Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1327
Praca oryginalna Original paper
Stany zapalne wymion powoduj¹ znaczne straty w produkcji owczarskiej i s¹ jedn¹ z najczêstszych przyczyn brakowania maciorek ze stad, niezale¿nie od kierunku u¿ytkowania zwierz¹t. Wobec niewypraco-wania efektywnych metod weterynaryjnych i braku skutecznych rodków farmaceutycznych, przeciwdzia-³aj¹cych szerzeniu siê tego schorzenia, wskazane jest ci¹g³e doskonalenie metod hodowlanych, opartych na genetycznej zmiennoci w opornoci na mastitis. W tym celu poszukuje siê nowych wskaników po-datnoci na zapalenia, które mog³yby byæ u¿yte jako kolejne wskaniki selekcyjne w kierunku poprawy zdrowotnoci gruczo³u mlekowego u owiec. Dotych-czasowe badania z wykorzystaniem polimorficznych form hemoglobiny i transferyny wskazuj¹ na istnienie pewnych, niejednoznacznych zale¿noci pomiêdzy tymi markerami genetycznymi klasy I a cechami pro-dukcyjnymi (1), cechami u¿ytkowoci rozp³odowej (5, 16) czy wra¿liwoci¹ na choroby (11, 14) u ró¿nych gatunków zwierz¹t gospodarskich, w tym owiec. Wa¿-nym zagadnieniem w tych badaniach jest
identyfika-cja genów warunkuj¹cych znaczniki genetyczne, któ-re mog¹ byæ sprzê¿one z genami determinuj¹cymi wspomniane cechy. W przypadku wykrycia, a nastêp-nie oszacowania istotnoci takich powi¹zañ, poszcze-gólne markery mog³yby zostaæ uznane za wskaniki selekcyjne, u¿yteczne w hodowli zwierz¹t.
Celem podjêtych badañ by³o okrelenie wspó³zale¿-noci pomiêdzy wra¿liwoci¹ maciorek owcy ko³udz-kiej na zapalenia wymion a wystêpowaniem w ich krwi polimorficznych form hemoglobiny i transferyny.
Materia³ i metody
Badaniami objêto 231 maciorek linii plenno-mlecznej, u¿ytkowanych mlecznie w owczarni Zak³adu Dowiadczal-nego Instytutu Zootechniki Pañstwowego Instytutu Ba-dawczego w Ko³udzie Wielkiej w latach 2005-2006. Mate-ria³ do badañ stanowi³y próbki mleka, pobierane w ~45. oraz ~90. dniu doju (odpowiednio, w ~100. i ~146. dniu laktacji, trwaj¹cej rednio 153 dni), a tak¿e próbki krwi, pobierane jednorazowo od matek po odsadzeniu jagni¹t.
Ocena zdrowotnoci wymion objê³a badania palpacyjne gruczo³u oraz analizy mleka: pomiar jego opornoci elek-trycznej (przy u¿yciu elektronicznego wykrywacza stanów mastitis firmy Dramiñski Elektrotechnika w Rolnictwie)
Zale¿noæ miêdzy polimorfizmem hemoglobiny
i transferyny a wystêpowaniem mastitis
u owcy ko³udzkiej*
)
PIOTR KRZYCIN, TADEUSZ RYCHLIK
Dzia³ Immuno- i Cytogenetyki Zwierz¹t Instytutu Zootechniki Pañstwowego Instytutu Badawczego, ul. Krakowska 1, 32-085 Balice
Krzycin P., Rychlik T.
Relationship between haemoglobin and transferrin polymorphism and the incidence of mastitis in Ko³uda sheep
Summary
The aim of the study was to determine and evaluate the relationships between the susceptibility of Ko³uda sheep to mastitis and the presence of polymorphic forms of haemoglobin (HBB) and transferrin (TF) in their blood. Udder health was evaluated twice during lactation by udder palpation and using milk tests for electric resistance, somatic cell count per cm3 and microbiological analysis for the presence of etiological factors of
mastitis. The analysis of haemoglobin and transferrin polymorphism in the population of 231 Ko³uda sheep showed the presence of 2 alleles at the HBB locus and 6 alleles at the TF locus, which determine the presence of 3 and 15 genotypes of these proteins respectively. The correlations between the presence of the genotypes (as well as the alleles that determine them) and udder health were analysed statistically using the chi-square (÷2)
test. None of the alleles at the HBB locus showed statistical correlations with the incidence of mastitis. The results obtained show that the two alleles of TFA and TFP transferrin can be taken to indicate the susceptibility
of Ko³uda sheep to mastitis and could be used in genetic selection to improve udder health in Ko³uda sheep. Keywords: haemoglobin, transferrin, polymorphism, mastitis, sheep
*) Praca finansowana z dzia³alnoci statutowej Instytutu Zootechniki PIB, temat nr 3118.1.
Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1328
(17), a tak¿e oznaczenie liczby komórek somatycznych w 1 cm3 (l.k.s.), wykonane dwukrotnie w okresie doju
me-tod¹ fluoro-opto-elektroniczn¹ (19) przy u¿yciu aparatu Combifoss /Fossomatic/ (PN-EN ISO 13366:2002). Prób-ki mleka badanych owiec, uzysPrób-kiwane niezale¿nie z ka¿-dej po³ówki wymienia w objêtoci ok. 100-150 cm3 (w
za-le¿noci od dostêpnoci), rozdysponowano do pomiaru opornoci elektrycznej (~30 cm3) oraz przygotowania
ma-teria³u do badañ laboratoryjnych: liczby komórek soma-tycznych (50-80 cm3) i posiewów mikrobiologicznych
(20--50 cm3), z wykorzystaniem sterylnych pojemników.
Doty-czy³o to badania zarówno w pierwszym, jak i w drugim terminie. W przypadku stwierdzenia obni¿onej opornoci mleka (poni¿ej 330 jednostek opornoci elektrycznej (j.o.e.)), pochodz¹cego choæ z jednej po³ówki, jak równie¿ przy zró¿nicowaniu pomiarów opornoci pomiêdzy po³ów-kami (³ 50 j.o.e.), maciorkê uznawano za zwierzê z podej-rzeniem stanu zapalnego wymienia, a jej mleko (niezale¿-nie z ka¿dej czêci wymienia) analizowano na zawartoæ komórek somatycznych*). W pozosta³ych przypadkach
(owce prawdopodobnie wolne od mastitis) tworzono prób-kê zbiorcz¹, zawieraj¹c¹ mleko z obu po³ówek i przesy³a-no j¹ do laboratoryjnego okrelenia liczby komórek soma-tycznych*). Ponadto mleko, charakteryzuj¹ce siê obni¿on¹
opornoci¹ elektryczn¹, poddawano analizom mikrobiolo-gicznym**), oznaczaj¹c wystêpowanie drobnoustrojów
cho-robotwórczych czynników etiologicznych mastitis wed³ug powszechnie obowi¹zuj¹cych zasad (9). Nale¿y dodaæ, ¿e przeprowadzono tak¿e kontrolne posiewy (50 analiz) dla losowo wybranych próbek mleka 22 maciorek, nie wyka-zuj¹cego obni¿onej opornoci elektrycznej. Na podstawie wyników przeprowadzonych badañ wydzielono ze stada grupê maciorek ze zdiagnozowanym stanem zapalnym wymienia o zró¿nicowanym nasileniu (mastitis+) oraz
gru-pê owiec wolnych od tego schorzenia (mastitis). Do grupy
zwierz¹t uznanych za chore zaliczano te maciorki, w któ-rych mleku (uzyskanym choæby z jednej czêci wymienia i choæby w jednym z dwóch terminów doju) stwierdzono zarówno podwy¿szon¹ liczbê komórek somatycznych (l.k.s. ³ 500 tys./1 cm3), jak i obecnoæ patogennych
mikroorga-nizmów. Pozosta³e owce zaliczono do grupy zwierz¹t nie-wykazuj¹cych stanu zapalnego gruczo³u mlekowego.
Polimorficzne warianty hemoglobiny i transferyny oznaczano w obu grupach za pomoc¹ elektroforezy poziomej w ¿elu skro-biowym, stosuj¹c zmodyfikowane metody, odpowiednio: Evansa (3) oraz Smithiesa (15). Czêstoæ wystêpowania alleli hemoglo-biny i transferyny wyliczono dla obu grup poprzez bezporednie zsumowanie liczby genów. Frekwencjê genotypów bia³ek stano-wi³ stosunek liczby maciorek posiadaj¹cych dany genotyp do ogó³u badanych owiec. Za-le¿noci pomiêdzy wystêpowaniem genoty-pów w loci HBB i TF (oraz warunkuj¹cych je alleli) i zdrowotnoci¹ wymion oceniano stosuj¹c test zale¿noci ÷2.
Wyniki i omówienie
Wstêpn¹ ocenê zdrowotnoci wymion metodami weterynaryjno-zootechnicznymi (palpacja gruczo³u i badanie opornoci elektrycznej mleka) przeprowadza-no w owczarni i ka¿dorazowo obejmowa³a ona wszyst-kie aktualnie dojone maciorki. Obni¿on¹ opornoæ elektryczn¹ stwierdzono w mleku, uzyskanym ogó³em od 60 maciorek; u czterech sporód nich zanotowa-no wyczuwane omacywaniem zmiany w gruczole (w dwóch przypadkach by³y to twarde guzy jajowa-tego kszta³tu, w dwóch pozosta³ych nieregularne zgrubienia i stwardnienia fragmentów tkanki gruczo-³u). U trzech kolejnych owiec stwierdzono uszkodze-nia strzyków, takie jak blizny i naderwauszkodze-nia z okresu karmienia, z podejrzeniem przebytych stanów zapal-nych wymion.
Badaniami laboratoryjnymi mleka objêto 394 prób-ki po³ówkowe (mleko z jednej po³ówprób-ki wymienia), uzyskane od owiec z podejrzeniem stanu zapalnego gruczo³u mlekowego. Wyniki oznaczeñ liczby komó-rek somatycznych oraz wystêpowanie patogennej mi-kroflory bakteryjnej w mleku podano w tab. 1.
Oznaczenie liczby komórek somatycznych w mle-ku oraz jego analiza mikrobiologiczna to powszech-nie uznane metody okrelania stanu zdrowotnego gru-czo³u mlekowego u prze¿uwaczy (2, 9, 10). Wraz ze wzrostem l.k.s. obserwowano wzrost udzia³u próbek, zaka¿onych przez patogeny, a tendencja ta by³a za-chowana dla obu terminów badañ. W 297 próbkach mleka wykryto drobnoustroje, uwa¿ane za czynniki etiologiczne mastitis (10, 20), to jest paciorkowce (Streptococcus uberis, Streptococcus bovis), gronkow-ce koagulazoujemne (Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus warne-ri) i koagulazododatnie (Staphylococcus aureus), pa-³eczki Escherichia coli oraz grzyby dro¿d¿opodobne z rodzaju Candida. W mleku 6 matek, charakteryzu-j¹cym siê obni¿on¹ opornoci¹ elektryczn¹, nie stwier-dzono ani podwy¿szonej liczby komórek
somatycz-i k b ó r P a k e l m Odkorjeus k e r ó m o k ¹ b z c il ¹ n o z c a n z o z a k e l m i k b ó r P m c 1 /. s y t w ). s . k .l ( h c y n z c y t a m o s 3mleka Razem 0 0 5 < 500-1000 >1000 a b z c il % ilczba % ilczba % ilczba % A ~45, ñ e iz d 1 3 14,3 104 47,9 182 37,8 217 100 B 10 32,3 179 76,0 170 85,4 159 73,3 A ~90, ñ e iz d 6 2 14,7 168 38,4 183 46,9 177 100 B 11 42,3 153 77,9 174 89,2 138 78,0 A e i n z c ¹ £ 57 14,5 172 43,7 165 41,9 394 100 B 21 36,8 132 76,7 144 87,3 297 75,4
Tab. 1. Liczba komórek somatycznych i wystêpowanie mikroorganizmów patogennych w próbkach mleka owiec z podejrzeniem stanu zapalnego wy-mienia
Objanienia: A próbki mleka, w których oznaczono liczbê komórek somatycz-nych w 1 cm3; B próbki mleka zanieczyszczone przez drobnoustroje
chorobo-twórcze
*) Oznaczenia liczby komórek somatycznych w mleku wykonano w Laboratorium Oceny Mleka PFHBiPM w Kro-toszynie.
**) Badania bakteriologiczne mleka przeprowadzono w Zak³adzie Higieny Weterynaryjnej WIW w Bydgoszczy.
Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1329 nych, ani obecnoci mikroflory patogennej, tote¿ owiec
tych nie zaliczono do grupy zwierz¹t ze stwierdzonym schorzeniem.
Kontrolne badania mikrobiologiczne losowo wybra-nych 50 próbek mleka o zró¿nicowanej, lecz zawsze wy¿szej ni¿ 330 j.o.e. opornoci (pochodz¹cych od 22 owiec), nie wykaza³y obecnoci drobnoustrojów chorobotwórczych. Na podstawie ³¹cznej analizy po-wy¿szych wyników dokonano ostatecznego podzia³u stada na grupê 54 owiec ze zdiagnozowanym stanem zapalnym gruczo³u mlekowego (mastitis+) oraz grupê
177 maciorek wolnych od tego schorzenia (mastitis).
Owce zakwalifikowane do grupy zwierz¹t chorych cha-rakteryzowa³y siê podwy¿szon¹ liczb¹ komórek soma-tycznych (l.k.s. ³ 500 tys./1 cm3) oraz jednoczesn¹
obecnoci¹ patogennych mikroorganizmów w mleku. Analiza polimorfizmu hemoglobiny i transferyny w badanej populacji wykaza³a obecnoæ dwóch alleli w locus HBB (A, B) oraz szeciu alleli w locus TF (A, B, C, D, E, P). Czêstoci wystêpowania poszcze-gólnych alleli w obu grupach owiec podano w tab. 2. Zawiera ona tak¿e ocenê istotnoci zró¿nicowania frekwencji ka¿dego allelu pomiêdzy grupami macio-rek o odmiennej zdrowotnoci gruczo³u mlekowego (÷2
emp.).
Powy¿sze wyniki wskazuj¹, ¿e ¿aden z alleli w lo-cus HBB nie wykaza³ statystycznie potwierdzonych korelacji z wyst¹pieniem mastitis. Sporód szeciu al-leli transferyny jedynie dwa wykaza³y statystycznie potwierdzone, istotne powi¹zania ze stanem zdrowot-nym gruczo³u mlekowego; allel TFA z opornoci¹,
a allel TFP z podatnoci¹ na stany zapalne. Allele
wykryte w loci HBB oraz TF warunkowa³y wyst¹pie-nie 3 oraz 15 genotypów odpowiednich bia³ek. Czês-toæ wystêpowania poszczególnych genotypów wród maciorek o zró¿nicowanej zdrowotnoci wymion oraz istotnoæ ró¿nic w ich frekwencji pomiêdzy grup¹ mastitis+ i grup¹ mastitis podano w tab. 3.
Stwierdzono istnienie korelacji pomiêdzy wystêpo-waniem genotypu hemoglobiny HBB-AB, a tak¿e genotypów transferyny TFAA, AD, BD, CC oraz -BC i wy¿sz¹ zdrowotnoci¹ wymion badanych owiec, a wykryte zale¿noci by³y statystycznie istotne (0,01 < p £ 0,05). Z kolei obecnoæ genotypu HBB-BB oraz genotypów TF-AB, -CD i -DD powi¹zana by³a z mniej-sz¹ opornoci¹ badanych owiec na zapalenie wymion. Skorelowanie to równie¿ cechowa³o siê statystyczn¹ istotnoci¹ (0,01 < p £ 0,05).
Badania powi¹zañ polimorfizmu transferyny ze zdrowotnoci¹ gruczo³u mlekowego u owiec ¿ela-nieñskich prowadzili Charon i wsp. (2), wykrywaj¹c podobne zale¿noci. Badacze ci stwierdzili, ¿e macior-ki o genotypie TF-AD, TF-CC i TF-AC charakteryzo-wa³y siê lepsz¹ zdrowotnoci¹ wymion, co odnonie do pierwszych dwóch genotypów potwierdzi³y obec-ne badania (tab. 3). Ponadto zarówno owce ¿elanieñ-skie, jak i owce ko³udzkie o genotypie TF-CD wyka-za³y wiêksz¹ podatnoæ na zapalenia gruczo³u
mleko-wego. Charon i wsp. (2) wykryli równie¿ powi¹zania pomiêdzy mniejszym stopniem zanieczyszczenia mle-ka mikroflor¹ patogenn¹ (id¹cym w parze z wy¿sz¹ zdrowotnoci¹ wymion) oraz obecnoci¹ allelu A w lo-cus TF. Uzyskane obecnie wyniki wskazuj¹ na istnie-nie tej zale¿noci tak¿e u owiec ko³udzkich (tab. 2).
Hemoglobina oraz transferyna nale¿¹ do bia³ek wi¹-¿¹cych ¿elazo i wykazuj¹ znaczny stopieñ
polimorfiz-Tab. 2. Porównanie czêstoci wystêpowania alleli hemoglobi-ny (HBB) i transferyhemoglobi-ny (TF) pomiêdzy badahemoglobi-nymi grupami owiec Objanienia: * 0,01 < p £ 0,05 s u c o L Allel (mGarsupitaitsI+) 4 5 = n II a p u r G (masitits) 7 7 1 = n c 2 . p m e B B H A 0,5000 0,5791 2,15 B 0,5000 0,4209 2,15 F T A 0,1852 0,2966 *5,16* B 0,2408 0,1865 0,36 C 0,3333 0,3418 0,03 D 0,1945 0,1582 0,78 E 0,0185 0,0141 0,82 P 0,0277 0,0028 *6,25*
Tab. 3. Porównanie czêstoci wystêpowania genotypów he-moglobiny (HBB) i transferyny (TF) pomiêdzy badanymi gru-pami owiec
Objanienia: * 0,01 < p £ 0,05; + nie liczono wartoci dla frekwencji genotypów poni¿ej 3%
s u c o L Genotyp (mGarsupitaitsI+) 4 5 = n II a p u r G (masitits) 7 7 1 = n c2 . p m e B B H A A 0,2407 0,2882 1,14 B A 0,5185 0,5819 53,45* B B 0,2407 0,1299 14,47* F T A A 0,0185 0,0847 24,31* B A 0,1296 0,1186 17,74* C A 0,1481 0,1977 1,58 D A 0,0185 0,0960 21,32* E A 0,0185 0,0113 + P A 0,0185 0 + B B 0,0370 0,0113 + C B 0,1296 0,1582 15,02* D B 0,0370 0,0735 25,35* C C 0,0741 0,1074 14,97* D C 0,2222 0,1017 18,38* E C 0 0,0057 + P C 0,0370 0,0057 + D D 0,0926 0,0169 39,42* E D 0,0185 0,0113 +
Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1330
mu strukturalnego. Jak dowodz¹ badania Kmiecia (6), owce d³ugowe³niste o odmiennych genotypach trans-feryny ró¿ni¹ siê istotnie w poziomie i aktywnoci bia-³ek, wykazuj¹cych powinowactwo do ¿elaza, np. ho-mozygoty TF-AA wi¹za³y prawie 28% ¿elaza wiêcej ani¿eli wynosi³a rednia w populacji. Autor ustali³ tak-¿e, ¿e zwierzêta z homozygotycznym fenotypem trans-feryny charakteryzuj¹ siê wy¿sz¹ zawartoci¹ hemo-globiny we krwi. Niektórzy autorzy (21) formu³uj¹ tezê o u¿ytecznoci alleli laktoferyny u byd³a jako wska-ników koncentracji komórek somatycznych w mleku. Jednoczenie opisywane jest w literaturze bakteriobój-cze i bakteriostatyczne dzia³anie transferyny, zwi¹za-ne z zapobieganiem infekcjom wywo³ywanym przez czynniki etiologiczne mastitis (7, 8, 13). Przyjmuje siê, ¿e istotn¹ rolê odgrywa tu wysokie powinowactwo bia³ka do jonów Fe3+, bêd¹ce przyczyn¹
intensywne-go chelatowania ¿elaza. Nastêpuje usuwanie ¿elaza ze rodowiska wzrostu drobnoustrojów i pozbawienie bakterii tego sk³adnika, niezbêdnego do ich prawid³o-wego wzrostu (4, 12, 18). Transferyna mo¿e równie¿ uszkadzaæ aktywne komórki patogenów (poprzez se-lektywne dzia³anie na ciany komórkowe bakterii cho-robotwórczych), a zatem obni¿aæ ich zdolnoæ do ko-lonizacji zdrowych tkanek.
Wspomniane w³aciwoci transferyny wskazuj¹ na u¿ytecznoæ tego bia³ka (oraz alleli, warunkuj¹cych jego biosyntezê) do oceny ró¿nic w podatnoci owiec na zapalenia wymion. Wyniki niniejszych badañ wska-zuj¹ na mo¿liwoæ uznania dwóch alleli transferyny TFA i TFP za wskaniki wra¿liwoci badanych
macio-rek na mastitis, co sugeruje ich przydatnoæ w selek-cji, maj¹cej na celu poprawê zdrowotnoci gruczo³u mlekowego u owiec ko³udzkich. Praktyczne zastoso-wanie TFP przy wyborze zwierz¹t mo¿e byæ jednak
ograniczone bardzo nisk¹ frekwencj¹ allelu u owiec tej linii. Mo¿liwoæ wykorzystania polimorfizmu w loci transferyny i hemoglobiny w selekcji, ukierunko-wanej na polepszenie zdrowotnoci wymion u owiec, nale¿y rozpatrywaæ maj¹c na uwadze ca³¹ z³o¿onoæ zagadnienia opornoci na mastitis, zespó³ chorobowy o wieloczynnikowej etiologii. Jednak¿e w³¹czenie kolejnych wskaników podatnoci na zapalenia wy-mion do puli potencjalnych czynników selekcyjnych zwiêksza mo¿liwoci uzyskania postêpu hodowlane-go w zakresie zdrowotnoci u tehodowlane-go gatunku zwierz¹t gospodarskich.
Wnioski
1. Allel TFA mo¿e zostaæ przyjêty za wskanik
opor-noci na infekcje gruczo³u mlekowego u owiec ko³udz-kich; sugeruje to jego przydatnoæ w selekcji, ukie-runkowanej na polepszenie zdrowotnoci tych owiec. 2. Allel TFP mo¿e zostaæ uznany za wskanik
po-datnoci na zapalenia wymion w przebadanej popu-lacji; jego u¿ytecznoæ w selekcji owcy ko³udzkiej mo¿e byæ ograniczona ze wzglêdu na nisk¹ frekwen-cjê allelu.
3. Brak jest podstaw do uznania któregokolwiek z al-leli hemoglobiny za wskanik wra¿liwoci owiec ko-³udzkich na mastitis, mimo ¿e maciorki o genotypach HBB-AB oraz HBB-BB cechuj¹ siê zró¿nicowan¹ zdrowotnoci¹ wymion, a istotnoæ tych ró¿nic zosta-³a potwierdzona statystycznie.
Pimiennictwo
1.Barowicz T., Styczyñski H.: Typy hemoglobin a niektóre cechy produkcyjne owiec rasy olkuskiej. Rocz. Nauk. Zoot. 1986, 13, 57-64.
2.Charon K., Lipecka C., Siudek T., widerek W., Skiba E.: Relationship be-tween transferrin and globulin antigen polymorphism and sheep resistance to mastitis. J. Appl. Genet. 1996, 37, 161-172.
3.Evans J. V., King J. W. B., Cohen B. L., Harris H., Warren F. L.: Genetics of haemoglobin and blood potassium differences in sheep. Nature 1956, 178, 849.
4.Fang W., Oliver S. P.: Identification of lactoferrin-binding proteins in bovine mastitis-causing Streptococcus uberis. FEMS Microbiol. Lett. 1999, 176, 91-96.
5.Kaczor U., Rychlik T., Bajda A.: Powi¹zanie pomiêdzy polimorfizmem trans-feryny (TF) i hemoglobiny (HBB) a plennoci¹ ¿yciow¹ polskiej owcy gór-skiej. Rocz Nauk. Zoot. 2003, 17, 53-56.
6.Kmieæ M.: Association between transferrin polymorphism and some bioche-mical characters of blood in lambs of Polish long-wool sheep. Genet. Pol. 1992, 33, 147-152.
7.Kutila T., Pyörälä S., Saloniemi H., Kaartinen L.: Antibacterial effect of bovine lactoferrin against udder pathogens. Acta Vet. Scand. 2003, 44, 35--42.
8.Lee N. W., Kawai K., Nakamura I., Tanaka T., Kumura H., Shimazaki K.: Susceptibilities against bovine lactoferrin with microorganisms isolated from mastitic milk. J. Vet. Med. Sci. 2004, 66, 1267-1269.
9.Malinowski E., K³ossowska A.: Diagnostyka zaka¿eñ i zapaleñ wymienia. PIWet, Pu³awy 2002.
10.Pengov A.: The role of coagulase-negative Staphylococcus spp. and associa-ted somatic cell counts in the ovine mammary gland. J. Dairy Sci. 2001, 84, 572-574.
11.Rainard P.: Bacteriostasis of Escherichia coli by bovine lactoferrin, transfer-ring and immunoglobulins (IgG, IgG2, IgM) acting alone or in combination. Vet. Microbiol. 1986, 11, 103-115.
12.Sender G., Korwin-Kossakowska A., Stêpiñska U.: Wykorzystanie marke-rów genetycznych w programie zwalczania mastitis. Medycyna Wet. 2003, 59, 853-856.
13.Seyfert H. M., Henke M., Interthal H., Klussmann U., Koczan D., Natour S., Pusch W., Senft B., Steinhoff U. M., Tuckoricz A., Hobom G.: Defining candidate genes for mastitis resistance in cattle: the role of lactoferrin and lysozyme. Ztschr. Tierzuchtung Zuchtungsbiol. 1996, 113, 269-276. 14.Sotirov L., Dimitrov I., Djorbineva M., Gelyazkov E.: Polymorphism of C3
complement component in sheep. Trakia J. Sci. 2005, 3, 30-36.
15.Smithies C.: Zone electrophoresis in starch gels: Group variations in the serum proteins of normal human adults. Biochem. J. 1955, 61, 629. 16.Steppa R., lósarz P.: Zale¿noæ miêdzy polimorficznymi formami
transfe-ryny i hemoglobiny a wybranymi wskanikami rozrodu owiec syntetycznej plennej linii matecznej 09. Anim. Prod. 1999, 17, 137-143.
17.widerek W. P., Ni¿nikowski R., Skomorowska E.: Mo¿liwoæ wykorzystania elektronicznego wykrywacza podklinicznych stanów zapalnych wymienia u krów, firmy Dramiñski, w diagnostyce mastitis u owiec. Zesz. Nauk. PTZ 1999, 43, 339-351.
18.Teng C. T.: Lactoferrin gene expression and regulation: an overview. Bio-chem. and Biol. 2001, 80, 7-16.
19.Vermunt A. E. M., Loeffen G. J. M., Van Der Voet H., Naber M. A. A. M.: Development of reference samples for the calibration and quality control of somatic cell count using an Fossomatic instrument. Ned. Milk Dairy J. 1995, 49, 111-123.
20.Vishinsky Y., Markusfeld-Nir O.: The association between loss of production, high somatic cell count and type of bacteria involved. Proc. 3rd Int. Mastitis Seminar, Tel-Aviv, Israel 1995, s. 36-38.
21.Wojdak-Maksymiec K., Kmieæ M., Ziemak J.: Associations between bovine lactoferrin gene polymorphism and somatic cell count in milk. Vet. Medici-na, Praha 2006, 51, 14-20.
Adres autora: dr in¿. Piotr Krzycin, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice; e-mail: pkrzysc@izoo.krakow.pl
