegu36 sukces odnieśli pretendenci PO RP. Ponadto w Koszalinie kandydat
par-tii Donalda Tuska wygrał już w I turze, a w Stargardzie Szczecińskim37, mimo że do II tury
przeszedł pretendent PO RP, to jednak ostatecznie przegrał z kandydatem PiS. Patrząc na sukcesy SLD w wyborach do rad powiatów w roku 2002, a zwłaszcza w 1998 roku, nale-ży stwierdzić, że pod tym względem dużo gorzej wypadła PO RP w 2006 roku, gdyż na 18 rad powiatów zwyciężyła jedynie w 7 radach. Centrolewicowa koalicja LiD wygrała wybo-ry do jednej rady powiatu, podobnie jak PSL oraz Samoobrona RP. W pozostałych ośmiu powiatach zwycięstwo odniosły komitety wyborcze wyborców. Mimo że PO RP nie osiąg-nęła tak dobrego wyniku do poszczególnych rad powiatów, jak wspomniany SLD w latach poprzednich, to wynik ten świadczył o umacnianiu się ugrupowania Donalda Tuska na Po-morzu Zachodnim. Natomiast ważnym wydarzeniem, podkreślającym zmianę preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców regionu, było zwycięstwo PO RP w wy-borach do SWZ38. Po zawiązaniu z PSL koalicji sprawującej władzę marszałkiem
woje-30 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) KW PO RP – 10 mandatów; 2) KKW LiD – 6
manda-tów; 3) KW PiS – 4 mandaty; 4) KWW Nasz Prezydent – 4 mandaty; 5) KWW Koszalin Bezpartyjny – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
31 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) KW PO RP – 9 mandatów; 2) KW
PiS – 7 mandatów; 3) KKW LiD – 7 mandatów. Źródło: na podstawie danych PKW.
32 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) KW PO RP – 10 mandatów;
2) KWW „Centroprawica Razem” – 4 mandaty; 3) KKW LiD – 3 mandaty; 4) KW PiS – 3 mandaty; 5) KWW Kołobrzeg 2010 – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
33 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) KKW LiD – 6 mandatów; 2) KW PO RP –
3 mandaty; 3) KW PiS – 3 mandaty; 4) KWW Solidarni dla Rozwoju Miasta Świnoujścia – 3 mandaty; 5) KWW Wybierz Świnoujście – 2 mandaty; 6) KWW Porozumienie dla Świnoujścia – 2 mandaty; 7) KWW Na Wyspach – 1 mandat; 8) KWW Świnoujskie Forum Samorządowe Most – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
34 Wyniki wyborów prezydenta Świnoujścia: 1) Janusz Żmurkiewicz (KKW SLD + SDPL + PD + UP – LiD) – 7783 głosy;
2) Stanisław Możejko (KWW Porozumienie dla Świnoujścia) – 2279 głosów; 3) Irena Kurszewska (KW PO RP) – 1510 gło-sów; 4) Czesław Krygier (KWW Wybierz Świnoujście) – 1226 głogło-sów; 5) Edward Zając (KW PiS) – 1111 głogło-sów; 6) Zbigniew Pomieczyński (KWW Solidarni dla Rozwoju Miasta Świnoujścia) – 823 głosy; 7) Ryszard Tetrycz (KWW Świnoujskie Fo-rum Samorządowe Most) – 484 głosy. Źródło: na podstawie danych PKW.
35 Wyniki wyborów prezydenta Koszalina: 1) Mirosław Mikietyński (KWW Nasz Prezydent) – 20 066 głosów; 2) Mieczysław
Załuski (KKW SLD + SDPL + PD + UP – LiD) – 8420 głosów; 3) Stefan Romecki (KWW Koszalin Bezpartyjny) – 2921 gło-sów; 4) Krzysztof Mroziński (KW Samoobrona RP) – 1364. Źródło: na podstawie danych PKW.
36 Wyniki wyborów prezydenta Kołobrzegu: a) I tura: 1) Janusz Gromek (KW PO RP) – 5954 głosy; 2) Henryk
Bieńkow-ski (KWW „Centroprawica Razem”) – 5483 głosy; 3) Henryk Rupnik (KKW SLD + SDPL + PD + UP – LiD) – 2489 głosów; 4) Artur Dąbkowski (KWW Kołobrzeg 2010) – 824 głosy; 5) Marek Sobczak (KWW Przedsiębiorczy Kołobrzeg) – 629 gło-sów; 6) Czesław Klimczak (KWW „TAK dla Kołobrzegu”) – 350 głogło-sów; 7) Bogusław Ulan (KWW KWW Realni – „Niezależ-ni”) – 127 głosów; 8) Kazimierz Malawski (KWW Nasza Gmina Nasz Powiat) – 108 głosów; b) II tura: 1) J. Gromek – 7419 głosów; 2) H. Bieńkowski – 7326 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
37 Wyniki wyborów prezydenta Stargardu Szczecińskiego: a) I tura: 1) Sławomir Pajor (KW PiS) – 7539 głosów; 2) Marek
Stankiewicz (KW PO RP) – 6534 głosy; 3) Krzysztof Ciach (KKW SLD + SDPL + PD + UP – LiD) – 3651 głosów; 4) Woj-ciech Kwiatkowski (KW LPR) – 817 głosów; 5) Kamil Borowicz (KW Samoobrona RP) – 760 głosów; 6) Wiesław Jawor-ski (KWW Forum Gospodarcze) – 596 głosów; b) II tura: 1) S. Pajor – 8538 głosów; 2) M. Stankiewicz – 6843 głosy. Źród-ło: na podstawie danych PKW.
38 W SWZ znalazły się następujące komitety: 1) KW PO RP – 12 mandatów; 2) KW PiS – 7 mandatów; 3) KKW SLD +
SDPL + PD + UP – LiD – 5 mandatów; 4) KW PSL – 3 mandaty; 5) KW Samoobrona RP – 3 mandaty. Źródło: na podsta-wie danych PKW.
wództwa oraz przewodniczącym SWZ zostali przedstawiciele PO RP. Należy zauważyć, że zmiana preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców Pomorza Zachod-niego okazała się trwała, co potwierdziły kolejne elekcje (Chrobak 2010b: 131–133; 2010e: 58–69; 2014e: 317–385).
Jeśli chodzi o krajową scenę polityczną, to rok po wyborach samorządowych z 2006 roku doszło do przyspieszonych wyborów parlamentarnych. Elekcja odbyła się 21 października 2007 roku. Wówczas w województwie zachodniopomorskim, podobnie jak w 2005 roku, zwycięstwo odniosła PO RP, za którą ulokował się PiS. Z kolei SLD, idący w koalicji LiD, zajął mocną trzecią pozycję. Oznaczało to potwierdzenie zmiany preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców omawianego regionu w odniesieniu do elekcji par-lamentarnej. Podobnie ukształtowały się wyniki wyborów w skali kraju. Tu również zwycię-stwo odniosła PO RP, a na kolejnych miejscach znalazły się PiS i LiD. Ostatnim ugrupowa-niem (oprócz jednego reprezentanta Mniejszości Niemieckiej), które zdobyło mandaty po-selskie, było PSL (Dz.U. 2007, nr 198, poz. 1438; Dz.U. 2007, nr 198, poz. 1439; Chrobak, 2008a: 113–145; 2008c: 239–254; 2010b: 133–136).
Warto zwrócić uwagę, że skrócenie kadencji Sejmu RP i rozpisanie przyspieszonych wy-borów spowodowało m.in. zmianę w kalendarzu wyborczym, w którym na rok przed elek-cją samorządową nie odbywa się już elekcja parlamentarna. W wyniku zaistniałej zmiany na rok przed wyborami do Sejmu i Senatu RP odbywają się wybory samorządowe.
Zmianę preferencji politycznych większości mieszkańców województwa biorących udział w wyborach na poziomie samorządowym potwierdziły kolejne wybory samorządowe z 21 listopada 2010 roku. Mimo zwycięstwa PO RP elekcja z 2010 roku nie okazała się jednak dla PO RP takim sukcesem, jak wybory z 2006 roku (Chrobak 2014e: 387–461).
W Szczecinie39 PO RP ponownie wygrała wybory do Rady Miasta, po raz kolejny
uzysku-jąc 15 mandatów, czyli o jeden za mało do samodzielnego sprawowania władzy. Jednak porażka kandydata PO RP w wyborach na prezydenta miasta – jak się okazało – bardzo mocno osłabiła to ugrupowanie40. Zwycięzcą został ubiegający się o reelekcję Piotr
Krzy-stek, startujący z własnego komitetu, jeszcze na początku kampanii wyborczej przed po-nownym głosowaniem członek PO RP. Przypomnijmy, że w wyniku konfliktu, jaki pojawił się między P. Krzystkiem a szczecińskimi, a następnie regionalnymi władzami PO RP, stracił on poparcie tego ugrupowania. Ponieważ PO RP, zanim doszło do rozpoczęcia kampanii wyborczej, miała wszelkie atuty, by ponownie obsadzić fotel prezydenta Szczecina, warto w tym miejscu szerzej przypomnieć kilka najistotniejszych błędów tego ugrupowania. Do najważniejszych należało prowadzenie negatywnej kampanii wobec P. Krzystka. Negując osiągnięcia prezydenta Szczecina, który przez całą kadencję należał do PO RP i cieszył się jej poparciem, PO RP nie mogła się pochwalić osiągnięciami swoich radnych, gdyż ich suk-cesy niejednokrotnie łączyły się – co zrozumiałe – z sukcesami P. Krzystka. W przeciwień-stwie do PO RP P. Krzystek prowadził pozytywną kampanię, unikając atakowania jakiego-kolwiek z kandydatów. Drugim błędem PO RP było zbyt długie zwlekanie z ogłoszeniem
39 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miasta Szczecin: 1) KW PO RP – 15 mandatów; 2) KW PiS – 7 mandatów;
3) KW SLD – 6 mandatów; 4) KWW Piotra Krzystka Szczecin dla Pokoleń – 2 mandaty; 5) KWW Małgorzaty Jacyny-Witt – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
40 Wyniki wyborów prezydenta Szczecina: a) I tura: 1) Piotr Krzystek (KWW Piotra Krzystka Szczecin dla Pokoleń) – 31 321
głosów; 2) Arkadiusz Litwiński (KW PO RP) – 25 066 głosów; 3) Krzysztof Zaremba (KW PiS) – 21 096 głosów; 4) Bar-tłomiej Sochański (KWW Bar4) Bar-tłomieja Sochańskiego – Obudźmy Szczecin) – 13 740 głosów; 5) Małgorzata Jacyna-Witt (KWW Małgorzaty Jacyny-Witt) – 13 305 głosów; 6) Jędrzej Wijas (KW SLD) – 11 307 głosów; 7) Anna Nowak (KW PSL) – 2113 głosów; b) II tura: 1) P. Krzystek – 49 857 głosów; 2) A. Litwiński – 31 317 głosów. Źródło: na podstawie danych PKW.
kandydata na prezydenta, a kiedy już do tego doszło, to można mieć wątpliwości, czy wy-stawienie Arkadiusza Litwińskiego było dobrym rozwiązaniem. Chodzi o to, że A. Litwiń-ski nie był dobrze rozpoznawalny przez szczecinian (ale należy podkreślić, że jego kontr-kandydatka w prawyborach – Urszula Pańka – była jeszcze mniej rozpoznawalna). Wyda-je się, że A. Litwiński największą rozpoznawalnością dysponował w okresie, kiedy pełnił mandat radnego drugą kadencję. Natomiast po wyborze na posła jego obecność w świa-domości szczecinian uległa obniżeniu, na co mogła mieć wpływ jego mniejsza obecność w mediach. Natomiast P. Krzystek jako ustępujący prezydent cieszył się wysoką rozpozna-walnością. Ponadto nie wszyscy wyborcy mogli mieć świadomość, że P. Krzystek nie jest już kandydatem PO RP, w wyniku czego mógł on otrzymać część głosów zwolenników tej partii. Mimo że PO RP czyniła starania, aby uświadomić szczecinianom, że P. Krzystek nie jest już kandydatem PO RP, to sam P. Krzystek, m.in. dzięki podobnej kolorystyce mate-riałów wyborczych swojego komitetu, mógł planować pozyskanie głosów części mniej zo-rientowanych zwolenników partii Donalda Tuska (Chrobak 2011c: 100–107; 2014d: 78–94; 2014e: 387–461).
Zauważmy, że PO RP, mimo uzyskania tak licznej reprezentacji w Radzie Miasta, została zmuszona do przejścia do opozycji. Tutaj należy podkreślić umiejętne działania prezydenta P. Krzystka, który potrafił zawiązać nieformalną koalicję między klubami radnych PiS oraz SLD a dwójką radnych ze swojego komitetu Szczecin dla Pokoleń, a także z kilkoma radny-mi z klubu PO RP. W ten sposób PO RP straciła możliwość sprawowania władzy w Szcze-cinie. Analizując wyniki wyborów, można stwierdzić, że preferencje polityczne szczecinian nie uległy zasadniczym zmianom także w stosunku do pozostałych formacji politycznych. Podobnie jak w wyborach poprzednich, na drugiej pozycji ulokował się PiS, a na trzecim miejscu SLD. Natomiast warto podkreślić, że w przeciwieństwie do wyborów z 2006 roku w roku 2010 w Radzie Miasta znalazła się także reprezentacja dwóch komitetów bezpartyj-nych (Chrobak 2011b: 47–58; 2014d: 113–115; 2014e: 387–461).
W skali Pomorza Zachodniego w pozostałych miastach prezydenckich: Koszalinie41,
Stargardzie Szczecińskim42, Kołobrzegu43, z wyjątkiem Świnoujścia44, zwycięstwo do rad
miast odniosła PO RP. Natomiast w Świnoujściu ponownie liderem została Lewica, nie-zmiennie wygrywając wszystkie kolejne wybory samorządowe od 1994 roku. Warto tak-że zwrócić uwagę, tak-że w Koszalinie zarówno w latach 2002, 2006, jak i w 2010 SLD nie-zmiennie pozostaje drugą siłą polityczną. Natomiast PiS w 2006 roku zajął trzecią pozycję, a w 2010 roku znalazł się dopiero na miejscu czwartym. Odnośnie do wyborów prezyden-ckich wyniki dla PO RP nie były już tak pomyślne. Poza przegraną w Szczecinie ugrupo-wanie Donalda Tuska porażkę poniosło jeszcze w dwóch kolejnych miastach, obsadzając
41 Wyniki zwycięskich komitetów do Rady Miejskiej w Koszalinie: 1) KW PO RP – 14 mandatów; 2) KW SLD – 5
manda-tów; 3) KW Lepszy Koszalin – 3 mandaty; 4) KW PiS – 3 mandaty. Źródło: na podstawie danych PKW.
42 Zwycięskie komitety w wyborach do Rady Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim: 1) KW PO RP – 9 mandatów; 2) KWW
Sławomira Pajora – Stargard XXI – 7 mandatów; 3) KW PiS – 4 mandaty; 4) KW SLD – 3 mandaty. Źródło: na podstawie danych PKW.
43 Komitety, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Rady Miejskiej w Kołobrzegu: 1) KW PO RP – 11 mandatów;
2) KW SLD – 5 mandatów; 3) KWW Henryka Bieńkowskiego – 4 mandaty; 4) KW PiS – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
44 Komitety, które uzyskały swoją reprezentację w Radzie Miasta Świnoujścia: 1) KW SLD – 10 mandatów; 2) KW PO
RP – 5 mandatów; 3) KW PiS – 3 mandaty; 4) KW Stowarzyszenie Grupa Morska – 2 mandaty; 5) KWW Czas na Zmia-ny – 1 mandat. Źródło: na podstawie danych PKW.
fotel prezydenta w ponownym głosowaniu tylko w Koszalinie45 i Kołobrzegu46. W
Świnouj-ściu47 już w I turze reelekcję uzyskał kandydat SLD, potwierdzając tym samym, że
zdecy-dowana większość wyborców w Świnoujściu niezmiennie utrzymuje lewicowe preferencje polityczne. Z kolei w Stargardzie Szczecińskim48, także w pierwszym głosowaniu,
reelek-cję uzyskał Sławomir Pajor, startując z własnego komitetu (ale z poparciem PiS). Należy za-znaczyć, że w roku 2006 roku ubiegał się on o prezydenturę jako kandydat PiS (Chrobak 2014d: 94–103; 2014e: 387–461).
Natomiast o wiele lepszy wynik niż w 2006 roku PO RP osiągnęła w wyborach do rad po-wiatów. W 2010 roku na 18 powiatów zwyciężyła w wyborach do 11 rad. W powiecie draw-skim, niezmiennie od 1998 roku, wygrał SLD, w koszalińskim oraz świdwińskim zwycię-stwo przypadło PSL. Natomiast w pozostałych czterech powiatach – białogardzkim, gry-fickim, gryfińskim oraz łobeskim – wygrały komitety bezpartyjne, które zwyciężały tu od 2002 roku, natomiast w 1998 roku wybory w tych powiatach wygrał SLD (z wyjątkiem po-wiatu łobeskiego, który w 1998 roku jeszcze nie istniał; Chrobak 2014d: 103–109; 2014e: 443–451).
Potwierdzeniem utrzymania władzy w województwie przez PO RP było zdecydowane zwycięstwo tego ugrupowania w elekcji do SWZ49. Platforma zdobyła 16 mandatów, co
umożliwiło jej samodzielne sprawowanie władzy, czego nie udało się osiągnąć jeszcze żad-nemu ugrupowaniu. Jednak podobnie jak w 2006 roku, także w roku 2010 PO RP zawiąza-ła koalicję z PSL, obsadzając swoimi ludźmi stanowiska przewodniczącego SWZ oraz mar-szałka województwa. Wart podkreślenia jest też fakt, że w 2010 roku w SWZ swoją pozy-cję kosztem PiS wzmocniła lewica, gdyż SLD zajął drugie miejsce, a partia Jarosława Ka-czyńskiego ulokowała się na trzecim. Była to odwrotna sytuacja do tej po wyborach z 2006 roku Natomiast na ostatniej, czwartej pozycji znalazło się PSL (Chrobak 2014d: 110–113; 2014e: 452–461).
Analizując wyniki wyborów samorządowych z 2010 roku na Pomorzu Zachodnim, moż-na stwierdzić, że podobnie jak wybory parlamentarne w 2007 roku (moż-na temat wyborów par-lamentarnych w 2007 roku zob. szerzej: Chrobak 2008a: 113–145; 2008c: 239–254) po-twierdziły one zmianę preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców re-gionu w stosunku do wyborów do Sejmu i Senatu RP, tak elekcja samorządowa z 2010 roku potwierdziła zmianę preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców
45 Wyniki wyborów prezydenta Koszalina: a) I tura: 1) Piotr Jedliński (KW PO RP) – 15 711 głosów; 2) Artur Wezgraj (KW
Lepszy Koszalin) – 11 059 głosów; 3) Krystyna Kościńska (KW SLD) – 4927 głosów; 4) Paweł Michalak (KW PiS) – 3228 głosów; 5) Jan Krawczuk (KW PSL) – 258 głosów; b) II tura: 1) P. Jedliński – 13 944 głosów; 2) A. Wezgraj – 13 311 gło-sów. Źródło: na podstawie danych PKW.
46 Wyniki wyborów prezydenta Kołobrzegu: a) I tura: 1) Janusz Gromek (KW PO RP) – 8366 głosów; 2) Henryk
Bieńkow-ski (KWW Henryka BieńkowBieńkow-skiego) – 4915 głosów; 3) Jacek Woźniak (KW SLD) – 3589 głosów; 4) Bernard Mielcarek (KW PiS) – 824 głosy; b) II tura: 1) J. Gromek – 8321 głosów; 2) H. Bieńkowski – 4697 głosów. Źródło: na podstawie da-nych PKW.
47 Wyniki wyborów prezydenta Świnoujścia: 1) Janusz Żmurkiewicz (KW SLD) – 8995 głosów; 2) Dariusz Śliwiński (KW PO
RP) – 2617 głosów; 3) Andrzej Szczodry (KW Stowarzyszenie Grupa Morska) – 1125 głosów; 4) Michał Sytuła (KW Sto-warzyszenia Ruch Aktywności Samorządowej – RAS) – 888 głosów; 5) Jacek Jurkiewicz (KW PiS) – 881 głosów; 6) Zbi-gniew Pomieczyński (KWW Czas na Zmiany) – 603 głosy. Źródło: na podstawie danych PKW.
48 Wyniki wyborów prezydenta Stargardu Szczecińskiego: 1) Sławomir Pajor (KWW Sławomira Pajora – Stargard XXI) –
12 801 głosów; 2) Marcin Badowski (KW PO RP) – 5198 głosów; 3) Czesław Kwiatkowski (KW SLD) – 1847 głosów; 4) Adam Chrałowicz (KW PSL) – 882 głosy. Źródło: na podstawie danych PKW.
49 W SWZ znalazły się następujące komitety: 1) KW PO RP – 16 mandatów; 2) KW SLD – 6 mandatów; 3) KW PiS –
województwa zachodniopomorskiego w odniesieniu do wyboru władz samorządowych (Chrobak 2014d: 113–115). Przypomnijmy, że w tym samym roku, 20 czerwca (I tura) oraz 4 lipca (ponowne głosowanie), odbyły się wybory na prezydenta RP, w których zarówno w skali kraju, jak i Pomorza Zachodniego zwyciężył kandydat PO RP Bronisław Komorow-ski (Chrobak 2012c: 87–127; 2013b: 260–284). W ten sposób także została potwierdzo-na zmiapotwierdzo-na preferencji politycznych większości głosujących mieszkańców regionu w od-niesieniu do wyboru głowy państwa. Jeżeli spojrzymy jeszcze na wyniki wyborów do Par-lamentu Europejskiego, to zarówno w pierwszych wyborach 13 czerwca 2004 roku, jak i w kolejnych, 7 czerwca 2009 roku, w okręgu wyborczym zachodniopomorsko-lubuskim oraz w skali kraju zwycięstwo odniosła PO RP (Chrobak 2010d: 41–70; 2010c: 225–240; 2012b: 523–552). Oznaczało to, że preferencje polityczne większości głosujących miesz-kańców Pomorza Zachodniego we wszystkich czterech rodzajach wyborów zostały utrwa-lone w centrum sceny politycznej, wzmacniając tym samym PO RP w omawianym regionie. Patrząc na preferencje polityczne większości głosujących mieszkańców Pomorza Za-chodniego pod względem wyborów samorządowych w III RP, możemy wyróżnić trzy ich kierunki (w latach 1990–1994, 1994–2006 oraz 2006–2014), a co za tym idzie – także dwie zasadnicze ich zmiany. W 1990 roku zarówno szczecinianie, jak i mieszkańcy omawianego regionu wykazali poparcie dla komitetów „Solidarności”. Następnie w 1994 roku nastąpiła zmiana preferencji politycznych w kierunku lewej strony sceny politycznej. Stan ten utrzy-mywał się do 2006 roku, w którym nastąpiła kolejna zmiana preferencji politycznych, tym razem w kierunku centrum sceny politycznej, w postaci poparcia udzielonego PO RP. Kształtowanie się zachodniopomorskiej sceny politycznej
Analizując wyniki wyborów, można stwierdzić, że zarówno w Szczecinie, jak i w pozosta-łych miastach prezydenckich województwa oraz w SWZ częściej zwyciężały komitety par-tyjne niż bezparpar-tyjne. Podobną tendencję daje się też zauważyć w wyborach do rad po-wiatów (Chrobak 2010a: 69). Mogło to być spowodowane tym, iż nazwy komitetów wybor-czych partii politycznych dzięki ich ogólnopolskiej działalności – zwłaszcza gdy dane ugru-powanie posiadało reprezentację w parlamencie – były bardziej utrwalone w świadomości wyborców. Jednak należy zauważyć, że w przypadku, gdy partia, której praca w parlamen-cie jest źle odbierana przez społeczeństwo, może uzyskać gorszy wynik w elekcji samorzą-dowej. Może się to zdarzyć, gdy ta negatywna ocena przełoży się na funkcjonowanie takie-go ugrupowania na szczeblu samorządowym. W przypadku wystąpienia niskich notowań dane ugrupowanie może podjąć próbę ratowania się, tworząc komitety wyborcze pod in-nym szyldem niż nazwa partii.
Natomiast zupełnie inaczej wygląda sytuacja podczas wyborów prezydentów miast. Po wprowadzeniu bezpośrednich wyborów prezydentami poszczególnych miast Pomorza Za-chodniego często zostawali kandydaci bezpartyjni, startujący z własnych komitetów (z wy-jątkiem Świnoujścia i Kołobrzegu). W Szczecinie pierwszym prezydentem wybranym bez-pośrednio został M. Jurczyk, bezpartyjny, startujący z własnego komitetu, mimo że to ko-alicja SLD-UP zdobyła najliczniejszą reprezentację w RMS. Podobna sytuacja miała miej-sce w 2010 roku – prezydentem został P. Krzystek, bezpartyjny (przed I turą zawiesił swo-je członkostwo w PO RP, a przed ponownym głosowaniem zrezygnował z członkostwa w tej partii), startujący z własnego komitetu, choć to PO RP wprowadziła największą licz-bę swoich przedstawicieli. Jedynie w 2006 roku prezydentem został kandydat partyjny, wspomniany P. Krzystek, który mimo że nie należał do żadnej partii, ubiegał się o ten urząd
z komitetu PO RP. W Koszalinie przez dwie pierwsze kadencje zwyciężał związany z PO RP M. Mikietyński, startując z własnego komitetu, a w 2010 roku prezydentem został kandydat partyjny, startujący z komitetu PO RP – P. Jedliński. W Stargardzie Szczecińskim przez trzy kadencje wygrywał S. Pajor. W 2002 roku startował z komitetu Platforma Samorządowa, który utworzyły PO RP, UW i SKL-RNP, w 2006 roku ubiegał się o reelekcję z komitetu PiS, natomiast w 2010 roku wystartował z własnego komitetu. W Kołobrzegu w 2002 roku pre-zydentem został H. Bieńkowski z UW, startujący z komitetu „CentroPrawica Razem”, który tworzyły PO RP, PiS oraz Wspólnota Samorządowa „Razem dla Kołobrzegu” (której twór-cami była UW oraz była AWS), natomiast w latach 2006 oraz 2010 wybory prezydenckie wygrał J. Gromek, startujący z komitetu PO RP. Natomiast w Świnoujściu od 2002 roku w każdej kolejnej elekcji zwyciężał kandydat partyjny J. Żmurkiewicz, startujący w 2002 roku z komitetu SLD-UP, w 2006 roku z komitetu LiD, a w 2010 roku z komitetu SLD (Chro-bak 2010a: 71–72; 2010e: 40–69; 2014d: 79–103; 2014e: 195–461).
Badając zwycięstwa kandydatów bezpartyjnych oraz partyjnych na urzędy prezydentów miast, można stwierdzić, że wyborcy bardziej niż szyldem partyjnym kierowali się osobą kandydata (należy jednak zaznaczyć, że gdy ugrupowanie polityczne wystawiło popular-nego kandydata, to jak pokazuje m.in. przykład Świnoujścia, miał on bardzo duże szanse na zwycięstwo; trzeba przypomnieć, że w Świnoujściu, w którym większość głosujących mieszkańców miasta niezmiennie od elekcji z 1994 roku do Rady Miasta oraz od 2002 roku na prezydenta miasta wykazuje lewicowe preferencje polityczne; lewica wygrywa elekcje zarówno do Rady Miasta, jak i na prezydenta miasta). Natomiast odwrotnie sytuacja wy-glądała w wyborach do rad miast, gdyż tam wyborcy bardziej zwracali uwagę na nazwę ugrupowania oraz zajmowane przez kandydata miejsce na liście niż na samego pretenden-ta. Mogło to być spowodowane faktem, iż kandydatów na prezydenta jest zdecydowanie mniej i najczęściej są to osoby znane mieszkańcom miasta, a także ze względu na wspo-mnianą dominację kampanii prezydenckiej łatwiej jest ich poznać. Natomiast kandydaci na radnych są mniej rozpoznawalni niż pretendenci do prezydenckiego fotela ze względu na ich dużą liczbę, dlatego wyborcy mają trudności z poznaniem ich wszystkich (Chrobak 2014e: 195–461).
Rezultat analizy zmiany poziomu frekwencji
Po przeanalizowaniu poziomu frekwencji wyborczej na obszarze Pomorza Zachodniego należy stwierdzić, że łączna frekwencja do rad powiatów była najwyższa w odniesieniu do innych szczebli samorządu terytorialnego. Natomiast drugie co do wielkości było zainte-resowanie wyborami do SWZ. Ponadto zarówno łączna frekwencja do rad powiatów, jak i frekwencja do SWZ nie wykazywały w poszczególnych elekcjach dużego zróżnicowania. Łączne zainteresowanie wyborami do rad powiatów wahało się od 47,64 do 49,88%, na-tomiast frekwencja do SWZ wahała się w przedziale od 43,60 do 45,95%. Z kolei zupeł-nie inaczej wyglądało zainteresowazupeł-nie wyborami do rad miast prezydenckich. Frekwen-cja w nich była o wiele niższa. Pod względem niewielkiego zainteresowania wyborami we wszystkich miastach prezydenckich najniekorzystniej prezentują się wybory z 1994 roku. Wówczas to w Szczecinie zanotowano najniższą frekwencję ze wszystkich miast Pomorza Zachodniego (24,10%). W analizowanych miastach w odniesieniu do poszczególnych wy-borów nastąpiły duże wahania frekwencji: w Szczecinie od 24,10 do 42,85%, w Koszalinie od 27,20 do 40,73%, w Świnoujściu od 31,60 do 45,76%, w Stargardzie Szczecińskim od 27,00 do 42,10% i w Kołobrzegu od 27,60 do 47,38% (na podstawie danych PKW; Chrobak
2014d: 106–109). Dane dotyczące frekwencji w wyborach w miastach prezydenckich, do rad powiatów oraz do SWZ z lat 1990–2010 znajdują się w tabeli 1.
Tabela 1 Zainteresowanie wyborami w miastach prezydenckich, do rad powiatów oraz do SWZ w latach 1990–2010 (w %)
Wybory Lata Średnia
1990 1994 1998 2002 2006 2010 RMSa 39,90 24,10 38,65 32,15 42,85 37,45 35,85 PMS Ib --- --- --- 32,15 42,86 37,45 37,48 PMS II --- --- --- 31,81 32,85 25,82 30,16 RMKc 36,08 27,20 39,33 35,99 38,81 40,73 36,35 PMK Id --- --- --- 35,99 38,31 40,73 38,34 PMK II --- --- --- --- --- 31,48 31,48 RMŚe 41,10 31,60 40,86 40,46 45,76 45,54 40,88 PMŚ If --- --- --- 40,47 45,76 45,54 43,92 PMŚ II --- --- --- 39,63 --- --- 39,63 RMSSg 42,10 27,00 39,21 31,35 36,07 37,83 35,59 PMSS Ih --- --- --- 31,34 36,07 37,83 35,08 PMSS II --- --- --- 27,43 27,58 --- 27,50 RMKOi 38,11 27,60 41,36 38,76 43,56 47,38 39,46 PMKO Ij --- --- --- 38,76 43,56 47,38 43,23 PMKO II --- --- --- 33,71 40,08 34,97 36,25 RPk --- --- 47,79 48,69 47,64 49,88 48,70 SWZl --- --- 44,77 43,60 45,57 45,95 44,97
a Rada Miasta Szczecina; b Prezydent Miasta Szczecina – I tura głosowania; c Rada Miasta Koszalina; d Prezydent
Miasta Koszalina – I tura głosowania; e Rada Miasta Świnoujścia; f Prezydent Miasta Świnoujścia – I tura głosowania;
g Rada Miasta Stargardu Szczecińskiego; h Prezydent Miasta Stargardu Szczecińskiego – I tura głosowania; i Rada
Miasta Kołobrzegu; j Prezydent Miasta Kołobrzegu – I tura; k rady powiatów; l SWZ.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Dziennik Urzędowy Województwa Szczecińskiego, nr 15, poz. 212, z 28 maja 1990 roku; Załącznik nr 3 do Obwieszczenia Wojewódzkiego Komisarza Wyborc-zego w Koszalinie z dnia 28 maja 1990 roku; Obwieszczenie Wojewódzkiego Komisarza WyborcWyborc-zego w Koszalinie z dnia 28 maja 1990 roku; Dziennik Urzędowy Województwa Szczecińskiego, poz. 65, nr 8 z 21 czerwca 1994 roku; Dziennik Urzędowy Województwa Koszalińskiego, poz. 52, nr 13 z 5 lipca 1994 roku; Dz.U. 1998, nr 131, poz. 861; Dz.U. 2002, nr 190, poz. 1593; na podstawie danych PKW.
Po przeanalizowaniu frekwencji wyborczej w latach 1990–2010 można przyjąć założenie, że im niższe są zainteresowanie wyborami, to o wyniku głosowania decydują tzw. żelazne elektoraty poszczególnych formacji politycznych. Jednak trudno jest jednoznacznie stwier-dzić, jaki wpływ na wyniki wyborów samorządowych w omawianych miastach miała niska frekwencja wyborcza.
Efekt badań zainteresowania mediów lokalnych wyborami samorządowymi Po przeanalizowaniu zainteresowania mediów lokalnych poszczególnymi kampaniami wy-borczymi do władz samorządowych oraz przebadaniu, na czym głównie koncentrowała się ich uwaga, można wyróżnić trzy okresy.
Pierwszy obejmuje dwie pierwsze elekcje, z lat 1990 i 1994. Wówczas bezpośrednio wy-bieraliśmy tylko przedstawicieli do rad poszczególnych gmin, co siłą rzeczy powodowa-ło, że cała uwaga mediów i wyborców skupiała się na pretendentach do foteli radnych. Ist-niejące w tym czasie sejmiki samorządowe województw nie koncentrowały na sobie uwa-gi wyborców, gdyż wybory do nich odbywały się na zasadzie pośredniej, polegającej na tym, iż to poszczególne rady gmin oddelegowywały do nich swoich przedstawicieli. Tak-że sztaby wyborcze poszczególnych komitetów koncentrowały się na eksponowaniu swo-ich kandydatów do rady miasta. Najczęstszymi materiałami wyborczymi wykorzystywa-nymi w czasie kampanii były ulotki oraz plakaty. Należy zaznaczyć, że każdy z kandyda-tów wykonywał swoje ulotki (szata graficzna itp.) według własnego pomysłu. Innym spo-sobem zwrócenia na siebie uwagi były spotkania z wyborcami, najczęściej w formie fe-stynów. Wówczas mieszkańcy miasta mieli okazję porozmawiać z kandydatami (Chrobak 2014e: 53–138).
Sytuacja nieznacznie się zmieniła po reformie administracyjnej z 1999 roku. Wówczas to wybory na trzecią kadencję samorządu (które odbyły się w 1998 roku, ale według nowe-go podziału administracyjnenowe-go kraju) rozszerzyły się o bezpośrednie wybory do rad reak-tywowanych powiatów oraz do sejmików wojewódzkich, w miejsce pośrednich wyborów do sejmików samorządowych. Mimo że w Szczecinie wybieraliśmy swoich przedstawicie-li zarówno do Rady Miasta Szczecina (RMS), jak i do SWZ, to główna uwaga mediów na-dal była skupiona na kandydatach do RMS, o czym świadczyła liczba poświęconych im artykułów prasowych. Jednak należy podkreślić, że mimo iż elekcja do władz miejskich Szczecina koncentrowała na sobie główną uwagę lokalnej prasy, to w odniesieniu do kolej-nych wyborów do SWZ lokalna prasa pierwszym wyborom do Sejmiku poświęciła najwię-cej miejsca. Zapewne było to spowodowane tym, że były to pierwsze bezpośrednie wybo-ry (Chrobak 2014e: 139–194).
Diametralna zmiana nastąpiła podczas elekcji w 2002 roku, kiedy wprowadzono bezpo-średnie wybory wójtów, burmistrzów oraz prezydentów miast. Wówczas jeszcze nie było wiadomo, w którą stronę skieruje się zainteresowanie lokalnej prasy. Odpowiedź stała się możliwa zaraz po zakończeniu elekcji. Okazało się, że atrakcyjniejsi dla lokalnych mediów byli kandydaci na prezydenta Szczecina niż do RMS czy SWZ. Oczywiście podczas pierw-szych tego typu wyborów można było założyć, że media zainteresowały się bezpośredni-mi wyborabezpośredni-mi prezydenta bezpośredni-miasta ze względu na tę nową formę elekcji. Także kobezpośredni-mitety wy-borcze starały się najbardziej wyeksponować swoich kandydatów na prezydenta Szczeci-na. Część komitetów, jak komitet Teresy Lubińskiej czy Andrzeja Łuszczewskiego, powsta-ła wokół kandydata na prezydenta miasta (Chrobak 2014e: 195–461).
Zaczęły się także zmieniać techniki promocji oraz reklamy politycznej stosowane pod-czas prowadzenia kampanii wyborczych. Od tego pod-czasu możemy powiedzieć, że nastą-piła profesjonalizacja kampanii wyborczych. Część komitetów zaczęła ujednolicać swo-je materiały wyborcze, aby kolorystyką czy szatą graficzną kojarzyły się z danym komite-tem. Wówczas ich kandydaci nie mogli tworzyć materiałów wyborczych wedle własnego uznania. W ten sposób postępowały komitety Wspólnota 2002, POPiS dla Szczecina (choć za zgodą władz partyjnych w Warszawie dopuszczono u niektórych kandydatów pewne
odstępstwa od przyjętego szablonu, chodzi m.in. o ulotki A. Litwińskiego oraz A. Prze-wody) czy Teresy Lubińskiej. Jednak najlepiej pod tym względem wypadł komitet SLD-UP. Oprócz pełnego ujednolicenia materiałów wyborczych ostatnia strona każdej ulotki po-szczególnych pretendentów do Rady Miasta była poświęcona kandydatowi na prezyden-ta Szczecina. Ujednolicenie materiałów wyborczych miało m.in. spowodować, aby nie tyl-ko sam kandydat, ale także szyld ugrupowania od razu był widoczny dla wyborcy. Chodzi-ło o to, żeby w pierwszej kolejności reklamować partię lub komitet wyborczy, a dopiero po-tem poszczególnych kandydatów (Chrobak 2010a: 68; 2014e: 53–461).
Aby zobaczyć, czy tak duże zainteresowanie lokalnych mediów wyborami prezydenta Szczecina nie było spowodowane faktem, że były to pierwsze bezpośrednie wybory głowy miasta, należało poczekać do kolejnej elekcji samorządowej. W 2006 roku mieliśmy znacz-nie czytelznacz-niejszy obraz sytuacji. Wtedy to znacz-nie tylko główznacz-nie media były skoncentrowane na kampanii do prezydenckiego fotela, gdyż co ważniejsze, skupione na niej były także szta-by poszczególnych komitetów wyborczych. W tym momencie wybory do Rady Miasta ze-szły na drugi plan. Starano się, aby to kandydat na prezydenta Szczecina stał się tzw. lo-komotywą wyborczą dla poszczególnych komitetów i ich list do RMS. Jednak nie wszyst-kim komitetom to się udało. Wydaje się, że tak zdefiniowane zadanie wykonał J. Piechota oraz w mniejszym stopniu T. Lubińska, natomiast w przypadku P. Krzystka sytuacja była odwrotna, gdyż to komitet okazał się jego lokomotywą wyborczą. Świadczył o tym fakt, iż w przypadku J. Piechoty jego poparcie było znacznie większe niż komitetu LiD, w przy-padku T. Lubińskiej poparcie jej było podobne do notowań PiS, a poparcie deklarowane dla P. Krzystka było o wiele mniejsze niż poparcie odnotowywane przez PO RP (Chrobak 2008d: 35–37; 2014e: 53–461).
W 2006 roku wszystkie liczące się komitety wyborcze, jak PO RP, PiS czy LiD, prowadzi-ły już w pełni profesjonalne kampanie wyborcze. Należy podkreślić, że komitety, zwłaszcza dużych partii politycznych, prowadzenie kampanii w dużym stopniu oparły na organizowa-niu konferencji prasowych swoich kandydatów na prezydenta, podczas których omawia-no poszczególne punkty programu, a niekiedy krytycznie odomawia-noszoomawia-no się do działań kon-kurentów. Mówiąc o reklamie wyborczej, należy zauważyć, że mieliśmy szeroko rozwinię-tą reklamę: wizualną (ulotki, plakaty, reklamę wielkopowierzchniową na billboardach, spe-cjalne plakaty umieszczane na środkach komunikacji miejskiej, banery oraz reklamę w pra-sie, a także w specjalnie wydawanych z tej okazji przez niektóre komitety broszurach in-formacyjnych, przypominających wyglądem lokalne dzienniki), audiowizualną i audytywną (zamieszczano spoty wyborcze w lokalnej telewizji oraz radiu) oraz interaktywną (komitety, partie polityczne, a zwłaszcza poszczególni kandydaci na prezydenta tworzyli strony www, na których zamieszczali informacje na swój temat, jak: życiorys, opis działalności zawodo-wej, oraz politycznej, program, zdjęcia, spoty wyborcze itp.). Na szeroką skalę prowadzo-no marketing bezpośredni, polegający na rozsyłaniu ulotek wyborczych za pomocą poczty tradycyjnej (metoda ta była stosowana już w 2002 roku) oraz poczty elektronicznej. Szero-ko wySzero-korzystywana była także sprzedaż osobista (oprócz tradycyjnego organizowania fe-stynów czy konwencji wyborczych, podczas których wyborcy mieli możliwość osobistego kontaktu i rozmowy z kandydatem, poszczególni pretendenci prowadzili tzw. kampanię od drzwi do drzwi, osobiście odwiedzając wyborców w ich domach i wręczając im swoje ulot-ki; ewentualnie w zastępstwie kandydatów ulotki były roznoszone przez członków komite-tów wyborczych lub osoby przez nich wynajęte). W stosunku do 2002 roku bardzo szero-ko rozwinęło się także wręczanie różnego rodzaju gadżetów wyborczych, od tradycyjnych
