Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (1), 64-66, 2006

Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 64

Praca oryginalna Original paper

W ostatnim czasie wzros³o zainteresowanie lekarzy weterynarii problematyk¹ rozrodu kotów (2-6, 18). Nie-w¹tpliwie ma to zwi¹zek z ciesz¹c¹ siê du¿¹ popularnoœ-ci¹ hodowl¹ kotów, zw³aszcza ras rzadkich i szczególnie poszukiwanych oraz w przypadku kotów zagro¿onych wyginiêciem. Zarówno macica, jak i jajowód s¹ bardzo wa¿nymi narz¹dami z punktu widzenia fizjologii i po-³o¿nictwa (7, 8). St¹d te¿ coraz wiêcej uwagi poœwiêca siê problematyce zwi¹zanej z niep³odnoœci¹ i chorobami narz¹du rozrodczego (1, 9-11, 15, 17).

W nab³onku b³ony œluzowej jajowodu szczególnie istotny jest stosunek iloœciowy pomiêdzy komórkami urzêsionymi a wydzielniczymi. B³onê œluzow¹ jajowodu wyœciela nab³onek jednowarstwowy walcowaty (12-14, 16). W jego sk³ad wchodz¹ komórki urzêsione i pozba-wione rzêsek, do których zalicza siê komórki wydzielni-cze, klinowate oraz przypodstawne. Zmiany w zakresie liczby wymienionych komórek w sposób zasadniczy wp³ywaj¹ na funkcjê jajowodu. Mo¿e to mieæ zwi¹zek zarówno z obecnoœci¹ cyst jajnikowych, jak i podawa-niem ró¿nych preparatów hormonalnych (19-21). Bio-r¹c pod uwagê, ¿e bañka jajowodu jest miejscem zaplem-nienia i zap³odzaplem-nienia, to przy braku wytworzenia odpo-wiedniego œrodowiska (za które odpowiedzialne s¹ ko-mórki wydzielnicze) zjawiska te nie nastêpuj¹. Je¿eli zap³odnienie nast¹pi³o, a pierwsze stadia rozwojowe za-rodka maj¹ miejsce w cieœni jajowodu, to przy nieodpo-wiednim sk³adzie komórkowym nie bêdzie warunków do dalszego rozwoju zarodka. Istotny jest równie¿ sk³ad komórkowy nab³onka jednowarstwowego walcowatego

macicy (12-14, 16). Buduj¹ go komórki wydzielnicze, urzêsione oraz przypodstawne (niskie komórki pomiê-dzy urzêsionymi a wydzielniczymi). Nab³onek, wpukla-j¹c siê w g³êbsze warstwy b³ony œluzowej, tworzy gru-czo³y maciczne. Ich odcinki wydzielnicze wystêpuj¹ w warstwie g³êbokiej b³ony œluzowej i maj¹ postaæ ce-wek wyœcielonych nab³onkiem jednowarstwowym cylin-drycznym (12-14, 16). W przypadku cyst wystêpuj¹ zmia-ny tak¿e w obrêbie b³ozmia-ny œluzowej macicy (23, 24). To-warzysz¹ im zmiany zanikowe odcinków wydzielniczych i degradacja komórek w obrêbie nab³onka przewodów wyprowadzaj¹cych. W odcinkach wydzielniczych wyraŸ-ne s¹ cystowate rozszerzenia, w których zalega wydzie-lina. Znamionuje to proces wzmo¿onego wydzielania (hypersekrecji).

Celem badañ by³a ocena histologiczna stanu b³ony œlu-zowej jajowodów i macicy kotek, u których stwierdzono cysty jajnikowe. Mog¹ one, jako element dysfunkcji jaj-ników, mieæ wp³yw na stan ca³ego narz¹du rozrodczego. Niniejsze opracowanie stanowi kontynuacjê analizy wp³y-wu cyst jajnikowych na strukturê jajnika (22).

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na narz¹dach rozrodczych (jajo-wodach i rogach macicy) 23 kotek, u których wykonano owa-riohisterektomiê z ró¿nych powodów. U 15 kotek stwierdzono cysty jajnikowe, natomiast u pozosta³ych 8 nie by³o zmian tego rodzaju. Przeprowadzono badania histologiczne, histometryczne i mikroskopowo-elektronowe (w transmisyjnym mikroskopie elektronowym).

Wp³yw cyst jajnikowych na stan b³ony œluzowej

jajowodu i macicy u kotek

AGNIESZKA PRZETOCKA-WYDRO

Zak³ad Histologii i Embriologii Katedry Anatomii i Histologii Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Ko¿uchowska 5, 51-631 Wroc³aw

Przetocka-Wydro A.

Influence of ovarian cysts on tunica mucosa of the oviduct and uterus in cats Summary

The aim of the research was to test the tunica mucosa of the oviduct and endometrium in female cats with ovarian cysts. Material (oviducts and uterus) was obtained during ovariohysterectomy. The investigation was carried out on oviducts and uteruses of 23 cats. The first group consisted of 15 cats which had ovarian cysts, the second group consisted of 8 cats without cysts. The organs were collected during surgery, after which they were fixed in 4% formalin for 48 h and processed routinely with paraffin embedding. Sections were cut at 6-7 µm, mounted on slides, dyed, deparaffinized in xylenes and rehydrated in graded ethanol solutions. Sections were stained with hematoxylin/eosin and van Gieson.

The tunica mucosa of the oviduct in the uterus were investigated. The number of cells in the epithelium were quantified by morphometry.

In endometrium, in zona glandularis atrophy of glands, as well as in the degradation of epithelial cells exsecretory ducts occur. Secretory segments are cystic dilated with remaining secretions. Hypersecretion of facial epithelium is visible. Morphological changes in ovaries and uteruses result in persistent infertility in cats.

Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 65 Badania histologiczne i

histometrycz-ne. Badaniom poddano jajowody i rogi macicy. Materia³ utrwalano wg wczeœniej podanych metod (22). W preparatach do-konano oceny histologicznej i histome-trycznej. Nab³onek b³ony œluzowej bañki i cieœni jajowodów poddany zosta³ anali-zie histometrycznej. Na odcinku 150,0 µm liczono komórki urzêsione i sekrecyjne w podstawie i szczycie fa³dów. Analiza objê³a podstawê i szczyt piêciu fa³dów bañki i cieœni jajowodu. W obrêbie maci-cy analizie histometrycznej poddano na-b³onek i odcinki wydzielnicze gruczo³ów b³ony œluzowej. Analiza nab³onka b³ony œluzowej macicy dotyczy³a komórek przy-podstawnych, urzêsionych oraz wydziel-niczych na odcinku 1 mm. Odcinki wy-dzielnicze liczono na odcinku 1 mm i g³ê-bokoœci 1 mm.

Badania mikroskopowo-elektronowe. Wycinki nab³onka b³ony œluzowej jajowodu i macicy poddano badaniom w trans-misyjnym mikroskopie elektronowym (TEM) w Instytucie Fizyki Politechniki Wroc³awskiej. Materia³ utrwalano w 3% roz-tworze aldehydu glutarowego na buforze fosforanowym 0,1 M o pH 7,2-7,4 z dodatkiem 7,5% sacharozy przez 3 godziny. Na-stêpnie p³ukano go w wym. buforze przez 24 godziny i utrwala-no dodatkowo w 1,0% roztworze czterotlenku osmu z dodat-kiem ¿elazicyjanku potasu na wym. buforze przez 2 godziny. Po ponownym p³ukaniu materia³ odwadniano w szeregu alko-holowo-acetonowym i zatapiano w Eponie 812. Skrawki pó³-cienkie o gruboœci 1,0 µm barwione by³y 1% roztworem b³êki-tu toluidyny na buforze fosforanowym. Skrawki ultracienkie kontrastowane by³y 3,5% roztworem octanu uranylu w 45% alkoholu etylowym i roztworem cytrynianu o³owiu.

Wyniki i omówienie

W nab³onku macicy kotek z cystami obserwowano wyraŸne zmiany w zakresie proporcji komórek i liczby odcinków wydzielniczych. Liczba komórek przypodstaw-nych by³a wiêksza ponad dwukrotnie, urzêsioprzypodstaw-nych wy-raŸnie mala³a, a wydzielniczych istotnie wzrasta³a (tab. 1). Wzrasta³a równie¿ liczba odcinków wydzielniczych. Zmiany histologiczne szczególnie wyraŸne by³y w za-kresie endometrium, gruczo³ów macicznych (ryc. 1) oraz

m m 1 u k n i c d o a n a k n o ³ b a n i k r ó m o K Grupa a n l o rt n o k zcystami e n w a t s d o p y z r p i k r ó m o K 20,38±1,17 49,87±3,37 e n o i s ê z r u i k r ó m o K 56,50±2,50 35,64±2,16 e z c i n l e iz d y w i k r ó m o K 72,30±3,56 91,17±2,77 a n h c y z c i n l e iz d y w w ó k n i c d o a b z c i L m m 1 i c œ o k o b ê ³ g i m m 1 u k n i c d o 6,48±0,50 9,81±0,95

Tab. 1. Analiza histometryczna nab³onka i odcinków wy-dzielniczych gruczo³ów b³ony œluzowej macicy kotek (œred-nia liczba)

w zakresie tkanki ³¹cznej, z obficie rozwiniêt¹ sieci¹ na-czyñ krwionoœnych (ryc. 2).

Zaobserwowano dwa rodzaje zmian w zakresie odcin-ków wydzielniczych gruczo³ów macicznych. Widoczny by³ zanik tych odcinków wraz z degradacj¹ komórek na-b³onka przewodów wyprowadzaj¹cych (ryc. 3). Poza tym wyraŸnie dosz³o do cystowatego rozszerzenia odcinków wydzielniczych, w których obecna by³a zalegaj¹ca wy-dzielina wraz z hipersekrecj¹ nab³onka powierzchniowe-go (ryc. 4, 5).

Kolejn¹ struktur¹ poddan¹ analizie histometrycznej by³ nab³onek b³ony œluzowej macicy (tab. 1). Stwierdzono ró¿nice pomiêdzy nab³onkiem kotek grupy kontrolnej

Ryc. 2. B³ona œluzowa macicy pochodz¹-cej od kotki z cystami jajnikowymi. Ob-ficie rozwiniêta sieæ naczyñ krwionoœ-nych w tkance ³¹cznej podnab³onkowej. Znacznie powiêkszone gruczo³y macicz-ne. HE, pow. 100 ×

Ryc. 1. B³ona œluzowa macicy pochodz¹-cej od kotki, u której w jajnikach stwier-dzono cysty. WyraŸnie rozwiniête gruczo-³y maciczne. H i E, pow. 400 ×

Ryc. 3. Cystowate rozszerzenia przewo-dów wyprowadzaj¹cych gruczo³ów ma-cicznych strefy g³êbokiej endometrium. Zalegaj¹ca wydzielina w niektórych od-cinkach wydzielniczych, zaœ w cystowa-tym rozszerzeniu przewodów wyprowa-dzaj¹cych widoczny zdegradowany mate-ria³ komórkowy. Van Gieson, pow. 400 ×

Ryc. 5. Odcinki wydzielnicze oraz prze-wody wyprowadzaj¹ce gruczo³ów ma-cicznych ze strefy powierzchniowej endometrium, pochodz¹cej od kotek, u których stwierdzono cysty jajnikowe. W niektórych pêcherzykach obecna jest wydzielina. Van Gieson, pow. 400 × Ryc. 4. Odcinki wydzielnicze gruczo³ów

macicznych ze strefy g³êbokiej endome-trium. Widoczne jako cewki wys³ane na-b³onkiem jednowarstwowym cylindrycz-nym. W niektórych odcinkach zalega wydzielina (strza³ka), która mo¿e ulegaæ polimeryzacji i krystalizacji. Van Gieson, pow. 400 ×

Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 66

i kotek z cystami. Z danych zawartych w tab. 1 wynika, ¿e zmiany dotyczy³y zarówno liczby komórek, jak i gru-czo³ów macicznych w nim wystêpuj¹cych. W grupie ko-tek z cystami jajnikowymi najwyraŸniejszy by³ wzrost komórek przypodstawnych. S¹ one komórkami macie-rzystymi dla komórek wydzielniczych i urzêsionych. Du¿o wiêcej by³o tak¿e komórek wydzielniczych, a jed-noczeœnie spada³a wyraŸnie liczba komórek urzêsionych. Nastêpowa³ tak¿e wzrost liczby odcinków wydzielni-czych gruczo³ów macicznych. W grupie kotek z cystami w obrêbie gruczo³ów widoczna by³a gdzieniegdzie zale-gaj¹ca wydzielina.

W obrêbie jajowodu zwraca³a uwagê zmiana stosun-ku liczby komórek wydzielniczych do urzêsionych (tab. 2). Podobne zjawisko odnotowano w ca³ym jajo-wodzie, zarówno w bañce, jak i cieœni. Obserwowano wyraŸny wzrost liczby komórek sekrecyjnych w stosun-ku do urzêsionych, których liczba nie wykazywa³a tak wyraŸnych zmian. NajwyraŸniej by³o to widoczne w pod-stawie fa³dów bañki jajowodu, natomiast liczba komó-rek urzêsionych mala³a w mniej wyraŸny sposób (tab. 2). W szczytowej czêœci fa³dów œrednia liczba komórek wydzielniczych zwiêksza³a siê nieznacznie, a w przypad-ku komórek urzêsionych mala³a w niewielkim stopniu (tab. 2). W obrêbie cieœni jajowodu najwiêksze zmiany dotyczy³y podstawy fa³dów. Najbardziej wyraŸny by³ wzrost œredniej liczby komórek sekrecyjnych i spadek komórek urzêsionych. W czêœci szczytowej fa³dów wzrost liczby komórek wydzielniczych nie by³ tak wyraŸny, rów-nie¿ spadek liczby komórek urzêsionych nie by³ wyra¿o-ny szczególnie (tab. 2).

Z obserwacji Twardonia i wsp. (23) wynika, ¿e przy d³u¿ej zalegaj¹cej wydzielinie w obrêbie gruczo³ów ma-cicznych mog¹ one ulegaæ cystowatemu rozszerzeniu, zaœ w obrêbie fa³dów jajowodu komórki wydzielnicze staj¹ siê aktywne. S¹ wy¿sze, co powoduje, ¿e ich wydzielina zalega na powierzchni nab³onka. Przy d³u¿ej trwaj¹cym procesie mo¿e to prowadziæ do zlepiania siê fa³dów jajo-wodu, a w konsekwencji do niedro¿noœci jajowodów na skutek zrastania siê fa³dów i do niep³odnoœci. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e objawy kliniczne obecnoœci cyst jajnikowych u kotek s¹ ma³o charakterystyczne i mog¹ byæ mylone z innymi nieprawid³owoœciami w obrêbie narz¹du roz-rodczego.

Wnioski

Przeprowadzone badania upowa¿niaj¹ do wyci¹gniê-cia nastêpuj¹cych wniosków:

1. Obecne w jajnikach cysty doprowadzaj¹ do zwiêk-szenia liczby komórek wydzielniczych w zakresie bañki i cieœni jajowodu oraz nab³onka powierzchniowego b³o-ny œluzowej macicy, jak równie¿ powoduj¹ proliferacjê odcinków wydzielniczych gruczo³ów macicznych.

2. Zmiany w jajnikach, jajowodach i macicy s¹ przy-czyn¹ wystêpowania dysfunkcji narz¹du rozrodczego. Przy d³u¿szym trwaniu tego stanu mo¿e dojœæ do trwa-³ych zmian w jajowodach i macicy, a w konsekwencji do zaburzeñ cyklu p³ciowego i rozrodczoœci u kotek.

Piœmiennictwo

1.Abel D. L.: Endometrial cysts and polyps in a cat with hydrometra. Feline Pract. 1990, 18, 19-23.

2.Arthur G. H., Noakes D. E., Pearson H., Parkinson T. J.: Veterinary Reproduc-tion and Obsterics. Saunders W. B. Comp., London 1996, 539-540.

3.Baldwin C. J., Peter A. T., Bosu W. T. K., Dubielzig R. R.: The contraceptive effects of levonorgestrel in the domestic cat. Lab. Anim. Sci. 1994, 44, 261--269.

4.Bellenger C. R., Chen J. C.: Effect of megestrol acetate on the endometrium of the prepubertally ovariectomised kitten. Res. Vet. Sci. 1990, 48, 112-118. 5.Bobowiec R.: Sterowanie reprodukcj¹ u kotek. Magazyn Wet. 2000, 9, 18-21. 6.Christiansen I. J.: Reproduction in the Dog and Cat. Bailliere Tindall, London

1984, 243-251.

7.Dejneka G. J.: Fizjologia rozrodu kotek. ¯ycie Wet. 1998, 73, 460-463. 8.Dejneka G. J.: Sposoby ograniczania zdolnoœci rozrodczych kotek. ¯ycie Wet.

1999, 74, 51-55.

9.Herron M. A.: Interfelity from noninfectious causes, [w:] Current Therapy in Theriogenology 2, Morrow D. A. (red.). Saunders W. B. Comp., Philadelphia 1986, 829-830.

10.Ittner-Bosch J.: Fallbericht: Hydrometra bei einer Katze. Kleintierprax. 1989, 34, 257-304.

11.Kenney K. J., Matthiesen D. T., Brown N. O., Bradley R. L.: Pyometra in cats: 183 cases (1979-1984). J. Amer. Vet. Med. Ass. 1987, 191, 1130-1132. 12.Kujawa M.: Uk³ad p³ciowy ¿eñski, [w:] Histologia, Ostrowski K. (red.). PZWL,

Warszawa 1988, 591-634.

13.Kuryszko J., Zarzycki J.: Histologia zwierz¹t. PWRiL, Warszawa 2000, 436-457.

14.Kuryszko J., Zarzycki J.: Anatomia mikroskopowa zwierz¹t domowych i cz³o-wieka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Wroc³aw 1995, 229-250. 15.Lawler D. F., Evans R. H., Reimers T. J., Colby E. D., Monti K. L.:

Histopatho-logic features, enviromental factors, and serum estrogen, progesterone, and pro-lactin values associated with ovarian phase and inflammatory uterine disease in cats. Am. J. Vet. Res. 1991, 52, 1747-1553.

16.Liebich H. G.: Funktionelle Histologie. Schattauer, Stuttgart–New York 1993, 255-273.

17.Little S.: Rozpoznawanie przyczyn niep³odnoœci u kotek. Weterynaria po Dyp-lomie 2002, 3, 18-29.

18.Little S.: Rozród kotów. Weterynaria po Dyplomie 2002, 3, 10-17.

19.Murakoshi M., Tagawa M., Ikeda R.: Histopatological Studies of subcutaneous implantation of chlormadinon acetate (CMA) for preventing estrus in queens. Tokai J. Exp. Clin. Med. 2000, 25, 7-10.

20.Perez J. F., Conley A. J., Dieter J. A., Sanz-Ortega J., Lasley L.: Studies on the origin of ovarian interstitial tissue and the incidence of endometrial hy-perplasia in domestic and feral cats. Gen. Comp. Endocrinol. 1990, 116, 10-20. 21.Potter K., Hancock D. H., Gallina A. M.: Clinical and pathologic features of endometrial hyperplasia, pyometra, and endometritis in cats: 79 cases (1980--1985). J. Amer. Vet. Med. Ass. 1991, 198, 1427-1431.

22.Przetocka-Wydro A.: Wp³yw cyst jajnikowych na stan kory jajnika u kotek. Medycyna Wet. 2005, 61, 313-316.

23.Twardoñ J., Kuryszko J., Kanzawa H., Kuropka P., Jêdrzejowska I., Przetoc-ka A.: Wp³yw antykoncepcji na poziom hormonów we krwi oraz stan czynnoœciowy jajników, b³ony œluzowej macicy i jajowodów w badaniach histologicznych i mikroskopowo-elektronowych w ró¿nych okresach cyklu p³cio-wego u kotek. Mat. I Zjazdu Tow. Biologii Rozrodu, Mierki k. Olsztyna, 4-5.06. 1999, s. 64.

24.Twardoñ J., Kuryszko J., Nowak M.: Histological changes in uterus and ovaries in queens after administration of contraceptive drugs. 31. Tagung Physiologie und Patologie der Fortpflanzung; 23. Veterinär-Humanmedizinische Gemein-schaftstagung, München 5-6.03.1998, s. 66.

Adres autora: dr Agnieszka Przetocka-Wydro, ul. Ko¿uchowska 5, 51-631 Wroc³aw; e-mail: przetocka@yahoo.com

Tab. 2. Analiza histometryczna nab³onka b³ony œluzowej ko-tek (œrednia liczba)

k e n i c d O u d o w o j a j Cfaz³êdœuæ Komórki a b z c il a i n d e r Œ a n l o rt n o k a p u r g grupazcystami a k ñ a B u d o w o j a j a w a t s d o P w ó d ³ a f e n o i s ê z r u 19,45±1,03 18,48±0,73 e n j y c e r k e s 24,73±0,58 30,91±1,40 æ œ ê z C a w o t y z c z s w ó d ³ a f e n o i s ê z r u 20,58±1,23 20,35±0,88 e n j y c e r k e s 33,00±0,96 34,77±1,86 ñ œ e i C u d o w o j a j a w a t s d o P w ó d ³ a f e n o i s ê z r u 25,65±0,61 16,87±1,16 e n j y c e r k e s 34,10±0,92 44,72±2,02 æ œ ê z C a w o t y z c z s w ó d ³ a f e n o i s ê z r u 19,68±0,82 19,55±0,45 e n j y c e r k e s 39,48±0,79 40,52±0,57