596
R ec e n zjeK ry s ty n a Z i e n k o w s k a , Ja c ek J e zie rsk i, k a szte la n łu k o w s k i (1722— 1805). P a ń stw o w e W ydaw nictw o N aukow e, W arszaw a 1963, s. 325, il. 15.
D la h is to ry k a te c h n ik i w książce K . Z ien k o w sk iej o k a s z te la n ie Je z ie rs k im n ajcie k aw sz y je s t rozd ział ,f a b r y k i ” ka szte la n a łu k o w sk ie g o , w k tó ry m a u to rk a o m a w ia jego d ziałalność n a polu p rzem y słu . Je z ie rsk i p o sia d ał w arz e ln ie soli w B u sk u i Solcy o ra z w y tw ó rn ię f a ja n s u w G rem b en icach . W la ta c h 1782— 1785 n a b y ł M iedzieżę, gdzie z n a jd o w a ł się w ielk i p iec i 2 fry sz e rk i o ra z M aleniec, gdzie w y b u d o w a ł dodaitkowe 8 fry sz e re k , tw o rzą c p e łn y zespół w ielkopiecow y, p ro d u k u ją c y sta l, n arzęd zia, nafczynia i p ó łfa b ry k a ty . Z ak ład y te o b słu g iw ały m . in. jego fa b r y k ę kos w S obien iach pod W arszaw ą. D ziałalność Je z ie rsk ie g o w z a k re sie h u t n ic tw a b y ła powodesm je g o w y stą p ie ń w la ta c h 1788— 1791 n a rzecz p rz e ję c ia p rze z S k a rb K o ro n n y ku źn ic sam so n o w sk ich i su chedniow skich, leżących w d o b rac h b i sk u p ic h . S ta r a ł się te ż (zresztą bezskutecznie) o dzierżaw ę ty c h że kuźnic, w idząc w ty m do b ry in te re s.
In n e rozd ziały k sią żk i t r a k t u ją o d ziałaln o ści Je zie rsk ieg o ja k o polity k a, d zia ła cz a sejm ow ego, p u b lic y sty , re fo rm a to ra , p ro je k to d a w c y itd .
S. M.
O czerki p o isto rii L en in g ra d sko g o U n iw iersitie ta . Izd a tie lstw o L en in g ra d sk o -
go U niW iersitieta, L e n in g ra d 1962, s. 198.
W y d aw n ictw o U n iw e rsy te tu L en in g ra d zk ie g o zain icjo w ało se rię w y d aw n ic zą po św ięco n ą h is to rii te j uczelni. S e rię za p o czątk o w ała p u b lik a c ja z a w ie ra ją c a a r ty k u ły pośw ięcone h isto rii ro zw o ju k a te d r: fizyki m a te m a ty c z n e j, zoologii o ra z m e ch a n ik i; z a ry sy b io g rafic zn e w y b itn y c h p ro fe so ró w : ek o n o m isty M. A. B a łu g ja n - skiego, b iz an to lo g a M. W. L ew czenki, h isto ry k a D alekiego W schodu N. W. K iu - n ie ra , o ra z ro z p ra w y pośw ięcone ro li śro d o w isk a u n iw ersy te ck ieg o w w alc e o p rz e o b ra ż e n ia społecznej R osji c a rsk ie j i b udow ę now ego u s tro ju po re w o lu c ji p a ź dziern ik o w ej.
P u b lik a c ja zo stała p rze zn ac zo n a d la szerokiego k rę g u cz ytelników . P rz e w a ż a ją w niej a rty k u ły p is a n e n a p o d sta w ie m a te ria łu ju ż w ydanego. A rc h iw alia zo stały w y k o rz y sta n e prziede w szystkim w treśc iw y m a rty k u le E. K osaczew skiej o B a łu - g ja n sk im , p ierw szy m r e k to rz e U n iw e rsy te tu , z n a n y m z n o w ato rsk ic h k o n ce p cji n a p o lu o rg a n iz a c ji n au k i, o ra z w ro zp raw ac h pośw ięconych ro li uczeln i w życiu n a ro d u rosyjskiego.
P u b lik a c ja re k o m p e n su je w p ew n y m sto p n iu b ra k fu n d a m e n ta ln e j m o n o g rafii uczelni zapow iedzianej d o p ie ro n a n ajb liż sze la ta .
B. J.
W in cen ty P o l , W y b ó r poezji, w y b o ru d o k o n a ła i w stę p e m p o p rze d ziła M a ria Ja n io n . Z ak ład N aro d o w y im . O ssolińskich, W ro c ław 1963, s. 298.
J a n in a R o s n o w s k a , D zieje p o ety. O W in c e n ty m Polu. L u d o w a S półdziel n ia W ydaw nicza, W arszaw a 1963, s. 372.
Od p rze szło s tu la t, od k ie d y W incenty P o l u zy sk ał p o p u la rn o ść ja k o p o e ta i częściow e u zn a n ie ja k o geograf, in te re so w a n o się jego d ziała ln o śc ią i tw ó rczo ścią o ra z s ta ra n o się ocenić jego ro lę i zasługi d la społeczeństw a. Z a życia i b ez p o śred n io p o śm ierci p o ety p rzeciw nicy jego i w ielb iciele w niepozbaw ionych n a m ię t ności sp o rac h z a jm o w a li sta n o w isk a k ra ń c o w o różne. O ceny te były je d n a k n ie
R ec en zje
597
p e łn e lu b n ie a d e k w a tn e . N a jo b sze rn ie jsz y doty ch czas z a ry s b io g rafic zn y i an alizę tw órczości lite ra c k ie j P o la d a ł później M. M an n *. Od czasu b io g rafii M a n n a now e, n ie z n a n e m u d o k u m e n ty pozw oliły w y p ełn ić n ie k tó re lu k i w ży cio ry sie po ety ,
a o d le g le jsz a p e rs p e k ty w a czasu d a ła m ożność now ego n a n iego sp o jrz e n ia . We W stąpię do W y b o ru p o e z ji P o la M a ria Ja n io n , śledząc k o le jn o n a jb a rd z ie j typow e je g o u tw o ry , u k a z u je cechy je g o osobow ości, ta le n tu i sp o łeczno-politycz n e j p ostaw y. P o sta w a t a u w id ac zn ia się ró w n ież w św ie tle k o n tro w e rs y jn y c h ocen in n y ch , w spółczesnych poecie au to ró w . N ow e o św ie tle n ie p o sta ci P o la, w y d o b y te z je g o tw órczości o ra z m n ó stw a fa k tó w i ocen, je s t n ie za p rz e c z a ln ą za słu g ą te g o
W stęp u .
In n y m ty p em o p ra c o w a n ia je s t k sią ż k a J a n in y R osnow skiej D zie je p o ety.
J e s t o n a p is a n a „ d la ła tw e j, p o p u la rn e j le k tu r y ” , ja k o te g o ty p u h isto ry c z n a „opo w ieść, k tó ra m o g łab y u trw a lić się w pam ięci i w y o b ra ź n i czytelników , u cz y n iła b y szero k o dostęp n y m to, co z a m y k a ją n au k o w e m o n o g ra fie ” . C elem a u to rk i je s t n ie ty lk o u k a z a n ie k o le i życia P o la, a le i tła je g o epoki. P isze o n a o sw ej p ra c y : „ sta r a ła m się u sta lić f a k ty L o n ic h ty lk o pisać, aby m ó w ili p oprzez c y ta ty sa m i lu d z ie X IX w iek u . S ta ra łe m się do cierać do jed n o ra zo w y ch , in d y w id u a ln y ch , o k re ślo n ych p re c y z y jn ie co d o czasu o b ja w ó w tego, co p rze cie ż m ia ło ta k ż e sw ó j ogólny, społeczny se n s” (s. 369—370). D la te g o te ż k s ią ż k a p e łn a je s t c e n n y ch w iadom ości o p a rty c h n a d o k u m e n tac h , p a m ię tn ik a c h , listac h . S pośród licznych w y p o w ied zi i fa k tó w u k a z u je się a d e k w a tn y rze czy w istej p o sta c i o b ra z p o ety z je g o n ie w y - re tu sz o w a n y m i słab o ściam i i sz la c h e tn y m i w zlo tam i, oscy lu jąceg o m ięd zy sz la c h tą i ludem , stro n n ic tw a m i zachow aw czym i postępow ym .
P o zy cja t a sp e łn i n a d e r p o ży tec zn ą ro lę społeczną. C el a u to rk i z o stał n ie w ą t p liw ie o sią g n ię ty — m a rk sisto w sk a k o n ce p cja d ziejów , ideologii i lite r a tu r y p rz e ja w iła się w naocznej i n iezb itej w ym ow ie d o k u m e n tu i fa k tu .
J. Bb.
A . A ł g a n - S i e m i o n o w, C zerskij. Iz d a tie lstw o CK W LK SM „M ołodaja
G w a rd ia ”, M oskw a 1962, s. 221.
W serii Z ycie w ie lk ic h lu d zi u k a z a ła się opow ieść o życiu i d z iała ln o śc i J a n a C zerskiego (1845— 1892), a p rz e d e w szy stk im o jego k o ły m sk o -in d y g irsk ie j ek sp e d y c ji w la ta c h 1891—1892. B a rw n ie i obrazow o są tu o św ietlo n e f a k ty i w y d a rz e n ia późnego o k re su życia w y b itn e g o polskiego i za raze m ro sy jsk ie g o p rz y ro d n ik a . K sią ż k a z o stała n a p is a n a p rzez A. A łgan-S iem ionow a, p o etę i p isa rz a , k tó r y p rz e b y w a ł 15 la t w obw odzie ko ły m sk im , w m ie jsc ac h p o b y tu C zerskiego. T am w ła ś n ie p o w sta ł w 1954 r. p o e m a t o C zerskim O sta tn i d zie ń , a później — pow ieść bio graficzn a. S zkoda ty lk o , że z te j in te re su ją c e j k sią ż k i czy te ln ik n ie d o w ia d u je się o po lsk iej narodow ości an i C zerskiego (pow staniec z 1863 r., sk a z a n y n a w y g n a nie), an i A le k s a n d ra C zekanow skiego 2, o k tó ry m p r a c a p o d a je ró w n ież sp o ro in te re su ją c y c h w iadom ości.
J. Bb.
1 W in cen ty P o l , S tu d iu m b io g ra fic zn o -k ry ty c zn e , t. 1—2 K ra k ó w lt904— 1906. 2 P o r. w k ro n ice zag ran iczn ej n in ie jsz eg o n u m e ru in fo rm a c ję o u ezczeniu obu uczonych i p o d ró żn ik ó w w Z SR R (s. 623).
