Wspó³praca geologów i górników – na przyk³adzie Stowarzyszenia Przyjació³
Nauk o Ziemi Phacops oraz PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A.
– Oddzia³ Kopalnia Wêgla Brunatnego Be³chatów
Wyrobiska górnicze s¹ jednymi z najlepszych, a czêstojedynymi miejscami, do prowadzenia badañ z zakresu geologii podstawowej. Prace badawcze w miejscach eksploatacji z³ó¿ daj¹ mo¿liwoœæ pozyskiwania cennych informacji doty-cz¹cych budowy geologicznej naszego kraju. Nie zawsze jed-nak wspó³praca jednostek naukowych z biznesowymi, jakimi s¹ przedsiêbiorstwa sektora górniczego, jest zadowalaj¹ca. Powszechna jest obawa organów zarz¹dzaj¹cych wyrobiskami o mo¿liwoœæ wstrzymania prac górniczych w przypadku doko-nania znacz¹cego odkrycia naukowego. Warto podkreœliæ na ³amach Przegl¹du Geologicznego, ¿e jest to przekonanie b³ê-dne. Dla nas wyrobiska górnicze s¹ Ÿród³em bezcennej nauko-wej inspiracji i wiedzy. Niestety, poziom dostêpnoœci wielu interesuj¹cych geologicznie, czynnych obszarów kopalnia-nych, wci¹¿ pozostawia wiele do ¿yczenia.
Dziêki uprzejmoœci dyrekcji be³chatowskiej kopalni wspó³praca rozpoczê³a siê ponad siedem lat temu od kilku wyjazdów rekonesansowych. Wstêpne badania mia³y na celu rozpoznanie osadów jury i kredy, które na skutek silnego zaanga¿owania tektonicznego z³o¿a znajduj¹ siê w Be³chato-wie powy¿ej mioceñskich pok³adów wêgla brunatnego. Pod-jêta wspó³praca zosta³a prawnie uregulowana, a SPNoZ Phacops zobowi¹za³o siê do zabezpieczania unikatowych znalezisk geologicznych. Du¿e zaanga¿owanie dyrekcji kopalni oraz zrozumienie potrzeby prowadzenia badañ naukowych i zabezpieczania znalezisk spowodowa³y, ¿e podjêta wspó³pra-ca przebiega w sposób efektywny i zharmonizowany.
Dzia³alnoœci naukowo-badawczej stowarzyszenia nie-przerwanie towarzysz¹ liczne przedsiêwziêcia populary-zuj¹ce sylwetkê be³chatowskiej kopalni, co w kontekœcie wszechobecnej „ekologizacji” ma niebagatelny wp³yw na prawid³owy odbiór dzia³alnoœci kopalni nie tylko przez spo³ecznoœæ lokaln¹.
Obszary kopalniane oraz znajduj¹ce siê w bezpoœredniej bliskoœci kopalni to nie tylko przyk³ad daleko posuniêtej inge-rencji cz³owieka w warunki naturalne, ale równie¿ obszary gdzie z powodzeniem mo¿na prowadziæ badania naukowe. To równie¿ doskona³e miejsca do tworzenia unikatowych placó-wek edukacyjno-badawczych czy geoturystycznych. Jak poka-zuje praktyka, dzia³ania tego typu prze³o¿y³y siê na zwiêkszenie atrakcyjnoœci turystycznej wielu regionów, dotychczas uznawanych wy³¹cznie za „ekologicznie” zdewa-stowane. W konsekwencji przek³ada siê to równie¿ na spadek bezrobocia w miejscach, gdzie takie inicjatywy dosta³y zielone œwiat³o od w³adz lokalnych. Obecnie SPNoZ Phacops we wspó³pracy z KWB Be³chatów opracowuje strategiê rozwoju geoturystycznego i geoedukacyjnego, której zakres tematycz-ny zosta³ dostosowatematycz-ny do realiów kopalni i jej naturaltematycz-nych bogactw. W jej ramach okreœlono koncepcjê oœrodka ekspo-zycyjno-badawczego i geoparku przyrodniczo-kulturowego, w których szczególny nacisk po³o¿ony zostanie na geoeduka-cjê dzieci i m³odzie¿y.
W efekcie przeprowadzonych prac badawczych zgro-madzono szereg nowych danych dotycz¹cych biostratygrafii
i paleontologii morskich osadów œrodkowego i górnego oksfordu, dolnego kimerydu, albu, cenomanu, turonu oraz kampanu i mastrychtu, a tak¿e terygenicznych osadów trzeciorzêdu i czwartorzêdu. Uzyskane dane stanowi¹ przed-miot szczegó³owych opracowañ, zaœ wstêpne rezultaty tych prac s¹ ju¿ dostêpne dla pracowników kopalni.
W ramach prowadzonej wspó³pracy do badañ zaproszeni zostali równie¿ studenci kilku oœrodków akademickich. Z ini-cjatywy SPNoZ Phacops biostratygrafia i paleoekologia wspo-mnianych powy¿ej osadów póŸnej kredy sta³y siê przedmiotem trzech prac magisterskich, z powodzeniem obronionych w 2010 i 2011 r. na Uniwersytecie Warszawskim i Opolskim.
W najbli¿szych latach cz³onkowie stowarzyszenia zaplanowali przeprowadzenie badañ rozpoznawczych na obszarze odkrywki pola Szczerców, których celem bêdzie kompleksowa dokumentacja paleontologiczna.
Wœród licznych znalezisk paleontologicznych dokona-nych przez cz³onków SPNoZ Phacops oraz pracowników pionu górniczego kopalni znajduje siê m.in. olbrzymich rozmiarów oœródka wczesnokimerydzkiego amonita
Ring-staedia (Vineta) cf. jaekeli (Dohm, 1925). Okaz ten o
œred-nicy ponad 70 cm jest najwiêkszym jurajskim amonitem znanym z obszaru Polski.
Z albskich fosforytów, bêd¹cych wiekowym i po czêœci facjalnym ekwiwalentem osadów fosforytowych z okolic Annopola nad Wis³¹, na uwagê zas³uguj¹ doskonale zacho-wane szcz¹tki rekinów oraz morskich gadów.
Wyj¹tkowymi w skali œwiata, choæ dosyæ pospolitymi znaleziskami w Be³chatowie, s¹ olbrzymich rozmiarów fragmenty skrzemienia³ych pni, m.in. sekwoi –
Taxodioxy-lon (Hartig, 1848) i GlyptostroboxyTaxodioxy-lon (Conwentz, 1884)
oraz cypryœników z rodzaju Taxodium (Richard, 1810). Potê¿ne pnie sprzed kilkunastu milionów lat charaktery-zuj¹ siê doskona³ym stanem zachowania.
Poœród najciekawszych okazów znajduj¹ siê równie¿ szcz¹tki kostne, m.in. elementy plastronu (tarczy brzusznej) niewielkiego l¹dowego ¿ó³wia (?Pseudemys Gray, 1856), z plioceñskich i³ów sprzed oko³o 4,5 miliona lat (okaz w opracowaniu), a tak¿e szcz¹tki plejstoceñskich ssaków – jeleniowatych (?Megaloceros sp.) oraz wymar³ych tr¹baczy (Mammuthus primigenius Blumenbach, 1799).
Interesuj¹cym znaleziskiem z osadów mioceñskich s¹ doskonale zachowane s³odkowodne ma³¿e z rodziny Unioni-dae, których muszle posiadaj¹ oryginaln¹ mas¹ per³ow¹. Zabezpieczona kolekcja jest tym bardziej unikatowa, i¿ miej-sce jej pochodzenia nie jest ju¿ obecnie dostêpne do badañ.
Zarz¹d SPNoZ Phacops pragnie serdeczne podziêkowaæ dyrek-torowi Kopalni Wêgla Brunatnego Be³chatów Kazimierzowi Kozio³owi oraz dyrektorowi ds. górniczych Marianowi Piruc-kiemu. Wyrazy wdziêcznoœci sk³adamy dyrektorowi Biura Zarz¹du W³odzimierzowi Kuli oraz pracownikom sekcji zdejmowania nadk³adu – Tomaszowi Furtkowi i Markowi Piruckiemu.
Adrian Kin, B³a¿ej B³a¿ejowski & Zbigniew Remin Serwis fotograficzny na str. 123
78
Wspó³praca geologów i górników – przyk³ad Stowarzyszenia Przyjació³ Nauk
o Ziemi Phacops oraz PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A.
– Oddzia³ Kopalnia Wêgla Brunatnego Be³chatów – patrz str. 78
123 Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 2, 2012
Ryc. 1. Potê¿ne, skrzemionkowane pnie neogeñskich sekwoi. Dziêki staraniom Stowarzyszenia Phacops nie trafi³y na ha³dy
2 cm Ryc. 2. Doskonale zachowane ma³¿e z rodziny Unionidae i gatunku Margaritifera flabellatiformis (Grigorovits-Beresovski, 1915). Zwraca uwagê unikalna pierwotna masa per³owa. Kolekcja zabezpieczona przez Stowarzyszenie Phacops jest unikatowa, gdy¿ miejsce jej pochodzenia ju¿ nie istnieje. Obie fot. A. Kin
