Gospodarka
narodowa
6 (286) RokLXXXVI/XXVII listopad–grudzień 2016 s. 155–163 Timothy J. HATTON*Uchodźcy, azylanci i polityka krajów OECD
1Nikomunietrzebachybaprzypominać,żetrwakryzysmigracyjny.Wy-starczająceprzypomnieniestanowiąwojnaw Syriii Iraku,stłoczonetłumy w obozachdlauchodźcóww Turcji,Libanie,Iraniei Jordanii,a takżedo-niesieniao migrantachtonącychw MorzuŚródziemnymi Egejskim.Według WysokiegoKomisarzaNZds.Uchodźców(UNHCR)„jesteśmyświadkami zmianyparadygmatu,niekontrolowanegoześlizguw erę,kiedyglobalna skalaprzymusowychprzesiedleń,podobniejakskalakoniecznejreakcji, ewidentnieprzyćmiewająwszystko,cokolwiekdotądwidziano”[UNHCR, 2015a,s. 3].UNHCRszacuje,żena koniec2014r.liczbaprzymusowoprze-siedlonychna całymświecieosiągnęła59,5mln,rosnącz 51,2mln w 2013r. i 37,5mln dekadętemu. Tałącznaliczbaobejmujeszukającychazylu,bezpaństwowców,zawró- conychuchodźców,aleprzedewszystkim38,2mln ludzi,którzyulegliwy- siedleniomwewnętrznym,w granicachwłasnegokrajumacierzystego.Zale-dwieułamektych60mln stanowiąuchodźcy,definiowaniprzezKonwencję dotyczącąstatusuuchodźcówjakoci,którzyznaleźlisiępoza swoimkrajem pochodzeniana skutek„uzasadnionejobawyprzedprześladowaniem”(ONZ, 1951).Większośćz nich(86%w 2014r.)znajdujesięw krajachniżejrozwi-* WydziałEkonomiiUniwersytetuw Essex,Colchester;e-mail:hatton@essex.ae.uk 1
WyrażamwdzięcznośćzawsparciefinansowezeWspólnegoProgramuBadawczegonadNie-typowąMigracją(Collaborative Research Programme on Irregular Migration)australijskiego
DepartamentuImigracjii ObronyGranicorazAustralijskiegoUniwersytetuNarodowego.Dzię-kujęJosephowiAltonjiemui RobertowiShillerowizapomocnekomentarze.Oryginalnytytuł:
Refugees, Asylum Seekers, and Policy in OECD
Countries.Artykułukazałsięw “AmericanEco-nomicReview:Papers&Proceedings”2016,no. 106(5),s. 441–445.Podadresemhttp://dx.doi. org/10.1257/aer.p20161062możnaznaleźćstronęartykułuz dodatkowymimateriałamioraz oświadczeniemautora.
niętych,częstow nędznychobozachniedającychwielebezpieczeństwa.Ry- sunek1pokazujetrendyw światowejliczbieuchodźców(z wyłączeniemPa-lestyńczyków,którzyniepodlegająmandatowiUNHCR).Zasóbuchodźców rósłdomaksimumwynoszącego18mln w 1992r.,późniejspadałażdoroku 2005.Odtegoczasuponowniemiałmiejscecorazbardziejstromyprzyrost, choćw 2014r.liczbynieosiągnęłyjeszczerekorduz 1992r.
Rysunek 1. Uchodźcy i azylanci (1982–2014)
0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Rok
Zasób uchodźców Wnioski o azyl
1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012
Zasób uchodźców
(w mln)
Wnioski o azyl
(w tys.)
Źródło: UNHCR [2015b] i UNHCR [różne roczniki].
Narysunku1zaznaczonorównieżrocznynapływosóbwnioskujących o azylw 38krajach„uprzemysłowionych”.Stanowito mniejszośćspośród wnoszącycho azylna całymświecie,aleto tenwłaśniestrumieńsystematycz-niepodbijanagłówki.Liczbawnioskówo azylosiągnęłaszczytowąwartość w 1992r.,po upadkuMuruBerlińskiegoi rozpadzieZwiązkuRadzieckiego, z kolejnymspiętrzeniemna początkupierwszejdekadyXXIw.i silnymwzro-stemod2010r.Choćw ciąguostatniegoćwierćwieczaniewyodrębniłsię żadenwyraźnytrend,to odlat 1980.miałmiejsceostrykrokw górę,który uległodwróceniujedynieczęściowo.Ostatniekilkalat przed2014r.wykazuje podobnywzrost(choćz wyższegopoziomuwyjściowego),a z liczbwynika, żemaksimumz 1992r.zostanieznacznieprzekroczone.Podczasgdyobecny skokliczbyposzukującychazylu,wrazz częściowymzałamaniemsiękontroli na granicach,zachęcadoporównańz okresembezpośrednioprzed1992r., niejestjeszczejasne,czydoszłodoprzejściana trwalewyższypoziomilości wnioskówazylowych.
I. Determinanty liczby wniosków o azyl
Niedawnedoświadczeniaw rejonieMorzaŚródziemnegoi Egejskiego rozbudziłydebatę,czyubiegającysięo azylna Zachodziesą faktycznymi uchodźcami,czyteżpo prostu„migrantamiekonomicznymi”z biedniejszych krajów,szukającymilepszegożycia.Z jednejstronytwierdzisię,żewiększość wnioskującychpochodziz krajówogarniętychwojnądomowąi naruszających prawaczłowieka.Z drugiejstronywskazujesię,żemniejniżpołowęwszyst-kichwnioskującychuznaćmożnazauchodźców(wedługdefinicjiKonwencji ds.uchodźcówz 1951r.)lubpotrzebującychochronyz innychprzyczynhuma-nitarnych.W kilkubadaniachszacowanodeterminantyświatowychzasobów uchodźcóworazprzepływówazylantów.Koncentrującsięna krajachpocho-dzenia,Davenporti in.[2003]stwierdzają,żewielkośćzasobuwysiedlonych wyjaśnianajestprzedewszystkimprzezludobójstwo,wojnędomową,spory z dysydentamiorazzmianęustrojupolitycznego.Moorei Shellman[2007] uzyskalipodobnewynikiw badaniudwustronnychprzepływówuchodźców, znajdującrównieżwpływkonfliktuw krajachsąsiednichorazkosztówmi-gracjiw przypadkuwyjazduna większąodległość.PKBper capitaw krajupochodzeniamaujemnywpływna wychodźstwo,a takżena przepływyazy-lantówdokrajówrozwiniętych[Hatton,2009],zatemwarunkigospodarcze w miejscupochodzenianajwyraźniejmająznaczenie. Drugizestawzagadnieńto efekt„przyciągania”zestronykrajuprzyj-mującego,jakwysokiedochodyi perspektywazatrudnienia.Jednakprzede wszystkimdebatadotyczycorazbardziejrygorystycznejpolitykiazylowej,jaką stosujesięw świecierozwiniętym.Niektórzytwierdzą,żew obliczuprześla- dowańautentyczniuchodźcybędąmigrowaćbezwzględuna ryzykoi trud-ności.Ostrzejszapolitykapo prostuutrudniaimżycie,w niewielkimstopniu przyczyniającsiędozahamowaniaprzepływów.Inni(włączniez większością rządów)najwyraźniejwierzą,żerozluźnieniepolitykiazylowejprzerwietamy hamującemasowynapływ.Jakwykazałszereganaliz,prawdależygdzieśpo- środku:politykamapewienwpływtamujący,jednakwojna,przemoc,łama-nieprawczłowiekai warunkiekonomicznew krajupochodzeniasą jeszcze ważniejsze[Hatton,2009;Neumayer,2004;Thielemann,2006]. Poniżejprzedstawionoanalizębazydanycho imigrantachpochodzących z 48krajów,wnioskującycho azylw 19krajachOECDw okresie1997–2012. Sąto z regułyaplikującypo razpierwszyna granicykrajudocelowegolub po jejprzekroczeniu,wedługraportówskładanychprzezrządydoUNHCR. Z możliwych912kombinacjipochodzenie/destynacjawybrano626,dlaktórych liczbawnioskóww ciągu16 lat przekroczyła300.Wojna,terroryzmi prześla-dowaniaw krajupochodzeniamierzonesą indeksemUppsala Conflict Data
Program(śmiertelneofiarywalkw wojnachdomowych),skaląterrorupoli-tycznego(Political Terror Scale)orazindeksamiFreedom Housedotyczącymi
swobódobywatelskichi prawpolitycznych.RealnyPKBper
z danegokrajuprzebywającychw danejdestynacjiw 2001r.orazodległość międzystolicamikrajumacierzystegoi krajuprzyjmującego. AtrakcyjnośćkrajudocelowegoreprezentowanajestprzezrealnyPKB per capitai stopębezrobocia.Uwzględnionorównieżindeksrygorystyczno-ścipolitykiazylowej.Obejmujeon15składowych,z którychkażdazwiększa sięo jednostkę,jeślipolitykaulegazaostrzeniu.Pozwalato uchwycićzmiany w ustawodawstwiedanegokraju,regulacjachczypraktyce,którez założenia odzwierciedlająważnezmianyw polityce,pogarszającew takiczyinnysposób sytuacjęubiegającychsięo azyl.Komponentyte podzielonezostałyna trzy grupy:narzędziapolitykiograniczającedostępdodanegoterytorium,zmienne odnoszącesiędoproceduryustalania,czywnioskującemuprzysługujestatus uchodźcy,orazczynnikiopisującewarunkisocjalnepodczasrozpatrywania wnioskóworazbezpośredniopotem(wszystkiete zmienneopisująbardziej szczegółowoHattoni Moloney[2015]).
II. Wyniki ekonometryczne
Tabela1przedstawiaregresjeefektówstałych,z odchyleniamistandardo-wymipogrupowanymiwedługkrajówpochodzenia,gdziezmiennązależnąjest logarytmliczbywnioskówazylowychper capitakrajupochodzenia.Pierwsza
kolumnauwzględniaefektystałedlakrajówpochodzenia,zezmiennązero--jedynkowądladestynacjii roku(nieprzedstawione).Jedenz najsilniejszych efektówkrajupochodzeniawynikaz Political Terror Scale– nasilenieterroru
o jedenpunkt(w skaliod1do5)zwiększaliczbęwnioskówo ok.20%.Brak swobódobywatelskich(w skaliod1do7,gdziewyższawartośćoznaczamniej swobód)równieżwywieraznaczącydodatniwpływ,podczasgdybrakpraw politycznychnajwyraźniejgoniema.Choćprześladowaniapolitycznemogą nasilaćbodźcedoucieczki,mogąrównieżograniczaćmożliwośćopuszcze-niakraju.Liczbaofiarwojnydomowejniejestistotnastatystycznie,głównie dlatego,żenadjejskutkamiprzeważająinnezmienneujmująceniewydolność rządui szerokizakresnaruszeńprawczłowieka.
WspółczynnikprzyPKBper capitakrajupochodzeniaw pewnymstopniu
wspieratezę,żeniekorzystnewarunkigospodarczew miejscuzamieszkania pobudzająmigracjęazylową,mimożeubóstwomożerównieżograniczaćzdol-nośćdomigracji.WzrostPKBper capitao 10%zmniejszaliczbęwniosków
o ok.5%.Niejestniczymzaskakującym,żezasóbimigrantówoddajedobrze znany„efektprzyjaciółi krewnych”,cow dużymstopniuwyjaśniaprzekro- joweróżnicew skalidwustronnychstrumienimigracji.Lecznawetprzyist-nieniuzasobuimigrantów,któryujmujestrumieniemigracjiw przeszłości, odległośćwciążmaznaczenie.Tenwspółczynnikelastycznościoznacza,że ilośćwnioskówostrospadawrazzewzrostemodległości,a to prawdopodob- nieodzwierciedlakosztyi ryzykozwiązanez nietypowąmigracją.Atrakcyj-nośćkrajówdocelowychwyrażasięraczejw stopachbezrobocianiżPKBper
capita.Jednakwpływstopybezrobociajestniewielki:jejspadeko 4p. proc.
prowadzidozwiększeniailościwnioskówazylowycho 1%.
Tabela 1. Determinanty liczby wniosków azylowych
Zmiennazależna:liczbawnioskówazylowych/liczbaludności(log)
(1) (2) (3) (4)
Skalaterrorupolitycznego 0,214**
(4,48) 0,221**(4,53) 0,221**(4,57) Swobodyobywatelskie
(indeksFreedom House) 0,285**(4,93) 0,289**(4,74) 0,292**(4,8) Prawapolityczne
(indeksFreedom House) –0,044(1,06) –0,050(1,21) –0,049(1,19) Śmiertelneofiarywalkw wojnach
domowych(tys.) (0,76)0,012 (0,62)0,010 (0,64)0,010 RealnyPKBper capitakraju
pochodzenia(log) –0,517**(2,35) –0,533**(2,26) –0,542**(2,32) Zasóbmigrantówz danegokraju pochodzeniadodanejdestynacji w 2000r.(log) 0,226** (8,54) 0,226**(8,59) Odległośćkrajupochodzeniaod destynacji(log) –0,777**(4,07) –0,768**(4,00) PKBper capitakrajudocelowego(log) 0,178 (0,35) (0,12)0,066 –0,122(0,23) (0,09)0,043 Stopabezrobociaw krajudocelowym –0,025** (2,22) –0,024**(2,14) –0,024**(2,19) –0,029**(2,60) Ogólnyindekspolitykiazylowej –0,046** (4,03) Politykadostępu –0,115** (3,08) –0,110**(3,19) Politykarozpatrywaniawniosków –0,100** (6,45) –0,103**(6,78) Politykasocjalna 0,049* (1,76) (1,21)0,034 Efektystałe(liczbastopniswobody) Pochodzenie (48) Pochodzenie××destynacja (626) Pochodzenie× ×destynacja (626) Pochodzenie× ×rok (765) Zmiennazero-jedynkowadestynacji tak nie nie tak
Zmiennazero-jedynkowaroku tak tak tak nie
R2 0,40 0,12 0,13 0,41
Obserwacje 9610 9610 9610 9610
Uwagi: statystykaz w nawiasach. Nie uwzględniono czynników stałych oraz współczynników
przy zmiennych zero-jedynkowych roku i kraju destynacji. ** Istotne statystycznie na poziomie 0,05.
Regresjaw drugiejkolumnieuwzględniaefektystałedladwójekkraj pochodzenia/krajdocelowy,zatemwypadająz niejzasóbimigrantóworaz odległość.Uwzględniaonarównieżłącznyindekspolityki,a ujemnywspół- czynnikpokazuje,żeostrzejszapolitykaazylowarzeczywiściedziałasilniepo-wstrzymująco.W kolumnietrzeciejindekspolitykijestdezagregowanyna trzy częściskładowe.Zarównopolitykadostępudodanegoterytorium,jaki poli-tykarozpatrywaniawnioskówazylowychmająsilnieujemnewspółczynniki, podczasgdywspółczynnikprzypolitycesocjalnejjestdodatnii nieznacznie istotnystatystycznie.W kolumnieczwartejdwójkoweefektystałezastąpione są przezefektykrajupochodzeniaw ujęciurocznym.Jestto ważnytest,po-nieważabsorbujeonwszystkieefektyidiosynkratycznedlakrajupochodzenia, któremogłybybyćujętew niewłaściwysposóbprzezprzybliżonewskaźniki warunkówpolitycznych.Niemniejjednakw tejspecyfikacjiwspółczynnikiprzy zmiennychbilateralnychorazzmiennychkrajudocelowego,łączniez trzema składowymipolityki,nieulegająwiększymzmianom.
III. I co z tego wynika? Implikacje dla polityki
Cote wynikioznaczajądlawzrostówi spadkówliczbywnioskówazylo-wychorazdlapolityki?W przypadku48krajówpochodzeniaskutkiemterroru politycznegoi brakuswobódobywatelskich(na podst.kolumny3w tabeli1) byłoograniczenieliczbywnioskówo 14%w między2000a 2006r.Niemniej jednakzróżnicowaniejestznaczne,poczynającodprzewidywanegospadku o 44%z Afganistanui o ok.25%z Iraku,Libanui Syrii,ażpo znaczącywzrost z WybrzeżaKościSłoniowej,ErytreiorazZimbabwe.Podobnieod2006do 2012r.ogólnyprzewidywanyprzyrostliczbywnioskówto zaledwie3%,ale przywzrościeo 50%z Erytreii Nigeriiorazo 108%z Syrii.Wynikite poka- zują,żeterrorpolitycznyi naruszanieprawczłowiekależąu źródełuchodź-stwa.Jednako rozwiązaniutychkwestiiłatwiejjestmówić,niżto osiągnąć. Pomócmogłabypoprawawarunkówekonomicznychw krajachpochodzenia i tranzytowych,jednak– jakzauważonowyżej– wzrostPKBper capitakraju
pochodzeniao 10%obniżyliczbęwnioskówazylowychzaledwieo ok.5%. W tymświetleniedawnaofertaUniiEuropejskiejw wysokości1,8mld euro, skierowanadokrajówAfrykii BliskiegoWschodu,stanowiniewielkąkroplę w bardzodużymmorzu. Niejestzatemraczejzaskakujące,żeorganizacjehumanitarnekoncen- trująwysiłkina poprawiewarunkówżyciaosóbuwięzionych,częstona prze-dłużającysięokres,w obozachdlauchodźców,zlokalizowanychw krajach, którychzdolnośćdoprzyjęciadużejliczbyuchodźcówjestograniczona.We-długstanuna grudzień2014r.,Turcja,Pakistani Libangościłykażdeponad milionuchodźców,podczasgdyw Iranie,Etiopiii Jordaniibyłoto ponadpół miliona.Przeznaczenieznaczniewiększychzasobówna wsparcie,reintegrację orazbezpiecznypowrótuchodźcówzapewniłobywiększekorzyściniżkiepsko ukierunkowanapomocrozwojowa.Pomochumanitarnadlawiększejnawet
liczbywewnętrzniewysiedlonychjestrówniepilna,leczjeszczetrudniejsza douzyskania. A coz wewnętrznąpolitykąw ramachzachodniegoświata?Politykaazy- lowaulegastopniowemuzaostrzeniuw czasie,z zamiaremzniechęceniawno-szącycho azyl.Dlawszystkich19europejskichkrajówdocelowychskutkiem ostrzejszejpolitykidostępui rozpatrywaniawnioskówmiędzy2000a 2012r. (w oparciuo kolumnę3w tabeli1)byłozmniejszenierocznejliczbywniosków azylowycho 21%.Politykasocjalnamiałaniewielkiskutekzniechęcający,po-nieważzasadniczymmotywem,jakikierujeszukającymiazylu,jestuzyskanie trwałegoprawapobytuniemalzawszelkącenę.Wynikastąd,żekrajeprzyj-mującemogłybypoprawićwarunkioferowaneposzukującymazyluw trakcie rozpatrywaniawnioskóworazwzmocnićpolitykęintegracjiuchodźcówbez obawo zwiększenieliczbywnioskujących. Europejskapolitykaimigracyjnapoddanazostałaostremusprawdzianowi przezkryzysnadMorzemŚródziemnym– i niesprostałamu.Przezkilkalat UE budowaławspólnyeuropejskisystemazylowy(Common European Asylum System),alekoniecznejestpójścieznaczniedalej,z akcentemna trzyobszary polityki.Popierwsze,istniejąceśrodkiwzmacnianiaochronygranici zwal-czaniaprzemytuludzitrzebaznaczniewzmocnić.Przedstawionetu wyniki sugerują,żeabyznaczącoograniczyćliczbęosóbpodejmującychryzykowną przeprawęmorską,takapolitykamusibyćdrakońska,copokazałaAustralia w 2001i 2013r.[Hatton,Moloney,2015].Tentypdziałańosłabibodźcedo nielegalnejmigracjii pomożeuchronićludziprzedtonięciemw morzu.Ponie-ważopiniapublicznajestmocnoprzeciwnanielegalnejimigracji,takieśrodki pomogąodbudowaćspołecznezaufaniedosystemuazylowego.Zmniejszą onerównieżliczbętychspośródwnioskującycho azyl,którymnieudajesię uzyskaćstatusuuchodźcyi z którychwieluwtapiasięnastępniew podziemną gospodarkę.Aleprowadziłobyto doodrzuceniaautentycznychuchodźców na równiz imigrantamiekonomicznymi. Podrugie,poza zapewnieniemsilniejszegowsparciauchodźcomprzeby- wającymw biednychkrajach,UEpowinnarozwinąćszerokiprogramprze-siedlaniauchodźcówz obozówznajdującychsięw pobliżuźródełprzemocy. Znacznierozszerzonyprogramprzesiedleńkoncentrowałbysięna uchodź-cach,którychwnioskirozpatrzonoprzedprzeniesieniem,zapewniająctym samymbezpiecznykanałdlaprawdziwychuchodźców,a jednocześnieod-siewającosobymniejzasługującena pomoc.W tensposóbochronabyłaby ukierunkowanana tych,którzynajbardziejjejpotrzebują,a nietych,którzy dysponująenergią,przedsiębiorczościąlubzasobamiumożliwiającymiryzy-kownąpodróżłodziądoEuropy.Dowodysugerują,żeopiniapublicznajest corazprzychylniejnastawionadoautentycznychuchodźców,zatemto rów-nieżpomogłobyodtworzyći podtrzymaćwsparciedlasystemuuchodźstwa. Potrzecie,należyzwiększyćogólnązdolnośćkrajówrozwiniętychdoprzyj-mowaniauchodźców.Istniejesilnyargumentzagłębsząwspółpracąmiędzy krajamidocelowymi,któracieszysięsilnymwsparciemspołecznym[Hatton, 2015].Większośćludzichciałaby,abyuchodźcyuzyskaligdzieśbezpieczne
schronienie,leczniesą chętnitemu,abyichwłasnykrajponosiłekonomiczne i społecznekoszty.Uchodźcówmożnazatempostrzegaćjakodostarczanelo- kalniedobropubliczne,któregopodażprzybrakukooperacjibędzieniedo-stateczna.WspólnyeuropejskisystemazylowyUEskupiłsięna wzmacnianiu zewnętrznychgranici harmonizacjipolitykiw ramachtychgranic,aleażdo niedawnapomijałpodziałobciążeń.Rozkładwnioskówazylowychper capita
jestbardzonierówny,a politykąkierująz regułykrajeusytuowaneprzygra-nicachUE,na którychspoczywanajwiększapresja.Niedawneporozumienie o rozmieszczeniu120tys.uchodźcóww ramachUniidajeprecedens,na któ- rymmożnabudować.Zapewnieniebardziejrównomiernejdystrybucjimię-dzykrajamirozwiniętymi,a zwłaszczaw ramachUE,możedaćuchodźcom skuteczniejsząpomocdziękirozluźnieniuogólnychograniczeńdlapolityki. Poszerzeniezdolnościdoprzyjmowaniauchodźcówpoprzezrozmieszcze-nieichna większymobszarze,utrzymaniepublicznegowsparciadlapolityki azylowejprzyścisłejkontroligranic,a takżezapewnieniebezpiecznychkana- łówpoprzezszerokozakrojonyprogramprzesiedleńdlanajbardziejpotrze-bującychochronyto trzyz kluczowychelementówwzmacnianiazdolności krajówrozwiniętych(szczególnieUE)dopomaganiaprawdziwymuchodźcom, szukającymw zachodnimświeciebezpiecznegoschronienia.Jednakw świe-tleogromnejliczbyosóbwysiedlonych,potrzebującychtrwałychrozwiązań, takapolitykanigdyniezdołazająćsięwięcejniżskromnączęściąznacznie większegoproblemu.
Tłumaczenie:Marta Sordyl
Bibliografia
Davenport Ch.A.,Moore W.H.,Poe S.C.[2003],Sometimes You Just Have to Leave: Domestic Threats and Forced Migration,
1964–1989,“InternationalRelations:EmpiricalandTheoreti-calResearchRelations”(1),s. 27–55.
Hatton T.J.[2009],The Rise and Fall of Asylum: What Happened and Why?,“EconomicJournal”
(535),s. 183–213.
Hatton T.J.[2015],Asylum Policy in the EU: The Case for Deeper Integration,“CESifoEconomic
Studies”(3-4),s. 605–637.
Hatton T.J.,Moloney J.[2015],Applications for Asylum: Modelling Asylum Claims by Origin and Destination,“CEPRDiscussionPaper”10678.
Moore W.H.,Shellman S.M.[2007],Whither Will They Go? A Global Study of Refugees’ Destina-tions, 1965–1995,“InternationalStudiesQuarterly”(4),s. 811–834.
Neumayer E.[2004],Asylum Destination Choice: What Makes Some West European Countries More Attractive than Others?,“EuropeanUnionPolitics”(2),s. 155–180.
ONZ[1951],Konwencja dotycząca statusu uchodźców(DzU 1991,nr 119,poz. 515),http://www.
unhcr-centraleurope.org/_assets/files/content/resources/pdf_pl/refugee_convention/konwen-cja_genewska.pdf(18.11.20162).
Thielemann E.[2006],The Effectiveness of Governments’ Attempts to Control Unwanted Migra-tion,w: Immigration and the Transformation of Europe,red. C.A. Parsons,T.M. Smeeding,
CambridgeUniversityPress,Cambridge,s. 442–472.
UNHCR[2015a],World at War. Global Trends: Forced Displacement in 2014,http://www.unhcr.
org/556725e69.html(18.11.2016).
UNHCR[2015b],Total Refugee Population by Country of Asylum, 1960–2013 & Total Refugee Population by Origin,1960–2013,https://data.unhcr.org/dataviz/(18.11.2016).
UNHCR[różneroczniki],Asylum Trends: Levels and Trends in Industrialized Countries,http://
www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/search?page=&comid=4146b6fc4&cid=49aea93aba& keywords=Trends(18.11.2016).
2 Wersjaanglojęzycznadostępnapodadresemhttp://www.unhcr.org/3b66c2aa10.html– przyp. tłum.
