"Byzantinische Mosaiken aus Jordanien", Wien 1986 : [recenzja]

Józef Wiesław Rosłon

"Byzantinische Mosaiken aus

Jordanien", Wien 1986 : [recenzja]

Collectanea Theologica 57/4, 192-195

u k a z u ją c e p o s ta w ę i z a c h o w a n ie się o b u p rz e c iw n y c h stro n . W ro zd z. I m a ­ m y : Ź y d o w s k o - c h r z e ś c ija ń s k ie ro z łą c ze n ie się. W tr z e c h p u n k ta c h o m a w ia się in f o rm a c je z N ow ego T e s ta m e n tu (o b a w a p rz e d m o ż liw o śc ią w y k lu c z e ­ n ia , s f a ry z a iz o w a n ie c h r z e ś c ija ń s tw a p o c h o d z e n ia ż y d o w sk ie g o , w sp ó łz a w o d ­ n ic tw o w r a m a c h lu d u B ożego); ra b iń s k ie „ b ło g o s ła w ie ń stw o p rz e c iw k a c e - rz o m ” (n a u k o w e z a g a d n ie n ie w y k lę c ia c h r z e ś c ija n ja k o k a c e rz y , r a b in is ty c z - n e tr a d y c je o p o w s ta n iu te g o b ło g o s ła w ie ń s tw a w m o d litw ie 1 8-tu b ło g o s ła ­ w ie ń s tw ) ; s ta n o w is k o O jcó w K o śc io ła w o b ec ro z łą c z e n ia się ż y d o w s k o -c h rz e ś - c ija ń sk ie g o . R ozdz. II —■ C h r z e ś c ija ń s k a w ro g o ść w o b e c ż y d ó w — z a w ie ra c z te ry p u n k ty : p o w s ta łe p ro b le m y , k r y t y k i i ż ą d a n ia te o lo g ii h o lo k a u s tu (w y ­ n isz c z e n ia ); u w a g i co do tr e ś c i i z a k re s u p o ję ć a n ty s e m ity z m , a n ty ju d a iz m , n ie n a w iś ć do ż y d ó w , w ro g o ść w o b e c ż y d ó w ; sp o s trz e ż e n ia co do z a g a d n ie ­ n ia e w e n tu a ln e g o a n ty ju d a iz m u n o w o te s ta m e n to w e g o ; s p o s trz e ż e n ia o d n o śn ie c h rz e ś c ija ń s k ie g o a n ty ju d a iz m u . D ru g i o d c in e k (O b o k sie b ie i d la sie b ie w z a je m n ie ) z a w ie ra tr z y ro z ­ d z ia ły . P ie r w s z y z n ic h d o ty c z y w y p o w ie d z i n a te m a t to ż s a m o śc i ż y d o w s k ie j: I z r a e l, ż y d o stw o ja k o rz e c z y w is to ść sp o łe c z n a , ż y d o stw o ja k o rz e c z y w is to ść r e lig ijn a , ż y d o stw o ja k o rz e c z y w is to ść z w ią z a n a d z ie jo w o , z r e a s u m o w a n ie w y p o w ie d z i ż y d o w sk ic h co do to ż sa m o śc i. D ru g i ro z d z ia ł u k a z u je ż y d o w sk ie d o św ia d c z e n ia w ia r y w tr z e c h p u n k ta c h : n a u k i o d n o śn e do w ia r y ja k o n a ­ rz ę d z ie z a p ro w a d z e n ia p o k o ju w ło n ie ż y d o s tw a ; p o u c z e n ia o w ie rz e ja k o w y r a z o b a w y p rz e d te n d e n c ja m i m is ty c z n o -e z o te r y c z n y m i ( e le m e n ta m i t r a n s ­ c e n d e n tn y m i) ; p o w in o w a c tw o ś r e d n io w ie c z n y c h s y s te m ó w n a u c z a n ia ż y d o ­ w s k ic h z d o g m a ta m i c h rz e ś c ija ń s k im i. T rz e c i ro z d z ia ł u k a z u je p e r s p e k ty w y n a p rz y sz ło ść , z a k ła d a ją c , że c h rz e ś c ija ń s tw o i ż y d o stw o są in s ty tu c ja m i o tw a r ty m i, a c h rz e ś c ija n ie i ży d zi b ę d ą w s p ó łp r a c o w a li ze so b ą d ia le k ty c z n ie i d ialo g o w o , b io rą c te ż p o d u rv ag ę p o w s ta n ie p a ń s tw a Iz ra e l, k tó r e s ta n o w i p rz e d m io t d ia lo g u n ie ty lk o c h rz e ś c ija ń s k o -ż y d o w s k ie g o , a le ró w n ie ż c h rz e ś - c ija ń s k o -ż y d o w s k o - is la m s k ie g o p o d k ą te m w id z e n ia p o k o jo w e g o w s p ó łis tn ie ­ n ia . W k sią ż c e p rz e p r o w a d z o n e z o s ta ły d e z y d e ra ty w y ra ż o n e p rz e z F lu s s e r a w u w a g a c h w s tę p n y c h . J e s t to p ie rw s z e w ję z y k u n ie m ie c k im t a k w sz e c h ­ s tr o n n e i o b sz e rn e p rz e d s ta w ie n ie z a g a d n ie ń d o ty c z ą c y c h r e la c ji o b u re łig ii, z o c e n ą te o lo g ic z n ą ju d a iz m u o p a r tą n a fa c h o w e j z n a jo m o śc i m ia r o d a jn y c h t r a d y c ji ż y d o w sk ic h i w y ra ż o n ą n ie ty lk o z p o z y c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j, a le po p rz e p r o w a d z e n iu d ia lo g u z u c z o n y m i ż y d o w sk im i, w ła ś n ie w e d łu g n a jl e p ­ szy ch p ro g n o z z a w a r ty c h w o s ta tn im ro z d z ia le d z ie ła (P e r s p e k t y w y ). M a te ­ r i a ł b o g a ty , d o b rz e u s y s te m a ty z o w a n y , o d w a ż n ie i b a rd z o in te r e s u ją c o p r z e d ­ s ta w io n y c z y te ln ik o w i. o. J ó z e f W ie s ła w R o sło n O F M C o n v., W a r s z a w a B y z a n tin is c h e M o s a ik e n a u s J o r d a n ie n (K a ta lo g d e s Nö. L a n d e s m u s e u m s , N e u e F o lg e , N r 178. 1. A u fla g e , W ie n 1986. G e s a m tv e r a n tw o r tu n g f ü r A u s ­ s te llu n g u n d K a ta lo g im A u f tr a g des D e p a r tm e n t of A n tiq u itie s of J o r d a n , A m m a n : H e lm u t B u s c h h a u s e n ) , s. 251.

N a z a m k u S c h a lla b u r g w D o ln e j A u s tr ii, w p o b liż u sła w n e g o o p a c tw a b e n e d y k ty ń s k ie g o w M elk , o d b y ła się w y s ta w a b iz a n ty js k ic h m o z a ik z J o r ­ d a n ii p o d in s p ic ja m i J o r d a ń s k ie g o M in is te r s tw a S ta r o ż y tn o ś c i (D e p a rtm e n t of A n tiq u itie s of J o r d a n ), s k o m p le to w a n a i o p ra c o w a n a n a u k o w o p rz e z p r z e d ­ s ta w ic ie li n a u k i z J e ro z o lim y , A m m a n u , R z y m u , B o lo n ii, W ie d n ia , P a ry ż a i B ru k s e li. W y s ta w a p o p rz e d n io b y ła p o k a z y w a n a w P a lla z o V e n e z ia w R z y ­ m ie (w d n ia c h 12.6.— 27.7.1980), n a s tę p n ie w S c h a lla b u r g (9.8— 12.11.1986). I t u w ła ś n ie m o ż n a b y ło d o sta ć p ię k n ie p rz y g o to w a n y w ję z y k u n ie m ie c k im k a ta lo g , o k tó r y m w a r to p a r ę słó w p o w ied zie ć. P o k r ó tk ie j p rz e d m o w ie n a ­ p is a n e j p rz e z A d n a n H a d i d i i N a s ri A t a 11 a , o d n o śn y c h d y r e k to r ó w M in is te r s tw a S ta r o ż y tn o ś c i i T u r y s ty k i z J o r d a n ii, z k tó r e j d o w ia d u je m y się, ^ 9 2 R E C E N Z J E

j a k doszło do s tw o r z e n ia w y s ta w y z m o z a ik z ło żo n y c h z e k s p o n a tó w z b io ­ ró w z A m m a n u , G e ra z y , M a d a b y i z G ó ry N ebo, o ra z p o z n a je m y k r ó tk i z a ry s d z ie jó w c h r z e ś c ija ń s tw a n a te r e n ie rz y m s k ie j p r o w in c ji S y rii, p o te m A r a b ii i te r e n a c h p o d le g ły c h c e s a r s tw u b iz a n ty js k ie m u aż do n a ja z d u a r a ­ b sk ie g o . Z k o le i po sp isie tr e ś c i n a s tę p u je o b sz e rn e W p r o w a d z e n ie p ió r a H e lm u ta B u s c h h a u s e n a , o d p o w ie d z ia ln e g o za w y s ta w ę i k a ta lo g . P o d ­ k r e ś la d o n io sło ść f a k t u , że po r a z p ie r w s z y m oże E u r o p a z e tk n ą ć się w ta k r e p r e z e n ta ty w n y m i o b s z e rn y m w y b o rz e z o ry g in a ln y m i m o z a ik a m i b iz a n t y j­ s k im i z p o g ra n ic z a c e s a r s tw a z lu d a m i W sch o d u , w y k a z u je w p ły w K o n s ta n ­ ty n o p o la n a tw ó rc z o ś ć a r ty s ty c z n ą w S y rii i J o r d a n ii, a z a ra z e m e le m e n ty i k o m p o z y c je n o w e, p o w s ta łe p o d w p ły w e m s z tu k i tw o r z e n ia d y w a n ó w . W ie lk a ilo ść m o z a ik w ś w ią ty n ia c h c h rz e ś c ija ń s k ic h n a p o g ra n ic z u P a le s ty n y n ie z n a jd u je o d p o w ie d n ik a w s a m e j P a le s ty n ie , d a się p o ró w n a ć z p ó ź n ie j­ sz y m i d y w a n a m i w m e c z e ta c h . E le m e n ty s z tu k i p o g a ń s k ie j z o s ta ły w y k o ­ r z y s ta n e p rz e z c h rz e ś c ija n , a n a s tę p n ie p rz e z A ra b ó w . Z d ję c ia i r y s u n k i u ła t w i a ją z ro z u m ie n ie c e c h w s p ó ln y c h z in n y m i b iz a n ty js k im i w z o ra m i o ra z k o m p o z y c ji i m o ty w ó w o ry g in a ln y c h w y tw o rz o n y c h n a W sch o d zie w s ą s ie ­ d z tw ie A ra b ii, g d zie p o w ią z a ły się ze so b ą e le m e n ty k la s y c z n o -h e łle n is ty c z n e ze w sc h o d n im i. D a je p r z y k ła d y m o z a ik z A n tio c h ii, M a d a b y , Z a h r a n i, M o p - sw e s tii, G e ra z y , G ó ry N ebo i J e n a . O m a w ia sz e rz e j sc e n y r o d z a jo w e i h ie ­ r a r c h ię m o ty w ó w p r a c c o d z ie n n y c h i p o lo w a n ia p o ró w n u ją c k o m p o z y c je z p a ­ ła c u c e s a rs k ie g o w K o n s ta n ty n o p o lu z tzw . M e g a lo p sy c h ią w A n tio c h ii, by w s k a z a ć n a w y tw a r z a n ie się n o w eg o s ty lu c h rz e ś c ija ń s k ie g o w m o zaice t r a n s jo r d a ń s k ie j, k tó r y p rz e s z e d ł do ik o n o g r a fii i ilu m in a c ji k sią g .

Z k o le i p r o f e s o r ze S tu d iu m B ib lic u m F r a n c is c a n u m z J e r o z o lim y o. M i­ c h e le P i c c i r i l l o , a rc h e o lo g i o d k ry w c a jo r d a ń s k ic h s ta ro ż y tn o ś c i z e p o k i c h rz e ś c ija ń s k ie j, w o b s z e rn y m a r t y k u le p t. M o z a ik i od J u s ty n ia n a do J a z i-

d a I I o ra z M o z a ik i od 1. do 5. w ie k u z a p o z n a je c z y te ln ik a szczegółow o n a j ­

p ie r w z d z ie ja m i w y k o p a lis k w ogóle n a te r e n ie H a s z e m ity d z k ie g o K ró le s tw a J o r d a n ii, a n a ic h tle z o d k ry w a n ie m i k o n s e r w o w a n ie m m o z a ik i in s k ry p c ji, n a s tę p n ie p rz e c h o d z i k o le jn o p o szczeg ó ln e o d k ry c ia o m a w ia ją c je szczeg ó ­ łow o in situ , u n a o c z n io n e p rz e z fo to g ra fie , ry s u n k i, p la n y w łą c z a ją c w a r ­ c h ite k tu r ę , in te r e s u ją c e e le m e n ty (d e ta le ), w sz y stk o to zaś w r e l a c ji h is to - ry c z n o - g e o g ra fic z n e j, a w ię c w e d łu g s ta r o ż y tn y c h p ro w in c ji rz y m s k ic h : p r o ­ w in c ja A ra b ia , p ro w in c je P a le s ti n a I i II, P a la e s ti n a II I . W p o szc z e g ó ln y c h m ie js c o w o śc ia c h w r a m a c h ty c h k o le jn y c h p r o w in c ji z n a le z is k a o m a w ia n e są w k o le jn o ś c i c h ro n o lo g ic z n e j, p rz y czy m w z ię ta z o s ta ła p o d u w a g ę ta k ż e s t r u k t u r a k o ś c ie ln a b is k u p s tw , a rc y b is k u p s tw i m e tro p o lii, do czego p o m o c n e są d w ie m a p y u m ie sz c z o n e n a p o c z ą tk u k s ią ż k i: B iz a n c ju m . P a ń s tw o J u s t y ­

n ia n a o k. 565 r. o ra z B is k u p s tw a i a r c y b is k u p s tw a w P a le s ty n ie i Z a jo r d a n ii.

S zczeg ó ln ie b o g a te g o m a t e r i a łu d o s ta rc z y ły , a z a te m i w ie le m ie js c a u z y s k a ły m o z a ik i i in s k r y p c je w M a d a b ie , łą c z n ie ze s ły n n ą k a r t ą g e o g ra fic z n ą z M a ­ d a b y , n a s tę p n ie z n a le z is k a n a G ó rze N eb o i w G e ra z ie . Co do s a m e j m a p y z M a d a b y , a u to r d a tu j e ją n a czas po 542 r. i u w a ż a , że je s t o n a w y z n a n ie m c h r z e ś c ija ń s k ie j n o w e j g e o g ra fii z b a w c z e j, n o w eg o ś w ia ta u św ię c o n e g o p rz e z C h r y s tu s a (c e n tru m w J e ro z o lim ie , a t u g łó w n y m o ś ro d k ie m k o m p le k s s a n - k tu a r y j n y n a B o ży m G ro b ie w z n ie sio n y n a K a lw a rii). M o ty w y a rty s ty c z n e z M a d a b y i o k o lic y w s k a z u ją n a n o w e te n d e n c je s ty lis ty c z n e z V I—V II w. (m ożna je o k re ś lić ja k o n a tu r a lis ty c z n o - w e r y s ty c z n e : b o g a c tw o m o ty w ó w r o ­ ś lin n y c h i z w ie rz ę c y c h , p o s ta c ie lu d z k ie , o b ra m o w a n ie z p e r s p e k ty w ic z n ie u ję ty c h d rz e w tw o rz ą c y c h o so b n y w z ó r p o w ią z a n y z o b ra z a m i g e o g ra fic z ­ n y m i b u d y n k ó w w je d n ą k o m p o z y c ję ), k tó r e o k re ś lić m o ż n a ja k o szk o łę z M a d a b y . I ta k i t y t u ł n o si n a s tę p n y a r t y k u ł o. M. P ic c irillo .

J a n i n e B a i t y w a r t y k u le S ta r o ż y tn e m o z a ik i w S y r i i i w J o r d a n ii s t a r a się w y o d rę b n ić i s c h a r a k te r y z o w a ć o d rę b n e s ty le czy n a w e t sz k o ły ro z w ija ją c e się z b ie g ie m w ie k ó w n a tl e z m ie n ia ją c y c h się z a le ż n o śc i i p o li­ ty c z n y c h , i k u ltu r o w y c h , z w ła sz c z a z a u w a ż a się d u ż e ró ż n ic e w sz tu c e m ię ­ 13 — C o l l e c t a n e a T h e o lo g ic a

194 R E C E N Z J E

d z y S y rią a J o r d a n ią . Z e s ta w ia , p o p ie r a ją c w c ią ż k o n k r e tn y m i p rz y k ła d a m i, p o d o b ie ń s tw a i ró ż n ic e szk ó ł a r ty s ty c z n y c h s y r y js k ic h i jo r d a ń s k ic h . D o­ c h o d z i do w n io s k u , że ż a d n e rz u c a ją c e się w oczy r e la c je n ie łą c z ą m o z a ik s y r y js k ic h z jo r d a ń s k im i, ta k ż e o k re s y n a jw ię k s z e g o ro z w o ju i z a h a m o w a n ia p r z y p a d a j ą w in n y m czasie. S z tu k a s y r y js k a r o z w ija ją c a się p ię k n ie w V w . d o z n a ła k a ta s tr o f a ln y c h z n isz c z e ń po z d o b y c iu A n tio c h ii p rz e z C h o sro e sa w 540 r. i za J u s ty n ia n a ju ż c a ła ta p r o w in c ja n ie w y r ó w n a ła s tr a t, n a to ­ m ia s t w te d y aż do V II w. r o z w ija ła się s z tu k a m o z a ik o w a w J o r d a n ii d z ię k i w z m o ż o n y m p ie lg rz y m k o m do ś w ię ty c h m ie js c c h rz e ś c ija ń s k ic h w P a le s ty ­ n ie i A ra b ii. C h o ciaż w te j p r o w in c ji h e lle n iz m n a js ła b s z e k o rz e n ie z a p u śc ił, w ła ś n ie tu ro z w ija ły się ś w ie tn ie d a le j tr a d y c je g re c k o - rz y m s k ie w p rz ą g - n ię te n a s łu ż b ę s z tu k i c h rz e ś c ija ń s k ie j.

H e lm u t B u s c h h a u s e n p o św ię c ił a r t y k u ł o m ó w ie n iu p ię k n y c h m o ­ z a ik w k o śc ie le N a jśw . M a r y i P a n n y i w p rz y le g łe j S a li H ip o lita (scen y n a ­ w ią z u ją tu do m itu g re c k ie g o o F e d rz e i H ip o lic ie s tą d p o w s ta ła n a z w a te g o p o m ie sz c z e n ia ). W k o śc ie le m o z a ik a s ta n o w i ja k b y d y w a n z w ie lk im k w a d r a te m i p o k ry w a c a łą p o sa d z k ę o k rą g łe j n a w y o śre d n ic y 9.70 m . Od s tr o n y a b s y d y je s t g re c k a m o z a ik o w a in s k r y p c ja zło żo n a z in w o k a c ji do M a tk i B ożej i w ła śc iw e g o te k s tu fu n d a c y jn e g o , d a to w a n e g o n a r. 974 (e ry S e le u c y d ó w , czy li r . 662— 663 po C h r.). S a la H ip o lita w sw e j p o ło w ie z n a j ­ d u je się p o d n a r te k s e m ś w ią ty n i i je s t s ta r s z a od rz y m s k ie j e k s e d ry , n a k tó r e j ś w ią ty n ia z o s ta ła z b u d o w a n a , a k t ó r a m o g ła p o ch o d zić z I I — I I I w . P rz e z n a c z e n ie p o m ie sz c z e n ia ow ego m u s ia ło b y ć k u lty c z n e , z w ią z a n e z k u l ­ te m A f ro d y ty (m oże ja k o n a b a te js k a a l-U z z a j w y s tę p u ją c e j) , o czy m ś w ia d ­ c z ą m ity c z n e s c e n y i n a p is y p r z y p o sta c ia c h . C h a r a k te r y s ty c z n e są n a m o ­ z a ic e s a n d a ły , w s k a z u ją c e w e jś c ie , p e rs o n ifik a c je z n a p is a m i R o m a , G regoria,

M e d a b a o ra z d w a p o tw o ry m o rs k ie , c z te ry p o ry r o k u , d z ie w c z y n a w ie js k a

z o w o c a m i i p ta k ie m , g ra c je , a m o r k i (erosy), A fro d y ta z A d o n ise m . B o g in i tr z y m a s a n d a ł z p r a w e j nogi, b y u d e rz y ć e ro s a ; F e d r a i H ip o lit ze słu ż ą c y m i i n ie w o ln ik a m i i w ie le m o ty w ó w ro ś lin n y c h i z w ie rz ę c y c h . A u to r z a s t a n a ­ w ia się n a d ic h z n a c z e n ie m . S k o ro m o z a ik a p o w s ta ła w c z a s a c h c h r z e ś c ija ń ­ s k ic h , o p o w ieść m ito lo g ic z n a m o że m ieć i n t e r p r e ta c ję c h r z e ś c ija ń s k ą (k u s z e ­ n ie J ó z e f a w E g ip c ie p rz e z żo n ę P u t y f a r a lu b in n y sen s). T rz y p o s ta c ie ż e ń ­ s k ie m o g ą b y ć p e r s o n if ik a c ją m ia s t lu b n a w ią z a n ie m do ś lu b u s y n a c e s a rz a , H e ra k le io s a K o n s ta n ty n a z G re g o rią ok. 629 r.

G h a z i В i s h e h o m a w ia m o z a ik ę p a w im e n to w ą w z a m k u O m a ja d ó w a l- H a l la b a t w J o r d a n ii, o d k r y tą w k a m p a n ia c h 1979— 1985, d a to w a n ą n a p ie r w s z ą p o ło w ę V III w. P a s q u a le T e s t i n i z a jm u je się z k o le i m o ty w a m i z o o m o rfic z n y m i — ic h z n a c z e n ie m d e k o r a ty w n y m i s y m b o lic z n y m . N o ël D u v a l p r z e d s ta w ia w y p o s a ż e n ie ozdobne, i litu r g ic z n e k o śc io łó w jo r d a ń s k ic h : o łta rz e , re lik w ia r z e , b a p ty s te r ia , c h rz c ie ln ic e , a w n a s tę p n y m a r t y k u le — a r c h i te k t u r ę u k a z y w a n ą n a m o z a ik a c h . R a ffa e la F a r i o l i C a m p a n a - t i o m a w ia w sp o só b s y n te ty c z n y c h rz e ś c ija ń s k ie m o z a ik i p o sa d z k o w e w J o r ­ d a n ii. C h o ciaż k a ż d y z a r ty k u łó w z a o p a trz o n y je s t w d o b ra n y w y k a z l i t e ­ r a t u r y n a o m a w ia n y te m a t, to p o n a d to M ic h e le P i c c i r i l l o d a je w u k ł a ­ d zie a lf a b e ty c z n y m a u to r ó w b o g a tą b ib lio g r a fię d o ty c z ą c ą J o r d a n ii z czasó w b iz a n ty js k ic h . N a s tę p u je 11 k o lo ro w y c h ta b lic z m o z a ik a m i z M a d a b y , G e- ra z y , G ó ry N ebo i K h ir b e t a l- M u k h a y y a t. O s ta tn i d z ia ł to je s t w ła ś c iw y k a ta lo g do e k s p o n a tó w p rz e d s ta w io n y c h n a w y s ta w ie . P o d a je się w n im 41 b a r w n y c h ilu s t r a c ji z a d e m o n s tr o w a n y c h m o z a ik (n a jw ię k s z y z e k s p o n tó w to o r y g in a ln a m o z a ik a p o s a d z k o w a 580X800 cm zło żo n a z 62 części z V I w ., p o c h o d z ą c a z k a p lic y k a p ła n a J a n a z K h ir b e t a l- M u k h a y y a t z m ia s ta n a N ebo), o ra z c z a r n o - b ia łe fo to g ra fie in n y c h e k s p o n a tó w o z n a k o w a n e n u m e r a m i 42— 51. W sz y s tk ie il u s t r a c je o p a trz o n e są o b ja ś n ie n ia m i z w y m ie n ie n ie m m ie j­ scow ości, d a ty p o w s ta n ia , w y d o b y c ia , p o b y tu w z b io r a c h m u z e a ln y c h i l i ­ t e r a t u r y n a ic h te m a t.

K o le jn e m ie js c a e k s p o z y c ji m o z a ik b iz a n ty js k ic h z J o r d a n ii, to : K la g e n ­ f u r t 11.12.1986— 8.3.1987, M o n a s te r 28.3.1987— 14.6.1987, M o n a c h iu m 3.7.1987— 27.9.1987, B e rlin (B o d e-M u zeu m ) 15.11.1987— 28.2.1988.

o. J ó z e f W ie s ła w R o s ło n O F M C o n v., W a r s z a w a k s. J ó z e f M A JK A , R o z w a ż a n ia o e ty c e p r a c y , W ro c ła w 1986, W ro c ła w s k a K s ię g a r n ia A rc h id ie c e z ja ln a , s. 255.

T e c h n o lo g ic z n y ro z w ó j E u ro p y , t r w a j ą c y z g ó rą d w ie śc ie la t, od p o ­ c z ą tk u w y w o ły w a ł k o n f lik ty i p o d z ia ły . W p ro w a d z e n ie in n o w a c ji te c h n ic z n o - -o r g a n iz a c y jn y c h do p ro c e s u p r o d u k c ji z a w sz e s tw a r z a ło n o w e, t r u d n e s y t u ­ a c je i s ta w ia ło c z ło w ie k a p rz e d m o r a ln y m i d y le m a ta m i. G w a łto w n e m u p o s tę ­ p o w i w s fe rz e m a t e r i a ln e j n ie to w a rz y s z y ł r ó w n ie sz y b k i ro z w ó j s fe ry d u c h o w e j c z ło w ie k a . S z y b k o te ż z n a le ź li się p ro fe ty ś c i, g ło szący r y c h ły k o ­ n ie c k u l t u r y e u ro p e js k ie j. R ze c z y w iśc ie w e w sz e lk ie g o ro d z a ju s y s te m a c h , a b s tra k c y jn o -filo z o fic z n y c h czy o rg a n iz a c y jn o - w y d a jn o ś c io w y c h , p r a c a lu d z k a j e s t r o z p a tr y w a n a je d y n ie ze w z g lę d u n a e fe k ty . W t e n sp o só b z o s ta ła z n ie ­ w o lo n a p rz e z sp o łe c z n e i m a t e r i a ln e m e c h a n iz m y , sa m c z ło w ie k g d zieś się z a g u b ił, a je g o p ro b le m y z o s ta ły z e p c h n ię te n a d a ls z y p la n .

P o le m ik ę z ta k i m s ta n o w is k ie m p o d ją ł n a k a r t a c h sw e j k s ią ż k i ks. J ó z e f M a jk a . D z ie k a n P a p ie s k ie g o W y d z ia łu T eo lo g iczn eg o w e W ro c ła w iu je s t p o ­ s ta c ią z n a n ą w k r ę g u osób z a in te re s o w a n y c h k a to lic k ą n a u k ą sp o łeczn ą. O d s z e re g u l a t p u b lik u je p r a c e n a t e n te m a t, a k a ż d a z n ic h s p o ty k a się z d o ­ b r y m p rz y ję c ie m ze s tro n y c z y te ln ik ó w , czego d o w o d e m je s t f a k t, iż p o z y c je t e b ły s k a w ic z n ie z n ik a ją z k s ię g a rs k ic h p ó łek .

N a czy m p o le g a p o le m ik a k s. M a jk i? W czy m w id z i o n w y jś c ie z teg o ś le p e g o z a u łk a ? O d p o w ie d ź je s t p r o s ta : n a le ż y u w ie rz y ć w tw ó rc z e m o ż liw o ­ ści d z ia ła ń c z ło w ie k a . O b e c n ie są o n e k rę p o w a n e p rz e z sy s te m y o rg a n iz a ­ c y jn e , w k tó r y c h fu n k c jo n u ją . J e d n a k o ta c z a ją c a n a s rz e c z y w is to ść p o d le g a n ie u s ta n n y m z m ia n o m , w c ią ż z a s k a k u je n o w y m i s y tu a c ja m i, do k tó r y c h n ie m o ż n a z a sto so w a ć s ta r y c h sc h e m a tó w . Z d e z a k tu a liz o w a n e p ro c e s y o rg a n iz a ­ c y jn e , s tw o rz o n e k ilk a d z ie s ią t l a t te m u , k r ę p u j ą m y ś li i d z ia ła n ia , s ta ją c się p o tę ż n y m i h a m u lc a m i ro z w o ju c z ło w ie k a , ro z w o ju w s z e c h s tro n n e g o i sw o ­ b o d n eg o . „ L u d z ie są (...) g o to w i p r z e ja w ić z n a c z n ie w ię c e j in ic ja ty w y (...), a n iż e li p o z w a la ją n a to sy s te m y , w k tó r y c h p r a c u j ą ”, p isze k s. M a jk a . I d o d a je : „ D late g o te ro z w a ż a n ia s t a r a j ą się b y ć n ie ty le r o z w a ż a n ia m i o p ra c y , ile o c z ło w ie k u p r a c u j ą c y m ” (s. 8).

P u n k te m w y jś c ia d la m y ś li ks. M a jk i s ta ła się e n c y k lik a L a b o r e m e x e r ­

c e n s J a n a P a w ła II. O b u a u to r ó w c h a r a k te r y z u je p o ło żen ie a k c e n tu n a p o d ­

m io to w y , a n ie p rz e d m io to w y a s p e k t p ra c y . U z n a ją ró w n ie ż p r i o r y te t e le ­ m e n tó w p o d m io to w y c h n a d p rz e d m io to w y m i w s z e rsz y m k o n te k ś c ie : p r a c a p rz e d w ła s n o ś c ią , o so b iste z a a n g a ż o w a n ie p rz e d te c h n ik ą , so lid a rn o ś ć lu d z i p ra c y p rz e d s y s te m a m i p ra c y . K s. M a jk a r o z w ija b o g a te tr e ś c i L a b o r e m

e x e r c e n s , n ie tr a k t u j ą c teg o je d n a k ż e ja k o c e lu sw e j p ra c y . „N ie je s t to

k o m e n ta r z do e n c y k lik i a n i je j s tre s z c z e n ie ” — p isz e k s. M a jk a (s. 5), n ie ­ m n ie j s iln y w p ły w n a u c z a n ia p a p ie ż a w id o c z n y je s t n a k a ż d e j n ie m a l s tro n ie .

R o z w a ż a n ia o e ty c e p r a c y n ie m a ją c h a r a k t e r u p o d rę c z n ik a , w s k a z u je

n a to ju ż s a m ty tu ł, a ta k ż e f o r m a t k sią ż k i. J e d n a k d la m n ie j o b e z n a n y c h z te m a ty k ą c z y te ln ik ó w s ta n o w ić m o g ą p e w n e g o r o d z a ju k o m p e n d iu m w ie d z y o w s p ó łc z e s n e j m y ś li e ty c z n e j z w ią z a n e j z p r a c ą D zieło p o s ia d a p rz e jr z y s ty u k ła d , p o z w a la ją c y śle d z ić ta k ie z a g a d n ie n ia ja k ro z w ó j te o lo g ii p ra c y , p r a ­ cę w a s p e k c ie p o w o ła n ia c z ło w ie k a , z w ią z a n e z ty m p rz y w ile je i o b o w ią z k i, a n a s tę p n ie z a p o z n a ć się z b a rd z ie j szczeg ó ło w y m i, k o n k r e tn y m i w s k a z a n ia ­ m i m o r a ln y m i d o ty c z ą c y m i c z ło w ie k a i jeg o s to s u n k u do p ro c e s u p ra c y . P o ru s z o n e są ró w n ie ż p ro b le m y z w ią z a n e ze ś ro d o w isk ie m , w ja k im p r a c a się o d b y w a , u p r a w n ie n ia m i lu d z i p ra c y o ra z o d n ie s ie n ia m i do w ła sn o ś c i.