Analfabetyzm literacki

„Nauczanie Początkowe” R. XXXV, nr 4, 2011/2012

Janusz Sytnik-Czetwertyński

Uniwersytet Jana Kochanowskiego

Analfabetyzm literacki

P

• po pierwsze należy zapytać, czy kultura pisania ma charakter po­

wszechny;

• po drugie, czy ewentualna powszechność przekładasię najakość; • wreszcie potrzecie,czy kulturapisania macharakter wychowawczy?

Zacznijmy po kolei.

Niewątpliwie Polska poradziłasobiezproblemami analfabetyzmu,co by­ ło wyzwaniem jeszcze w okresie powojennym. Jak podają badania, liczba analfabetóww Polsce stanowi nikłyułamek jednego procenta. Jednakże anal­ fabetyzm, czy też jego brak,odnosisię -wbrew pozorom -bardziej do umie­

jętności czytania, niż pisania. Słowo pisane jest czymś znacznie trudniej­

szym, wymaga nie tylko składnego dobieranialiter, aleteż znajomości gra­ matyki, stylistyki czy ortografii. Krótko mówiąc: czytanie ma wyłączniecha­ rakter odtwórczy, pisarstwo - odwrotnie, jestprocesemstricte twórczym.

Chociaż statystycznie liczba analfabetów w Polsce jest niższa od jedne­ go procenta, to w przypadku umiejętności pisarskich ta proporcja wydaje

się jednak zgołainna. Analfabetyzmpisarski - tak go nazwijmy naużytek naszej pracy - jest ponadto złożony. Co innego zredagować wiadomość

tekstową na tyle, by przekazaćswoje emocje, a co innegopodzielić sięwy­

sublimowaną refleksją, a wreszcie potrafić nieszablonowo ująć temat, by

sprawić, aby nasza wypowiedź miała charakter twórczy również w war­

stwie literackiej.

Możemy więc wyróżnić trzy rodzaje analfabetyzmu w odniesieniu do słowa pisanego:

• analfabetyzm pisarski - jest to brak umiejętności wypowiadania się i adekwatnego przekazania informacji dotyczących kwestii życia co­ dziennegoi potocznego;

• analfabetyzmredakcyjny - jest to brak umiejętności wypowiadaniasię

Teoretyczne podstawy edukacji początkowej

i adekwatnego przekazywania informacji dotyczących kwestii „wyż­

szego rzędu”;

• analfabetyzm literacki - jest to brak umiejętności wypowiadania się w warstwie formalnej i umiejętności budowy i rozumienia struktury tekstu literackiego.

Obecnie poziom owych analfabetyzmów kształtuję się - jak sądzę - na następującympoziomie:

• analfabetyzm pisarski- około 25 procent populacji, przy czym odse­

tek ten wzrasta w odniesieniu do osób w wieku młodszym. W przy­ padku osób wwieku 12-25 lat odsetek ten wynosi, około 50 procent;

• analfabetyzm redakcyjny - około50 procent, aw odniesieniudo osób

wwieku 12-25 lat odsetek tenmoże wynosić nawet 75-85 procent;

• analfabetyzm literacki - 80 procent, zaś wodniesieniudo osób w wie­

ku 12-25 lat odsetek ten może osiągać 100 procent (z ewentualnym

ułamkiem procenta nanieliczne wyjątki).

A zatem pośród młodzieżyrównie niska jest liczbaanalfabetów pozba­ wionych umiejętności czytania i pisania jak i liczba osób potrafiących

stworzyć tekst literacki. Dlatego napytanie: Dlaczego pośród młodzieży prawie nikt nie pisze obecnie tekstów wartościowych? - odpowiedź staje się prosta: Bo takniewielu topotrafi.

Wydaje się, żeszkołazupełnie zapomniała, jaksilnym bodźcem wycho­ wawczym może być nabycieumiejętności literackich. Spróbujmy wskazać przykłady:

• pozwania reguł gramatycznych, stylistycznych i ortograficznych po­

zwala przede wszystkim wdrożyć umiejętnośćpoznawania zasad i ko­ rzystania znich.Wszelkiezasady, wtymnormyżycia społecznego,za­ sady kultury czy zasadyliterackiemająbowiem wspólny trzon. Korzy­ stanie znich, bądź niekorzystanie przynosi określone konsekwencje; • słowopisane pozostaje. Pisząc, uczymy się pokory wmówieniu;

• dobrze zredagowany tekst wymaga wewnętrznej dyscypliny;

• słowopisaneuczy kreatywności: trzeba po prostu wiedzieć o czym się chcepisać, Pisanie to wszakcoś znacznie więcej niżjedyniewypełnia­

nie słowami kartpapieru.

Słowo pisane zmusza do zastanowienia, do refleksji. Sprawia, że jeste­ śmy zmuszenisięgnąłdo najdalszych pokładów naszego ja.Ćwiczynasze ja. Wreszcie, być może najistotniejszą konsekwencją posługiwania się

sztuką literacką, jest umiejętność rozmawiania. O czym rozmawiać? To 39 Zapraszamy na stronę www.wydped.com.pl

„Nauczanie Początkowe” R. XXXV, ПГ 4, 2011/2012

chyba naczelne pytaniewspółczesnej kultury, wydaje siębyć przedwcze­ sne. By zastanawiać się na tematem dyskusji, wpierw bowiem należy na­

uczyć sięją prowadzić. Tymczasemobecnakultura informacji nie rozwinę­ łasposobówprowadzeniadialogu.

Odmawia bowiem podania informacjiprawdziwej. Możnajedynieuzy­ skać informacjęprzetworzoną podługokreślonych, ogólnie przyjętych me­

tod, podług mody, czy poprawności politycznej. Nie koniecznie zaś języ­

kowej.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym charakteryzuje zazwyczaj pra­ wość. Dzieci te chcąwszystko wykonać dokładnie tak, jak wskaże im na­ uczycielka. W świecie tym nie ma jeszcze wiele miejscana cwaniactwo,

ba, jeśli się ono pojawia - to nie jest mile widziane.Cwaniactwo, oszustwo, manipulacja, intryganctwo ujawniasię później.

Apogeum następuje w okresie gimnazjalnym, kiedy to część uczniów

zaczyna próbować używania metod życia dorosłych. Jest to okres, w któ­ rym uczeń nie pozbył się jeszcze dziecinnej ufności i brakukrytycyzmu, a jednocześniewkraczaw światdorosłości i panującychtam relacji.

Największy wpływ na jego poczynaniabędzie mieć jednaknie aktualna rzeczywistość, ale te wartości,któreprzekazano mu w początkowymokre­

sie edukacji. Edukacja wczesnoszkolna ma tu kolosalne znaczenie. Ona to bowiem uczy odróżniana tego co dobre, od tego, co zle.

W tej właśnie drodze edukację może wspomóc sztuka literacka, kształtując język mówionyi pisanydziecka.

Pod redakcją

Alicji Giermakowskiej i Anety Jałowieckiej

Jak przezwyciężać trudności w nauce? Przewodnik dlanauczycieli irodziców

W publikacji zaprezentowano liczne wskazówki do pracy z dzieckiem, które ma trudności w nauce (w klasach I-III). Wskazówki zostały sformuło­ wane na bazie doświadczeń autorów.

Ponadto Czytelnik znajdzie tu sprawdzone w praktyce przykłady ćwi­ czeń, scenariuszy zajęć z dziećmi, a także koncepcje i propozycje rozwiązań niektórych zagadnień. | Nr kat. 138 ¡Format A5, ¡Objętość120 stron ¡ISBN 978-83-7173-191-4 Cena: 14,00 zl Jak przezwyciężać trudności w nauce? /•rrrHfldnii ■//<!rtaucznidi i rodziców