Med. Weter. 2015, 71 (11), 670-673 670
Artykuł przeglądowy Review
Actinobacillus pleuropneumoniae (App) jest stwier-dzany wszędzie tam, gdzie występuje intensywna produkcja świń. Drobnoustrój jest czynnikiem etiolo-gicznym pleuropneumonii, groźnej choroby układu od-dechowego świń, powodującej duże straty ekonomiczne w produkcji trzody chlewnej.
Czynnik etiologiczny pleuropneumonii to mała, Gram-ujemna, względnie tlenowa pałeczka posiadająca otoczkę. Większość szczepów App rośnie na agarze z 5% dodatkiem krwi owczej po 24-48 godzinach in-kubacji w postaci bardzo drobnych kolonii (0,5-1 mm średnicy) wykazujących bujniejszy wzrost w okolicy źródła czynnika NAD (dwunukleotyd nikotynoami-doadeninowy). Do chwili obecnej zidentyfikowano 15 serotypów App należących do dwóch biowarów (biowar I – szczepy zależne od czynnika NAD, biowar II – szczepy NAD-niezależne) (22). W obrębie bio-waru I wyróżniono czternaście serotypów, natomiast w biowarze II – sześć. W przypadku serotypów 2, 4, 7 i 9 stwierdzane są szczepy zaliczane do obydwu biowarów.
Wykrywanie czynnika zakaźnego pleuropneumonii Pleuropneumonię przebiegającą w postaci ostrej można z dużą pewnością podejrzewać w oparciu o dane z wywiadu, przebieg kliniczny oraz charakterystyczne zmiany sekcyjne. Stosunkowo łatwo można stwierdzić
obecność bakterii w czystej kulturze, nie tylko wykonu-jąc badanie bakteriologiczne, ale dodatkowo na podsta-wie barwionego preparatu odciskowego, bezpośrednio z materiału klinicznego.
W przypadku postaci chronicznej pleuropneumonii brak jest zwykle charakterystycznych objawów choro-bowych. W tej postaci choroby ważnym narzędziem diagnostycznym jest badanie anatomopatologiczne. Bakteriologiczna diagnostyka tej postaci jest bardziej złożona. Trudniej jest uzyskać izolat bakteryjny ze zmian chronicznych, dlatego bardzo często wykorzy-stuje się inne metody umożliwiające wykrycie bakterii w zmienionych tkankach, takie jak testy immunoflu-orescencyjne lub immunoperoksydazowe z użyciem swoistych przeciwciał czy też testów opartych o metodę polimeryzacji łańcuchowej (PCR).
Rozpoznanie sytuacji w zakresie występowania App w stadach, gdzie nie obserwuje się objawów klinicznych pleuropneumonii, jest niezwykle trudne. W diagnosty-ce zakażeń podklinicznych stosuje się metody majądiagnosty-ce na celu wykrycie zarazka App w materiale pobranym przyżyciowo oraz po uboju w rzeźni i testy serologicz-ne w celu potwierdzenia obecności swoistych dla App przeciwciał. W przypadku świń nosicieli ilość App w organizmie jest niewielka, co istotnie wpływa na czas odpowiedzi immunologicznej oraz poziom przeciwciał wykrywalnych metodami serologicznymi.
Diagnostyka Actinobacillus pleuropneumoniae
ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznania
serologicznego
JACEK ŻMUDZKI, ARTUR JABŁOŃSKI, ARKADIUSZ DORS, AGNIESZKA NOWAK
Zakład Chorób Świń, Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy
Otrzymano 15.04.2014 Zaakceptowano 26.05.2014
Żmudzki J., Jabłoński A., Dors A., Nowak A.
Diagnosis of Actinobacillus pleuropneumoniae with special emphasis on serological assay
Summary
The most effective tools for detecting subclinical forms of pleuropneumonia in pigs are serology profiles. Serological tests provide the possibility for herd management and enable the eradication of the pathogenic App strains by eliminating sero-positive animals. The most commonly used serological methods include ELISA assays, which use a capsular antigen (polysaccharide-LPS) or tests based on the detection of anti-toxin antibodies Apx I, ApxII, ApxIII and ApxIV. Among serotype-specific ELISA assays which detect antibodies against the capsular LPS antigen (allowing the identification of antibodies against particular serogroups of App) ELISA kits for the detection of antibodies against serotypes 1 through12 are also available on the market.
Med. Weter. 2015, 71 (11), 670-673 671 Badania bezpośrednie ukierunkowane na wykrycie
App są bardzo trudne w grupie tzw. klinicznie zdrowych nosicieli w stadach podklinicznie zakażonych. Bakteria zwykle zlokalizowana jest w migdałkach lub rzadziej w jamie nosowej, dlatego zwykle wykorzystuje się me-todę przyżyciowego pobierania zeskrobin z migdałków. Obecność czynnika przyczynowego pleuropneumonii należy zróżnicować z występowaniem flory bakteryjnej, takiej jak: Actinobacillus minor, Actinobacillus porci-nus czy też Actinobacillus indolicus. Do stwierdzenia w „zanieczyszczonym” innymi bakteriami środowisku określonych serotypów App stosowana jest technika immunomagnetyczna. Określono, że czułość powyższej metody jest około tysiąckrotnie większa niż tradycyjna izolacja (2).
Bardziej powszechne zastosowanie znalazły mole-kularne techniki wykrywania DNA oparte na metodzie PCR. Fittipaldi i wsp. (8) opracowali wspomnianą tech-nikę do wykrywania gatunkowego App w migdałkach świń pobranych pośmiertnie lub w przyżyciowych bioptatach. W związku z tym, że w powyższej metodzie wykrywano wszystkie, także uznawane za niepatogenne serotypy App, wprowadzono szereg modyfikacji metody umożliwiających wykrycie serotypów uważanych za zjadliwe. Serotypowo specyficzne techniki PCR nasta-wione na wykrywanie poszczególnych serotypów App
są w tej chwili najlepszą propozycją do diagnostyki App w stadach, gdzie nie występują objawy kliniczne pleuropneumonii.
Powszechnie na świecie w celu wykrywania bezob-jawowych nosicieli App i monitorowania rozprzestrze-niania się zakażeń świń stosuje się metody pośrednie polegające na badaniu surowic i wykrywaniu swoistych dla tego drobnoustroju przeciwciał.
Czynniki App determinujące powstawanie przeciwciał
Otoczka polisacharydowa. Wszystkie szczepy App posiadają otoczkę polisacharydową (capsular poly-saccharides – CPS). Stanowią ją zewnątrzkomórkowe struktury związane z powierzchnią komórki i składa się ona z ujemnie naładowanych węglowodanowych polimerów. Otoczka jest antygenem, na podstawie któ-rego gatunek został podzielony na serotypy. Struktura ta determinuje wirulencję szczepów App, a także indukuje powstawanie przeciwciał.
Lipopolisacharyd (LPS) jest endotoksyną, mole-kułą wchodzącą w skład zewnętrznej warstwy błony zewnętrznej bakterii. Składa się z trzech części struk-turalnych: lipidu A, oligosacharydu rdzeniowego oraz O-swoistego łańcucha polisacharydowego (antyge-nu O). LPS zakotwiczony jest w błonie zewnętrznej po-przez lipid A, podczas gdy antygen cukrowy skierowany jest na zewnątrz komórki bakteryjnej (7, 14). Fragment cukrowy LPS odpowiada za immunogenność poprzez aktywację limfocytów B i T, monocytów, makrofagów czy też neutrofili.
W oparciu o antygeny CPS i LPS ściany komórkowej wykorzystywane do diagnostyki i do produkcji szcze-pionek rozróżnia się 15 typów serologicznych App.
Toksyny Apx należą do tzw. RTX toksyn (repeats in the structural toxin). Actinobacillus pleuropneu-moniae wytwarza cztery toksyny RTX: ApxI, ApxII, ApxIII produkowane przez różne serotypy (tab. 1) oraz ApxIV syntetyzowaną przez wszystkie serotypy App (9). Toksyny Apx indukują powstawanie przeciwciał, jednakże możliwość produkcji toksyn ApxI, ApxII, ApxIII posiadają także inne niż App gatunki bakterii należące do rodzaju Actinobacillus, dlatego diagno-styka serologiczna oparta na wykrywaniu przeciwciał przeciwko ww. toksynom nie jest swoista gatunkowo. Tylko ApxIV jest specyficznym gatunkowo białkiem.
Badania serologiczne
Najskuteczniejszym narzędziem w wykrywaniu subklinicznych postaci pleuropneumonii świń są ba-dania serologiczne. Baba-dania serologiczne dają także możliwość zarządzania stadem oraz umożliwiają era-dykację patogennych szczepów App poprzez eliminację osobników seropozytywnych. W niektórych krajach, jak Stany Zjednoczone, Kanada lub Dania prowadzony jest w stadach zarodowych stały nadzór serologiczno--epidemiologiczny.
Metody serologiczne zostały podzielone ze względu na to, czy wykrywają przeciwciała skierowane
prze-Tab. 1. Podział App ze względu na przynależność serotypową, biowarową i produkcję toksyn
Serowar Biowar Toksyny
I II Apx I Apx II Apx III Apx IV 1 2 2 3 4 4 5a 5b 6 7 7 8 9 9 10 11 12 13 14 15
Reakcje krzyżowe A. suis A. porcitonsillarum A. suis
A. rossi
Med. Weter. 2015, 71 (11), 670-673 672
ciwko antygenom polisacharydowym (otoczkowym), lipopolisacharydowym czy toksynom.
Typowe białka powierzchniowe wykorzystywano do produkcji antygenu zastosowanego do opłaszczania mikropłytek do testu ELISA, ale ich użyteczność była ograniczona w związku z reakcjami krzyżowymi z in-nymi mikroorganizmami powszechnie występującymi u świń (6). Większość testów ELISA dostępnych na rynku wykorzystuje antygen otoczkowy (polisachary-dowy) (tzw. O-chain LPS antigen) (10, 13, 17). Są też zestawy oparte na wykrywaniu przeciwciał przeciwko toksynom. Obecnie na krajowym rynku dostępne są przynajmniej 4 różne testy ELISA do diagnostyki za-każeń App.
Wśród serowarowo specyficznych testów ELISA wykrywających przeciwciała przeciw LPS na rynku (również w Polsce) dostępne są następujące zestawy: Mix APP ELISA Screen (VDL, Uniwersytet Stanowy, Iowa, Ames), który pozwala na identyfikację przeciw-ciał przeciw następującym grupom serowarów: serowa-ry 1-2-9-11, następnie 3-6-8-15 oraz 4-5-7. Wyraźnie widać, że zestawy te nie oferują pełnego monitoringu (brakujące serotypy to: 10, 12, 13 i 14).
Alternatywą dla wspomnianego testu są zestawy Multi- -App ELISA firmy GREMIP (Uniwersytet w Mont-realu, Kanada) oraz Swinecheck® APP (Biovet inc., Kanada), które wykorzystują ten sam antygen oparty o długołańcuchowe lipopolisacharydy (LC-LPS) App. W obu zestawach zgrupowano następujące serowary App: 1, 9, 11 następnie serotyp 2 w dalszej kolejności 3, 6, 8, kolejno 4, 7, nastepnie 5a, 5b oraz serotyp 10.
Z kolei inny producent gotowych zestawów ID screen® APP (ID.vet, Grables, Francja) zaprojektował nieco odmienne zestawy grupowo swoiste. Poszczegól-ne serotypy pogrupowano w następujący sposób: 1, 9, 11, kolejno 2, następnie 2, 6, kolejno 2, 6, 12, następnie 3, 6, 8, następnie 4, 7, kolejno 5, następnie 8, w dalszej kolejności 10 oraz 12. Należy zwrócić uwagę, że po-wyższe testy ELISA są zestawami grupowo swoistymi umożliwiającymi odróżnienie przeciwciał pomiędzy poszczególnymi grupami (np. pomiędzy grupą zawiera-jącą serotypy 1, 9, 11 a inną grupą zawierazawiera-jącą w swoim składzie serotypy 4 i 7. Należy również podkreślić, że nie jest możliwe odróżnienie przeciwciał produkowa-nych w obrębie danej grupy (np. pomiędzy serotypem 4 a 7 posiadającymi zbliżoną determinantę antygenową).
Ponadto ten sam producent oferuje ogólny zestaw do wykrywania przeciwciał przeciw serotypom 1-12 bez podziału na poszczególne grupy serowarów – ID Screen® APP Screening Indirect (serotypes 1 through 12).
W przypadku niektórych testów ELISA opartych na antygenie LPS stwierdzano reakcje krzyżowe w związku z kontaminacją antygenu podczas procesu jego oczyszczania (5). Zwierzęta zakażone App produ-kują przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi otoczkowemu LPS występującemu na powierzchni bakterii. Różne serotypy App mają specyficzną struk-turę oraz skład O-łańcucha LPS (5, 20). O-łańcuchy LPS mogą być podzielone na grupy z identyczną lub
zbliżoną strukturą antygenową, która wchodzi w reakcje krzyżowe w testach serologicznych. Serotypy 1, 9 i 11 tworzą jedną grupę, serotypy 3, 6 i 8 drugą i serotypy 4, 7 trzecią grupę. Z kolei serotypy 2, 5, 10 i 12 po-siadają unikalną strukturę O-łańcucha LPS (unikalny skład i struktura węglowodanowa). Udowodniono, że przeciwciała produkowane są również przeciwko fragmentowi rdzenia O-łańcucha LPS (16). W struk-turze rdzenia O-łańcucha LPS występują dwa podtypy w zależności od serotypu App. Serotypy 1, 6, 9 i 11 zawierają rdzeń typu I, podczas gdy serotypy 2, 3, 4, 5a, 5b, 7, 8, 10 i 12 zawierają rdzeń typu II (16). Antygeny O-łańcucha LPS serotypów 15, 3 i 8 są chemicznie identyczne (21), w związku z tym zwierzęta zakażone serotypem 15 App wykazywały silną i nie pozostawia-jącą wątpliwości reakcję serologiczną w teście ELISA opłaszczonym serotypem 3 antygenu O-łańcucha LPS (13). Dodatkowo szczepy serotypu 15 wykazują reakcje krzyżowe z serotypem 3 i 6 podczas serotypowania. Opisano również atypowy szczep App serotypu 1, którego antygen powierzchniowy nie wykazywał cech struktury O-łańcucha LPS (15). Związek pomiędzy strukturą antygenową poszczególnych serotypów App a cechami fenotypowymi związanymi z reakcjami chemicznymi pomiędzy poszczególnymi serotypami (reakcje krzyżowe lub ich brak) do dzisiaj nie zo-stał wyjaśniony. Przykładowo, antygen O-łańcucha LPS serotypu 13 szczepu referencyjnego jest niemal identyczny jak w serotypie 7 (18), aczkolwiek reakcji krzyżowych pomiędzy tymi serotypami nigdy nie zaob-serwowano, wykonując testy ELISA na bazie antygenu LPS. Antygeny O-łańcucha LPS wykorzystywane są również w teście ELISA z wykorzystaniem przeciwciał poliklonalnych (blocking ELISA) (1).
Większość testów serologicznych wykrywających przeciwciała przeciwko toksynom ApxI, ApxII i ApxIII charakteryzuje się niską specyficznością ze względu na fakt, że inne mikroorganizmy, takie jak Actinobacillus suis, produkują podobne toksyny (5, 19). Niektóre ko-mercyjne testy są mało specyficzne, ponieważ oparte są o toksynę ApxII produkowaną przez większość serotypów App. Na rynku obecny jest również zestaw ELISA IDEXX APP-ApxIV Ab bazujący na toksynie ApxIV – toksynie produkowanej przez wszystkie znane serotypy App. Toksyna ApxIV wytwarzana jest wyłącznie podczas trwającego procesu chorobowego (infekcji). Oznacza to, że możliwe jest odróżnienie zwierząt szczepionych od zakażonych. Zwierzęta, które były immunizowane szczepionką zawierającą antygen bakteryjny będą w teście ELISA negatywne (brak przeciwciał) dla toksyny ApxIV, chyba że były zakażone App. Test ELISA oparty o toksynę ApxIV nie pozwala na zróżnicowanie pomiędzy poszczególnymi serotypami App, ale za to jest gatunkowo swoisty, tzn. tylko gatunek A. pleuropneumoniae produkuje toksynę ApxIV. W przypadku innych testów może dochodzić do reakcji krzyżowych pomiędzy App a A. suis, co w przypadku testu ELISA IDEXX APP-ApxIV nie jest możliwe. Wspomniany zestaw ELISA znalazł
Med. Weter. 2015, 71 (11), 670-673 673 szczególnie zastosowanie w gospodarstwach trzody
chlewnej o wysokim statusie zdrowotnym (wolnym od wszystkich serotypów App), gdzie prowadzone są okresowe badania monitoringowe. Należy również wspomnieć, że podczas interpretacji wyników badań z wykorzystaniem zestawu IDEXX APP-ApxIV trze-ba mieć na uwadze, że stada zakażone subklinicznie, będące wyłącznie nosicielami App w obrębie migdał-ków mogą indukować produkcję przeciwciał przeciw toksynie ApxIV, ale na poziomie niewykrywalnym dla wspomnianego testu (4). Dodatkowo należy nadmienić, że niektóre szczepy App posiadają w swoim genomie wstawione sekwencje, które powodują, że szczepy te nie produkują toksyny ApxIV. Innymi słowy zwierzęta zakażone takimi szczepami nie produkują przeciwciał skierowanych przeciwko wspomnianej toksynie (23).
Pozostałe testy serologiczne, takie jak odczyn wią-zania dopełniacza (OWD) lub aglutynacja z 2-merkap-toetanolem, obecnie nie są stosowane w większości laboratoriów w związku z niską specyficznością i czu-łością obu testów serologicznych (5). Jednak niektóre kraje, takie jak Rosja i Chiny, pomimo ogólnie znanej niskiej specyficzności i czułości OWD oraz często po-jawiających się wyników fałszywie dodatnich wciąż wymagają wyników opartych na wykorzystaniu tych testów (11, 17).
Pomimo że testy serologiczne znajdują zastosowanie podczas identyfikacji subklinicznie zakażonych stad lub zwierząt, to jednak często zdarzają się przypadki, kiedy wyniki badań są niejasne lub dwuznaczne. W ta-kim przypadku badania bakteriologiczne płuc i/lub migdałków i testy PCR są uzasadnione. Ponadto udo-wodniono, że kolonizacja migdałków przez App przy jednoczesnym braku przeciwciał w testach serologicz-nych jest możliwa (3).
Podsumowując, najczęściej zastosowanie mają testy ELISA z użyciem lipopolisacharydów (LPS). Identy-fikują one występowanie w stadzie określonych grup serotypów, takich jak: 1, 9 i 11; 2; 3,6 i 8; 4 i 7, 10; i 12. Testy te mają zastosowanie w stadach, w których wcześniej wykonano rozpoznanie serotypowe, a test ma służyć jedynie monitorowaniu zakażenia. Nie poleca się ich w konwencjonalnych stadach do diagnostyki klinicznej postaci choroby. Otrzymane wyniki są trudne do interpretacji, jeśli nie zostaną porównane z obrazem klinicznym, zmianami anatomopatologicznymi czy też badaniem bakteriologicznym. Do stałego monitoringu stad wolnych od App powszechnie stosowane i zalecane są testy oparte na toksynie ApxIV produkowanej przez wszystkie znane serotypy App.
Piśmiennictwo
1. Andresen L. O., Klausen J., Barfod K., Sorensen V.: Detection of antibodies to Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 12 in pig serum using a blocking enzyme-linked immunosorbent assay. Vet. Microbiol. 2002, 89, 61-67. 2. Angen O., Heegaard P. M., Lavritsen D. T., Sorensen V.: Isolation of Actino-
bacillus pleuropneumoniae serotype 2 by immunomagnetic separation. Vet. Microbiol. 2001, 79, 19-29.
3. Chiers K., De Waele T., Pasmans F., Ducatelle R., Haesebrouck F.: Virulence factors of Actinobacillus pleuropneumoniae involved in colonization, persi-stence and induction of lesions in its porcine host. Vet. Res. 41, 65.
4. Chiers K., Donne E., Van Overbeke I., Ducatelle R., Haesebrouck F.: Evaluation of serology, bacteriological isolation and polymerase chain reaction for the detection of pigs carrying Actinobacillus pleuropneumoniae in the upper respiratory tract after experimental infection. Vet. Microbiol. 2002, 88, 385-392.
5. Dubreuil J. D., Jacques M., Mittal K. R., Gottschalk M.: Actinobacillus pleuropneumoniae surface polysaccharides: their role in diagnosis and im-munogenicity. Anim. Health Res. Rev. 2000, 1, 73-93.
6. Eamens G. J., Gonsalves J. R., Whittington A. M., Turner B.: Serological responses to two serovar-independent ELISA antigens of Actinobacillus pleuropneumoniae in Australian commercial pig herds. Aust. Vet. J. 2008, 86, 465-472.
7. Erridge C., Bennett-Guerrero E., Poxton I. R.: Structure and function of lipopolysaccharides. Microbes Infect. 2002, 4, 837-851.
8. Fittipaldi N., Broes A., Harel J., Kobisch M., Gottschalk M.: Evaluation and field validation of PCR tests for detection of Actinobacillus pleuropneumoniae in subclinically infected pigs. J. Clin. Microbiol. 2003, 41, 5085-5093. 9. Frey J.: Virulence in Actinobacillus pleuropneumoniae and RTX toxins. Trends
Microbiol. 1995, 3, 257-261.
10. Gottschalk M., Altman E., Charland N., De Lasalle F., Dubreuil J. D.: Evaluation of a saline boiled extract, capsular polysaccharides and long-chain lipopolysaccharides of Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 1 as antigens for the serodiagnosis of swine pleuropneumonia. Vet. Microbiol. 1994, 42, 91-104.
11. Gottschalk M., De Lasalle F., Radacovici S., Dubreuil J. D.: Evaluation of long chain lipopolysaccharides (LC-LPS) of Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 5 for the serodiagnosis of swine pleuropneumonia. Vet. Microbiol. 1994, 38, 315-327.
12. Gottschalk M., Lacouture S., Tremblay D., Harel J.: Animals infected with Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 15 developed antibodies that cross-react with serotypes 3, 6, and 8 by LC-LPS ELISA. Proc. Congr. Int. Pig. Vet. Soc. 2010, 21, 289.
13. Grondahl-Hansen J., Barfod K., Klausen J., Andresen L. O., Heegaard P. M.,
Sorensen V.: Development and evaluation of a mixed long-chain lipo-
polysaccharide based ELISA for serological surveillance of infection with Actinobacillus pleuropneumoniae serotypes 2, 6 and 12 in pig herds. Vet. Microbiol. 2003, 96, 41-51.
14. Jacques M.: Surface polysaccharides and iron-uptake systems of Actinobacillus pleuropneumoniae. Can. J. Vet. Res. 2004, 68, 81-85.
15. Jacques M., Labrie J., St Michael F., Cox A. D., Paradis M. A., Dick C. P.,
Klopfenstein C., Broes A., Fittipaldi N., Gottschalk M.: Isolation of an
atypical strain of Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 1 with a truncated lipopolysaccharide outer core and no O-antigen. J. Clin. Microbiol. 2005, 43, 3522-3525.
16. Jacques M., Rioux S., Paradis S. E., Begin C., Gottschalk M.: Identification of two core types in lipopolysaccharides of Actinobacillus pleuropneumoniae representing serotypes 1 to 12. Can. J. Microbiol. 1996, 42, 855-858. 17. Klausen J., Ekeroth L., Grondahl-Hansen J., Andresen L. O.: An indirect
enzy-me-linked immunosorbent assay for detection of antibodies to Actinobacillus pleuropneumoniae serovar 7 in pig serum. J. Vet. Diagn. Invest. 2007, 19, 244-249.
18. MacLean L. L., Perry M. B., Vinogradov E.: Characterization of the antigenic lipopolysaccharide O chain and the capsular polysaccharide produced by Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 13. Infect. Immun. 2004, 72, 5925-5930.
19. Nielsen R., van den Bosch J. F., Plambeck T., Sorensen V., Nielsen J. P.: Evaluation of an indirect enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) for detection of antibodies to the Apx toxins of Actinobacillus pleuropneumoniae. Vet. Microbiol. 2000, 71, 81-87.
20. Perry M. B.: Structural analysis of the lipopolysaccharide of Actinobacillus (Haemophilus) pleuropneumoniae serotype 10. Biochem. Cell Biol. 1990, 68, 808-810.
21. Perry M. B., MacLean L. L., Vinogradov E.: Structural characterization of the antigenic capsular polysaccharide and lipopolysaccharide O-chain produced by Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 15. Biochem. Cell Biol. 2005, 83, 61-69.
22. Sthitmatee N., Sirinarumitr T., Makonkewkeyoon L., Sakpuaram T., Tesapra-
teep T.: Identification of the Actinobacillus pleuropneumoniae serotype using
PCR based-apx genes. Mol. Cell Probes 2003, 17, 301-305.
23. Tegetmeyer H. E., Jones S. C., Langford P. R., Baltes N.: ISApl1, a novel insertion element of Actinobacillus pleuropneumoniae, prevents ApxIV-based serological detection of serotype 7 strain AP76. Vet. Microbiol. 2008, 128, 342-353.
Adres autora: dr n. wet. Jacek Żmudzki, Al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy; e-mail: jaca@piwet.pulawy.pl
