A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________ FOLIA OECONOMICA 49, 196?_________ _ _ _ _
Adam Gwiazda*
METODOLOGICZNE DYLEMATY ZACHODNIEJ EKONOMII
1
Kryzya zachodniej ekonomii p o lity c z n e j j e e t zjawiskiem w ielo-wymiarowym, Można go więc analizować pod różnym kątem czy te ż - Jak to n a jc z ę śc ie j ma m iejace - z punktów widzenia poszczególnych t e o r i i ekonomicznych, doktryn i id e o lo g ii. Jednym z możliwych po-d e jść po-do wapomnianego zagapo-dnienia J e a t a n a liz a popo-dstaw metopo-dolo- metodolo-gicznych w spólczeanej ekonomii zachodniej. Należy w tym m iejscu zaznaczyć, że pod pojęciem "m etodologii ekonomii" ujmuje s ię n a j-c z ę ś j-c ie j bądź to metody i te j-c h n ik i badawj-cze nauk ekonomij-cznyj-ch ( d e f in i c ja zawężona) bądź te ż naukę o zasadach, którymi posługują s i ę ekonomiści w c elu ustanow ienia i n astęp n ie w e ry fik a c ji ( r z a -d z ie j f a ls ý f ik a c ji ) poszczególnych t e o r i i ekonomicznych.
Zgodnie z drugą, b a rd z ie j poprawną d e f in ic ją m etodologii e- konomii poszczególne zasady postępowania badawczego wynikają w znacznej mierze z postawy filo z o f ic z n e j i światopoglądu danego e- konomisty czy te ż danego kierunku badań ekonomicznych. Faktem bo-wiem J e a t, że "żadna nauka szczegółowa, w tym również ekonomia p o lity c z n a n ie była i n ie j e e t wolna od postawy filo z o f ic z n e j [...} Nawet taka Jednorodna dedukcyjna dyscyplina Jak matematyka n ie j e s t te ż wolna od założeń filo z o fic z n y c h 1. W każdej więc nauce, czy ogólnie rzeoz b io rąc w nauce, w ystępuje równolegle obok s i e -b ie szereg różnych kierunków metodologicznych, ta k ic h Jak np. in - duktywizm, deduktywizm, s t r u k t u r e l l zm, in stru m e n ta lizm czy mark-sizm . Podobnie te ż przedstaw ia s i ę s y tu a c ja we w spółczesnej
za-* Dr, In a ty tu t Ekonomii P o lity c z n e j, U niw ersytet Gdański.
1 Zob. J . S e m k o w , S, Ż u r a w i c k l , .Elementy me-to d o lo g ii nauk ekonomicznycn, Warszawa 1977» s . 25 i n»
chodníej ekonomii. Wyróżnić w n ie j można n astęp u jące miedzy lnnyrol k ie ru n k i metodologiozne: "ln stru m en tallza)", "konwencjonallz®", po-d e jś c ie opisów# po-do bapo-danej rz e cz y w isto śc i go spopo-darczej", "w eryfl- fcucjonlzn", "falay flk acjo n izm " oraz p o dejście ekonometryczno-mode- lowe.
Ogólnie jednak rzecz b io rą c , w spółcześni ek o n om lści-teoretycy, a przynajm niej ogromna ich w iększość, ni« zad ają «obi* nawet tr u -du, aby u s ta l ić znaczenie 1 ro d zaj m eto d olo g ii, k tó rą posługują a ię w swoich badaniach. Jak t r a f n i e zsuważjrł N. BlaUg, "metodo-lo g ia d la w iększości ekonomistów J e s t czymś w ro d zaju le k a rstw s. Tolerujemy J e , ponieważ powszechnie uważa s i ę , Ze J e s t d la nas do-b re , a le ta k naprawdę to gardzimy nim. Pogardzając m etodologią, každý Jednak ekonomista ma swoje ulubione Clekarstwo-domowes na w szelk ie teo rety czn e d o leg liw o ści i J e s t więc czymś w ro d zaju
znę-ci o r s - s z s r ls ta n a , tz n . nigdy n ie p o tr a f i w yjaśnić ani s o b ie , ani te ž innym, dlaczego w ierzy , že dane lekarstw o pomaga"2 . Wszystko więc zależy od sk uteczn o ści stosowanych •le k a rstw " . A ta z k o le i zależy od zapotrzebowania na określone wyniki badawcze. Innymi s ło -wy, to co n ie k tó rz y nazywają "świadomością m etodologiczną" stanow i subiektywną re p re z e n ta c ję wspomnianego z ap o trze b o w an ia."Jeśli przy tym J e s t to re p re z e n ta c ja d o s ta te c z n ie adekwatna, a więc o p a rta na n ie j subiektyw nie praktyka badawcza J e s t efektywną, s t a j e s ię ona społecznym względnie trw a ł]« kontekstem subiektywnym t e j p ra -k ty -k i i przez dłużący o-kres w ystępuje w r o l i samodzielnego "sę-dziego" dalszych wyników badawczych"3.
Powyższe stw ierd ze n ie w yjaśnia przynajm niej w pewnym s to p n iu , dlaczego w zachodniej i n ie ty lk o z re s z tą zachodniej ekonomii p rc y ję ły s i ę i u trw a liły pewne "zasady m etodologiczne", k tó re um ożliw iają rozwój ts k ic h , e n ie innych t e o r i i ekonomicznych p- r s z badanie n ie ty le tzw. rz e cz y w isto śc i g o sp o d arczej, I l e wyide-alizowanych, abstrak cyjn y ch p o ję ć - k a te g o rii, ta k ic h Jak np. rynek, konkurencja doskonała, monopol, in f la c ja ,e la s ty c z n o ś ć i t p . Wielu
---.
2 Zob. M. B l a u e , Economic methodology in one easy l a s - , eon, " B r itis h Review of Economic Is su e s " 1980, no 6 , s . 1« Pop,
z i t e n ż e , The methodology o f economics: o r how economists e x p la in , Cambridge 1980.
' Zob. J . K m i t a , S zk ice z t e o r i i poznania naukowego. Warszawa 1976, s , 97,
zachodnich ekonomlatóv zdaje i s b ł t sprav* г vyaoče nlezadowai * ją- cego stan u rozvoju ekonoeili Jako n au k i. Przykładowo, na początku l a t eiedem dzlesiątych V. Ł eo n tlef « tw ie rd z ił między Innymi, " a ta łe zajmovenle a l f wyimaginowaną, h ip o tety czn ą ra c z e j anii< tli zaobserwowaną rze cz y w isto śc ią doprowadziło stopniowo do zniek-s z ta łc e n ia n iefo rm aln ej a k a ll weur.torclowanla, Jaką posługujemy s i t w rasach naazej apołecan o ści akadem ickiej v c e lu oceny t k la a y f lk a c jl d z ia ła ln o ś c i náukovej poszczególnych badaczy. I taić w l^c, zgodnie z t ą zdeformowany ekal^ ocen, a n a liz a empiryczna okazuje s ię być mniej wartościową metodą badawczą a n iż e li rozumo-wanie o p arta na formułach ma te«*a tycznych t*«*l Jednakie w żadn^A
In n e j d z ie d z in ie badań empirycznych tak zmasowane wykorzystywania różnych, wyrafinowanych metod etaty sty c z n y ch n ie dało tftk miernych wyników*^. Podobne z a s trz e ż e n ia w yraziło w ielu innych ekonool- atów. Przykładowo D. tforevick p o d k re ś lił w sw ojej krytyce nauko- -ekonomii f a k t, że obecni* i s t n i e j ą Już c a łe " g a łę z ie a b stra k -c y jn e j t e o r i f ekonomi-cznej*» k tó re ni* mają żadnego zwiąaku z konkretnymi faktami, i których prawie n la można odróżnić od czy-s t e j natem etykl^. Obecnie chyba więkczy-szość ekonomiczy-stów zgadza a iczy-s co dc Jednego, że cechą w spółczesnej ekonomii zachodniej ( i n ie ty lk o zachodniej) n ie J e a t "konfrontow anie t e o r i i s faktam i*. Główną więc s ła b o ś c ią w spółczesnej ekonomii J e s t niechęć t e j nau-k i do tw orzenia t e o r i i , « to re dostm rczsłyby niedwuznacznych i c p l i - k a c jl d la p o lity k i g o sp o d arczej, a także j e j ogólna niechęć do konfrontow ania tych im p llk a e ji « fak tam i.
• * . . '■ •*,'Z;,-;*. • *> • • • Л
2
Należy zaznaczyć, że k w e stia , w J a k i sposób ekonomiści bad ają 1 w y jaśn iają poszczególne zjaw iska goajpodarcz*» sprowadza a lę fa -k ty czn ie do pytania» у Jakim « tą p n ij ekonomia J e a t nauką.
Ukazu-• .£*Ukazu-• Ukazu-• ' V: ;v • iii'-;- ■ ■ * ’!' • "■ f'.
--- ; • .w • Г 4^, .•.••••
* Zob. T h e o re tic a l assum ptions and noaobeerved f a c t s , "The American Sconomic Review* 1971, no V ■’* 1-5«
y Zob. С. О, M. . W o r a w i с к , l a progreaa o f economic acien ce p o s s ib le , “th e Economic J o u rn a l" , K*rch 1972, s . 7B.
■/’.___ __ _______________ __ A4<ia Clalatan. ___ _____________________ „Цое ä 1 «г n;«przerw anie od w ielu Już l e t p u b lik acje n« ton tem at
potwierdzaj»! f a k t, i t wśród samych ekonomistów i s t n i e j ą nadal wy- r ХУ.П* różnice poglądów odnośni« do tego, c z y ekonomia J e a t Już czy Jejzcz<i n ie J e a t saao d zieln ą dyscypliną nauk1^, Zdaniem wy-b itnego f ilo z o f a nauki - £ . Nagła, swoistym motore» prowadzącym <■
do ukształtow ania i rozwoju nauki J e s t "drżenie do w yjaśnień, k tó re natychm iast przyjm ują postać usystematyzowanych i popartych licznym i dowodami-faktami w yjaśnień; 9 także organizowanie i k la
-sy fik a c ja wiedzy w oparciu o zasady um ożliwiające w yjaśnienie ba-danych zjaw isk, J e s t to podstawowy» celem każdej nauki*7 , V świe-tl e więc powyższego u ję c ia n ie ulega wątpliwości» że ekonomia doa- taroz* w ielu przykładów "wyjaśnlerf4, k tó re są zarówno usyatem aty- zownne, Jak również o p arte na empirycznie sprawdzalnych fa k ta c h . Туте sa-fiy* n ie warto tr a c ić czaSu na udowadnianie te g o , że ekono-mia J e s t nauką, 3 a rd z iej Jednak kontrowersyjny* zagadnieniem J e s t kweatia sarcego ch arak teru w yjaśnień ekonomistów. Bowiem J e ż e li wspomniane w yjaśnienia sprowadzają a ię do określonych t e o r i i , to nasuwa s i ę p y ta n ie , jak a j e s t a tru k tu ra tych t e o r i i , a w szcze-gólności - ja k i J e s t związek pomiędzy założeniam i i predykatywnyml im plikacjam i t e o r i i ekonomicznych? J e ż e li ekonomiści u zasad n iają swoje te o r ie odwołując a l f do faktów, to czy tego rodzaju dowody odnoszą s i ę ty lk o do wspomnianych predykatywnych im p lik a c ji lub do ic h założeń, czy te ż do obu tych elementów t e o r i i ekonomicznych?
V iele k o n tro w ersji , wywołuje te ż samo odróżnienie pomiędzy •pozytywnymi*, t j , opisowymi, tre śc ia m i danej t e o r i i ekonomicznej I yydiwiękiem "normatywnym*. Bowiem okazuje s i ę , że te o r ie ekonomiczne, k tó re s t a r a j ą s i ę w yjaśnić, Jak i J e s t c h a ra k te r i i s
-Z najnowszych opracowań należy tu wymienić m. In , prace: С, 0 1 a k e, Now s c i e n t i f i c i s economics? "Kcomomlcs* 1990, no 71; 0, ft i p p, Ekonomia p o lity c z n a • ideologia» Varazawa 1979; N. K s 1 d o r f v/hat i s wrong w ith economic th e o ry , Cambridge 197Ó; H. K a t o u z l a n , Ideology and method in economics, London 1930; i J . N i e h a n s , Economics, d o c trin e , science» W t, "Kyklos" 1981, no 2 ,
Zob, E, N a g e l , S tru k tu ra nauki, Wars7awa 1970, a . 1-5. W inny® m iejssu sw ojej p racy a u to r ten stw ierd za m, i n . , że te o r ie eą przede wszystkim narzędziem logicznym, z« pomocą którego orga- n izu jeay nasze doświadczenia 1 pwr^dkujemy nasze dane empiryczne, .Чайке więc, ”niczego n ie w yjaśnia, le cz jedynie o p isu je w p ro s ty , ««kanoniczny» epoaób następstw o i współwystępowania zdarzeń",
Wataäolo^iaan« Jtvieaaty «Ког.зжП.
to t# danego zjaw iska goapodarczego Itp * s ą ta k ie w te j a a w e j fo r-mie wykorr-ystywane w c e lu przedetew ien ia te g o , J»ka powinna , by6 dane rzeczy w isto ść gospodarcza, tz n . Jaк powinien przebiegać cU~ ny proces gospodarczy I t p , !iia J e s t to ty lk o - rz e cz Jffsna - kwe-s t i a ic ikwe-s le g o ro zrá tn len ia między ekonomię Jako nauką a ekonomią p o lity c z n ą Jako aw ciatą sztu k ą przewidywania procesów goapodar- czych czy t a i Jako sp ecy ficzn ą iaufcą u ła tw ia ją c ą podejmowanie
określonych decyaJŁ gospodarczych. ~
K alety wspomnieć, t e na początku l a t p ię ć d z ie s ią ty c h , a tafcfce w la ta c h s z e ś ć d z ie sią ty c h zaznaczył »1% aw olaty renesans poglądóv n iek tó ry ch filo zo fó w n a u k i, ta k ic h Jak St Macha A K, Polnearego, k tó rz y przed b lisk o sied em d ziesięciu la ty t w ie r d z ili, te te o ri* naukowe s ą n ie ty lk o pasywny«» odb icie« wypadków. Jak ie юаJą m iej-sce "poza nim i*, leo e *4 "wolnymi tworami umysłu", któ ry po pro#- tu dokonuje syntezy w azyatkich zdarzeń w apoaób m otllw ie n a jh a r-d z ie j wygor-dny. Dołó uproszczonym p rz e n ie ś le n ia a tych poglądów do m etodologii ekonomii J e a t kierunek znany pod nazwą "inatruaßnw i- llzm u", w u ją c iu którego te o r ie naukowe są Jedyni« iro d k a a l dla formułowania względnie poprawnych przepowiedni с zjaw iskach gospo-darczych, społecznych, b io lo g iczn y ch , fizycznych i innych, Nato-m iast w azelkie w y ailki in te rp re to w a n ia tych t e o r i i Jako "cxegoá w ięcej n i t wspomnianych «instrum entów*, np. J*ko w yjaśnień przy-czyn i skutków zaw ierających niepodważalne prawdy «• n a lo ty uznać za naiwne"®. Jeden z twórców wapomnianego kierunku» M. Friedman s tw ie r d z ił w swoi« szk ic u , pt,"M etodologia pozytywnej e k r n o s l i * , te n ie la t n ie J e p o trzeb a o p ie ra n i« ekonomicznych t e o r i i na tak zwanych " re a listy c z n y c h założeniach*« Wya tarczy bowiem oprzeć a i^ na znanych z lo g ik i zało żen iach zawartych w modelu ponenns
U j e i e l i A to B,
■ ■ 3)' wtedy в
czy teZ v modelu to lle n « , według którego poprawne rctumowanie przy
° Zob. M. F r i e d m a n , Saaaya in p o sitiv * conomice, Chicago 19i»3, я , 7 . ... >■ /Л-Уг
2) ni* B,
3) wtedy te ż ni# A9.
M ilton Friedman i Jego zwolennicy e t » ra i i s i ę tak że v swoich późniejszych liczn y ch pracach przekonać ekonomistów, i* bezpośrednia w ery fik acje założeń t e o r i i ekonomicznych J e a t zarówno n ie -p o trzeb n a, Jak również w-prowadzająca w b łąd ; te o r ie ekonomiczne powinny być bowiem oceniane w końcowej a n a liz ie według te g o . Jak p o tr a f ią przew idzieć ’’przebieg« zjaw isk , d la któryoh w y jaśn ien ia z o sta ły a formułowane. W u j f d u M. Friedmana ekonomia'* J e a t więc "sw oistą skrzynką n a rz ę d z i" , n ato m iast empiryczne sprawdzanie ( te -stow anie) poszczególnych modeli czy t e o r i i ma wykazać n ie t y l e , czy są ©ne prawdziwe lu b fałszyw e, le c z cxy można Je zastosować w danej s y tu a c ji lub n ie .
Podobna, ogólnikowe z a le c e n ia metodologiczne znaleźć nożna w tzw. konw«ncJonalizmie, a ta k ie w opisowym p o d e jśc iu do badania zjaw isk gospodarczych. Naukowe w yjaśn ien ia mają być w u ję c iu zwo-lenników obu wspomnianych wyżej kierunków n ie ty lk o oplsen danej rz e c z y w isto śc i, le c z Jednocześnie próbą przewtdzwnla "zdaraeń p rzy szły ch ". "W obu tych p o d e jśc ia ch wszystko lub prawie wszystko zależy Jednak od wspomnianej postawy f ilo z o f ic z n e j" danego bada- cza -e k o n ca isty . Przykładowo, ?daniem Ludwiga W ittg e n ste in s "zda-rzeń przyszłych n ie można wywnioskować г te ra ź n ie js z y c h . Wiara w związek przyczynowy J e s t przesądem"10. Według tego f ilo z o f a poz-najemy jed y n ie następstw o zdarzeń, a n£e ic h związek przyczynowy i ty lk o bądź to na podstaw ie p r z y ję te j konwencji, bądź te ż ze zwy-kłego wygodnictwa nazywamy zd arzen ie poprzedzające przyczyną, a n astęp u jące po nim skutkiem .
Z k o le i w nowszych p u b lik a c jac h poświęconych "ekonomii pozy-tywnej" ,1 znaleźć można mniej lu b b a rd z ie j krytyczną a n a liz ę p Należy zaznaczyć, że pod pojęciem modelu w e p istem o lo g ii rozumie s i ę zb ió r dedukcyjnie powiązanych stw ierd ze ń , k tó ry ch wa-runki zastosow ania n ie s ą z r e s z tą w p e łn i w yszczególnione, n ato -m iast w ekono-m etrii isodel oznacza a lg eb raic z n e wyrażenie h ip o tezy ekonomicznej, k tó rą należy em pirycznie przetestow ać (spraw dzić i
■ ■ 0 Zob. T ra k ta t lo g ic z n o -filo z o fić z n y . Warszawa 1977, te z a n r % (1 J6 1 ). Por * z poglądami wyrażonymi przez J . И i c k s «, C au sali-ty in Economics, ÖÄford 1979.
11 Zob. R. L i p s e y, An in tro d u c tio n to p o s itiv e econo-m ics, London 1965 (wyd. V ukazało s i ę w 1960 r . ) . Zob« tak že T. W. H u t c h -i h s o n . P o s itiv e economics and p o lic y o b je c tiv e s ,
*falayfikacJonizm u", t j . kierunku m etodologicznego, którego twórcą był Karl Popper, Według n ieg o , "nauka n ie »tanowi ayetenu pew-nych czy dobrze ustalonyoh xdań, n ie etanowi, te * systemu n ie -przerw anie zm ierzającego ku etanowi ostatecznem u. Nauka n ie J e a t wiedzą ( e p ie te a e ) ; nigdy n ie noże ro ś c ić p r e te n s ji do o sią g n ię o ia prawdy lu b nawet ta k ie g o j e j s u b a ty tu tu , Jak i» J e s t prawdópodc- bieństw o"12, Wazęlkie więc mniej lub b a rd z ie j śm iałe id * * -h fp o t« - zy, Jak ie wysuwamy, można p rz y ją ć tymczasowo w św ietl* powyższego u ję c ia za w zględni* prawdziwe, o i l e h ip o tezy te op rą s i ę wnzel- k ie j k ry ty c e , W rzeczy w lsto śo l więe w szelki« te o r ie zawsze pozo-s t a j ą ty lk o hipotezam i, k tó re na b ezie dotychczasowego rozwoju neuki w danej d z ie d z in ie są tymczasowo n l« fa la y fik o y a ln e . Lanso-wany przez K. Poppers wymóg fd lay fik o w aln o ści w szelkich zdań nau-kowych (pojmowanych Jako przeciw ieństw o zdań nienaunau-kowych, t j . metafizy czn y ch ) w ynikał z ogólnego p o d e jśc ia tego f ilo z o f a do k ry ty -k i indu-kcjonizmu i z z a ło ż e n ia , że zdania jednost-kowe, utw ierdza-ją c e f a k t empiryczny» u z a sa d n ia ierdza-ją , w ta k i czy inny sposób, zdania s c iś l* uniw ersalne (praw a, t e o r i e ) . Popper powołuje s i ę na asymet-r i ę między w easymet-ryfikew alnością a fa lsy fik o w a lń o śc ią . F alsy flV a cja , w przeciw ień stw ie do w a ry flk iącjl, p rzeb ieg a wedle schematu rozumowa-n ia lo g ic z rozumowa-n ie rozumowa-niezawodrozumowa-nego. 2dań uniw ersalnych n ie można lo g ic z -n ie wyprowadzić ze zdań jed-nostkowych* Moż-na -natom iast s tw ie rd z ić , że między tymi pierwszymi a drugim i występuje sprzeczność. Można więc za pomocą wnioskowania lo g ic z n i« niezawodnego(modus t o l l a n s ) wnosić o fałszyw ości zd ania ogólnmgo na podstaw ie zdań jed n o stk o -wych1^, V powyższym u ję c iu t e o r i e ia lsy fik o w a ln * , c z y li te o r ia empiryczne, s ą w artościow e, inna t a i - mniej w artościow e.
Jednakże t e o r i i ekonomicznych n ie można o b a lić na podstaw ie Jednego, pojedynczego te s tu ,, le c z ty lk o po przeprowadzeniu c a ł e j s e r i i testów empirycznych. Jednak nawet i wyniki t a k i s j s e r i i t e -stów n ależy ocen ić w ś w ie tle alternatyw nych t e o r i i u s iłu ją c y c h wy-ja ś n ić te n sam zakree zdarzeń. Podstawowym dylematem J* # t w dobór odpow iedniej d la celów f a l s y f i k a c j i *in n e j* te o rią ekonomicznej.
— щ u.. mjLęefm mm
London 196*: E. R o t w e i n , On th e »«tbodology o f p o s itiv e economics, “Q u a rte rly Jo u rn a l o f Economics* 1959,no ч, s . 55^-575.
u Zob. K* P o p p * r , Logika odkrycia náukového, Warszawa
1977. вф 223. ; Л /. ‘
J Tamże. s . W), Zpb. ta k że S, P I » t í u :*,k a-M a d « j ,
V poszukiwaniu praw rozwoju n a u k i, Warszaw« 1980, s , .175» .
Spora « z ę lć , J * 4 ll nawet ni* w iększość, współczesnych »konoml- «tów ni* sied zą s ię z przyruaes f a la y f tk a o jl t e o r i i ekonomicz-nych «nl te ż z m ierniki*» oc*ny tych t e o r i i ne podstawie leb
zdolno4ci do przewidywania zdarzeń p rzy szły ch . HI* przyjm ują onl po p ro stu a r b i t r a l n e j , popperowakiej m etodologii logicznego pozy-tywizmu, k tó ra w u ję c iu pewnej częćcl ekonomistów powlrrn* być że« atąpiona V acJcpaU aff**". Z ko l* l racjo n alizm zakłada Is tn ie n ie Kaniowskich "syntetycznych prawd apriorycznych", t j . ta k ic h prawd o realnym św ieci* , k tó re w J a k ii sposób s ą nam dostępna zanim Jfearcz* przystąpim y do badani* i s t n i e j ą c e j rz e c z y w isto śc i, Przy-kładem ta k ic h prawi "syntetycznych“ J e a t stw ie rd z a n ie , te systemy goapodaret* muszą a lę reprodukować, co Już samo w so b ie stanowić д» so lid n ą podstawę d la t e o r i i ekonom icznłj1**. PozostsJ* tu Jednak /.*<.-a.r.ią r.U ro z s trz y g n ię tą , w Jaki sposób można zadecydować, co j e s t " Is to tą * życia gospodarczego, k tó rą należy ująć w t*o rl* ch ekonomicznych, Jttż* ll brak J e s t powszechni* zaakceptowanego árod- ka empirycznego umożliwiającego potw ierdzeni* naszych t e o r i i ? Tak-że lic z n i krytycy ekonomii neoklasycznej zauaz«nl s ą przyznać, Ze systemy ekonomiczne czacaal nl* p o tr a f ią s ię zreprodukować, czego przykładem J e s t k a p ita lis ty c z n y system gospodarczy w fa z ie kryzysu.
p rz tw a iają c y obecnie w* w spółczesnej zachodniej ekonomii, me-todologiczny sposób badania zjaw isk gospodarczych polega z grub-sze rzecz b io rąc n ie ty lk o na obronie za wgrub-szelką cenę ra z sformu-łowanych t e o r i i , l* cz także na doić dowolnym posługiw aniu s ię mo-delami makro*konomicznymi 1 ekonomatrycznymi w ramach "ustalonych re g u ł gry"* Tak więc prawi* każdy model moi«» wykorzystać d la wy-ja ś n ie n ia danej s y tu a c ji, o 11* J e s t on odpowiednio sformułowany,
... *1L
* Zob. K. H o l l i s , 2 , Я t 1 2, R atio n al economic man - a p h ilo so p h ic a l c r itiq u e o f n e o c la s s ic a l economics, London 1975.
ffôtomlasť k r y ty k i m etodologii popp*rowakl*J z p o zy cji marksizmu z a v l# ra ją *. l a . p race: J , S * m k o w. Spór O metodę, Warszawa 1974 1 3. Z u r a w i c k i , К* tody t te c h n ik i badać *konoaioz- nyi h. Zagadnienia e^lbi^AologlCŁbe 1 m etodologiczne, Warszawa
elegancko akou*truowany t ob iecu jący pod tyw wzgłęd«#, 2« poten-c ja ln i* przynajm niej odnosi a l f do a y tu a poten-c ji, Jak ie »ogą aajátí w realnym ewieci* w *ni*J lub b ard zej n ie o k re ilo n e j p r a y a z ło ic i. KŁc мЦс dziwnego, t« wepółczeóoi ekono«!4c4 wprawdzie doić szó sto nawołuj* do f a la y f lk a c ji t e o r i i e4ora»mi<ąinych* «1* bardzo rzadko p r a k ty k u j to t ic h f i l i z o f l e nauki .niektórzy ' © k re íla j^ m.Un«ŕ® "nieszkodliw ego falayfIkaojonizm u*1*.
Wi^kazoić badań empirycznych prowadzonych ekenosti«4ióv przypomina wl(|.c »w oleta grą w te n is a bez s i a t k i i zaaiaAt fa ls y M - k a c ji lub przynajm niej podejmowania prób o b alan ia poazczególnych te o rll-p rze p o w le d n i w spółcześni ekonomiści zadow alają s i ę wykaza-niem, te re a ln y 4w iat k s z ta łtu j* s i ę zgodnie t Ich wyobrażeniami. Ty® валу® z ae tą p u ją trudny fa la y f ik a c j* , »Waunkowo łatwą w ery fi-k a c ją . K alaty zaznaczyć, że w eryfifi-k ację uprawia a lę od dawna pomocą coraz b ard ziej wyazukanych a n a liz ekonometrycznych, których
i s t o t a sprowadza a lę zaważ* do tego saaego, a mianowicie do wy« ra ż e n ia h ip o tezy za poeocą rów nania, a naatępni« do przeprowadzenia szacunku różnorodnych form tego równania, wybrania n a jle p szego w arian tu, ©drsucenia r e s z ty i u zg o io ien te teoretycznego a r -gumentu w c e lu r a c jo n a li z a c ji, h ip o tezy bodącej przedmiotem wspom-nianego aprawdzaaia ( • e r y f ili a a j i ). V arto przytoczyć w ty® a i« Js c u
o p in ię wybitnego «konooetryka *a*rykeńeki*go, Lawrence A. K leina, la u re a ta Nagrody Nobla z i9 6 0 r . , k tó ry « tw ie rd z ił m, i n . , 1« "ekonom etria zajm uje s i ę mierzeniem zale ż n o śc i omawianych w ap-rio ry cz n a J a n e llz i* ekonom iczno. W ty® se n sie ekonometria p e ł-n i pomocł-niczą fuł-n k cją w atoeuł-nku do a ł-n a liz y ekonomicznej, noże Jednak odgrywać b a rd z ie j pozytywną rolą» prowadząc do wykrycia nowych zale ż n o śc i 1 t e o r i i , k tó ry ch ie to le n ia dotychczoa, na podatawie Jedyni« apriorycznych rozważań, nawet ni* podejrzewano. Ekonometria J e a t szeroko wykorzystywana d la ę«Xów k aztełto w an U p o lity k i prz*z państwo, przed aląb io ratw a I in s ty tu c je . J e ż e li chod zi o te n ty p p ra c , e k o n o ae trla ału źy ra c z e j k szta łto w a n iu p o lit y -k i n i ż o z y sta j a n a liz ie (••»} główny» « • !• » e-konom etrii J e a t na-dani* empirycznej t r e ś c i rozumowaniu eXonoaiazneau*^,,
а с '• , • , V- v.;., • • Л •■v»; '»•*,
' Zob, I I a u g , Bęonoaic m ethodology.. t , a . 8
16 Zob. Ł. Äf К 1 * i a , Wstąp do- *k© no»*triif w*rsz«wa 1965, a , 9 -1 0 . Щ Щ ■
Faktem J e e t, że pomimo ogromnego postępu w naukach ekonomicz-nych ni« dossło Jednak pod vplyv«a ekonom etrii do przeobrażenia doktryn ekonomicznych n* «prawda«ln» (dowodne) i w p e łn i w eryfi-kowalne h ip o tezy . W rzeczy w isto ści te a ty ekonoaetryczne umożliwiły u su n ięcie ty lk o bardzo n iew ielu k o n tro w ersji i w dalezy* c ią -gu większość doktryn ekonomicznych p o zo staje "ważna" ta k te w od- n ie a ie n iu do przypadków n ie u ję ty c h w zało żen iach danego modelu, c h o c le t.n l« potrafim y tego dowieść. Testowani* tych doktryn przy-b ie ra z re a z tą n a jc z ę ś c ie j formę gromadzenia doświadczeń o użytecz-ności pewnych rodzajów a n a liz y . 01at*go t« ż trudno byłoby wskazać na Jakąś te o r ię ekonomiczną, k tó ra z o s ta ła afalsyfikow ana. X*orl* te czasami po p ro s tu wychodzą z użycia i "ży ją" ty lk o w podręcz-nikach h i s t o r i i m yśli ekonomicznej. Czasami z o s ta ją ponownie od-k ry te - Jaod-k np. ilo ścio w a te o r ia p ien iąd za - i w form ie zmodyfiod-ko- zmodyfiko-wanej wprowadzone do obowiązującego w dany» k ra ju "apoaobu ekono-micznego myślenia" czy t« ż do prograaów nauczania. ;
Należy również p o d k re ś lić , że pewne część zachodnich ekonoals- tów tw ie rd z i, że d alszy p o stęp w ekonomii zależy prawie wyłącznie od dalszych "usprawnień" w doborze odpowiednich » o d ę li. Ekonomia p o lity c z n a w takim u ję c iu p o z o sta je więc nauką myálenia w katego-ria c h modeli w połączen iu ze aztu k ą w ybierania m odeli, k tó re od-n osić a ię e a ją do i s t od-n i e j ą c e j rz e c z y w isto śc i gospodarczeJ. Nato-m iast zwolennicy oNato-mówionego wyżej w sk ró c ie "ln atru o en talizm u " k ładą naciek na fun k cję "prognostyczną" t e o r i i ekonomicznych.W ich u ję c iu w szelki« w yjaśnienia są w rzeczy w isto ści przewidywaniami odnoszącymi s i ę do p r z i s z łó ś c i , natom iast w szelki* przewidywania są w rz e cz y w isto śc i w yjaśnieniam i odnoszącymi s i ę do p rz y s z ło ś c i. W u ję c iu M iltona Friedmana i jego zwolenników ekonomia Jako nauka pozytywna J e s t zbiorem tymezsaowo zaakceptowanych g e n e r a liz a c jl o zjaw iskach gospodarczych, k tó re to u o g ó ln ien ia mogą być u ży te d la przepow ledzenla konsekwencji zmian w warunkach gospodarowania17 Wiadomo Jednak, że i s t n i e j e ogromna ró żn ica pomiędzy w yekstrapo- lowaną l i n i ą o k re ś la ją c ą ten d en cję rozwoju danego zjaw isk a, pro-cesu gospodarczego a przepow iednią uzyskaną np. za pomocą metody r e g r e s j i lub Innych metod statystyczno-ekonom etrycznych, za po-mocą których usiłujem y wykryć niezgodność n iek tó ry ch solennych
17 r- ■
z a l* ż n o śc i, łącząc zjti*nne ni*zal*żn* г« zmiennymi żalażnymi. V przypadku jednak, kiedy dana przepowiednia ni* sprawdzi a ię , może to świadczyć bądź o niew łaściw ie przeprowadzonej e k s tr a p o la c ji bądź te ż o sła b o ś c i t e o r i i , na k tó r* J oparliśm y nasze rozuaawa- n i* . W tym drugi® przypadku n ie tra fn o ś ć przepowiedni będzie- syg-nałem mówiącym o koni*czności w ery fik ao ji t e j t e o r i i ekonomicznej. Na m arginesie powyższej uwagi n ależy zaznaczyć, ź* tra fn o ść p rz e -powiedni J e a t POdstavowyn, chod ni* Jedyny» t*stem , J a k i wazyst» k i t te o r ie ekonomiczne powinny p rz e jś ć ,
■■ i*
J e a t r?*czą Jasn ą , że w ramach tak niew ielk ieg o opracowania n ie można omówić w szystkich metodologicznych założeń współczesny ch kierunków zachodniej ekonomii, ta k ic h Jak np. n e o in sty tu c jo -nalizm , monetaryzm, neokeyneslzm, n eoricardianizm i in n e . Nie było to z re s z tą celem powyższych rozważań, w których * ta r* ł*8> *i* wskazać na pewne kontrow ersja metodologiczne w ystępując* w c a łe j w spółczesnej ekonomii zach od n iej. Cechą wspólną d la w ielu
współ-czesnych kierunków i szkół ekonomicznych J e a t poafcusiwanle a ię dość, ambiwalentną' metodą opisową, k tó ra o p ie ra a ię s grubsza rzecz b io rąc na "odpowiednim1* powiązaniu ze sobą, wybranych f a -któw, n iek tó ry ch uogólnień » k a te g o r ii t e o r i i ekonomicznych oraz sądów w arto ściujący ch v jeden spójny tok n a rra c y jn y , w k tó ry w plecione z o s ta ją te dogmaty i w ierzo n ia, Jak i* a u to r danej k s ią
-żk i czy a rty k u łu p o d ziela razem z czytelnikam i ( t j , potencjalnym i odbiorcami danego opracow ania), W u ję c iu w ielu zdolnych « к о п о га - tów tego ro d zaju "metoda1* ma dośó dużą s i ł ę persw azyjną (zob. d |a przykładu p race J . K, G a lb ra ith a ) i c z ę sto trudna J e a t w yjaánič, n ą czym polega j e j s i ł a przekonywania. Oczywiści* można .podjąć próbę cc*ny efektów wynikających z zastosow ania wspoaaian&j p*- tody poprzez zbadanie, czy podań* w danym opracowaniu fa k ty s ą prawdziwe i ja k i* in n e, niewygodne fa k ty z o s ta ły pom inięte, ozy u o g ó ln ie n ia z o s ta ły popart* odpowiednimi przykładami i t p . , c z y li można s ta r a ć s i ę zweryfikować tok rozumowania a u to ra danej pracy o p ie ra ją c s i ę na podobnej procedurze stosow anej w p ro c e sie zat~ w ięrdzania hipotetyczno-dedukeyjhycb w yjaśnień o rto d o k sy jn e j eko-nom ii. Nie można Jednak n ie s te ty o b a lić czegokolwiek z wywodów
č;iH'v:ť «u to ra sto su jąceg o wspomnianą doćć ambiwalentną metod* opi-sową, poftievei w metodzie t e j trudno ćlopstrzyć s\lę J a k le J í lo -g ic z n e j e tru k tu ry . Dlate-go t e t można oczyw iácie v danym opracowan iu wazyetKo odpowiedopracowanio zweryfikować, opracowanatom iast opracowan ie motopracowana opracowan ic ze -go aialey fik o w ać. Tým te ż *oź*ł« tłumaczyć f a k t, dlacze-go te-go ro -
Izaju "sugestywne opisy* rz e cz y w isto śc i gospodarczo-społecznej itają tek dużą s i l ę persw azyjną.
-Adam Owiazda
METHODOLOGICAL DILEMMAS OF THE WESTEHN ECONOMY
The a r t i c l e c o n tain s an a n a ly s is o f th e follow ing methodolo-g ic a l tre n d s i in s tru e e n ts lls » ,c o n v e n tio n a lis m , d e s c rip tiv e appro-ach« and an e v a lu a tio n o f th a g e n eral s i tu a tio n in development c f methodology i n the contem porary W estern economy.
A s t a r t i n g p o in t f o r a n a ly s is contained in t h i s a r t i c l e Is a statem en t t h a t a p p lic a tio n of d if f e r e n t method# end re sea rc h pro-cedur«» by «conomlsts i s determ ined by d e f in ite re s e a rc h re s u lt* . S im ila r ly , involvement in th e s o -c a lle d normative economy ( i . e .
iittalvsi* uf t h i s which should be) o r o f p o s itiv e economy (des-c r ip tio n o f t h i s whi(des-ch e x is ts in e(des-conomi(des-c r e a l i t y ) determ ines choice o f s p e c if ic .r a a e a r c h methods and te ch n iq u es.
The au th o r submit» to h is c r itiq u e m athem atlzation o f economy, »*hích has been fash io n ab le fo r s e v e ra l years now, p o in tin g o u t th a t econom etrics nse no t c o n trib u te d * however, to tra n sfo rm a tio n of economic d o c trin e s in to f u l l y v e r if ia b le hypotheses. In his f i n a l rem arks, th e au th o r u n d e rlin e s the f a c t th a t a common fe a tu re o f d if f e r e n t economic tre n d s and schools Is t h e i r a p p lic a tio n of q u it» am bivalent d e s c rip tiv e aethod.
