Artyku³ przegl¹dowy Review
Przy obecnym, niezwykle intensywnym i szybko po-stêpuj¹cym rozwoju nauk eksperymentalnych, w tym biologii, nie dziwi pojawiaj¹ca siê stosunkowo czêsto tendencja dok³adania nowych faktów do wczeniej poznanych i obowi¹zuj¹cych. Podobnie dzieje siê w przypadku grupy niezwykle wa¿nych komórek w im-munologii limfocytów T. W chwili obecnej podzia³
komórek T na subpopulacje opiera siê o wydzielane przez nie substancje oraz wystêpuj¹ce na ich po-wierzchni receptory TCR, ró¿nicowania CD oraz antygeny zgodnoci tkankowej klasy I (MHC I). St¹d w obrêbie limfocytów T wyró¿nia siê limfocyty: po-mocnicze, cytotoksyczne, regulatorowe, pamiêci oraz inne (tab. 1, 2), za w poprzednim podziale (tab. 1)
Subpopulacje limfocytów T
PAULINA NIEDWIEDZKA-RYSTWEJ, BEATA TOKARZ-DEPTU£A, RYSZARD PISARSKI*, WIES£AW DEPTU£A
Katedra Immunologii i Katedra Mikrobiologii, Wydzia³ Biologii, Uniwersytet Szczeciñski, ul. Felczaka 3c, 71-412 Szczecin *Instytut ¯ywienia Zwierz¹t i Bromatologii, Wydzia³ Biologii i Hodowli Zwierz¹t, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
Niedwiedzka-Rystwej P., Tokarz-Deptu³a B., Pisarski R., Deptu³a W. Subpopulations of T lymphocytes
Summary
The characteristics of T lymphocytes subpopulations (helper, cytotoxic, regulatory, memory and others) have been described. Among T helper cells one can enumerate Th0, Th1, Th2, Th9, Th17, Th22, TFH and nTh2, while among T cytotoxic cells: Tc and NKT, Tãä, T CD8áá (IEL). Among regulatory cells there are nTreg, iTreg, TR1, iTR35, together with lymphocytes T with CD8, such as CD8+CD122+, CD8+CD28, CD11c+CD8+, while among memory T cells there are Tcm and Tem. Moreover there are some so called others T cells, such as Tn (T áâ CD4+ i T áâ CD8+), T exhausted and T anergic.
Keywords: T lymphocytes, subpopulations
Tab. 1. Subpopulacje limfocytów T podzia³ obecny i dotychczasowy
³ a iz d o P a j c a l u p o p b u S y t y c o f m i L ) h T ( e z c i n c o m o p cytotLoikmsfyocczyntey(Tc) regulaLitmorofowcyety(Treg) paLmimiêfocic(yTtym) Inne ilmfocyty ilOmdfmociyatnóyw y n c e b O , 0 1 , 9 , 7 , 6 , 1 ( , 5 3 , 1 2 , 0 2 , 5 1 ) 9 5 , 8 5 , 7 3 0 h T 1 h T 2 h T 9 h T 7 1 h T 2 2 h T T FH ) C H N ( 2 h T n c T * * T K N T dg V( g1iVg4)** 8 D C T aa,wtym IEL(nIEL, IiEL)** g e r T n T i Reg T regprodukuj¹ceIL-10 (TR1) T i R35 m y t w , 8 D C T TCD8+CD122+, TCD8+CD28, TCD11c+CD8+ m c T m e T ( bTTnaCnDa4iw+nieTabCD8+) / e n o z c ñ o k y w T zmêczone e n z c i g r e n a T e i N o n o i n b ê r d o y w y w o s a z c h c y t o D ) 2 3 , 5 2 , 7 1 , 4 1 ( 0 h T 1 h T 2 h T 7 1 h T * 3 h T T DTH* * 1 c T * 2 c T * s T * s c T * K N T K N * C N T abCD4+*** T abCD8+*** T dg g e r T n T i Reg T regprodukuj¹ceIL-10 (TR1) m c T m e T Tnnaiwne CKIK K A L K A L -A L I T o t e v
Objanienia: * komórki te nie s¹ uwzglêdnione w obecnym podziale; ** komórki, które zosta³y zaprezentowane w obrêbie komórek T ze wzglêdu na ich specyficzny profil wydzielniczy i garnitur receptorowy, mimo ¿e obecny podzia³ nie przypisuje ich do limfocytów cytotoksycznych; *** limfocyty, które w obecnym podziale s¹ klasyfikowane jako Tn (naiwne)
dodatkowo wyodrêbniano tak¿e odmiany limfocytów T.
Subpopulacje limfocytów T pomocniczych (Th) Obecnie wród komórek T pomocniczych, wyodrêbnia siê limfocyty: Th0, Th1, Th2, Th9, Th17, Th22, TFH i nTh2, nato-miast nie wymienia siê opisywa-nych wczeniej limfocytów Th3 i TDTH (tab. 1).
Limfocyty pomocnicze Th0 to komórki, które w wyniku stymulacji mog¹ przekszta³ciæ siê w dowolny typ komórek Th (14, 17). W przypadku komórek Th1 wykazano, ¿e uczestnicz¹ w odpowiedzi typu komórko-wego przeciwko patogenom wewn¹trzkomórkowym, a tak¿e wp³ywaj¹ na utrzymanie równo-wagi miêdzy limfocytami Treg a Th17 (27). Natomiast limfocy-ty Th2 s¹ podstawowymi komór-kami warunkuj¹cymi mecha-nizmy odpowiedzi humoralnej przeciwko zewn¹trzkomórko-wym paso¿ytom, np. Trichinel-la spiralis, choæ równie¿ bior¹ udzia³ w reakcjach alergicznych (28, 29, 54). W tych ostatnich reakcjach bior¹ udzia³ tak¿e ko-mórki Th9, które tak jak Th2 s¹ wa¿ne w odpornoci przeciwko zewn¹trzkomórkowym patoge-nom g³ównie nicieniom (15, 37). Wspó³dzia³aj¹c z limfocy-tami Th2, oddzia³uj¹ poprzez IL-9 na funkcjonowanie komó-rek Treg (23), w tym bior¹ udzia³ w odpornoci przeciwnowotwo-rowej (45). Natomiast limfocyty Th17 wykazuj¹ g³ównie aktyw-noæ w bakteryjnych i grzybi-czych infekcjach b³on luzo-wych (21, 36, 41) oraz choro-bach alergicznych i autoimmu-nologicznych (21, 46).
Wydzie-laj¹c IL-17A, poprzez aktywacjê proliferacji i ró¿ni-cowania keranocytów bior¹ udzia³ w odpornoci skó-ry (8). Ich proliferacja i dojrzewanie zachodzi w wy-niku stymulacji prostaglandyn¹ PGE2 (52), choæ na ich regulacjê wp³ywa tak¿e IL-1â, szczególnie w bardzo powszechnych zaka¿eniach u ssaków na tle Staphylo-coccus aureus i Candida albicans (58). W przypadku limfocytów Th22 wykazano ich udzia³ w chorobach skóry, g³ównie t³a autoimmunologicznego (15, 56),
które do prawid³owego funkcjonowania potrzebuj¹ czynnika transkrypcyjnego AHR (aryl hydrocarbon receptor), wzmagaj¹cego interakcjê z wieloma ligan-dami, w tym z toksynami rodowiskowymi mog¹cymi uczulaæ skórê (55, 56). Funkcja limfocytów TFH, zwi¹-zana jest z syntez¹ immunoglobulin przez limfocyty B (11, 12, 15, 36). Natomiast rola limfocytów nTh2, które nazywano pierwotnie NHC (natural helper cell) (33-35, 53), wystêpuj¹cych w skupiskach limfoidal-Objanienia: CD cz¹steczka ró¿nicowania; IL interleukina; c-Kit stem cell receptor; Sca-1 stem cell antygen-1; IFN interferon; TGF tumor growth factor; bc brak charak-terystycznych; bd brak danych
Tab. 2. Subpopulacje limfocytów T, ich swoiste receptory oraz wydzielane substancje (1, 6, 7, 9, 10, 14, 15, 17, 20, 21, 35, 37, 58, 59) T w ó t y c o f m il e j c a l u p o p b u S Receptory Substancjewydizelane h T 0 h T CD4 IL-2,3,4,5,10I,FNg,GM-CSF 1 h T CD4,CD3 IL-2,IFNg 2 h T CD4,CD3 IL-4,5,10,13 9 h T CD4,CD3 IL-9,10,25,TGF-b 7 1 h T CD4,CD3 IL-17,IL-6,TNF,GM-CSF 2 2 h T CD3,CD4,CCR10,CCR6,CCR4 IL-22 TFH CCDD340,LC,DI4C,OCSX,CILR-521,SRL,APMD1,,OBXT4L0AL, IL-21 ) C H N ( 2 h T n c-Ki,tSca-1 IL-4,5,6,7,10,13 c T c T CD8,CD3 pefroryny,granzymy,IFNg T K N NVaK11.41i,SJaL1A8M(Fm1,ysSzLy)AMF6,TGFb ,R Va24iJa18 l(udize) IL-4,IFNg,IL-17A T dg TCRgd,CD3 I gFN ,IL-17A,IL-17F,IL-22 8 D C T a ;a m y t w L E I R C T ablubTCRγδ,CD8aa,B220 ( 3 0 1 D C ; 3 D C b u l 2 D C aEintegryna) IL-10,TGFb g e r T g e r T n CFODX4P,C3D25,CD3,CTLA4,GITR IL-10,TGFb,IL-35 T i reg CFODX3P,3CD4,CD25,CTLA4,GITR, FSOMXAOD13,,FSOMXAOD34,STAT5,SMAD2, Tregprodukuj¹ce T ( 0 1 -L I R1) ROG,CD3,CD4 IL-10 T i R35 bc IL-35 ; 8 D C T m y t w + 2 2 1 D C + 8 D C 8 2 D C + 8 D C T + 8 D C + c 1 1 D C T 8 D C 2 2 1 D C , 8 D C 8 D C 8 D C , c 1 1 D C d b m T m c T C(CCDR172h7i,)CD44,CD62Lhi,CD3,IL-7R IILL--24,,ICFDN4g0iLILo-r1a7zAniskie lioci m e T C(CDD6122L7low,),ILC-D154R4,iCCDC3R,7IlLow-7R bc e n n I m y t w ; n T T ba CD4+ T ba CD8+ L 2 6 D C , 7 R C C , 4 D C , 3 D C hi,IL-7R ) 7 2 1 D C ( L 2 6 D C , 7 R C C , 8 D C , 3 D C hi,IL-7R ) 7 2 1 D C ( c b / e n o z c ñ o k y w T e n o z c ê m z CD3,CD8,PD1,TIM3,1B11,LAG3 bd e n z c i g r e n a T CD3,BTLA bd
nych, zwi¹zanych z tkank¹ t³uszczow¹ FALC (FAT--associated lymphoid clusters), w okolicach nerek i narz¹dów p³ciowych, zwi¹zana jest z lokaln¹ od-pornoci¹ b³on luzowych przewodu pokarmowego przeciw wielu patogenom, w tym tak¿e odpornoci¹ przeciwpaso¿ytnicz¹, jako ¿e aktywuj¹ proliferacjê ko-mórek B w kêpkach Peyera oraz stymuluj¹ komórki kubkowe do wydzielania luzu (28, 33-35, 53).
Subpopulacje limfocytów cytotoksycznych (Tc) Wród limfocytów T cytotoksycznych (tab. 1), wy-odrêbniono obecnie jedynie limfocyty Tc (CTL), choæ ze wzglêdu na profil wydzielniczy i funkcje, a tak¿e garnitur receptorowy, nale¿y do nich przypisaæ tak¿e komórki NKT, limfocyty Tãä oraz limfocyty T CD8áá (IEL intraepithelial lymphocyte), w tym nIEL (natu-ral IEL) i iIEL (induced IEL) (tab. 2). Limfocyty Tc to komórki wykazuj¹ce zdolnoæ cytotoksyczn¹, w tym zdolnoæ zabijania patogenów bakteryjnych, wiruso-wych, a tak¿e grzybiczych (14, 15). Dowiedziono tak-¿e (38), tak-¿e komórki te s¹ bardzo wra¿liwe na procesy starzenia siê i z wiekiem ich funkcjonalnoæ maleje w tempie logarytmicznym. Natomiast prezentowane w obrêbie komórek Tc komórki NKT oddzia³uj¹ moduluj¹co na reakcje odpornociowe w chorobach nowotworowych, schorzeniach autoimmunologicz-nych, alergicznych oraz infekcjach bakteryjautoimmunologicz-nych, wi-rusowych i paso¿ytniczych (15, 14). Tymczasem rola limfocytów Tãä u ssaków wi¹¿e siê z udzia³em ich w reakcjach prozapalnych, jak i antyzapalnych (15) oraz w zaka¿eniach paso¿ytniczych przewodu pokar-mowego (22). Komórki te na powierzchni nab³onka przewodu pokarmowego wraz z limfocytami nTreg, warunkuj¹ homeostazê immunologiczn¹ w obrêbie jelit, bior¹ te¿ udzia³, jako komórki Tãä Vã1 i Vã4, w odpornoci przeciwnowotworowej (15, 20, 42). W przypadku roli limfocytów T CD8áá funkcja ich, podobnie jak limfocytów Tãä, zwi¹zana jest g³ównie z odpornoci¹ lokaln¹ w jelitach, jako ¿e nale¿¹ce do nich ródnab³onkowe limfocyty (IEL), w tym nIEL (naturalne IEL) i iIEL (indukowane IEL) (15, 18) wraz z limfocytami nTreg, bior¹ udzia³ w zabijaniu zaraz-ków, g³ównie dostaj¹cych siê do ustroju drog¹ oraln¹, a tak¿e odgrywaj¹ wa¿n¹ rolê w zwalczaniu komórek nowotworowych (43). Charakteryzuj¹c subpopulacje limfocytów T cytotoksycznych, nale¿y równie¿ stwier-dziæ, ¿e obecnie nie wyodrêbniono wród nich opisy-wanych dotychczas komórek: Tc1, Tc2, Ts, Tcs, NK, NC oraz TáâCD8+ i TáâCD4+, choæ te ostatnie skla-syfikowano obecnie jako limfocyty Tn (tab. 1).
Subpopulacje limfocytów regulatorowych (Treg) Obecnie w obrêbie subpopulacji limfocytów T re-gulatorowych (Treg) oprócz wyodrêbnianych dotych-czas naturalnych limfocytów regulatorowych nTreg, indukowanych iTreg oraz Treg produkuj¹cych IL-10 (TR1), zaliczono limfocyty indukowane IL-35 (iTR35) oraz limfocyty T CD8, wród których wyodrêbnia siê
limfocyty T CD8+CD122+, limfocyty T CD8+CD28 i limfocyty T CD11c+CD8+ (tab. 1).
Komórki nTreg to limfocyty o dzia³aniu regulatoro-wym, w tym supresyjnym, m.in. oddzia³uj¹ce na lim-focyty Th1 i Th2, w tym w infekcjach dróg oddecho-wych zwierz¹t i ludzi (5, 13). Limfocyty te hamuj¹ syntezê immunoglobulin oraz indukuj¹ mieræ komó-rek B (59). Ich rolê wykazano tak¿e przy wielu za-ka¿eniach bakteryjnych, np. Staphylococcus ureus, Bacillus cereus, a tak¿e wirusowych, np. wirusem HIV, grypy, cytomegalii, herpes simplex czy papillioma-wirusem ludzkim oraz infekcjach grzybiczych na tle Aspergillus fumigatus, Candida albicans, Histoplasma capsulatum i Paracoccidioides brasiliensis (31). Wy-kazano (40), ¿e limfocyty Treg wp³ywaj¹ tak¿e na ho-meostazê, w tym pamiêæ immunologiczn¹ limfocytów CD8+. Wa¿n¹ rolê dla tych limfocytów, szczególnie w chorobach autoimmunologicznych i zapalnych, odgrywa tak¿e IL-2, jako ¿e komórki Treg w wyniku jej dzia³ania zdolne s¹ do ekspresji nie tylko CD25, ale tak¿e CD122 i CD132 (51). Udowodniono, ¿e na prawid³owe funkcjonowanie i dzia³anie swoistego czynnika FOXP3 komórek Treg wp³ywa ligaza PIAS1 (protein inhibitor of the activated signal transducer of transcription STAT1), warunkuj¹ca w³aciwe funkcjo-nowanie promotora genu receptora Foxp3, którego aktywacja jest zale¿na od czynnika Blimp-1 (B-lym-phocyte-induced maturation protein 1), warunkuj¹-cego dojrzewanie i ró¿nicowanie komórek Treg (30, 39). Podobne dzia³anie na limfocyty Treg wykazuje konserwatywna, niekoduj¹ca sekwencja CNS1 w ge-nomie (48), choæ to dzia³anie zwi¹zane jest z recepto-rami TLR, g³ównie TLR2, 4, 5, 7, 8, 9 i 10 (19) oraz katepsyn¹ E (44). Wa¿nym czynnikiem podtrzymu-j¹cym supresyjne dzia³anie limfocytów nTreg jest enzym UBC13 ubikwitynowy czynnik reguluj¹cy kaskadê sygnaln¹ cytokin (6) oraz cytokiny blokuj¹ce cytotoksycznoæ komórek uk³adu immunologicznego (4). Natomiast rola iTreg wi¹¿e siê z indukcj¹ zjawisk immunosupresyjnych (15, 49), za komórek Treg pro-dukuj¹cych IL-10 (TR1), z udzia³em w procesach za-palnych i alergicznych, w zaka¿eniach bakteryjnych i wirusowych oraz immunotolerancj¹. Te ostatnie lim-focyty wspó³dzia³aj¹ z limfocytami nTreg, gdy¿ komórki te wykazuj¹ aktywnoæ w pierwszej fazie infekcji, za limfocyty TR1 we wtórnej fazie zaka¿e-nia (47). W przypadku limfocytów iTR35 wykazano, ¿e posiadaj¹ one silne w³aciwoci supresorowe w zaka¿eniach oraz chorobach nowotworowych (3, 9, 10). Rola subpopulacji komórek T CD8 zwi¹zana jest z hamuj¹cym dzia³aniem wobec limfocytów TFH, choæ wp³ywaj¹ one tak¿e na tolerancjê immunologiczn¹ oraz bior¹ udzia³ w procesach autoimmunologicznych (26, 50). Wród tych komórek wyró¿niono limfocyty T CD8+CD122+, bior¹ce udzia³ w chorobach jelit i w chorobach autoimmunologicznych u zwierz¹t (16, 32). Natomiast rola komórek T CD8+CD28 wi¹¿e siê z obni¿aniem ekspresji znaczników CD40, CD80 na
komórkach Th oraz CD86 na komórkach DC (24). Rola limfocytów T o receptorach CD11c+CD8+ wi¹¿e siê z udzia³em ich w zapaleniach stawów u ludzi (57).
Subpopulacje limfocytów pamiêci (Tm)
Wród tej subpopulacji, zarówno wed³ug obecnego, jak i dotychczasowego podzia³u (tab. 1), wyodrêbnia siê centralne komórki pamiêci (Tcm) oraz efektorowe komórki pamiêci (Tem). Rola komórek Tcm ³¹czy siê z powstawaniem odpowiedzi na antygeny g³ównie we wtórnych narz¹dach limfoidalnych, za komórek Tem z aktywacj¹ tej odpowiedzi w wyniku ich dzia³ania, w tym wydzielania cytokin, na skutek obecnoci prze-trwa³ego w ustroju antygenu (15).
Inne limfocyty T
Wed³ug najnowszego podzia³u (tab. 1) wród lim-focytów T wyodrêbniono limfocyty T naiwne (Tn), tzw. dziewicze, które obecnie dziel¹ siê na dwie subpo-pulacje, to jest komórki T áâ CD4+, wykazuj¹ce zdolnoæ patrolowania kompleksów MHC II na komórkach APC (15) oraz komórki T áâ CD8+, od-powiedzialne za nadzór nad kompleksami MHC I tych komórek (15). Drug¹ subpopulacj¹ wród innych lim-focytów s¹ limfocyty T wykoñczone/zmêczone, któ-rych rola zwi¹zana jest z odpowiedzi¹ mediowan¹ przez receptor TCR (15). Natomiast rola limfocytów T anergicznych ³¹czy siê z reakcjami autoimmunolo-gicznymi, choæ ich aktywacja poprzez receptor TCR, zachodzi nietypowo, to jest bez sygna³ów kostymulu-j¹cych (15).
Nale¿y dodaæ, ¿e ka¿da z wyodrêbnionych w obec-nym i poprzednim podziale subpopulacji limfocytów T (tab. 1) w momencie ich czynnego uczestniczenia w odpowiedzi immunologicznej, na drodze spe³nia-nia przypisanych im funkcji, mo¿e staæ siê limfocy-tem efektorowym (Teff) i st¹d w pimiennictwie przy charakteryzowaniu komórek T wymienia siê tak¿e lim-focyty Teff (14, 17).
W praktyce laboratoryjnej, oprócz wspomnianych subpopulacji limfocytów T, wymienia siê limfocyty atypowe, które s¹ niez³oliwymi, du¿ymi, choæ zmienionymi morfologicznie komórkami T, o kszta³-cie przypominaj¹cym muszelkê (25). Prawdopodob-nie limfocyty te powsta³y jako skrzy¿owaPrawdopodob-nie ko-mórki plazmatycznej z limfocytem T; okrela siê je limfoplazmocytem lub limfoidaln¹ komórk¹ plazma-tyczn¹ limfocytem plazmocytoidalnym i zarejestro-wano ich wystêpowanie u ludzi g³ównie w zaka¿eniach wirusem Epstein-Barr, cytomegalii, ró¿yczki, oprysz-czki, ospy wietrznej i winki, a tak¿e w chorobach bakteryjnych, jakimi s¹ ki³a, grulica, listerioza oraz przy infekcjach Mycoplasma pneumoniae i Shigella sp. (25). Równie¿ wród limfocytów T opisano ko-mórki ILC (innate lymphoid cells), których nie zakwa-lifikowano obecnie do ¿adnej z subpopulacji limfocy-tów T, bo brak u nich specyficznych receptorów dla komórek T (TCR), choæ wykazuj¹ one cechy
komó-rek immunokompetentnych. Jednak komókomó-rek tych (ILC) nie kwalifikuje siê tak¿e do limfocytów B, po-niewa¿ brak u nich swoistych genów RAG (recombi-nation activating gene) odpowiedzialnych za rekom-binacjê genów VDJ immunoglobulin (1). Komórki ILC wykazuj¹ ekspresjê receptora sierocego Rorãt (orphan receptor), a ponadto w ró¿nych stadiach swego roz-woju mog¹ cechowaæ siê ekspresj¹ receptora CD117 i CD127 (2). Nadto ze wzglêdu na to, ¿e wykazuj¹ one ekspresjê cz¹steczki CD4, okrela siê tak¿e jako LTi (lymphoid tissue inducer) i dowiedziono ich wp³y-wu na rozwój wêz³ów ch³onnych i kêpek Peyera, przez co maj¹ wp³yw na odpornoæ, szczególnie b³on lu-zowych (1).
Pimiennictwo
1.Aparicio-Domingo P., Cupedo T.: Rorãt+ innate lymphoid cells in intestinal homeostasis and immunity. J. Innate Immunol. 2011, 3, 577-584. 2.Battaglia M., Roncarolo M.-G.: Immune intervention with T regulatory cells:
Past lessons and future perspectives for type I diabetes. Sem. Immunol. 2011, 23, 182-194.
3.Belkaid Y., Chen W.: Regulatory ripples. Nat. Immunol. 2010, 11, 1077-1078. 4.Budna J., Kaczmarek M., Sikora J.: Znaczenie komórek T regulatorowych
w rozwoju tolerancji na nowotwór. Post. Biol. Kom. 2011, 38, 283-295. 5.Burrell B. E., Nakayama Y., Xu J., Brinkman C. C., Bromberg J. S.:
Regula-tory T cell induction, migration, and function in transplantation. J. Immunol. 2012, 189, 4705-4711.
6.Chang J.-H. Jae-Hoon Chang, Xiao Y., Hu H., Jin J., Yu J., Zhou X., Wu X., Johnson H. M., Akira S., Pasparakis M., Cheng S., Sun S.-C.: UBC13 maintains the suppressive function of regulatory T cells and prevents their conversion into effector-like T cells. Nat. Immunol. 2012, 13, 480-491. 7.Cheroutre H., Lambolez F., Mucida D.: The light and dark sides of intestinal
intraepithelial lymphocytes. Nat. Rev. Immunol. 2011, 11, 445-456. 8.Collins M.: Regulating with reg proteins: a new role in Th17 cell-mediated
skin inflammation. Immunity 2012, 27, 5-7.
9.Collison L., Chaturvedi V., Henderson A. L., Giacomin P. R., Guy C., Bankoti J., Finkelstein D., Forbes K., Workman C. J., Brown S. A., Rehg J. E., Jones M. L., Ni H.-T., Artis D., Turk M. J., Vignali D. A.: IL-35 mediated induction of a potent regulatory T cell population. Nat. Immunol. 2010, 11, 1093-1101.
10.Collison L. W., Workman C. J., Kuo T. T., Boyd K., Wang Y., Vignali K. M., Cross R., Sehy D., Blumberg R. S., Vignali D. A. A.: The inhibitory cytokine IL-35 contributes to regulatory T-cell function. Nature 2008, 450, 566-569. 11.Deenick E. K., Ma C. S.: The regulation and role of T follicular helper cells in
immunity. Immunology 2011, 134, 361-367.
12.Deenick E. K., Ma C. S., Drink R., Tangye S. G.: Regulation of T follicular helper cell formation and function by antigen presenting cells. Curr. Opin. Immunol. 2011, 23, 111-118.
13.Dehzad N., Bopp T., Reuter S., Klein M., Martin H., Ulges A., Stassen M., Schild H., Buhl R., Schmidt E., Taube C.: Regulatory T cells more effectively suppress Th-1 induced airway inflammation compared with Th2. J. Immu-nol. 2011, 186, 2238-2244.
14.Deptu³a W., Tokarz-Deptu³a B., Stosik M.: Immunologia dla biologów wy-danie nowe. Wyd. US, Szczecin 2008.
15.Dong C., Martinez G. J.: T cells: the usual subsets. Nat. Rev. Immunol. 2010, s. 11.
16.Endhharti A. T., Okuno Y., Shi Z., Misawa N., Toyokuni S., Ito M., Osobe K., Suzuki H.: CD8+CD122+ regulatory T cells (Tregs) and CD4+ Tregs coope-ratively prevent and cure CD4+ cell-induced colitis. J. Immunol. 2011, 186, 41-52.
17.Go³¹b J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stok³osa T.: Immunologia. Wyd. PWN, Warszawa 2007.
18.Gieryñska M., Kalinowska-Gacek E.: B³ony luzowe stan gotowoci im-munologicznej. Czêæ II. ¯ycie Wet. 2009, 84, 115-118.
19.Grygorowicz M. A., Koz³owska E.: Udzia³ receptorów TLR rozpoznaj¹cych wzorce molekularne organizmów patogennych w modulowaniu aktywnoci regulatorowych limfocytów T CD4+CD25+FOXP3+. Post. Mikrobiol. 2011, 50, 141-154.
20.Hao J., Dong S., Xia S., He W., Jia H., Zhang S., Wei J., OBrien R. L., Born W. K., Wu Z., Wang P., Han J., Hong Z., Zhao L., Yin Z.: Regulatory role of Vã1 ãäT cells in tumor immunity through IL-4 production. J. Immunol. 2011, 187, 4979-4986.
21.Hirota K., Martin B., Veldhoen M.: Development, regulation and functional capacities of Th17 cells. Semin. Immunopath. 2010, 32, 3-16.
22.Inagaki-Ohara K., Sakamoto Y., Dohi T., Smith A. L.: ãä T cells play a pro-tective role during infection with Nippostrongylus brasilensis by promoting goblet cells function in the small intestine. Immunology 2011, 134, 448-458. 23.Jabben R., Kaplan M. H.: The symphony of the ninth: the development and
function of Th9 cells. Curr. Opin. Immunol. 2012, 24, 303-307.
24.Jiang S., Tugulea S., Pennesi G., Liu Z., Muller A., Lederman S., Harris P., Cortesini R., Suciu-Foca N.: Induction of MHC-Class I restricted human suppressor T cell by peptide priming in vitro. Hum. Immunology 1998, 59, 690-699.
25.Kasprzycka E., ¯ak J., Radomski K., Wysocka J.: Limfocyty atypowe. Pol. Merk. Lek. 2008, 24, 443-445.
26.Kim H.-J., Verbinnen B., Tang X., Lu L., Cantor H.: Inhibition of follicular T-helper cells by CD8+ regulatory T cells is essential for self tolerance. Nature
2010, 467, 328-333.
27.Kosmaczewska A., wierkot J., Ciszak L., Wiland P.: Rola subpopulacji lim-focytów pomocniczych Th1, Th17 i Treg w patogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów z uwzglêdnieniem przeciwzapalnego dzia³ania cytokin Th1. Post. Hig. Med. Dow. 2011, 65, 397-403.
28.Koyasu S., Moro K., Tanabe M., Takeuchi T.: Natural Helper Cells: a new player in the innate immune response against helminth infection. Adv. Im-munol. 2010, 108, 21-41.
29.Koyasu S., Moro K.: Type 2 innate immune responses and the natural helper cell. Immunology 2011, 132, 475-481.
30.Liu B., Tahk S., Mee K. M., Fan G., Shuai K.: The ligase PIAS1 restricts natural regulatory T cell differentiation by epigenetic repression. Science 2010, 330, 521-525.
31.Maizels R. M., Smith K. A.: Regulatory T cells in infection. Adv. Immunol. 2011, 112, 73-136.
32.Malanka T., Jaroszewski J. J., Markiewicz W., Jasiecka A., Zió³kowski H., Jêdrzkiewicz D.: Effects of dexamethasone and meloxicam on bovine CD25(+)CD8(+) and CD25()CD8(+) T cells in vitro study. Res. Vet. Sci. 2012 doi: 10.1016/j.rvsc.2012.12.005.
33.Mêkal A., Trzeciak-Ryczek A., Tokarz-Deptu³a B., Deptu³a W.: Natural Th2 (nTh2) cells, interleukin 36 and interleukin 37 new elements of innate immunity. Centr. Eur. J. Immunol. 2010, 35, 113-116.
34.Mêkal A., Trzeciak-Ryczek A., Tokarz-Deptu³a B., Dzia³o J., Deptu³a W.: Nowe elementy odpornoci wrodzonej. Post. Biol. Kom. 2011, 38, 349-357. 35.Moro K., Hamada T., Tanebe M., Takeuchi T., Ikawa T., Kawamoto H., Furusawa J., Ohtani M., Furii H., Koyasu S.: Innate production of Th2 cytokines by adipose tissue-associated C-Kit+ Sca-1+ lymphoid cells. Nature
2010, 463, 540-546.
36.Niedwiedzka-Rystwej P., Deptu³a W.: Limfocyty Treg, Th17, TFH fakty znane
i nieznane. Alergia Astma Immunol. 2010, 15, 81-85.
37.Niell D. R., McKenzie A. N. J.: Th9: the latest addition to expanding repertoire of IL-25 targets. Immunol. Cell Biol. 2010, 88, 502-504.
38.Nikolich-ugich J., Li G., Uhrlaub J. L., Renkema K. R., Smithem M. J.: Age-related changes in CD8 T cell homeostasis and immunity to infection. Sem. Immunol. 2012, 24, 356-364.
39.Ohkura N., Sakaguchi S.: Maturation of effector regulatory T cells. Nat. Im-munol. 2011, 12, 283-284.
40.Pace L., Tempez A., Arnold-Schrauf C., Lemaitre F., Bousso P., Fetler L., Sparwasser T., Amigorena S.: Regulatory T cells increase the avidity of
primary CD8+ T cell responses and promote memory. Science 2012, 338, 532-536.
41.Pandiyan P., Conti H. R., Zheng L., Petersom A. C., Mathern D. R., Hernandez--Santos N., Edgerton M., Gaffen S. L., Leonardo M. J.: CD4+CD25+Foxp3+ regulatory cells promote Th17 cells in vitro and enhance host resistance in mouse Candida albicans cell infection model. Immunity 2011, 34, 422-434. 42.Park S. G., Matur R., Long M., Hoss N., Hao N., Hayden M. S., Ghosh S.: T regulatory cells maintain intestinal homeostasis by supressing ãä T cells. J. Immunol. 2010, 33, 791-803.
43.Peaudecerf L., Rocha B.: Role of the gut as a primary lymphoid organ. Im-munol. Lett. 2011, 140, 1-6.
44.Pillai M. R., Collison L. W., Wang X., Finkelstein D., Rehg J. E., Boyd K., Szymczak-Workman A. L., Doggett T., Griffith T. S., Ferguson T. A., Vignali D. A. A.: The plasticity of regulatory T cell function. J. Immunol. 2011, 187, 4987-4997.
45.Purwar R.: Robust tumor immunity to melanoma mediated by interleukin-9--producing T cells. Nature Med. 2012, 18, 1248-1253.
46.Rogala E., Nowicka A., Wertel I., Polak G., Tarkowski R., Kotarski J., Kotarski J.: Limfocyty Th17 nowym sojusznikiem w walce z rakiem jajni-ka? Post. Biol. Kom. 2011, 38, 423-433.
47.Roncarolo M. G., Gregori S., Battaglia M., Baccetta R., Fleischhauer K., Levings M. K.: Interleukin-10-secreting type 1 regulatory T cells in rodents and humans. Immunol. Rev. 2006, 212, 28-50.
48.Samstein R. M., Josefowicz S. Z., Arvey A., Treuting P. M., Rudensky A. Y.: Extrathymic generation of regulatory T cells in placental mammals mitigates maternal-fetal conflict. Cell 2012, 150, 29-38.
49.Shevach E. M.: Biological functions of regulatory T cells. Adv. Immunol. 2011, 112, 137-176.
50.Shevach E. M.: From vanilla to 28 flavors: multiple varieties of T regulatory cells. Immunity 2006, 25, 195-201.
51.Shevach T. M.: Application of IL-2 therapy to target T regulatory cell func-tion. Trends Immunol. 2012, 33, 626-632.
52.Sreeramkumar V., Fresno M., Cuesta N.: Prostaglandin E2 and T cells: friends
or foe? Immunol. Cell Biol. 2012, 90, 579-586.
53.Strobel W.: The expanding Th2 universe. Nature 2010, 463, 434-435.
54.Stry M. van, Bix M.: Explaining discordant coordination. Nat. Immunol. 2011, 12, 16-17.
55.Trifari S., Kaplan C. D., Tran E. H., Crellin N. K., Spits H.: Identification of a human helper T cell population that has abundant production of interleukin 22 and is distinct from Th17, Th1 and Th2 cells. Nat. Immunol. 2009, 10, 864-871.
56.Trifari S., Spits H.: IL-22-producing CD4+ T cells: Middle-men between the immune system and its environment. Eur. J. Immunol. 2010, 40, 2369-2371. 57.Vinay D. S., Kim C. H., Choi B. K., Kwon B. S.: Origins and functional basis of regulatory CD11c+CD8+ T cells. Eur. J. Immunol. 2009, 39, 1552-1563. 58.Zhao D. M., Thornton A. M., DiPaolo R. J., Shevach E. M.: Activated CD4+CD25+ T cells selectively kill B lymphocytes. Blood 2006, 107, 3925--3932.
59.Zielinski C. E., Mele F., Aschenbrenner D., Jarrossay D., Ronchi F., Gattor-no M., Monticelli S., Lanzavecchia A., Sallusto F.: Pathogen-induced human Th17 cells produce IFNã or IL-10 and are regulated by IL-1â. Nature 2012, 484, 514-518.
Adres autora: prof. dr hab. Wies³aw Deptu³a, ul. Felczaka 3c, 71-412 Szczecin; e-mail: kurp13@univ.szczecin.pl
