Charakterystyka geochemiczna najstarszej soli kamiennej (Na1) w rejonie
Zatoki Puckiej
Hanna Tomassi-Morawiec*
Geochemistry of the Zechstein Oldest Rock Salt (Na1) in the Puck Bay region (northern Poland). Prz. Geol., 51: 693– S u m m a r y. Geochemical data were correlated with the results of detailed sedimentological studies of Czapowski (1998). Chemical and mineralogical compositions of the lithological facies Na1A and Na1B vary. Pure halite facies is characterized by higher average content of NaCl and Br than clayey halite facies is. Clayey halite facies is distinguished by higher average concentrations of Ca, K, Mg, SO4, and water-insoluble residue, and thus by higher content of sulphates and terrigenous material. The bromine content in the
Zechstein Oldest Rock Salt indicates that rock salts originated due to evaporation of marine waters. The bromine content distribution (or Br/Cl coefficient values) in the salt profiles from the “basin” areas enables a correlation of the salt series. Correlated halite precip-itated from the parent brines which underwent similar changes of the salinity at the same time. In lagoons and salt pans, which were formed in the areas of Jastrzêbia Góra and W³adys³awowo basins at the end of Na1 sedimentation, the salinity of the parent brines was the highest. At the time, these areas were probably isolated from the open sea. The areas of other depressions and shoal areas belonged to zones of permanent water exchange.
Key words: salt rock, geochemistry, bromine, Puck Bay, Zechstein
Cechsztyñska formacja najstarszej soli kamiennej (Na1) — chlorkowe ogniwo najstarszego cyklotemu PZ1 (werra) — w rejonie Zatoki Puckiej osadza³a siê w brze¿nej, zró¿nicowanej facjalnie czêœci polskiego basenu cechsztyñskie-go (Peryt i in., 1992). Du¿a stabilnoœæ tektoniczna obszaru, a tak¿e niewielka mi¹¿szoœæ nadk³adu umo¿liwi³y zacho-wanie siê pierwotnego zró¿nicowania osadów chlorko-wych zarówno pod wzglêdem ich wykszta³cenia, jak i sk³adu mineralogicznego.
Na obszarze wyniesienia £eby najstarsza sól kamienna wystêpuje w formie pok³adu nachylonego pod niewielkim k¹tem na SSE. Seria solna zalega na utworach siarczano-wych anhydrytu dolnego (A1d), a jej nadk³ad stanowi ogniwo siarczanowe anhydrytu górnego (A1g). Mi¹¿szoœæ ogniwa chlorkowego zmienia siê od 0 do 225,7 m i œrednio wynosi 127,4 m. Obserwuje siê bardzo wysok¹ odwrotn¹ korelacjê pomiêdzy mi¹¿szoœci¹ anhydrytu dolnego a mi¹¿szoœci¹ najstarszej soli kamiennej.
Szczegó³owe badania facjalne i sedymentologiczne Na1 wykona³ Czapowski (1983, 1987, 1998). Wyró¿ni³ on dwie odmiany litofacjalne — sole „czyste” stanowi¹ce mniej wiêcej 2/3 objêtoœci Na1 na badanym obszarze, zawieraj¹ce w ró¿nej formie anhydryt i polihalit, ale ubo-gie w materia³ terygeniczny, i sole „zanieczyszczone” (zai-lone) cechuj¹ce siê wiêksz¹ domieszk¹ siarczanów oraz du¿ym udzia³em substancji ilastej. Sole zanieczyszczone wystêpuj¹ zazwyczaj w stropowej czêœci Na1. Ponadto w obrêbie Na1 wystêpuj¹ przewarstwienia anhydrytu œródsol-nego (do 35,0 m mi¹¿szoœci — Zdrada IG–6; Peryt & Kova-levich, 1996), polihalitu (do 6,5 m — Ch³apowo IG–1) i chlorkowych soli potasowo-magnezowych (do 14,1 m — Cha³upy IG–3; Werner, 1972; Stêpniewski, 1973).
Facje solne
Rozwój facji solnych by³ uwarunkowany morfologi¹ dna basenu, która zosta³a ukszta³towana w wyniku zró¿ni-cowanej sedymentacji anhydrytu dolnego (Peryt, 1994). W chwili rozpoczêcia sedymentacji Na1 basen by³ zró¿nico-wany na partie p³ytsze, takie jak p³ycizny siarczanowe: S³awoszynka–Mieroszyna, Swarzewa i Zdrady, oraz partie g³êbsze, czyli tzw. baseny: Jastrzêbiej Góry,
W³adys³awo-wa, LiseW³adys³awo-wa, Werblini, Pucka–Jastarni i Dêbek (ryc.1). W miarê postêpuj¹cej ewaporacji obszary basenowe uleg³y stopniowemu wype³nianiu osadami chlorkowymi i ró¿nice w morfologii zbiornika zaczê³y siê zacieraæ. Obszary base-nów zamieni³y siê w laguny lub panwie solne, a facje g³êbokowodne na pierwotnych obszarach basenowych zosta³y stopniowo zast¹pione przez coraz p³ytsze.
Badania geochemiczne najstarszej soli kamiennej na wyniesieniu £eby
Na wyniesieniu £eby wykonano 108 otworów wiertni-czych, z czego wiêkszoœæ zlokalizowana jest w rejonie Zato-ki PucZato-kiej. W badaniach geochemicznych wykorzystano wyniki analiz chemicznych próbek materia³u rdzeniowego z 84 otworów wiertniczych. Wyniki analiz pochodz¹ z ró¿-nych lat i dotycz¹ ró¿nego rodzaju próbek (tab. 1).
Analizy chemiczne próbek bruzdowych by³y wykony-wane dla celów dokumentacji z³o¿owych. Z kolei badania prowadzone w latach osiemdziesiatych by³y nastawione g³ównie na oznaczenia zawartoœci bromu w próbkach. Do analiz oddawano najczystsze fragmenty halitytów. Precyzja stosowanej ówczeœnie metody rentgenospektralnej, osza-cowana za pomoc¹ metody par i wyra¿ona b³êdem wzglêd-nym wynosi: dla poziomu zawartoœci poni¿ej 80 ppm — 10,9%, a dla poziomu zawartoœci powy¿ej 80 ppm — 8% (Tomassi-Morawiec, 1990). Precyzja metody obliczona przez Stêpniewskiego (1973) na podstawie kilkunastokrotnego pomiaru zawartoœci bromu w jednej próbce (œrednia zawar-toœæ 254 ppm) i wyra¿ona b³êdem wzglêdnym wynosi 5,9%. Próbki punktowe, analizowane w 2000 r., w znacznym stopniu pochodz¹ z wierceñ po³o¿onych na zachód i po³udnie od rejonu Zatoki Puckiej (£eba, Bia³ogarda, Opa-lino, Orle, Mi³oszewo). Maj¹c na celu oznaczenie zawarto-œci, oprócz bromu, wielu innych pierwiastków œladowych (które mog¹ byæ zwi¹zane z domieszkami innych faz mine-ralnych) starano siê, aby próbki by³y reprezentatywne, tzn. nie usuwano z halitytów domieszek. Na podstawie kilku-nastokrotnego pomiaru zawartoœci Br i Sr w jednej próbce soli kamiennej okreœlono precyzjê metody rentgenospek-tralnej. Dla oznaczeñ koncentracji bromu (œrednia zawar-toœæ: 234 ppm) wynosi ona (wyra¿ona b³êdem wzglêdnym): 0,9% , a dla Sr (œrednia zawartoœæ: 122 ppm) — 0,6%.
Wyniki badañ geochemicznych powi¹zano z rezultata-mi badañ sedymentologicznych Czapowskiego (1998). *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,
Poszczególne grupy wyników by³y opracowywane oddzielnie. Zestawiono je w tabelach, dziel¹c na zbiory reprezentuj¹ce obie odmiany litofacjalne, poszczególne œrodowiska sedymentacji, a tak¿e poszczególne otwory wiertnicze. Dla wyró¿nionych zbiorów próbek bruzdo-wych i punktobruzdo-wych obliczono parametry statystyczne oznaczonych sk³adników, takie jak: wartoœci minimalne, maksymalne i œrednie (œredni¹ wa¿on¹, œredni¹ arytme-tyczn¹, œredni¹ geometryczn¹, medianê). Wyniki analiz zosta³y te¿ opracowane graficznie. Wykonano wiele wykresów i map ilustruj¹cych rozk³ad zawartoœci pier-wiastków w serii solnej (Tomassi-Morawiec, 2002).
Geochemia bromu
Niezwykle u¿yteczn¹ rolê w badaniach geochemicz-nych utworów solgeochemicz-nych pe³ni brom. Jest to pierwiastek œla-dowy, który w minera³ach chlorkowych podstawia diadochowo chlor, a jego zawartoœæ w chlorkowych mine-ra³ach solnych jest œciœle uzale¿niona od zawartoœci tego pierwiastka w macierzystej solance. W miarê postêpu ewa-poracji jego zawartoœæ roœnie zarówno w roztworze, jak i kolejnych generacjach chlorków. Obliczona na podstawie wspó³czynnika podzia³u zawartoœæ bromu dla pierwszych halitów wynosi ok. 75 ppm (Holser, 1966). Wed³ug Walaszki (1956) pierwsze hality zawieraj¹ ok. 68 ppm bro-mu, ale w momencie pojawienia siê pierwszych minera³ów
potasowych hality zawieraj¹ ju¿ ok. 270 ppm, po czym zawartoœæ ta stopniowo roœnie do ok. 630 ppm. Przyjmuje siê, ¿e sole pierwotne, powsta³e wskutek ewaporacji wody morskiej, to hality o zawartoœci bromu powy¿ej 40 ppm, natomiast hality o koncentracji bromu od 1 do 20 ppm — to sole wtórne utworzone w wyniku rozpuszczenia soli pier-wotnych i odparowania tak powsta³ych roztworów (Hol-ser, 1970, 1979; Holser & Wilgus, 1981; Wilgus & Hol(Hol-ser, 1984). W przypadku próbek zanieczyszczonych domiesz-kami, takimi jak siarczany (w struktury których brom nie wchodzi) wygodnie jest pos³ugiwaæ siê wspó³czynnikiem bromochlorowym:
Br x 103
Cl
Wed³ug opracowanej przez Walaszkê (1956) skali nor-malnych koncentracji bromu w chlorkach, wspó³czynnik bromochlorowy dla pierwszych halitów krystalizuj¹cych z wody morskiej w procesie ewaporacji wynosi ok. 0,1. W okresie wytr¹cania siê samego chlorku sodu wartoœæ wspó³czynnika zmienia siê od 0,1 do ok. 0,4, a w strefach soli potasowych wynosi powy¿ej 0,4.
Analiza zawartoœci bromu umo¿liwia przeœledzenie historii zasolenia zbiornika w ró¿nych jego strefach. Mo¿na porównaæ, jakim zmianom podlega³y stê¿enia macierzystych roztworów w ró¿nych œrodowiskach depo-zycji, a tak¿e okreœliæ, które partie zbiornika i na jakim
eta-S³1 Su2 Li1 Su1 K³4 K³2 G³1 Ch1 M4 M1 R1 St1 M6 M2 R2 Le1 G1 Wa1 G2 Z8 Z7 Z6 Z4 Po1 Pu2 Sw6 Sw10 Sw7 Sw2 Sw8 Sw9 Cha2 Sw3 W2 Cha3 W1 W3 Ch2 C1 Ch4 Ch3 M5 R3 T1 JG1 JG2 CM1 CM2 Os1 Os2 K2 K1 Wi1 p³ycizna shoal strefa sk³onu slope basen basin otwór wiertniczy borehole
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
B
A
£
T
Y
K
B
A
L
T
I
C
IX
0 1 2 3 4 5 km W1 WARSZAWA 2 0° 50°Ryc. 1. Rozmieszczenie g³ównych elementów morfologicznych basenu depozycyjnego utworów najstarszej soli kamiennej w rejonie Zatoki Puckiej (wg Czapowski, 1998); I — basen Jastrzêbiej Góry; II — basen W³adys³awowa; III — basen Lisewa; IV — basen Wer-blini; V — basen Pucka–Jastarni; VI — basen Dêbek; VII — p³ycizna S³awoszynka–Mieroszyna; VIII — p³ycizna Swarzewa; IX — p³ycizna Zdrady
Fig. 1. Distribution of the main morphological elements in the Oldest Rock Salt sedimentation basin in the Puck Bay region (after Cza-powski, 1998); I —Jastrzêbia Góra basin; II —W³adys³awowo basin; III — Lisewo basin; IV — Werblinia basin; V — Puck–Jastarnia basin; VI — Dêbki basin; VII — S³awoszynko–Mieroszyno shoal; VIII — Swarzewo shoal; IX — Zdrada shoal
pie sedymentacji chlorkowej mia³y czêstszy kontakt z otwartym basenem morskim, a które by³y bardziej izolo-wane. Zawartoœæ bromu pozwala tak¿e odró¿niæ pierwotne chlorki od wtórnych — wytr¹conych z solanek, które powsta³y z rozpuszczenia soli pierwotnych.
Ogólna charakterystyka sk³adu chemicznego najstarszej soli kamiennej w rejonie Zatoki Puckiej
W celu przedstawienia ogólnej charakterystyki sk³adu chemicznego soli najstarszych i wychwycenia g³ównych Rodzaj próbek Sample types Liczba opróbowanych wierceñ Number of sampled boreholes Oznaczenia chemiczne i mineralogiczne (liczba zanalizowanych próbek)
Chemical and mineralogical investigations (number of analyzed samples) Metoda analityczna (aparatura badawcza) Analytical method (analytical equipment) Wykonawca analiz Analytical laboratory
Okres wykonania analiz
Period of analyses realization Próbki bruzdowe halitytów Channel samples of halite 66 Na, K, Ca, Mg, Cl, SO4, Br, H2O (105oC), czêœci nierozpuszczalne w wodzie water–insoluble residue (5359) klasyczne classic G³ówne LaboratoriumChemiczne IG Central Chemical Laboratory of Geological Institute Lata 60. i 70. XX w. 60's and 70's of XXth century Próbki punktowe halitytów Point samples of halite 55 Br (738) XRF (spektrometr fluorescencyjny f-my Rigaku Denki Co., Ltd)
(X-ray fluorescence spectrometer of Rigaku
Denki Co., Ltd)
Zak³ad Geochemii i Chemii Analitycznej oraz Zak³ad
Geologii Regionalnej i Badañ Podstawowych Gór
Œwiêtokrzyskich IG Department of Geochemistry
and Analytical Chemistry and Department of Regional
Geology and Basic Studies of Holy Cross Mountains
(Geological Institute)
1983–1984 r. K (447)
XRF(spektrometr fluorescencyjny f–my Rigaku Denki Co., Ltd)
(X–ray fluorescence spectrometer of Rigaku Denki Co., Ltd) fotometria p³omieniowa flame photometry Cl (499) argentometryczna wg Mohra argentometric after Mohr procedure Na, K, Ca, Mg, Cl, SO4, Br, H2O (105oC), czêœci nierozpuszczalne w wodzie water–insoluble residue (50) klasyczne classic analiza fazowa
mineral composition analyse (492)
XRD (dyfraktometr rentgenowski Geigerflex f–my Rigaku Denki Co.,
Ltd) (Geigerflex X–ray diffractometer of Rigaku Denki Co., Ltd) zawartoœæ anhydrytu i polihalitu anhydrite and polyhalite
content (469) Próbki punktowe halitytów Point samples of halite 23
K, Mg, Ca (121) Solaar 939 firmy ATIASA (spektrometr Unicam) (Solaar 939 spectrometer of ATI Unicam Co.) Centralne LaboratoriumChemiczne PIG Central Chemical Laboratory of Polish Geological Institute 2000 r. Br, Ba, Co, Cr, Cu, Ni, Pb,
Rb, Sr, V, Zn (309) XRF (spektrometr fluorescencyjny WD–XRF model PW 2400 firmy Philips) (WD-XRF fluorescence spectrometer PW model of Philips Co.) Substancja nierozpuszczalna w wodzie wyseparowana z halitytów Insoluble-water residue separated from halite 23
Al2O3, SiO2, Na, K, Ca, Mg,
F, Cl, SO4, Ba, Co, Cr, Cu,
Ga, Mo, Sr, Zn (29) Br i Cd (11)
Tab. 1. Badania chemiczne i mineralogiczne najstarszej soli kamiennej z rejonu Zatoki Puckiej Table 1. Chemical and mineralogical investigations of the Oldest Rock Salt from Puck Bay region
ró¿nic pomiêdzy sk³adem chemicznym obu odmian litofa-cjalnych wykonano wykresy s³upkowe ilustruj¹ce œredni¹ wa¿on¹ zawartoœæ poszczególnych oznaczonych sk³adni-ków dla ca³ego zbioru próbek bruzdowych, zbioru próbek soli „czystych” i zbioru próbek soli „zanieczyszczonych” (ryc. 2). Œrednie wa¿one dla ca³ego zbioru s¹ zbli¿one do œrednich wa¿onych dla soli Na1A, poniewa¿ sole „czyste” dominuj¹ w badanym materiale. Sole „czyste” odznaczaj¹ siê wy¿sz¹ œredni¹ wa¿on¹ zawartoœci¹ chlorku sodu (96,74%) od soli „zanieczyszczonych” (95,15%), a tak¿e wy¿sz¹ œredni¹ zawartoœci¹ bromu (odpowiednio: 105 i 84 ppm). Zawartoœæ bromu w ca³ym zbiorze próbek bruzdo-wych waha siê w granicach 29–2175 ppm i dla zdecydowa-nej wiêkszoœci próbek oznaczone koncentracje tego pierwiastka przekraczaj¹ 40 ppm. Wy¿sza œrednia
koncen-tracja bromu w solach „czystych” œwiadczy o tym, ¿e sole te wytr¹ca³y siê z solanek o wy¿szych stê¿eniach. Sole „zanieczyszczone”, w porównaniu z solami „czystymi”, odznaczaj¹ siê wy¿szymi œrednimi koncentracjami czêœci nierozpuszczalnych (odpowiednio: 0,34 i 0,089%) i siar-czanów (anhydrytu i polihalitu), o czym œwiadcz¹ wy¿sze œrednie wa¿one zawartoœci Ca (odpowiednio: 0,86 i 0,79%), K (0,348 i 0,092%), Mg (0,13 i 0,04%) i jonu siar-czanowego (2,90 i 2,08%).
Na ryc. 3 zilustrowano zmiennoœæ œredniej wa¿onej zawartoœci wyró¿nionych sk³adników w halitytach, w zale¿noœci od œrodowiska powstawania. Poszczególne s³upki odpowiadaj¹ coraz p³ytszym œrodowiskom depozycji: od g³êbokiego basenu poprzez facje lagunowe po facjê p³ycizny siarczanowo-solnej. Zawartoœæ chlorku sodu w
Na1 Na1A 94,0 94,5 95,0 95,5 96,0 96,5 97,0 NaCl(%) 0,74 0,76 0,78 0,80 0,82 0,84 0,86 Ca(%)
Na1B Na1 Na1A Na1B
Na1 Na1A 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 czêœcinierozpuszczalne(%) water -insolubleresidue(%) 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 SO (%) 4
Na1B Na1 Na1A Na1B
Na1 Na1A 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 K(%) 0 40 100 120 Br(ppm) Na1B 80 60 20
Na1 Na1A Na1B
Na1 Na1A 0,00 0,05 0,10 0,15 Mg(%) 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 Br/Cl × 10 3
Na1B Na1 Na1A Na1B
Ryc. 2. Œrednia wa¿ona zawartoœæ NaCl, Ca, K, Mg, SO4, Br i czêœci nierozpuszczalnych w wodzie oraz œrednia wa¿ona wartoœæ wspó³czynnika bromochlorowego w najstarszej soli kamiennej (Na1) na wyniesieniu £eby; Na1 — najstarsza sól kamienna; Na1A — najstarsza sól kamienna (sole „czyste); Na1B — najstarsza sól kamienna (sole „zanieczyszczone”)
Fig. 2. Weighted mean of NaCl, Ca, K, Mg, SO4, Br, and water-insoluble residue content and weighted mean of bomochlorine coefficient value in the Oldest Rock Salt (Na1) from the £eba elevation area; Na1 — the Oldest Rock Salt; Na1A — the Oldest Rock Salt (pure halite); Na1B — the Oldest Rock Salt (clayey halite)
obrêbie soli „czystych” maleje wraz ze sp³ycaniem siê œro-dowiska; równoczeœnie wzrasta koncentracja siarczanu wapnia i czêœci nierozpuszczalnych. Wzrost koncentracji tych sk³adników by³ najprawdopodobniej zwi¹zany z
dop³ywami œwie¿ych wód i z ich transportem z terenów wynurzonych. Koncentracje K, Mg i Br na ogó³ rosn¹ w kierunku p³ytszych facji. Najwy¿sz¹ œredni¹ wa¿on¹ tych pierwiastków (odpowiednio: 1,495, 0,91%, 259 ppm) 75,0 80,0 85,0 90,0 95,0 100,0
I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA
Na1A Na1B Na1A Na1B
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 IIIB IV IIIB IV NaCl(%) Ca(%) 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA
Na1A Na1B Na1A Na1B
IIIB IV IIIB IV czêœcinierozpuszczalne(%) water -insolubleresidue(%) SO (%) 4 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 0 50 100 150 200 250 300
I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA
Na1A Na1B Na1A Na1B
IIIB IV IIIB IV K(%) Br(ppm) 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6
I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA I II III IIIA IIIB IV V II III IIIA
Na1A Na1B Na1A Na1B
IIIB IV IIIB IV Mg(%) Br/Cl × 10 3 0,3 0,5 0,7 0,9 0,1
Ryc. 3. Œrednia wa¿ona zawartoœæ NaCl, czêœci nierozpuszczalnych w wodzie, Ca, SO4, K, Mg, Br i œrednia wa¿ona wartoœæ wspó³czyn-nika bromochlorowego w poszczególnych facjach najstarszej soli kamiennej (Na1) na wyniesieniu £eby; Na1A — najstarsza sól kamien-na (sole „czyste); Na1B — kamien-najstarsza sól kamienkamien-na (sole „zanieczyszczone”); I — g³êboki otwarty basen solny; II — p³ytki otwarty basen solny; III — laguna solna; IIIA — g³êboka laguna solna; IIIB — p³ytka laguna solna; IV — panew solna/salina; V — p³ycizna sol-no-siarczanowa/laguna siarczanowo-solna
Fig. 3. Weighted mean of NaCl, water-insoluble residue Ca, SO4, K, Mg, Br content and weighted mean of bromochlorine coefficient value in the facies of the Oldest Rock Salt (Na1) from £eba elevation; Na1 — the Oldest Rock Salt; Na1A — the Oldest Rock Salt (pure halite); Na1B — the Oldest Rock Salt (clayey halite); I — open deep salt basin facies; II — open shallow salt basin facies; III — salt lagoon facies; IIIA — deep salt lagoon facies; IIIB — shallow salt lagoon facies; IV — salt pan/salina; V — sulphate-salt lagoon facies
wyró¿niaj¹ siê sole powsta³e w œrodowisku panwi solnej, co œwiadczy o wysokich stê¿eniach macierzystych roztwo-rów w tym œrodowisku i o obecnoœci w solach kamiennych soli potasowo-magnezowych (zarówno polihalitu jak i chlorków). Obszary te musia³y byæ okresowo w znacznym stopniu izolowane od dop³ywów œwie¿ych wód rozcieñ-czaj¹cych macierzyste solanki. Facja p³ycizny siarczano-wo-solnej wyró¿nia siê najni¿sz¹ œredni¹ zawartoœci¹ NaCl, najwy¿sz¹ œredni¹ zawartoœci¹ Ca i SO4, najni¿sz¹
œredni¹ koncentracj¹ Br i niskimi œrednimi koncentracjami K i Mg. Utwory te, zbudowane naprzemiennie z warstw siarczanu wapnia i halitu, sedymentowa³y prawdopodob-nie w warunkach niskich stê¿eñ, oscyluj¹cych wokó³ punk-tu nasycenia dla halipunk-tu (Tomassi-Morawiec, 2001).
W solach litofacji Na1B œrednia zawartoœæ NaCl nie-znacznie roœnie w kierunku œrodowisk coraz p³ytszych.
WyraŸnie wzrasta te¿ zawartoœæ materia³u terygenicznego wskazuj¹c na coraz silniejsze oddzia³ywanie l¹du. Zmniej-szaj¹ce siê na ogó³ koncentracje K, Mg, Br, Ca i SO4 w
miarê sp³ycania siê œrodowiska wskazuj¹ na coraz ni¿sze stê¿enia macierzystych roztworów oraz na coraz mniejsz¹ domieszkê polihalitu w facjach bardziej p³ytkowodnych.
Rozk³ad zawartoœci pierwiastków chemicznych w profilach Na1 z poszczególnych otworów wiertniczych
W celu przeœledzenia zmian warunków zasolenia w zbiorniku sedymentacyjnym, dla serii solnych z wszyst-kich zbadanych otworów wiertniczych, sporz¹dzono wykresy zmiennoœci zawartoœci bromu w profilach piono-wych za pomoc¹ wspó³czynnika bromochlorowego. Dla serii solnych, które mia³y archiwalne wyniki badañ próbek
660 680 700 720 740 760 780 800 820 840 0,0 0,5 1,0 1,5 Na1A A1s 660 680 700 720 740 760 780 800 820 840 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 660 680 700 720 740 760 780 800 820 840 0,0 0,2 A1g A1d sól kamienna "czysta" pure halite próbki bruzdowe channel samples g³êbokoœæ (m) depth (m) Ca K anhydryt anhydrite próbki punktowe point samples III I g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m) Ca (%) K (%) Mg (%) Br/Cl × 103
Ryc. 4. Rozk³ad zawartoœci bromu, wapnia, potasu i magnezu w profilu formacji najstarszej soli kamiennej w otworze wiertni-czym Czarny M³yn IG–2; A1g — anhydryt górny; Na1A — najstarsza sól kamienna „czysta”; A1s — anhydryt œródsolny; A1d — anhydryt dolny; I — facja g³êbokiego otwartego basenu solnego; III — facja laguny solnej;
Fig. 4. Distribution of bromine, calcium, potassium and magnesium content in the Oldest Rock Salt in the borehole Czarny M³yn IG–2; A1g — Upper Anhydrite; Na1A — the Oldest Rock Salt (pure halite); A1s — intrasalt anhydrite; A1d — Lower Anhydrite; I — open deep salt basin facies; III — salt lagoon facies
bruzdowych, wykonano tak¿e podobne wykresy ilustruj¹ce zmiennoœæ zawartoœci Ca, K i Mg. Na wykresy ilustruj¹ce rozk³ad wspó³czynnika Br/Cl naniesiono wartoœci wpó³czynników bromochlorowych dla próbek punkto-wych.
Obszary basenowe. Serie solne zwi¹zane z obszarami tzw. basenów s¹ wykszta³cone g³ównie w litofacji soli „czystych” i przez wiêksz¹ czêœæ okresu sedymentacji two-rzy³y siê w warunkach basenowych. Stropowe odcinki kompleksu Na1A powsta³y w œrodowiskach p³ytko-wodnych. Profile z obszarów basenowych reprezentuj¹ w miarê pe³ny zapis sedymentacji utworów chlorkowych i dlatego s¹ najlepszym materia³em dla analizy zmian zaso-lenia wód w obrêbie danego basenu.
Profile bromochlorowe serii solnych z ró¿nych obsza-rów basenowych ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹. Otwór Czarny
M³yn IG–2 reprezentuje basen Jastrzêbiej Góry (ryc. 4). Halityty wystêpuj¹ce w samym sp¹gu charakteryzuj¹ siê wartoœciami wspó³czynnika bliskimi 0,1, a wiêc w³aœciwy-mi dla pierwszych halitów wytr¹caj¹cych siê z wody mor-skiej w wyniku ewaporacji. Ku stropowi serii obserwuje siê stopniowy wzrost wartoœci wspó³czynnika œwiadcz¹cy o powolnym wzroœcie stê¿eñ solanek w basenie. Dwa wyraŸne spadki wartoœci wspó³czynnika bromochlorowe-go w profilu œwiadcz¹ o tym, ¿e okresy wzrostu stê¿eñ by³y dwukrotnie przerywane dop³ywami œwie¿ej wody mor-skiej, które rozcieñcza³y macierzyste solanki. Doœæ powszechna w profilach z tego obszaru obecnoœæ cienkich przewarstwieñ anhydrytowych wskazuje na powrót do sedymentacji siarczanowej w wyniku rozcieñczenia macierzystych solanek. Po ka¿dym rozcieñczeniu nastêpo-wa³ okres stopniowej koncentracji solanek, spowodowany
650 670 690 0,0 0,1 0,2 650 670 690 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 650 670 690 0,0 0,2 0,4 A1g Na1B A1d anhydryt anhydrite próbki bruzdowe channel samples próbki punktowe point samples Ca (%) K (%) Mg (%) Br/Cl × 103 sól kamienna "zanieczyszczona" clayey halite Ca K g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m) g³êbokoœæ (m) depth (m) IIIB
Ryc. 5. Rozk³ad zawartoœci bromu, wapnia, potasu i magnezu w profilu formacji najstarszej soli kamiennej w otworze wiert -niczym S³awoszynko ONZ–1; A1g — anhydryt górny; Na1B — najstarsza sól kamienna „zanieczyszczona”; A1d — anhy-dryt dolny; IIIB — facja p³ytkiej laguny solnej
Fig. 5. Distribution of bromine, calcium, potassium, and magnesium content in the Oldest Rock Salt in the borehole S³awoszynko ONZ–1; A1g — Upper Anhydrite; Na1B — the Oldest Rock Salt (clayey halite); A1d — Lower Anhydrite; IIIB — shallow salt lagoon facies
Na1A
A1s
Karwia IG-1 Ostrowo IG-1 Czarny M³yn IG-1
Na1B Mieroszyno IG-5 Br/Cl tendencja NW SE 620 640 660 680 700 720 740 760 780 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 640 660 680 700 720 740 760 780 800 820 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 700 720 740 760 780 800 820 840 860 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 660 680 700 720 740 760 780 800 820 840 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 I II III IV V VI A1d A1g
granice korelowanych serii solnych
boundaries of correlated rock salt series
próbki bruzdowe channel samples próbki punktowe point samples sól kamienna "czysta" pure halite sól kamienna "zanieczyszczona" clayey halite Na1A A1s A1d A1g Na1A A1d A1s A1s A1s A1g A1d A1s Na1A A1g anhydryt anhydrite I II I IIIA II I IIIB IIIA II I g ³ê b o ko œæ( m ) d ep th( m ) Br/Cl × 103 g ³ê b o ko œæ( m ) d ep th( m ) g ³ê b o ko œæ( m ) d ep th( m ) g ³ê b o ko œæ( m ) d ep th( m ) Br/Cl × 103 Br/Cl × 103 Br/Cl × 103
Ryc. 6. Korelacje serii solnych w obrêbie basenu Jastrzêbiej Góry na podstawie rozk³adu wspó³czynnika bromochlorowego w profilach wiertniczych; A1g — anhydryt górny; Na1B — najstarsza sól kamienna „zanieczyszczona”; Na1A — najstarsza sól kamienna „czysta”; A1s — anhydryt œródsolny; A1d — anhydryt dolny; I — facja g³êbokiego otwartego basenu solnego, II — facja p³ytkiego otwartego basenu solnego, IIIA — facja g³êbokiej laguny solnej, IIIB — facja p³ytkiej laguny solnej
Fig. 6. Correlation of the rock salt series in the Jastrzêbia Góra basin on the base of Br/Cl coefficient distribution in core profiles; A1g — Upper Anhydrite; Na1B — the Oldest Rock Salt (clayey halite); Na1A — the Oldest Rock Salt (pure halite); A1s — intrasalt anhydrite; A1d — Lower Anhydrite; I — open deep salt basin facies; II — open shallow salt basin facies, IIIA — deep salt lagoon facies, IIIB — shallow salt lagoon facies
zapewne przejœciow¹ izolacj¹ zbiornika od pozosta³ej czêœci basenu. Najwy¿sze stê¿enia solanki osi¹gnê³y pod koniec sedymentacji serii solnej — wspó³czynniki bromochloro-we s¹ bliskie 0,4. Sam stropowy odcinek profilu bromo-chlorowego œwiadczy jednak o stopniowym obni¿aniu siê stê¿eñ macierzystych roztworów u schy³ku okresu depozy-cji osadów chlorkowych, prawdopodobnie na skutek dop³ywów œwie¿ych wód morskich do zbiornika i rozcieñ-czenia macierzystych solanek. Wartoœci wspó³czynników bromochlorowych próbek punktowych s¹ bliskie warto-œciom wspó³czynników próbek bruzdowych. Rozk³ad zawartoœci Ca wskazuje, które odcinki serii solnej s¹ wzbo-gacone w anhydryt lub polihalit. Wraz ze wzrostem zawar-toœci Br maleje zawartoœæ Ca (a wiêc siarczanu wapnia). Najwiêcej anhydrytu towarzyszy halitom, które wytr¹ca³y siê na pocz¹tku kolejnych cykli sedymentacyjnych. Zawar-toœæ K i Mg zarówno w serii solnej z tego wiercenia, jak i w halitytach z innych otworów wiertniczych, zmienia siê w podobny sposób od sp¹gu do stropu ogniwa Na1. Od sp¹gu do po³owy serii koncentracje te s¹ bardzo niskie, na granicy lub poni¿ej granicy oznaczalnoœci. Poniewa¿ stosunek ste-chiometryczny Ca/K we wzorze polihalitu wynosi1,03, mo¿na przyj¹æ, ¿e w odcinkach serii solnych, gdzie krzywe rozk³adu Ca i K prawie pokrywaj¹ siê, obok halitu wystêpuje tylko polihalit. Tam, gdzie krzywe te rozchodz¹ siê — wystêpuje tylko anhydryt lub anhydryt i polihalit. Rent-genowskie analizy fazowe wykonane dla wybranych próbek z niektórych wierceñ potwierdzaj¹ obecnoœæ polihalitu w stropowych odcinkach serii solnych.
Wy¿sze stê¿enia solanek zosta³y osi¹gniête w basenie W³adys³awowa. Wspó³czynniki bromochlorowe w odcin-kach stropowych serii solnych z kilku otworów przekro-czy³y 0,4 (max. 5,24 w utworach chlorkowych z otworu W³adys³awowo IG–1). W stropowej czêœci serii solnej z otworu W³adys³awowo IG–1 stwierdzono tak¿e maksy-malne koncentracje potasu i magnezu (odpowiednio: 9,4 i 8,18%). Tak wysokie wartoœci wspó³czynników bromo-chlorowych oraz podwy¿szone koncentracje K i Mg œwiadcz¹ o tym, ¿e brom w badanych utworach wystêpuje nie tylko w halitach, ale tak¿e w innych chlorkach. W stre-fach odznaczaj¹cych siê najwy¿szymi wartoœciami
wspó³czynnika bromochlorowego w otworach
W³adys³awowo IG–1, W³adys³awowo IG–2, Cha³upy IG–3 i Ch³apowo IG–2 stwierdzono wystêpowanie chlor-kowych soli potasowo-magnezowych i siarczanów magne-zu. Stêpniewski (1970, 1973) w halitytach z wierceñ W³adys³awowo IG–1, W³adys³awowo IG–2 i Ch³apowo IG–2 zidentyfikowa³ takie minera³y jak: kizeryt, heksahy-dryt, epsomit, leonardyt, sylwin i karnalit, autorka zaœ w próbkach z otworu W³adys³awowo IG–1 zarejestrowa³a, obok halitu, polihalit, kizeryt, heksahydryt, epsomit i syl-win. Najwy¿sze stê¿enia solanek zosta³y osi¹gniête w œro-dowiskach p³ytkowodnych — lagunach i salinach.
Profile bromochlorowe serii solnych z innych obsza-rów basenowych wskazuj¹, ¿e macierzyste roztwory tych utworów nigdy nie osi¹gnê³y tak wysokich stê¿eñ, jak solanki w basenach Jastrzêbiej Góry i W³adys³awowa, i ¿e stê¿enia te by³y doœæ wyrównane przez ca³y okres depozy-cji soli najstarszych. Osady chlorkowe z obszarów base-710 730 750 770 790 810 830 850 870 890 910 0,0 0,1 0,2 0,3 Na1A Br/Cl × 103 Br/Cl × 103 Br/Cl × 103 Br/Cl × 103 Lisewo ONZ-1 750 770 790 810 830 850 870 890 910 930 950 0,0 0,1 0,2 G³uszewo IG-1 740 760 780 800 820 840 860 880 900 920 940 0,0 0,1 0,2 0,3 Starzyno IG-1 740 760 780 800 820 840 860 880 900 0,0 0,1 0,2 £ebcz IG-1 E W tendencja Br/Cl I II g³ êb ok oœ æ (m ) de pt h (m ) g³ êb ok oœ æ (m ) de pt h (m ) g³ êb ok oœ æ (m ) de pt h (m ) g³ êb ok oœ æ (m ) de pt h (m ) A1g A1d IIIB III IIIB IIIB IIIA IIIA II I I I Na1A A1g A1d Na1B A1g A1s A1d Na1A A1g A1d A1s sól kamienna "zanieczyszczona" clayey halite sól kamienna "czysta" pure halite anhydryt
anhydrite brak rdzenialack of core
próbki bruzdowe
channel samples
próbki punktowe
point samples granice korelowanych serii solnychboundaries of correlated rock salt series Ryc. 7. Korelacje serii solnych w obrêbie basenu Lisewa na podstawie rozk³adu wspó³czynnika bromochlorowego w profilach wiertni -czych; A1g — anhydryt górny; Na1B — najstarsza sól kamienna „zanieczyszczona”; Na1A — najstarsza sól kamienna „czysta”; A1s — anhydryt œródsolny; A1d — anhydryt dolny; I — facja g³êbokiego otwartego basenu solnego, II — facja p³ytkiego otwartego basenu sol-nego, III — facja laguny solnej; IIIA — facja g³êbokiej laguny solnej, IIIB — facja p³ytkiej laguny solnej
Fig. 7. Correlation of the rock salt series in the Lisewo basin on the base of Br/Cl coefficient value distribution in core profiles;A1g — Upper Anhydrite; Na1B — the Oldest Rock Salt (clayey halite); Na1A — the Oldest Rock Salt (pure halite); A1s — intrasalt anhydrite; A1d — Lower Anhydrite; I — open deep salt basin facies; II— open shallow salt basin facies, III — salt lagoon facies; IIIA — deep salt lagoon facies, IIIB — shallow salt lagoon facies
nów: Dêbek, Lisewa, Werblini i Pucka–Jastarni tworzy³y siê w strefach kontaktuj¹cych siê z otwartym zbiornikiem morskim. Sta³e dop³ywy œwie¿ych wód morskich, a tak¿e byæ mo¿e odp³ywy gêstszych solanek, równowa¿y³y zmia-ny stê¿eñ roztworów spowodowane ewaporacj¹. W wiêk-szoœci przebadanych profili solnych zlokalizowanych w basenach: Dêbek, Lisewa i Werblini nie stwierdzono obec-noœci polihalitu.
Obszary p³ycizn. Osady chlorkowe, które utworzy³y siê na obszarach „p³ycizn”, charakteryzuj¹ siê zredukowa-nymi mi¹¿szoœciami i du¿ym udzia³em litofacji Na1B. Niejednokrotnie wykszta³cone s¹ wy³¹cznie jako sole „zanieczyszczone”, zdeponowane w p³ytkich lagunach lub panwiach solnych. Profile solne z obszarów p³ycizn odpo-wiadaj¹ pewnym epizodom sedymentacji, rozdzielanym okresami erozji i okresami braku sedymentacji, tote¿ trud-no je skorelowaæ z konkretnymi odcinkami profili z obsza-rów basenowych. Profile bromochlorowe serii solnych z obszarów p³ycizn i otaczaj¹cych je sk³onów s¹ zazwyczaj doœæ monotonne (ryc. 5). Wartoœci wspó³czynników bro-mochlorowych dla próbek bruzdowych i punktowych s¹ niezbyt wysokie, zazwyczaj mieszcz¹ siê w granicach 0,1–0,2. Stê¿enia macierzystych solanek by³y raczej niskie i ulega³y niewielkim wahaniom, co œwiadczy³oby o istnie-niu równowagi miêdzy dop³ywami œwie¿ych wód mor-skich a efektywnoœci¹ procesu ewaporacji i odp³ywami
gêstszych solanek. W utworach solnych z obszarów p³ycizn polihalit wystêpuje zazwyczaj w ca³ym profilu serii solnej, w osadach zdeponowanych na sk³onach — tyl-ko w czêœci stropowej. Najwy¿sze domieszki rozproszone-go polihalitu zaobserwowano w próbkach bruzdowych reprezentuj¹cych serie solne zdeponowane na sk³onie wokó³ p³ycizny Swarzewa.
Korelacje geochemiczne
Krzywe rozk³adu zawartoœci bromu w profilach serii solnych z okreœlonego obszaru sedymentacji s¹ niejedno-krotnie bardzo podobne do siebie. Na ryc. 6 zestawiono profile bromochlorowe kilku otworów wiertniczych z obszaru basenu Jastrzêbiej Góry. Tak du¿e podobieñstwo profili sugeruje mo¿liwoœæ korelowania utworów, które charakteryzuj¹ siê zbli¿on¹ zmiennoœci¹ zawartoœci bromu (lub wartoœci wspó³czynnika bromochlorowego). Ponie-wa¿ pod koniec sedymentacji Na1 w rejonie Zatoki Puckiej basen uleg³ ca³kowitemu wype³nieniu osadami, dla uprosz-czenia korelacji jako poziom odniesienia przyjêto granicê Na1/A1g. W obrêbie sukcesji solnej z obszaru basenu Jastrzêbiej Góry mo¿na wyró¿niæ 5 kompleksów solnych daj¹cych siê korelowaæ we wszystkich otworach. Korelo-wane utwory wytr¹ca³y siê z solanek, których stê¿enia ule-ga³y bardzo podobnym zmianom w okreœlonym przedziale
S³1 Su2 Li1 Su1 K³4 K³2 G³1 Ch1 M4 M1 R1 St1 M6 M2 R2 Le1 G1 Wa1 G2 Z8 Z7 Z6 Z4 Po1 Pu2 Sw6 Sw10 Sw7 Sw2 Sw8 Sw9 Cha2 Sw3 W2 Cha3 W1 W3 Ch2 C1 Ch4 Ch3 M5 R3 T1 JG1 JG2 CM1 CM2 Os1 Os2 K2 K1 Wi1 82 88 122 140 151 p³ycizna shoal strefa sk³onu slope basen basin obszar bez Na1 area without Na1
otwór wiertniczy z obliczon¹ œredni¹ wa¿on¹ borehole with calculated weighted mean
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
25 50 75 90 95 percentyle min. 65 190 ppm maks. 0 1 2 3 4 5 kmIX
B
A
£
T
Y
K
B
A
L
T
I
C
W1Ryc. 8. Rozk³ad œredniej wa¿onej zawartoœci bromu w najstarszej soli kamiennej (Na1) z rejonu Zatoki Puckiej; I — basen Jastrzêbiej Góry; II — basen W³adys³awowa; III — basen Lisewa; IV — basen Werblini; V — basen Pucka–Jastarni; VI — basen Dêbek; VII — p³ycizna S³awoszynka–Mieroszyna; VIII — p³ycizna Swarzewa; IX — p³ycizna Zdrady
Fig. 8. Distribution of the weighted mean of bromine content in the Oldest Rock Salt in the Puck Bay region; I —Jastrzêbia Góra basin; II —W³adys³awowo basin; III —Lisewo basin; IV —Werblinia basin; V — Puck–Jastarnia basin; VI — Dêbki basin; VII —S³awo-szynko–Mieroszyno shoal; VIII —Swarzewo shoal; IX —Zdrada shoal
czasowym. Cztery kolejne cykle depozycyjne (I–IV) cha-rakteryzuj¹ siê wzrostem stê¿eñ macierzystych solanek, a V — stopniowym jego spadkiem. Cykl VI zarejestrowany jest tylko w stropowej czêœci serii solnej z otworu Miero-szyno IG–5 i odznacza siê szybkim wzrostem stê¿eñ macierzystych roztworów.
Na ryc. 7 przedstawiono zestawienie profili bro-mochlorowych czterech otworów z basenu Lisewa. W utwo-rach solnych, po³o¿onych na obszarze tego basenu, wyró¿-niono dwa g³ówne cykle depozycyjne. Cykl I — obserwowany we wszystkich otworach — odznacza siê bardzo powolnym wzrostem wartoœci wspó³czynnika bro-mochlorowego, œwiadcz¹cym o stopniowym wzroœcie stê-¿enia macierzystych solanek. Halityty cyklu II charakteryzuj¹ siê stopniowym spadkiem wartoœci wspó³czynnika bromochlorowego — najprawdopodobniej wytr¹ca³y siê z roztworów systematycznie rozcieñczanych dop³ywami œwie¿ych wód morskich. W serii solnej otworu £ebcz IG–1, po³o¿onego w strefie sk³onu miêdzy dwiema p³yciznami, nie wystêpuj¹ sole cyklu II, gdy¿ zapewne dop³ywy rozcieñczaj¹ce macierzyste roztwory tam nie dociera³y. Granice cykli nie pokrywaj¹ siê z wyró¿nionymi granicami facjalnymi, gdy¿ zawartoœæ bromu w utworach chlorkowych jest znacznie czulszym wskaŸnikiem zmian zasolenia macierzystych solanek ni¿ wykszta³cenie struk-turalne tych utworów.
Mapy geochemiczne
Dla zilustrowania regionalnej zmiennoœci stê¿eñ w zbiorniku ewaporacyjnym sporz¹dzono mapê rozk³adu œredniej wa¿onej zawartoœci bromu w soli najstarszej w rejonie Zatoki Puckiej (ryc. 8). Mapa potwierdza sfor-mu³owany wczeœniej przez autorkê wniosek, ¿e najwy¿sze œrednie stê¿enia solanek panowa³y w basenach Jastrzêbiej Góry i W³adys³awowa. Œwiadczy to o tym, ¿e baseny te stanowi³y doœæ izolowan¹ czêœæ zbiornika. Barier¹, która oddziela³a czêœciowo oba baseny od zasadniczego zbiorni-ka, by³ prawdopodobnie grzbiet utworzony przez ci¹g p³ycizn S³awoszynka-Mieroszyna i Swarzewa. W base-nach Lisewa, Werblinii i Pucka–Jastarni rozci¹gaj¹cych siê na po³udnie od pasa p³ycizn S³awoszynka–Mieroszyna i na obszarach p³ycizn œrednie stê¿enia by³y znacznie ni¿sze.
Wnioski
1. Koncentracje bromu w próbkach oraz wartoœci wspó³czynników bromochlorowych œwiadcz¹ o tym, ¿e najstarsza sól kamienna w rejonie Zatoki Puckiej jest for-macj¹ pierwotn¹, powsta³¹ w procesie ewaporacji wód morskich.
2. Odmiany litofacjalne Na1A i Na1B ró¿ni¹ siê sk³adem chemicznym i mineralnym. Sole „czyste” odzna-czaj¹ siê wy¿sz¹ œredni¹ zawartoœci¹ NaCl i wy¿sz¹ œred-ni¹ koncentracj¹ bromu od soli „zanieczyszczonych”. Sole „zanieczyszczone” charakteryzuj¹ siê wy¿szymi œrednimi koncentracjami Ca, K, Mg i czêœci nierozpuszczalnych w wodzie, a wiêc wiêkszym udzia³em siarczanów i materia³u pochodzenia l¹dowego.
3. Profile bromochlorowe otworów pochodz¹cych z tego samego obszaru sedymentacyjnego s¹ niejednokrot-nie bardzo podobne do siebie. Na podstawie zmiennoœci wartoœci wspó³czynnika bromochlorowego (lub bezpo-œrednio zawartoœci bromu) mo¿na korelowaæ ze sob¹ utwo-ry, które powsta³y w tych samych warunkach — wytr¹ca³y
siê z solanek o podobnej tendencji zmian stê¿enia i by³y zapewne równowiekowe.
4. Stwierdzono wyraŸne zwi¹zki pomiêdzy
sk³adem chemicznym soli kamiennych a œrodowiskiem sedymentacji. Najwy¿sze stê¿enia macierzystych solanek Na1 zosta³y osi¹gniête w lagunach i panwiach solnych, które rozwinê³y siê na terenie dawnych basenów Jastrzê-biej Góry i W³adys³awowa, co œwiadczy o doœæ silnej izola-cji tego obszaru pod koniec sedymentaizola-cji Na1. Obszary pozosta³ych basenów i p³ycizn by³y strefami sta³ej wymia-ny wód.
Praca przedstawia g³ówne tezy rozprawy doktorskiej wyko-nanej pod kierunkiem prof. dr hab. T. Peryta, któremu autorka pragnie z³o¿yæ gor¹ce podziêkowania za opiekê merytoryczn¹ i pomoc w czasie wykonywania pracy. Autorka dziêkuje te¿ dr G. Czapowskiemu za udostêpnienie materia³ów oraz cenne uwagi i dyskusje, które pomog³y nadaæ ostateczny kszta³t pracy, a tak¿e recenzentom: prof. dr hab. A. Langier-KuŸniarowej, prof. dr hab. in¿. A. Garlickiemu i dr hab. V. Kovalevychowi za ich wnikliwe opinie i uwagi na temat pracy.
Literatura
CZAPOWSKI G. 1983 — Zagadnienia sedymentacji soli kamiennej cyklotemu PZ1 na wschodnim sk³onie wyniesienia £eby. Prz. Geol., 31: 272–294.
CZAPOWSKI G. 1987 — Sedimentary facies in the Oldest Rock Salt (Na1) of the £eba elevation (northern Poland). Lecture Notes of Earth Sciences, 10: 207–224. Springer Verlag.
CZAPOWSKI G. 1998 — Geneza najstarszej soli kamiennej cechszty-nu w rejonie Zatoki Puckiej (Studium sedymentologiczne). CAG Pañstw. Inst. Geol., 696/99.
HOLSER W. T. 1966 — Bromide geochemistry of salt rocks.[W:] Second Symposium on Salt, 1: 248–275. The Northern Ohio Geological Society.
HOLSER W. T. 1970 — Bromide geochemistry of some non-marine salt deposits in the Southern Great Basin. Mineral. Soc. Amer. Spec. Pap., 3: 307–319.
HOLSER W. T. 1979 — Rotliegend Evaporites, Lower Permian of Northwestern Europe. Geochemical confirmation of the Non-Marine Origin. Erdöl. Kohle, Erdgas, Petroch., 32: 159–162.
HOLSER W. T. & WILGUS C. K. 1981 — Bromide profiles of the Röt Salt, Triassic of northern Europe, as evidence of its marine origin. N. J. Miner. Mh., 6: 267–276.
PERYT T.M. 1994 — The anatomy of a sulphate platform and adjacent basin system in the £eba sub-basin of the Lower Werra Anhydrite (Zechstein, Upper Permian), northern Poland. Sedimentology, 41: 83–113.
PERYT T. M., CZAPOWSKI G. & G¥SIEWICZ A. 1992 — Facje i paleogeografia cechsztynu zachodniej czêœci syneklizy peryba³tyckiej. Prz. Geol., 40: 223–233.
PERYT T. M. & KOVALEVICH V. M. 1996 — Origin of anhydrite pseudomorphs after gypsum crystals in the Oldest Halite (Werra, Upper Permian, Northern Poland). Zb. Geol. Paläont. Teil 1, H 1/2: 337–356. STÊPNIEWSKI M. 1970 — Badania geochemiczne cechsztyñskiej serii solnej Polski pó³nocnej. CAG Pañstw. Inst. Geol., 2925/69 STÊPNIEWSKI M. 1973 — Niektóre pierwiastki œladowe w cechszty-ñskich minera³ach solnych z rejonu Zatoki Puckiej. Biul. IG, 272: 7–68. TOMASSI-MORAWIEC H. 1990 — Geochemia bromu w utworach naj-starszej soli kamiennej w rejonie Zatoki Puckiej. Biul. PIG, 364: 31–59. TOMASSI-MORAWIEC H. 2001 — Brom i stront w najstarszej soli kamiennej (Na1) na wyniesieniu £eby (na przyk³adzie otworu wiertni-czego Orle ONZ–1). Prz. Geol., 49: 384–388.
TOMASSI-MORAWIEC H. 2002 — Charakterystyka geochemiczna najstarszej soli kamiennej w rejonie Zatoki Puckiej. CAG Pañstw. Inst. Geol., 976/2003.
WALASZKO M. G. 1956 — Gieochimija broma w prociesach galogie-neza i ispolzowania soder¿ania broma w kaczestwie geneticzeskowo i poiskowo kriteria. Geochimija, 6: 33–48.
WERNER Z. 1972 — Z³o¿a soli potasowych w rejonie Zatoki Puckiej. Przew. 54 Zjazdu PTG, Cetniewo, 37–46.
WILGUS C. K. & HOLSER W. T., 1984 — Marine and Nonmarine Salts of Western Interior, United States. AAPG, 68: 765–767.
