Praca oryginalna Original paper
Go³¹b miejski (Columba livia forma urbana) po-chodzi od dzikiego go³êbia skalnego Columba livia livia Gmel., 1789. Wed³ug Glutza i Bauera (cyt. 31), forma miejska jest synantropijn¹ populacj¹ go³êbia skalnego, która przed wiekami samorzutnie rozprze-strzeni³a siê po miastach Europy. Badacze ci wyklu-czaj¹ mo¿liwoæ utworzenia populacji go³êbia miej-skiego z dziczej¹cych go³êbi domowych, które rów-nie¿ wywodz¹ siê od go³êbia skalnego. Prawd¹ jest jednak, ¿e pojedyncze osobniki go³êbi domowych do-³¹czaj¹ co jaki czas do go³êbi miejskich, wnosz¹c pew-ne cechy fenotypowe charakterystyczpew-ne dla go³êbi hodowlanych. W zwi¹zku z tym wystêpuje zró¿nico-wane ubarwienie oraz ró¿nice w pokroju wród go³ê-bi miejskich (1).
Na terenie Wroc³awia go³¹b miejski wystêpuje co najmniej od kilku wieków. Szcz¹tki koci tego gatun-ku stwierdzono podczas prac archeologicznych, a ich pochodzenie oszacowano na X-XII wiek (34). Go³ê-bie przez wiêkszoæ ludzi uznawane s¹ za zwierzêta przyjazne i mi³e. W wielu kulturach s¹ symbolem mi-³oci i wiernoci. Dla zwiedzaj¹cych zabytkowe czê-ci miast s¹ atrakcj¹ turystyczn¹. Wszystkie te cechy sprawiaj¹, ¿e ludzie czêsto karmi¹ te ptaki, opiekuj¹ siê nimi, a przez to przyczyniaj¹ siê do ci¹g³ego wzros-tu ich liczebnoci (14). Jednak, pomimo tych
wszyst-kich zalet, go³êbie miejskie stwarzaj¹ wiele problemów w miastach, zw³aszcza natury higienicznej. Ka¿dy go³¹b rocznie wydala ok. 12 kg odchodów, a zak³ada-j¹c, ¿e wroc³awska populacja mo¿e liczyæ ok. 80 tys. ptaków daje to blisko 1000 ton odchodów rocznie. Sprz¹tanie miast z zanieczyszczeñ pozostawionych przez go³êbie wymaga wysokich nak³adów finanso-wych (15).
Zbyt wysokie zagêszczenie populacji go³êbi miej-skich sprzyja rozwojowi wród nich wielu chorób. Jest to swoistego rodzaju mechanizm reguluj¹cy liczebnoæ ptaków w danej populacji. W takich warunkach cho-roby o przebiegu podklinicznym, zaka¿enia latentne oraz nosicielstwo mog¹ przechodziæ w ostr¹ postaæ choroby, a ta prowadzi do wysokiej miertelnoci, zw³aszcza wród piskl¹t i m³odych osobników (13). W momencie pojawienia siê takich sytuacji bardzo czêsto pada pytanie, czy go³êbie zagra¿aj¹ zdrowiu ludzi? Jak podaje Haag (16) po przeanalizowaniu do-stêpnego pimiennictwa z okresu 1941-2003, udoku-mentowanych zosta³o 176 przypadków przeniesienia choroby z go³êbi na cz³owieka. Jednak w zwi¹zku z trudn¹ diagnostyk¹ wielu z nich, przypadków tych mo¿e byæ zdecydowanie wiêcej. Go³êbie s¹ nosiciela-mi 60 ró¿nych patogenów niebezpiecznych dla ludzi, ale tylko 7 z nich by³o transmitowanych na cz³owieka. Najczêciej dochodzi³o do zaka¿enia Chlamydophila psittaci, Histoplasma capsulatum, Aspergillus sp.,
Ocena stanu zdrowotnego go³êbi miejskich
w aspekcie zagro¿enia zdrowia ludzi*
)
TOMASZ PIASECKI
Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej z Klinik¹ Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc³aw
Piasecki T.
Evaluation of urban pigeon (Columba livia f. urbana) health status in relation to their threat to humans health
Summary
The aim of the study was to investigate the health situation of feral pigeons in Wroclaw in relation to human health. The study was carried out in 2002-2003 and conducted on 237 pigeons from Wroc³aw. The results revealed that PMV-1 antibody was prevalent in 48.3% of the studied pigeons, Chlamydophila psittaci in 32.4%, Toxpolasma gondii in 75.6% and no avian influenza antibodies were found. Microbiological investiga-tions indicated that S. Typhimurium was present in 11.0% pigeons, Candidia sp. in 78.1% and Aspergillus sp. in 75.6%. Parasitological investigations indicated Trichomonas sp. in 49.8%, Eimeria sp. in 64.1%, Ascaridia sp. in 30.4%, Capillaria sp. in 48.1% and Raillietina sp. in 24.9% of the birds. Feral pigeon can be a source of S. Typhimurium and Chlamydophila psittaci infections for humans as well as having an indirect influence on Toxoplasma gondii infections in cats and humans.
Keywords: feral pigeon, disease of pigeons
Candida parapsilosis, Cryptococcus neoformans oraz pojedyncze przypadki Salmonella Kiambu i Toxo-plasma gondii. Choroby grzybicze notowano w wiêk-szoci przypadków u ludzi z obni¿on¹ odpornoci¹ (16). Rozwa¿aj¹c aspekt zagro¿enia zdrowia ludzi pato-genami pochodz¹cymi od go³êbi, nale¿y najpierw okreliæ ogólny stan zdrowia tych ptaków z uwzglêd-nieniem chorób specyficznych tylko dla tego gatunku. Wiele chorób go³êbi wywo³ywanych jest przez pato-geny uznane za niechorobotwórcze dla ludzi. Jednak os³abiaj¹ one organizm go³êbia i sprzyjaj¹ rozwojowi innych chorób, równie¿ tych niebezpiecznych dla cz³o-wieka. Dopiero poznanie ogólnej sytuacji epizootio-logicznej w danej populacji go³êbi pozwala zoriento-waæ siê, w jakim stopniu zagra¿aj¹ one zdrowiu ludzi. Celem badañ by³o okrelenie stanu zdrowotnego go³êbi miejskich we Wroc³awiu w aspekcie mo¿liwe-go zagro¿enia zdrowia ludzi.
Materia³ i metody
Badania zrealizowano w latach 2002-2003. Objê³y one 237 go³êbi miejskich pochodz¹cych z terenu Wroc³awia. Ptaki te podzielono na 3 zasadnicze grupy w zale¿noci od miejsca, w którym zosta³y od³owione. Grupê A stanowi³y go³êbie pochodz¹ce z centrum miasta (skupisko sklepów i domów mieszkalnych), grupê B go³êbie pochodz¹ce z osiedla mieszkaniowego (skupisko bloków mieszkalnych), natomiast grupê C stanowi³y go³êbie od³owione z terenów parkowych zlokalizowanych w s¹siedztwie Miejskiego Ogrodu Zoologicznego oraz z willowej dzielnicy Wroc³a-wia.
Go³êbie od³awiano przy pomocy sieci ornitologicznej, po czym przewo¿ono je w specjalnych klatkach transpor-towych do ambulatorium Katedry, gdzie wykonywano ba-danie kliniczne, pobierano krew z ¿y³y ³okciowej, wymazy z wola oraz z kloaki. Po dekapitacji wykonywano sekcjê ptaków i pobierano wycinki narz¹dów wewnêtrznych do dalszych badañ. Wykonano badania serologiczne, bakte-riologiczne, mikologiczne oraz parazytologiczne.
Badanie w kierunku zaka¿eñ paramyksowirusem typu I wykonano przy zastosowaniu odczynu hamowania hemaglutynacji (HI) typu beta zgodnie z instrukcj¹ opra-cowan¹ przez Pañstwowy Instytut Weterynarii w Pu³awach (25).
Badania w kierunku zaka¿eñ wirusem influenzy pta-ków (Avian influenza AI) wykonano przy zastosowaniu odczynu hamowania hemaglutynacji (HI) z u¿yciem dwóch podtypów wirusa influenzy ptasiej: H5 oraz H7. Test wy-konano w mikrop³ytkach, gdzie do dwukrotnie wzrastaj¹-cych rozcieñczeñ surowicy dodawano 4 jednostki HA an-tygenu wirusa influenzy ptaków. Po okresie inkubacji do mieszaniny antygenu z surowic¹ dodawano 1% zawiesinê erytrocytów krwi kurcz¹t SPF i pozostawiano do ca³kowi-tego opadniêcia krwinek na dno do³ka kontrolnego. Suro-wicê uznawano za dodatni¹, jeli wykazywa³a miano 1 : 16 i wy¿sze wobec 4 jednostek HA antygenu. Odczyn HI wy-konano w Pañstwowym Instytucie Weterynarii w Pu³awach bazuj¹c na szczepach referencyjnych wirusa influenzy typu A (podtyp H5 i H7).
Badania w kierunku zaka¿eñ Chlamydophila psittaci wykonano przy u¿yciu komercyjnego zestawu do diag-nostyki zaka¿eñ Chlamydophila psittaci metod¹ OWD (Bio-veta, Ivanovice na Hane, Republika Czeska). Przed u¿y-ciem dope³niacz i amboceptor mianowano wed³ug instruk-cji podanej przez producenta. Z badanych surowic przygo-towywano szereg rozcieñczeñ (1 : 8, 1 : 16, 1 : 32 itd.), nastêpnie dodawano antygen i dope³niacz w tych samych objêtociach. Próby inkubowano w ³ani wodnej w temp 37°C przez 30 minut. Nastêpnie dodawano krwinki uczu-lone i przeprowadzano ponown¹ inkubacjê w tych samych warunkach. Równolegle z badanymi próbami wykonywa-no kontrolê amboceptora, dope³niacza i krwinek. Wyniki uk³adu kontrolnego, a nastêpnie prób badanych odczyty-wano po zakoñczeniu drugiej inkubacji, na podstawie oce-ny procentu hemolizy krwinek.
Badanie serologiczne w kierunku Toxoplasma gondii wykonano przy zastosowaniu testu aglutynacji lateksowej (LAT) Pastorex® Toxo (Bio-Rad, France). Test wykrywa jednoczenie przeciwcia³a klas IgG oraz IgM skierowane przeciwko antygenom powierzchniowym oraz cytoplazma-tycznym T. gondii. Czu³oæ reagentu okrelona jest na 6 IU/ml. Na p³ytki testowe nanoszono po 0,01 ml surowic badanych oraz kontroli pozytywnej i negatywnej. Nastêp-nie dodawano kroplê 0,85% roztworu NaCl oraz kroplê zawiesiny cz¹steczek lateksowych op³aszczonych anty-genem T. gondii. Poszczególne komponenty dok³adnie mieszano i po 5-7 minutach odczytywano wynik na pod-stawie charakteru powstaj¹cego piercienia i obecnoci agregatów.
Badanie mikrobiologiczne w kierunku izolacji pa³eczek z rodzaju Salmonella wykonano zgodnie z Polsk¹ Norm¹ PN-ISO-6579: 1997. Materia³ do badañ stanowi³y wycinki narz¹dów wewnêtrznych (w¹troba, ledziona, p³uca) oraz wymazy z kloaki.
Badania mikologiczne. Materia³ do badañ stanowi³y wycinki p³uc oraz wymazy z wola. Wykonywano posiewy bezporednie na pod³o¿e Sabourauda, które inkubowano w warunkach tlenowych w temp. 37°C przez 48 godz., a nastêpnie w temp. pokojowej przez kolejne 72 godz. Wy-ros³e kolonie podejrzane o przynale¿noæ do rodzaju Can-dida przesiewano na pod³o¿e ró¿nicuj¹ce Chromagar®
Can-dida (Mast Diagnostica, Niemcy).
Z pozosta³ych koloni grzybów wykonywano preparaty mikroskopowe z u¿yciem p³ynu Lugola i ogl¹dano w mi-kroskopie wietlnym pod powiêkszeniem 200-400 ×.
Badanie wymazu z wola w kierunku Trichomonas gal-linae wykonywano przy pomocy wymazówek nas¹czonych ciep³ym (38°C) p³ynem fizjologicznym. Nastêpnie odciska-no z wymazówki kroplê p³ynu na szkie³ko podstawowe, nakrywano j¹ szkie³kiem nakrywkowym i ogl¹dano w mi-kroskopie wietlnym pod powiêkszeniem 100 ×. Za wynik dodatni uznawano obecnoæ minimum piêciu rzêsistków w polu widzenia.
Badanie w kierunku paso¿ytów przewodu pokarmo-wego w czasie sekcji wypreparowywano przewód pokar-mowy, który nastêpnie dzielono na anatomiczne czêci (prze³yk z wolem, ¿o³¹dek gruczo³owy, ¿o³¹dek miênio-wy, dwunastnica, jelito cienkie z dwoma lepymi wyrost-kami i jelito grube). Ka¿dy fragment rozcinano wzd³u¿,
a widoczne go³ym okiem paso¿yty (p³aziñce i obleñce) wy-dobywano pêset¹ i umieszczano w mieszaninie 70% alko-holu z 5% glicerolem w celu konserwacji do dalszej diag-nostyki. Z pozosta³ej treci wykonywano rozmazy, które ogl¹dano pod mikroskopem. Szczególn¹ uwagê zwracano w preparatach z przedniego odcinka przewodu pokarmo-wego (prze³yk i wole) na wiciowce, a w jelitach, zw³aszcza tylnym odcinku, na oocysty kokcydiów i jaja helmintów.
Badanie parazytologiczne przewodu pokarmowego mia³o charakter jakociowy, w którym przyjêto nastêpuj¹ce kry-teria oceny: w przypadku Eimeria sp. za wynik dodatni uznawano obecnoæ minimum 10 oocyst w preparacie, w przypadku nicieni i tasiemców za wynik dodatni uzna-wano obecnoæ minimum jednego osobnika doros³ego da-nego paso¿yta.
Wyniki i omówienie
Szczegó³owe zestawienie wyników badania klinicz-nego przedstawiono w tab. 1.
Stan zdrowia go³êbi miejskich nale¿y oceniæ jako doæ dobry. Wród badanych ptaków 94,1% stanowi-³y go³êbie klinicznie zdrowe. Oznacza to, ¿e rednio co 17 go³¹b miejski we Wroc³awiu wykazuje klinicz-ne objawy choroby (wychudzenie, matowe upierzenie, osowienie). Ptaki z tej grupy zazwyczaj nie prze¿ywa-j¹, czêsto s¹ zjadane przez bezdomne koty lub gin¹ pod ko³ami samochodów.
U 12,7% badanych go³êbi stwierdzono uszkodze-nia nóg spowodowane ¿y³kami wêdkarskimi oraz ró¿-nego rodzaju niæmi. Zwi¹zane jest to z du¿¹ liczb¹ sta-rorzeczy i kana³ów we Wroc³awiu, gdzie wêdkuj¹ wêdkarze i czêsto pozostawiaj¹ zerwane ¿y³ki. Go³ê-bie ¿eruj¹c w tych miejscach zapl¹tuj¹ siê w nie, a konsekwencj¹ tego s¹ urazy i martwica ró¿nych czê-ci nóg. Podobne badania przeprowadzone w Szwajca-rii wykaza³y uszkodzenia nóg u 5,3% go³êbi pocho-dz¹cych z centrum miasta i 1,2% u go³êbi od³owio-nych na obrze¿ach miasta (13). W badaniach w³asod³owio-nych nie stwierdzono istotnych ró¿nic w zakresie tych zmian pomiêdzy go³êbiami z centrum miasta i z terenów zie-lonych.
Wyniki badañ serologicznych, bakteriologicznych, mikologicznych oraz parazytologicznych zestawiono w tab. 2. U 48,3% badanych go³êbi miejskich stwier-dzono wystêpowanie swoistych przeciwcia³ anty PMV-1, u 32,4% anty Chlamydophila psittaci oraz u 75,6% anty Toxoplasma gondii. Nie stwierdzono u go³êbi miejskich przeciwcia³ anty AIV. W badaniach mikrobiologicznych wyizolowano od 11,0% go³êbi S. Typhimurium, od 78,1 Candida sp. oraz od 75,6% Aspergillus sp. W badaniu parazytologicznym stwier-dzono Trichomonas sp. (49,8%), Eimeria sp. (64,1%), Ascaridia sp. (30,4%), Capillaria sp. (48,1%) oraz Raillietina sp. (24,9%).
Sporód stwierdzonych patogenów potencjalnie nie-bezpieczne dla ludzi s¹ pa³eczki z rodzaju Salmonel-la, Chlamydophila psittaci oraz Toxoplasma gondii. Pozosta³e patogeny s¹ specyficzne dla ptaków i nie stanowi¹ wiêkszego zagro¿enia dla zdrowia ludzi.
Nosicielstwo pa³eczek Salmonella, a szczególnie S. Typhimurium stwierdza siê u go³êbi stosunkowo czêsto, przy czym go³êbie miejskie s¹ dwukrotnie czê-ciej nosicielami tego drobnoustroju ni¿ go³êbie hodow-lane (28). W latach szeædziesi¹tych ubieg³ego wieku badacze niemieccy wyizolowali od 8% go³êbi miej-skich bytuj¹cych w Hanowerze pa³eczki S. Typhimu-rium (17), za we Frankfurcie n. M od 5% go³êbi (22). Badania przeprowadzone przez Dovca (6) w Lublja-nie w 2003 r. wykaza³y 5,7% zaka¿onych go³êbi miej-skich. W badaniach w³asnych S. Typhimurium stwier-dzono a¿ u 11% go³êbi miejskich Wroc³awia, przy czym istotna jest ró¿nica w odsetku ptaków zaka¿o-nych od³awiazaka¿o-nych w ró¿zaka¿o-nych miejscach. Najczêciej pa³eczki Salmonella izolowano od go³êbi pochodz¹-cych z terenów parkowych zlokalizowanych w s¹siedz-twie Miejskiego Ogrodu Zoologicznego i z willowej dzielnicy Wroc³awia (16,5%), a nastêpnie od go³êbi pochodz¹cych z osiedla mieszkaniowego (skupisko bloków mieszkalnych) (13,9%). Znacznie rzadziej za-razki te izolowano od go³êbi pochodz¹cych z centrum miasta (skupisko sklepów i domów mieszkalnych) (2,5%). wiadczyæ to mo¿e o znacznie wiêkszym za-ka¿eniu rodowiska miejskiego, w którym jest prze-waga terenów zielonych ni¿ miejsc wybetonowanych (chodniki, ulice). Zaka¿one rodowisko naturalne czês-to jest ród³em zarazka dla go³êbi i innych zwierz¹t wolno ¿yj¹cych (28). Go³êbie miejskie, wróble, a tak-¿e inne gatunki ptaków dzikich ¿yj¹ce w otoczeniu siedzib ludzkich s¹ wa¿nym elementem w ³añcuchu
Tab. 2. Czêstotliwoæ wystêpowania patogenów u badanych go³êbi miejskich w poszczególnych grupach (%)
y n t o w o r d z n a t S G(nru=pa79A) G(nru=p7a9B) G(nru=p7a9C) (Ong=ó³2e3m7) ) % ( e r o h c e i n z c i n il K 13,8 16,3 17,6 15,9 ) % ( h c y n l o d n y z c ñ o k y z a r U 11,4 13,9 12,7 12,7
Tab. 1. Wyniki badania klinicznego go³êbi miejskich
n e g o t a P GrupaA GrupaB GrupaC Ogó³em V M P 53,2 35,1 56,6 48,3 I A 10,0 10,0 10,0 10,0 . S Typhimuirum 12,5 13,9 16,5 11,0 i c a tt i s p a li h p o d y m a l h C 24,4 28,4 44,6 32,4 p s a d i d n a C . ) a l o w z z a m y w ( 91,4 83,5 59,5 78,1 . p s s u ll i g r e p s A ) c u ³ p i k n i c y w ( 46,8 43,0 35,4 41,8 ii d n o g a m s a l p o x o T 74,4 76,6 76,0 75,6 . p s s a n o m o h c ir T 45,6 41,6 62,7 49,8 . p s a ir e m i E 79,7 63,3 49,4 64,1 . p s a i d ir a c s A 21,5 22,8 46,8 30,4 . p s a ir a ll i p a C 55,7 32,9 55,7 48,1 . p s a n it e il li a R 17,7 35,4 21,5 24,9
epizootiologicznym i epidemiologicznym salmonello-zy. Mog¹ one przenosiæ pa³eczki Salmonella na cz³o-wieka oraz ptactwo domowe zarówno w hodowlach przyzagrodowych, jak te¿ na teren ferm wielkotowa-rowych, a tak¿e drog¹ poredni¹ lub bezporedni¹ do zak³adów przetwórstwa spo¿ywczego.
Chlamydofiloza wywo³ywana przez Ch. psittaci jest jedn¹ z najgroniejszych zoonoz, któr¹ cz³owiek mo¿e siê zakaziæ od go³êbi. Z tego wzglêdu w wielu krajach prowadzono badania nad wystêpowaniem chlamydo-filozy u go³êbi miejskich. Wyniki uzyskane przez ró¿-nych badaczy s¹ jednak bardzo zró¿nicowane. Jak podaje Glünder (12) cytuj¹c innych badaczy niemiec-kich, w latach 1965-1976 w Niemczech odsetek go³ê-bi zaka¿onych Ch. psittaci wynosi³ 23-29%. Haag i wsp. (13) przebadali 150 go³êbi miejskich z Bazylei w Szwajcarii w 1980 r. i stwierdzili w badaniu serolo-gicznym przeciwcia³a anty Ch. psittaci u 62% go³êbi. Z kolei Trávnièek i wsp. (32) w badaniach przeprowa-dzonych w latach 2000-2001 na S³owacji uzyskali w sezonie wiosennym 77,1-85,1% pozytywnych wy-ników, a w sezonie letnim 33,3-41,0%. Natomiast Dovc i wsp. (6) stwierdzili ni¿szy odsetek seropozytywnych go³êbi miejskich w Lubljanie w S³owenii (23,7%). W badaniach w³asnych przeprowadzonych w latach 2002-2003 w tecie serologicznym (OWD) uzyskano 32,4% wyników dodatnich w kierunku zaka¿enia Ch. psittaci.
W Polsce, jak wynika z danych Pañstwowego Za-k³adu Higieny, w latach 2000-2003 w skali ca³ego kraju rocznie odnotowywanych by³o od 1 do 6 przypadków ornitozy (chlamydofilozy) u ludzi (3-5). Z pewnoci¹ dane te nie odzwierciedlaj¹ stanu rzeczywistego, bo-wiem zaka¿enia ludzi wywo³ane przez Ch. psittaci wystêpuj¹ zdecydowanie czêciej. Istniej¹ jednak du¿e trudnoci w diagnozowaniu tej choroby u ludzi z po-wodu braku placówek zajmuj¹cych siê tym patogenem. Przyk³adem mo¿e byæ Wroc³aw, gdzie pomimo istnie-nia wielu orodków naukowo-badawczych, w³¹cznie z Wroc³awsk¹ Akademi¹ Medyczn¹, nikt nie wyko-nuje badañ u ludzi w kierunku zaka¿enia Ch. psittaci. Podobne wyniki podaje Trávnièek i wsp. (32) dla S³o-wacji, gdzie w 1999 r. stwierdzono 3 przypadki orni-tozy u ludzi, a w 2000 r. 11. Jednak, jak wynika z badañ serologicznych przeprowadzonych na S³owa-cji, obecnoæ przeciwcia³ anty Ch. psittaci wykazano u 3,7% do 30% badanych osób. Wyniki te wiadcz¹ o stosunkowo czêstym kontakcie ludzi z tym patoge-nem. Zupe³nie inne dane prezentuj¹ Longbottom i Coulter (21) odnonie do Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 1996-2001 zanotowano 1620 przypadków za-ka¿eñ Ch. psittaci u ludzi, a w Niemczech w tym sa-mym czasie 661.
Klasyczne objawy chorobowe u ludzi w przebiegu zaka¿enia wywo³anego przez Ch. psittaci to stany grypopodobne oraz niespecyficzne zapalenie p³uc. W takich przypadkach, aby potwierdziæ zaka¿enie Ch. psittaci, nale¿y wykonaæ specjalistyczne badania.
Wielokrotnie zamiast tych badañ stosowane s¹ anty-biotyki o szerokim spektrum dzia³ania, które s¹ rów-nie¿ skuteczne przeciwko Ch. psittaci. W ten sposób wiele przypadków chlamydofilozy u ludzi nie zostaje rozpoznanych. Interesuj¹ce s¹ wyniki badañ dotycz¹-ce nastêpstw zaka¿eñ Ch. psittaci u ludzi opubliko-wane ostatnio przez Niedzielê i wsp. (27). Autor ten wykaza³, stosuj¹c test IF, ¿e oko³o 49% chorych ope-rowanych z powodu têtniaka aorty brzusznej by³o za-ka¿onych Ch. psittaci. Wyniki te sugeruj¹ równie¿ czêstsze w praktyce wystêpowanie zaka¿eñ wywo³a-nych przez Ch. psittaci ni¿ wynika³oby to z podawa-nych przez Pañstwowy Zak³ad Higieny.
Do tej pory za najbardziej nara¿onych na zaka¿enia Ch. psittaci uwa¿ano hodowców papug, go³êbi oraz lekarzy weterynarii. Z pewnoci¹ grono takich osób jest wiêksze, zw³aszcza ¿e ka¿dego dnia tysi¹ce ludzi dokarmia, g³aszcze czy te¿ spaceruje wród go³êbi miejskich.
Zara¿enie Toxoplasma gondii stanowi jedn¹ z naj-czêstszych bezobjawowych inwazji u ludzi. Odsetek osób wykazuj¹cych obecnoæ przeciwcia³ toksoplaz-mowych szacowany jest na 50-70% (30). Rozwiniêta serodiagnostyka toksoplazmozy mo¿e byæ jedynie w ograniczonym zakresie wykorzystana w przypadku ptaków. Uznany za referencyjny test Sabina-Feldma-na wykrywa przeciwcia³a w surowicay go³êbi, jedSabina-Feldma-nak¿e jest nieczu³y w przypadku ró¿nych innych gatunków ptaków, np. wróbli i kur (11, 18). Sporód wspó³czes-nych testów najbardziej polecanym i sprawdzonym na licznych gatunkach ptaków jest zmodyfikowany test aglutynacji bezporedniej (MAT), który jednak nie jest testem komercyjnym (8-10). Ogólnie dostêpny i pros-ty w wykonaniu test aglupros-tynacji lateksowej (LAT) mo¿e byæ stosowany u go³êbi, jednak jest nieczu³y w przy-padku niektórych gatunków ptaków (drób, kanarki), jest te¿ ma³o przydatny we wczesnej diagnostyce, gdy¿ mo¿e nie wykazywaæ bardzo niskich poziomów prze-ciwcia³ (7-9). Badania w³asne potwierdzi³y przydat-noæ LAT w okreleniu seroprewalencji T. gondii u go-³êbi.
Badania ekstensywnoci zara¿enia go³êbi na pod-stawie izolacji pierwotniaka z tkanek dawa³y bardzo niski odsetek wyników dodatnich. W Czechach stwier-dzono tylko 1% (z 606 badanych) zara¿onych go³êbi skalnych (Columba livia) i 5% (na 60 badanych) za-ra¿onych sierpówek (Streptopelia decaocto) (20). W USA toksoplazmy izolowano od 2-5% (na 50-80 badanych) go³êbi skalnych (18, 24). Notowane do tej pory wskaniki seroprewalencji T. gondii u dzikich go³êbi skalnych równie¿ by³y niskie. W Belgii stwier-dzono 3,18% (na 220 badanych) dodatnich serologicz-nie go³êbi, przy zastosowaniu MAT (2). W Niemczech obecnoæ przeciwcia³ toksoplazmowych, przy zasto-sowaniu testu Sabina-Feldmana stwierdzono u 2% (z 49 badanych) go³êbi, a we W³oszech u 3% (ze 108) (23, 26). W USA zanotowano seroprewalencjê 8,7% (80 badanych) w tecie Sabina-Feldmana, a 5,9%
(34 badane) w MAT (18, 19). W Polsce odsetek go³ê-bi posiadaj¹cych przeciwcia³a swoiste dla T. gondii okrelono w latach 60. i 70. na 2% (z 60 badanych) w rejonie po³udniowym kraju oraz na 4,5% (ze 133 badanych) na wschodzie Polski (29, 33). W badaniach w³asnych wykazano zaskakuj¹co wysoki odsetek (74,8%) go³êbi dodatnich serologicznie w kierunku T. gondii. Tak wysoka seroprewalencja toksoplazmo-zy u go³êbi miejskich jest wskanikiem powszechnej obecnoci oocyst i wysokiego zagro¿enia toksoplazmo-z¹ w miastach. Go³êbie, bêd¹c pokarmem dla kotów (tak¿e niezara¿onych), przyczyniaæ siê mog¹ do stop-niowo narastaj¹cego problemu zara¿enia T. gondii. Ograniczenie liczebnoci populacji go³êbi oraz dziko ¿yj¹cych kotów na terenach miejskich powinno sta-nowiæ istotny element zwalczania toksoplazmozy.
Reasumuj¹c, go³êbie miejskie mog¹ stanowiæ bez-porednie ród³o zaka¿eñ dla ludzi pa³eczkami rodza-ju Salmonella oraz Chlamydophila psittaci. W sposób poredni przyczyniaj¹ siê do wystêpowania zara¿eñ Toxoplasma gondii.
Pimiennictwo
1.Bednorz J., Kupczyk M., Kuniak S., Winiecki A.: Ptaki Wielkopolski. Mo-nografia faunistyczna. Bogucki Wydawnictwo Naukowe S.C., Poznañ 2000. 2.Cotteleer C., Famerée L.: Parasites intestinaux et anticorps antitoxoplas-miques chez les columbins en Belgique. Schweitz. Arch. Tierheilkd. 1978, 120, 181-187.
3.Czarkowski M. P., Cieleb¹k E., Stêpieñ E., Kondej B.: Choroby zakane i zatrucia w Polsce w 2000 roku. Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut Na-ukowo-Badawczy Zak³ad Epidemiologii. Warszawa 2001.
4.Czarkowski M. P., Cieleb¹k E., Stêpieñ E., Kondej B.: Choroby zakane i zatrucia w Polsce w 2001 roku. Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut Na-ukowo-Badawczy Zak³ad Epidemiologii. Warszawa 2002.
5.Czarkowski M. P., Cieleb¹k E., Stêpieñ E., Kondej B.: Choroby zakane i zatrucia w Polsce w 2002 roku. Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut Na-ukowo-Badawczy Zak³ad Epidemiologii. Warszawa 2003.
6.Dovc A., Zorman-Rojs O., Vergles Rataj A., Bole-Hribovsek V., Krapez U., Dobeic M.: Health status of free-living pigeons (Columba livia domestica) in the city of Ljubljana. Acta Vet. Hung. 2004, 52, 219-226.
7.Dubey J. P.: A review of toxoplasmosis in wild birds. Vet. Parasit. 2002, 106, 121-153.
8.Dubey J. P., Goodwin M. A., Ruff M. D.: Experimental toxoplasmosis in Japanese guail. J. Vet. Diagn. Invest. 1994, 6, 216-221.
9.Dubey J. P., Ruff M. D., Camargo M. E.: Serologic and parasitologic res-ponses of domestic chickens after oral inoculation with Toxoplasma gondii oocysts. Am. J. vet. Res. 1993, 54, 1668-1672.
10.El-Massary A., Mahdy O. A., El-Ghaysh A., Dubey J. P.: Prevalence of Toxo-plasma gondii antibodies in sera of turkeys, chickens, and ducks from Egypt. J. Parasit. 2000, 86, 627-628.
11.Frenkel J. K.: False-negative serologic tests for Toxoplasma in birds. J. Para-sit. 1981, 67, 952-953.
12.Glünder G.: Infektionen der Tauben als Risiko für die Gesundheit von Mensch und Tier. Dt. tierärztl. Wschr. 1989, 96, 112-116.
13.Haag D., Gurdan P.: Über den hygienischen Zustand der Strassentauben in Basel. Swiss Vet. 1990, 7, 19-21.
14.Haag-Wackernagel D.: Die Soziokulturellen Ursachen des Taubenproblems. Dt. tierärztl. Wschr. 1997, 104, 52-57.
15.Haag-Wackernagel D.: Die Taube. Vom heiligen Vogel der Liebesgöttin zur Strassentaube. Schwabe&Co. Stuttgart 1998.
16.Haag-Wackernagel D., Moch H.: Health hazards posed by feral pigeons. J. Infect. 2004, 48, 307-313.
17.Harms F.: Salmonella in semiwild pigeons. Dt. tierärztl. Wschr. 1965, 72, 232.
18.Jacobs L., Melton M. L., Jones F. E.: The prevalence of toxoplasmosis in wild pigeons. J. Parasit. 1952, 38, 457-461.
19.Kirkpatrick C. E., Colvin B. A., Dubey J. P.: Toxoplasma gondii antibodies in common barn-owls (Tyto alba) and pigeons (Columba livia) in New Jer-sey. Vet. Parasit. 1990, 36, 177-180.
20. Literák J., Hejlíèek K., Nezval J., Falk C.: Incidence of Toxoplasma gondii in populations of wild birds in the Czech Republic. Avian Pathol. 1992, 21, 659-665.
21. Longbottom D., Coulter L. J.: Animal chlamydioses and zoonotic implica-tions. J. Comp. Path. 2003, 128, 217-244.
22. Luthgen W.: Salmonella in wild city pigeons in Frankfurt/M. Dt. tierärztl. Wschr. 1966, 73, 205-207.
23. Mandelli G., Persiani G.: Ricerche sierologiche sulla presenza e diffusione della toxoplasmosi nei piccioni torraioli (Columbia livia). Clin. Vet. (Milano) 1966, 89, 161-166.
24. Manwell R. D., Drobeck H. P.: Mammalian toxoplasmosis in birds. Expt. Parasitol. 1951, 1, 83-93.
25. Minta Z.: Wytyczne przeprowadzania mikroodczynu hamowania hemaglu-tynacji (HI) przy rzekomym pomorze drobiu. Instytut Weterynarii, Pu³awy 1993.
26. Niederehe H.: Toxoplasma Infektion bei verwilderten Tauben. Tierärztl. Umschau. 1964, 19, 256-257.
27. Niedziela P., Kostro K., Gliñski Z., Wojcicka-Lorenowicz K., Paszowska K., Michalak J.: Badania przesiewowe w kierunku zaka¿eñ wywo³anych przez Chlamydophila psittaci u pacjentów z mia¿d¿ycow¹ niedro¿noci¹ têtnic. Medycyna Wet. 2003, 59, 612-616.
28. Rzedzicki J., Pawelec M.: Ptaki jako potencjalne ród³o zaka¿enia ludzi sal-monellami. Medycyna Wet. 1998, 54, 19-21.
29. Starzyk J.: Badania nad epidemiologi¹ toksoplazmozy w Polsce. Wiad. Para-zyt. 1972, 18, 217-223.
30. piewak E., Ma³afiej E.: Toksoplazmoza wybrane zagadnienia epidemio-logii, kliniki i diagnostyki. Mikrobiologia-Medycyna 1996, 2, 14-28. 31. Tomia³ojæ L., Strawczyk T.: Awifauna Polski rozmieszczenie, liczebnoæ
i zmiany. Polskie Towarzystwo Przyjació³ Przyrody pro Natura, Wroc³aw 2003.
32. Trávnièek M., Èisláková L., Deptu³a W., Stosik M., Bhide M. R.: Wild pige-ons and pheasants a source of Chlamydophila psittaci for humans and ani-mals. Ann. Agric. Environ. Med. 2002, 9, 253-255.
33. Umiñski J., To-Luty S., Stroczyñska M., Bazylska D.: Badania rezerwuaru zwierzêcego toksoplazmozy przy pomocy odczynu wi¹zania dope³niacza. Wiad. Parazyt. 1961, 7, 2 suppl., 413-416.
34. Waluszewska-Bubieñ A.: Ptaki redniowiecznej fauny l¹ska w wietle ba-dañ archeozoologicznych, [w:] Dawna fauna l¹ska w wietle baba-dañ archeo-zoologicznych. Wyrost P. (red.). Wroc³aw, Prace Komisji Archeo. 1985, 3, 33-58.
Adres autora: dr Tomasz Piasecki, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc-³aw; e-mail: piatom@op.pl
