Medycyna Wet. 2007, 63 (11) 1370
Praca oryginalna Original paper
Najwiêksze stado koników polskich znajduje siê w Popielnie. Od 1955 r. hodowane s¹ dwie grupy tych zwierz¹t, jedna, sk³adaj¹ca siê z 4 tabunów, pozostaje ca³y czas w lesie i stanowi tzw. grupê rezerwatow¹ (chów leny), a druga, nieco wiêksza, utrzymywana jest w systemie alkierzowo-pastwiskowym. Zwierzê-ta pierwszej grupy pozosZwierzê-taj¹ce ca³y czas w lesie nie s¹ poddawane bezporedniej ingerencji cz³owieka, nato-miast grupa stajenna utrzymywana jest wg ogólnie przyjêtych zasad dla hodowli koni szlachetnych (5).
Koniki polskie, podobnie jak inne koniowate, do-tkniête s¹ inwazj¹ wielu rodzajów helmintów, g³ów-nie s³upkowców, glist i tasiemców (3, 7). Najczêstsz¹ inwazj¹ u doros³ych koników w Popielnie s¹ s³upkow-ce ma³e, a u rebi¹t najpierw pojawia siê inwazja glisty, póniej s³upkowców, natomiast u 1-2-letnich klaczek i ogierków wystêpuj¹ s³upkowce ma³e i tasiemce (9). Podobnie badania na konikach ras prymitywnych prowadzone by³y przez wielu autorów. Miêdzy inny-mi Sasimowski i wsp. (11), wykonuj¹c szeroko zakro-jone badania kuców, arabo-koników i koników pol-skich, stwierdzili u koników z grupy rezerwatowej znacznie wiêksz¹ inwazjê s³upkowców ni¿ u koników stajennych. Wykazali równie¿, ¿e pora roku wp³ywa w istotny sposób na liczbê jaj wydalanych z ka³em. Wy¿sz¹ intensywnoæ inwazji s³upkowców u koników
lenych ni¿ z chowu polno-³¹kowego stwierdzili Ro-maniuk i wsp. (10). S³upkowe obecne by³y tak¿e w kale koni l¹skich (6). Autorzy tych badañ uwa¿aj¹, ¿e do utrzymania koni w odpowiedniej kondycji ko-nieczne jest co najmniej dwukrotne odrobaczanie pre-paratami o szerokim spektrum dzia³ania. Tego same-go zdania s¹ Betlejewska i wsp. (1) w przypadku koni ras szlachetnych. Za wystarczaj¹ce uwa¿aj¹ oni regu-larne odrobaczanie, co 3-4 miesi¹ce, a w wyj¹tkowych przypadkach dwa razy w roku przed wypuszczeniem na pastwisko i po spêdzeniu do stajni.
Zupe³nie inaczej radz¹ sobie z inwazjami paso¿y-tów wewnêtrznych koniki polskie pozostaj¹ce na wol-noci. Koni tych nikt nie odrobacza, nie dokonuje korekcji kopyt i nie asystuje przy kryciu i porodach. Zwierzêta te doskonale sobie radz¹ bez ingerencji cz³o-wieka. S¹ one jednak zara¿one paso¿ytami wewnêtrz-nymi, g³ównie s³upkowcami i glist¹ (4, 8). Mimo obec-noci tych paso¿ytów nie wykazuj¹ objawów choro-by. Fakt braku widocznej reakcji na inwazje s³upkow-ców i glist wskazuje na wrodzon¹ odpornoæ tych zwierz¹t.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu odrobaczania lub jego braku na przebieg inwazji s³upkowców u ko-ników polskich utrzymywanych w ró¿nych warunkach chowu.
Przebieg inwazji s³upkowców u odrobaczonych
i nieodrobaczonych koników polskich
KONSTANTY ROMANIUK, ZBIGNIEW JAWORSKI*
Katedra Chorób Zakanych i Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn *Instytut Genetyki i Hodowli Zwierz¹t PAN w Jastrzêbcu, 05-552 Wólka Kossowska, ul. Postêpu 1
Romaniuk K., JaworskiZ.
Course of strongyles invasion in treated and untreated primitive Polish horses Summary
The aim of the study was to compare the course and dynamics of strongyles invasion in treated and untreated primitive Polish horses. Grovermina paste (ivermectin) was used in September for treating horses from a group of stables. One month following the treatment the extensiveness of strongyles invasion in the mares decreased to 19% and the following month it had increased to 71%. From December the eggs of the nematodes were observed in the faeces of all the mares. The lowest intensity of invasion was in October, following which it slowly increased. In March it was similar to its state prior treatment. In stallions from the same group, the eggs of strongyles were not found in all months except October. In horses from forest breeding, the eggs of the nematodes were found during the whole period of the study. In September, October and November their number in mares faeces was considerably higher than in mares from alcove breeding, while in stallions it was elevated only in November. Based on the data obtained it was ascertained that the strongyles invasion reappeared after 2-3 months in horses during their period when they were kept in stables.
Medycyna Wet. 2007, 63 (11) 1371 Materia³ i metody
Badania prowadzono na prze³omie 2004/2005 r. na ko-nikach polskich w Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicz-nego i Hodowli Zachowawczej PAN w Popielnie. Przed-miotem badañ by³o 16 klaczy i 5 ogierów czo³owych z cho-wu alkierzowo-pastwiskowego (grupa I) oraz 22 klacze i 4 ogiery z chowu wolnego (lenego) (grupa II). Koniki tej grupy stanowi³y sumê wszystkich doros³ych zwierz¹t w 4 tabunach zajmuj¹cych sta³e rewiry w lesie popielañskim. Pierwsza grupa koników dwukrotnie w ci¹gu roku (w kwietniu przed wypuszczeniem na pastwisko i drugi raz w ostatnim dniu wrzenia) by³a odrobaczana, natomiast koniki z chowu lenego od wprowadzenia do Popielna w 1955 r. nie otrzymywa³y ¿adnego leku przeciwko in-wazji paso¿ytów. Klacze koników grupy I wypasano od wczesnej wiosny do pónej jesieni na pastwisku podzielo-nym na 4 kwatery po oko³o 5 ha ka¿da. W celu ogranicze-nia wystêpowaogranicze-nia larw nicieni na pastwisku, na którym pas³y siê klacze konika polskiego regularnie wykaszano tzw. niedojady i nawo¿ono ruñ pastwiskow¹ nawozami azoto-wymi. Klacze pojono wod¹ studzienn¹ dostarczan¹ codzien-nie na pastwisko. Natomiast ogiery czo³owe przebywa³y przez kilkanacie godzin dziennie, niezale¿nie od pogody, na okólniku. Resztê doby spêdza³y w stajni, gdzie otrzy-mywa³y siano, owies i wodê.
W okresie chowu alkierzowego klacze i ogiery karmio-no sianem, owsem i okopowymi g³ównie marchwi¹. Koni-ki z chowu lenego korzysta³y we wszystKoni-kich porach roku z pastwisk ródlenych i rolin w lesie. £¹czna powierzch-nia pastwisk zajmowana przez wszystkie tabuny wynosi³a ponad 1100 ha, w tym 51 ha ³¹k ródlenych. Resztê stano-wi³ las. Rodzajem najczêciej zjadanej rolinnoci by³y ró¿ne gatunki traw, zio³a, chwasty, trzcina, sitowie oraz licie i kora drzew i krzewów. Klacze i ogiery konika pol-skiego z chowu alkierzowo-pastwiskowego w 3. dekadzie wrzenia 2004 r. odrobaczono preparatem Growermina pasta (s.a. iwermektyna), w dawce podawanej przez pro-ducenta.
Próbki wie¿o oddanego ka³u pobrano od koników z chowu alkierzowo-pastwiskowego na dzieñ przed odro-baczeniem, a nastêpnie pobierano regularnie od padzier-nika do kwietnia, zawsze w po³owie miesi¹ca. Ka³ od
ko-ników z lasu pobierano w tych samych terminach, zbiera-j¹c go z ziemi, za przemieszczazbiera-j¹cym siê tabunem. Ka³ badano metod¹ flotacyjn¹, wykorzystuj¹c metodê McMas-tera w modyfikacji Raynouda (12).
Wyniki i omówienie
Przebieg omiomiesiêcznych badañ przedstawiono w tab. 1. Klacze i ogiery czo³owe konika polskiego z chowu alkierzowo-pastwiskowego przed odrobacze-niem by³y w 100% zara¿one s³upkowcami, podobnie zara¿one by³y koniki z lasu. Intensywnoæ inwazji s³up-kowców u badanych grup koników nie by³a jednako-wa. Na przyk³ad u klaczy z chowu alkierzowo-past-wiskowego przed leczeniem by³a o oko³o 2,5 razy ni¿-sza ni¿ u ogierów czo³owych, natomiast u klaczy z lasu ponad 1,5 razy wy¿sza. Tak znaczne ró¿nice intensyw-noci inwazji wydaj¹ siê wskazywaæ na sposób utrzy-mania zwierz¹t w okresie wczesnej jesieni i zimy. Kla-cze z chowu stajennego od maja a¿ do padziernika 2004 r. przebywa³y na pastwisku, a póniej przebywa-³y na wybiegu i w stajni, natomiast ogiery czo³owe co-dziennie korzysta³y przez kilkanacie godzin z okól-nika, sk¹po poroniêtego traw¹. Resztê doby spêdza³y w boksach, z których regularnie usuwano obornik. Po miesi¹cu od zadania klaczom leku przeciwko nicie-niom, ekstensywnoæ inwazji s³upkowców zmniejszy³a siê ze 100% do 19%, a w kolejnym miesi¹cu badañ ju¿ wzros³a do 71%. Pocz¹wszy od grudnia (trzeci miesi¹c od daty leczenia) jaja s³upkowców wystêpo-wa³y w kale wszystkich klaczy. Najni¿sza intensyw-noæ inwazji s³upkowców by³a w padzierniku (30 epg). W kolejnych miesi¹cach badañ powoli wzrasta³a, osi¹-gaj¹c w marcu prawie stan sprzed leczenia, a ju¿ w kwietniu liczba jaj w gramie ka³u wynosi³a oko³o 1200. Po leczeniu u ogierków czo³owych nie wykryto w kale jaj s³upkowców tylko w padzierniku, a ju¿ w listopadzie pojawi³y siê w niewielkiej liczbie (101 epg) i to tylko u jednego ogiera. Pocz¹wszy od grudnia, wszystkie odrobaczane ogiery czo³owe zara¿one by³y s³upkowcami. Nale¿y dodaæ, ¿e liczba jaj s³upkow-ców w ich kale by³a znacznie mniejsza ni¿ u klaczy.
Objanienie: * Ekstensywnoæ i intensywnoæ inwazji s³upkowców przed odrobaczeniem
Tab. 1. Ekstensywnoæ (E.i.) i intensywnoæ (I.i.) inwazji s³upkowców u odrobaczonych koników polskich z chowu alkierzo-wo-pastwiskowego i u nie odrobaczonych z chowu lenego
u w o h c j a z d o R P³eæ Rinowdazzajij Miesi¹cebadañ X I X XI XII I II III IV -o w o z r e i k l A y w o k s i w t s a p -e z c a l K 6 1 = n .i . E 100* 19 171 100 100 100 100 100 .i .I 980* 30 243 597 423 452 951 11381 e w o ³ o z c y r e i g O 5 = n .i . E 100* 0 180 100 100 100 100 100 .i .I 2432*1 0 101 346 332 416 485 930 y n e L e z c a l K 2 2 = n .i . E 100 100 100 100 100 100 100 100 .i .I 13801 10201 790 150 260 450 580 270 y r e i g O 4 = n .i . E 100 100 100 100 100 100 100 100 .i .I 860 640 470 150 190 250 710 240
Medycyna Wet. 2007, 63 (11) 1372
Przedstawiony przebieg inwazji s³upkowców u ogie-rów czo³owych wskazuje na znacznie mniejsz¹ mo¿-liwoæ zara¿enia siê larwami tych nicieni ni¿ klaczy. Ogiery czo³owe, zgodnie z procedur¹ chowu, korzys-ta³y z suchych wybiegów, a w boksach mia³y czêsto zmienian¹ ció³kê, natomiast klacze przebywaj¹ce na wybiegu i w boksach nie by³y w pe³ni pozbawione mo¿liwoci kontaktu z larwami s³upkowców, ju¿ po oko³o 3 miesi¹cach od leczenia nast¹pi³o odnowienie inwazji prawdopodobnie z larw wczeniej usadowio-nych w cianie jelit grubych.
U klaczy koników z chowu lenego we wrzeniu, tj. miesi¹cu, w którym odrobaczano koniki z chowu sta-jennego, liczba jaj w gramie ka³u by³a wiêksza ni¿ u klaczy stajennych, natomiast u ogierów mniejsza w porównaniu do stajennych ogierów czo³owych. W pozosta³ych miesi¹cach badañ (poza padziernikiem i listopadem). Liczba jaj w kale klaczy i ogierów z chowu lenego by³a wyranie mniejsza ni¿ u ko-ników z chowu alkierzowo-pastwiskowego. Na tak nisk¹ intensywnoæ inwazji s³upkowców w grupie ko-ników z chowu lenego wydaje siê wp³ywaæ sposób ich od¿ywiania, a byæ mo¿e i nabyta odpornoæ. Zwie-rzêta te, stale przebywaj¹c w naturalnym rodowisku, wytworzy³y zdolnoci do samowyleczenia. Zjadanie wybranych zió³ i innych rolin, do których nie maj¹ dostêpu koniki z chowu alkierzowo-pastwiskowego, prowadzi³o do hamowania rozwoju s³upkowców. Na-le¿y dodaæ, ¿e koniki z chowu lenego nie odbiega³y stanem od¿ywienia i jakoci¹ sierci od koników ho-dowanych w systemie alkierzowo-pastwiskowym.
Opieraj¹c siê na wynikach badañ w³asnych stwier-dzono, ¿e przy takiej samej ekstensywnoci, intensyw-noæ inwazji s³upkowców u koników z chowu lene-go jest znacznie mniejsza ni¿ odrobaczonych z chowu alkierzowo-pastwiskowego, a kondycja obydwu grup zwierz¹t jest taka sama. Wynika to z ma³ej patogen-noci dojrza³ych p³ciowo s³upkowców dla koni, po-niewa¿ od¿ywiaj¹ siê one rzêskami zasiedlaj¹cymi je-lito lepe i okrê¿nicê. Chorobotwórcze dzia³anie s³up-kowców na konie tak¿e istnieje. Powodowane jest ono zubo¿eniem ¿ywiciela na faunê pierwotniaków, które dla konia s¹ ród³em wa¿nych sk³adników, przede wszystkim bia³ka. Zatem najwiêksze dzia³anie szkod-liwe s³upkowców na ¿ywiciela wydaj¹ siê wywieraæ larwy usadowione w cianie jelit grubych oraz pro-dukty przemiany materii Cyathostominae zasiedlaj¹-ce jelita w liczbie setek tysiêcy osobników.
Przebieg inwazji s³upkowców u obydwu grup tego samego gatunku zwierz¹t wskazuje na zró¿nicowan¹ dynamikê inwazji. Zachodzi zatem pytanie, czy koni-ki z chowu alkoni-kierzowo-pastwiskowego nale¿y regu-larnie odrobaczaæ. Wydaje siê, ¿e tak. Gawor i wsp. (12) podaj¹, ¿e konie dotkniête inwazj¹ s³upkowców nale¿y leczyæ wtedy, gdy w ich kale stwierdza siê po-nad 200 jaj w gramie ka³u. Pozwala to na obni¿enie nie tylko inwazji, lecz tak¿e kosztów odrobaczania oraz zapobiegnie narastaniu opornoci na leki. Cytowani
autorzy twierdz¹ równie¿, ¿e likwidacja inwazji s³up-kowców u koni jest bardzo trudna z uwagi na prosty rozwój paso¿yta, krótki okres prepatentny oraz szyb-kie dochodzenie larw do stadium inwazyjnego w ro-dowisku.
Pimiennictwo
1.Betlejewska K.: Dynamika inwazji s³upkowców ma³ych (Cyathostominae) u koni w cyklu rocznym. Medycyna Wet. 2000, 56, 36-38.
2.Gawor J, Kita J.: Uwagi praktyczne na temat odrobaczania koni. ¯ycie Wet. 2006, 81, 753-756.
3.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B., Tomczuk K., Studziñska M. B.: Paso¿yty przewodu pokarmowego koni z terenu Lubelszczyzny w wietle badañ ko-proskopowych i sekcyjnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1080-1092. 4.Jaworski Z., Romaniuk K., Golonka M.: Przebieg inwazji paso¿ytów
we-wnêtrznych u koników polskich z grupy rezerwatowej. Przegl. Hod. 2003, 68, 359-368.
5.Kownacki M.: Pochodzenie, historia i hodowla koników polskich. Mat. Konf. Biologia i hodowla zachowawcza konika polskiego. Popielno 1995, s. 5-12. 6.Korna B., Nowosad B., Skalska A.: Dynamika zara¿enia nicieniami prze-wodu pokarmowego u odrobaczanych koni l¹skich. Wiad. Parazytol. 2001, 47 (Supl. 2), 25.
7.Korna B., Nowosad B., Skalska A.: Zara¿enie paso¿ytami przewodu pokar-mowego koni w zale¿noci od warunków utrzymania. Medycyna Wet. 2004, 60, 853-856.
8.Romaniuk K., Jaworski Z., Golonka M., Snarska A.: Wystêpowanie i dyna-mika paso¿ytów wewnêtrznych u koników polskich z chowu wolnego. Me-dycyna Wet. 2003, 59, 617-619.
9.Romaniuk K., Jaworski Z., Snarska A.: Dynamika inwazji nicieni z rodziny Trichostrongylidae u koników polskich i ich rebi¹t. Medycyna Wet. 2002, 58, 467-469.
10.Romaniuk K., Jaworski Z., Snarska A.: Wystêpowanie paso¿ytów wewnêtrz-nych u koników polskich z chowu lenego. Medycyna Wet. 2001, 57, 294--296.
11.Sasimowski E., Pietrzak S., Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B.: Zarobaczenie kuców fiñskich, arabo-koników i koników polskich w ró¿nych rodowiskach i porach roku. Medycyna Wet. 1994, 50, 555-557.
12.Ziomko I., Cencek T.: Inwazje paso¿ytnicze zwierz¹t gospodarskich. Wybra-ne metody diagnostyczWybra-ne. Wyd. P. W³odarskiego, Warszawa 1999.
Adres autora: prof. dr hab. Konstanty Romaniuk, ul. S³oneczna 42, 10-710 Olsztyn
