A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FCLIA OECONOMICA 23, 1982
Anna M alarska *
KORZYSTANIE Z USŁUG PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ PRZEZ LUDNOŚĆ W STARSZYM WIEKU
P r o c e s s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i J e s t n i e w ą t p l i w i e i s to tn y m p r o -blemem w s p ó łc z e s n e j c y w i l i z a c j i , w k t ó r e j obserw uje s i ę wydłuże-n i e c z a s u tr w a wydłuże-n i a ż y c i a c z ło w ie k a . P o ja w ie n ie s i ę te g o z ja w is k a o z n a cz a p o w s ta n ie s z e r e g u n a s tę p s tw n a t u r y ekonomicznej 1 poza-ekonom ic znej, k t ó r y c h r o z w ią z a n ie J e s t niezbędnym warunkiem h a r -m onijnego rozw oju g o sp o d a rc z e g o . Wáród konsekw encji pozaekonomi-cznych ważnym zagadnieniem ргосези s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i j e s t z ap ew n ie n ie sz e ro k o ro zu m ian ej ochrony zdrow ia l u d z i w sta rs zy m w ieku, a w s z c z e g ó l n o ś c i o k r e ś l e n i e p o t r z e b omawianego odłamu l u d n o ś c i w z a k r e s i e podstawowej o p i e k i z d ro w o tn e j. Dla r e a l i z a -c j i ta k spre-cyzowanego -c e l u zasadnym wydaje s i ę dokonanie s z c z e -gółow ej a n a l i z y a k tu a ln e g o s t o p n i a w y k o r z y s ta n ia u s łu g świad-czonych ‘p r z e z placów ki podstawowej o p i e k i z d ro w o tn ej na r z e c z l u d z i s t a r y c h i sta rc ó w (odpowiednio w wieku 60-79 l a t o r a z 80 l a t 1 w i ę c e j ) . J e j wyniki i opracowane w nioski w k o n t e k ś c i e de-m o g ra fic z n y c h prognoz l u d n o ś c i um ożliw ią wstępne oszacow anie z a -p o trz e b o w a n ia na ochronę zdrow ia l u d z i s t a r y c h i s ta rc ó w w o k r e -s a c h p r z y -s z ł y c h . Taka w ł a ś n ie a n a l i z a j e s t przedmiotem n i n i e j -szego a r t y k u ł u .
J a k wiadomo w środow iskow ej s t r u k t u r z e o r g a n i z a c y j n e j pod-stawowej o p i e k i z d ro w o tn ej w y s tę p u ją :
- o g ó l n i e d o s tę p n e rejonowe p o r a d n ie d l a d o r o s ł y c h ( o g ó ln e - " 0 " , s to m a to l o g ic z n e - "S", d l a k o b i e t - "K"),
- p o r a d n i e d l a d z i e c i i młodzieźry,
- rejonowe p o r a d n i e przemysłowe ( " 0 " , "S", "K " ),
* Mgr, a s y s t e n t w Z a k ł a d z i e Dem ografii i S t a t y s t y k i UL. [1 5 3 ]
154 Anna Ma l a r sk a
W n i n i e j s z y m opracowaniu ograniczam y s i ę do a n a l i z y u s łu g świadczonych p r z e z o g ó l n i e d o s tę p n e , m i e j s k i e , rejonowe p o r a d n ie d l a d o r o s ł y c h na r z e c z l u d z i s t a r y c h i s ta r c ó w 1 .
R e a l i z u j ą c b a d a n ia w o g ó l n i e d o stępnyc h placówkach podstaw o-wej o p i e k i zdrow otnej uzyskano i n f o r m a c j e o ponad 30 t y s i ą c a c h d o r o s ł y c h p a c je n tó w , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j Jeden r a z s k o r z y s t a l i z p o ra d l e k a r s k i c h p o rad n i "O", "S" l u b "Ки województw k a l i s k i e g o i w łocław skiego w rocznym o k r e s i e c z a s u między 1 .0 7 .7 6 r . a 30. 0 6 .7 7 г .
Z m ie js k i c h rejonowych p o ra d n i "0" badanych województw o t r z y -mano próbę o l i c z e b n o ś c i 13 684, co równoważne j e s t wylosowaniu t e j ż e i l o ś c i k a r t zdrow ia d o r o s ł y c h p a c je n tó w , k t ó r z y p r z y n a j -m n iej r a z s k o r z y s t a l i z porady l e k a r s k i e j podczas w izyty u l e k a r z a w ośrodku zdrow ia bądź podczas w iz y ty domowej l e k a r z a . Z o g ó l -n e j l i c z b y wylosowa-nych osób 13 387 s t a n o w i l i p a c j e n c i , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j r a z s k o r z y s t a l i z p o rady a m b u l a t o r y j n e j , z a ś 3426 o sób t o p a c j e n c i , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j r a z s k o r z y s t a l i z w iz y ty domowej l e k a r z a . Różnicę między o g ó ln ą w i e l k o ś c i ą próby a i l o ś -c i ą p a -cjentów k o r z y s t a j ą -c y -c h z p o ra d a m b u la to r y jn y -c h w l i c z b i e 297 s ta n o w ią c i p a c j e n c i , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j r a z r a d z i l i s i ę l e - • k a r z a w domu ( t z n . k o r z y s t a j ą c y z w iz y ty domowej l e k a r z a ) n i e ko-> r z y s t a j ą c p r z y tym w o góle w badanym o k r e s i e c z a s u z porady am-b u l a t o r y j n e j w o śro d k u z d ro w ia . Konsekwencją r o z r ó ż n i e n i a wymie-n io wymie-n y c h rodzajów świadczeń J e s t z u p e ł n i e n i e z a l e ż n i e prowadzona
a n a l i z a a k t u a l n e j s t r u k t u r y u s ł u g świadczonych p r z e z p e r s o n e x me-dyczny p o r a d n i "0" badanych województw.
Wśród o g ó łu wylosowanych p a c je n tó w , k t ó r z y s k o r z y s t a l i z po-r a d a m b u la to po-ry jn y c h w obli województwach, ł ą c z n i e 55,0% s ta n o w ił y k o b i e t y , z a ś 45,03i - mężczyźni (o d pow iednio 7357 i 6 0 3 0 ) . ' I c h p o d z i a ł wg wieku zamieszczony j e s t w t a b . 1.
Łfltwo zauważyć, że w obu badanych z b io r o w o ś ć ia c h zarówno męż-czyzn Jak i k o b i e t (odpow iednio M i K) województw k a l i s k i e g o i w ło c ła w sk ie g o ł ą c z n i e co c z w a rty d o r o s ł y p a c j e n t r a d z ą c y s i ę l e
-Omawiane z a g a d n i e n ie opracowywane J e s t w ramach problem u węzłowego " O p ty m a liz a c ja procesów i s t r u k t u r d em ograficznych w P o l s c e Ludowej" w tem a c ie 1 T . 5 . 3 . 0 5 . S t ą d " t o ż prezentow ane o b l i -c z e n i a 1 w nioski mają c h a r a k t e r b a r d z i e j ogólny, ą c z y te ln i k ó w , k t ó r y c h b l i ż e j i n t e r e s u j e problem , odsyłam do r a p o rtó w sp o rz ą d z o -n ych d l a p o t r z e b teg o tem a tu .
Korzystanie starszych osób z podstawowaj o p io k i adrowötnuj 15c; k a r z a w p o rad n i w0" t o p a c j e n t w wieku powyżej 60 l a t ( d l a M - 2 4 , 1%, d l a К - 25,6%), n i e c o c z ę ś c i e j n i ż co p i ą t y p a c j e n t to o- soba w sta rs zy m wieku t z n . w wieku 60-79 l a t ( d l a M - 2£»5‘/", d l a К - 23,4%). T a b e l a 1 Wylosowani p a c j e n c i m ie js k i c h rejonowych p o r a d n i "0" k o r z y s t a j ą c y z porad a m b u la to ry jn y c h wg wieku, p ł c i i województw Wiek p a c je n tó w P a c je n c i k o r z y s t a j ą c y z porad a m b u la to ry jn y c h w tym województwo: 1
k a l i s k i e w łoc ła w skie
N % N % N % Mężczyźni Ogółem 6 030 100,0 3 049 100,0 2 981 100,0 18-59 4 578 7 5 ,9 2 382 7 a , i 2 196 7 3 ,7 60+ 1 452 24,1 667 2 1,9 785 2 6 ,3 w tym: 60-64 426 7,1 207 6 , 8 219 7 ,4 65-79 927 15,4 420 13,8 507 17,0 80+ 99 1 ,6 40 1 ,3 59 1,9 K obiety Ogółem 7 357 100,0 3 955 100,0 3 402 100,0 18-59 5 473 74,4 3 01B 76,3 2 455 7 2 ,2 60+ 1 887 25,6 937 23,7 947 27,8 w tym: 60-79 1 721 23,4 871 22,0 850 2 5 ,0 80+ 163 2 *2 66 1,7 97 2 .8 N - l i c z b y bezw zględne. Z r ó d ł o : ' o b l i c z e n i a w ła s n e . A n a l i z u j ą c t e r y t o r i a l n e z ró ż n ic o w a n ie wylosowanych pacjentów zauważmy, że zarówno wáród k o b i e t Jak i mężczyzn w o j, w łocław
-Anna Malarska
s k l e c h a r a k t e r y z u j e 3 i ę wyższymi odse'tkami p a cje n tó w w wieku 60 l a t i w ię c e j a n i ż e l i w oj. k a l i s k i e ( d l a M odpowiednio 26,3% i 21,9% o r a z d l a К - 27,8% i 23,7% ),
Nieco i n a c z e j p r z e d s t a w i a s i ę s t r u k t u r a osób k o r z y s t a j ą c y c h z w iz y t domowych l e k a r z y . Przypomnijmy p rz y tym, że p o p u l a c j ę p ró b n ą p a c je n tó w k o r z y s t a j ą c y c h z w iz y t domowych sta n o w ią c i wszyscy p a c j e n c i , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j r a z w badanym o k r e s i e c z a -su wzywali l e k a r z a do domu n i e z a l e ż n i e od k o r z y s t a n i a z p o ra d am-b u l a t o r y j n y c h . I c h p o d z ia ł wg wieku zamieszczony j e s t w t a b . 2 . T a b e l a 2 Wylosowani p a c j e n c i m i e j s k i c h rejonowych p o r a d n i "Ô" k o r z y s t a j ą c y z w i z y t domowych wg wieku, p ł c i i województw : P a c j e n c i k o r z y s t a j ą c y z w iz y t domowych W1 ek
p a cje n tó w x a**'>rn w tym województwo:
k a l i s k i e w ło c ła w sk ie N % N % N % Mężczyźni Ogółem 1 538 100,0 580 100,0 958 100,0 18-59 933 6 0 ,7 З61 6 2 ,2 572 5 9 ,7 60+ 605 39,3 219 37,8 386 4 0 ,3 w tým; 60-64 130 .0,4 49 8 , 5 81 8 ,4 - 65-79 405 2 6 ,3 136 2 3 ,4 269 28,1 80+ 70 • 4 ,6 34 5,9 36 3 ,8 K obiety Ogółem 1 888 100,0 768 100,0 1 120 100,0 18-59 1 147 6 0 ,8 460 59,9 687 6 1 ,3 60+ 741 39,2 308 40,1 433 38,7 w tym: 60-79 639 33,8 267 3 4 ,? 372 • 3 3 ,2 80+ 102 5,4 41 5 ,3 61 .5 ,5 N - l i c z b y bezw zględne. r- : 6 d ł os o b l i c z e n i a w ła s n e .
K o rz y s ta n ie s t a r c z y c h osób z podstawowej o p i e k i l i r o w o t n e j 15? W obu województwach ł ą c z n i e 44,9% (1538) o g ó łu pacjentów ko-r z y s t a j ą c y c h z w i z y t domowych s ta n o w ią m ężczyźni, z a ś 55»W (1 8 8 8 ) - k o b i e t y . Zarówno wśród k o b i e t ja k i mężczyzn obu woje-wództw ł ą c z n i e około 409« to p a c j e n c i powyżej 60 l a t ż y c ia ( 3 9 »394 d l a M, 39.2% d l a K ). Ponadto ła tw o zaobserwować pewne r ó ż n i c e t e r y t o r i a l n e w s t r u k t u r z e p a cjentów według w ieku. J e ś l i bowiem 3 7 ,8 # ogółu badanych pacjentów p ł c i m ęs k ie j w oj. k a l i s k i e g o s t a -nowią l u d z i e s t a r z y i s t a r c y , t o w województwie włocławskim wska-ź n ik ten j e s t wyższy i wynosi 40,3%, n a t o m i a s t odwrotna te n d e n -c j a ma m ie js -c e wśród k o b i e t , gdyż 40,1% ogółu p a c j e n t e k w oj, ka -l i s k i e g o s ta n o w ią k o b i e t y s t a r e i s t a r u s z k i , z a ś w w o j. włocław-skim pöziora te g o w skaźnika wynosi 38,796.
Z porównania i n f o r m a c j i zaw artych w t a b l i c a c h 1 i 2 wynika zatem , że o d s e t k i osób w wieku powyżej 60 l a t są wyższe wśród p a c je n tó w k o r z y s t a j ą c y c h z w iz y t domowych n i ż wśród p a cjentów k o r z y s t a j ą c y c h z p orad a m b u la to r y jn y c h .
Wyniki przeprowadzonego b a d a n ia p o z w o liły również na u z y sk a -n i e z e s t a w i e ń i l u s t r u j ą c y c h s t r u k t u r ę l i c z b y porad a m b u la to r y j - nych i w iz y t domowych świadczonych p r z e z m i e j s k i e rejonowe
po-r a d n i e "O” wg p ł c i , wieku i województw.
A n a l i z u j ą c o d s e t k i u d z ie lo n y c h porad a m b u la to ry jn y c h o b s e r -wuje s i <5 wyraźne podobieństwo w s t r u k t u r z e ty c h u s ł u g według wieku pacjentów między zbiorow ościam i mężczyzn i k o b i e t , bowiem б9,95*> d l a mężczyzn o r a z 6 6 ,0 ^ d l a k o b i e t wśród o g ó łu porad ambu-l a t o r y j n y c h to porady u d z ie l o n e pacjentom w wieku 18-59 l a t . 0 - znacza t o o c z y w i ś c i e , że ok . 34% o g ó łu p orad w badanych po p u la -c j a -c h k o b i e t j a k i męż-czyzn świadczonych j e s t na r z e c z p a cjentów s t a r y c h i s ta r c ó w , co przy z a ł o ż e n i u Jednakowego co do d łu g p ś ó i c z a s u trw a n ia j e d n e j porady l e k a r s k i e j w c a ł e j m asie u d z ie l a n y c h p o rad o z nacza, że t a k i w ł a ś n ie o d s e te k ogółu c z a s u prac y poświę-conego pacjentom dorosłym , jakim dysp o n u ją l e k a r z e badanych po-r a d n i " 0 " , p rze z n a cz o n y J e s t na porady i wskazówki medyczne d l a p a c je n tó w w wieku 60 l a t i w i ę c e j b ez względu na p ł e ć . Odnotujmy ponadto f a k t , ż e co czw arty d o r o s ł y p a c j e n t p ł c i m ęsk iej p o rad n i "0" (24,7%) J e s t w wieku poprodukcyjnym ( 6 5 l a t i w i ę c e j ) , z a ś w przypadku k o b i e t co t r z e c i a p a c j e n t k a (34,0% ) j e s t w tym wieku (60 l a t i w i ę c e j ) .
Dyskutowane z a g a d n i e n ie zaczyna s i ę różnicow ać p rzy odrębnym r o z p a tr y w a n iu b a d a n e j próby według województw. 1 t a k w woj> ka~
150 Anna Malarska
l i s k l m zarówno w zbiorow ośc i mężczyzn • Jak i k o b i e t ok. t r z e c h porad na d z i e s i ę ć ( 3 0 ,6 # - M, 3 0 ,8 # - K) u d z i e l o n o pacjentom w wieku 60 l a t i w i ę c e j , z a ś w w oj. włocławskim c z ę s t o ś ć t a j e s t n i e c o wyższa i wynosi praw ie c z t e r y porady na d z i e s i ę ć (3 7 ,6 # zarówno d l a M j a k i K ). Przy u w z g lę d n ie n iu d o k ł a d n i e j s z e j k l a s y -f i k a c j i wieku p a cje n tó w powyżej 60 roku ż y c i a obserw uje s i ę po-g ł ę b i e n i e r ó ż n i c t e r y t o r i a l n y c h w s t r u k t u r z e u d z ie l o n y c h p o r a d . Okazuje s i ę bowiem, że w z b io ro w o ś c i mężczyzn w w o j. k a l i s k i m na u d z ie l o n y c h 100 p o ra d o k . 2 przy p a d a na sędziwych sta rc ó w ( 2 ,2 # ), a o k . 28 na l u d z i s t a r y c h ( 2 8 , 4 # ) , podczas gdy w w oj. włocławskim w i e l k o ś c i t e są wyższe i wynoszą odpowiednio ok . 3 ( 2 , 7 # ) o r a z o k . 35 ( 3 4 , 9 # ) na 100 p o r a d . W b a d a n e j p o p u l a c j i k o b ie t" o b s e r w u -j e s i ę t e n d e n c -j ę podobną, bowiem w w o j. k a l i s k i m około 2 ( 1 ,9 # ) o r a z o k . 29 ( 2 8 , 9 # ) p o rad n a 100 u d z ie l o n o odpowiednio staruszkom o r a z pacjentkom w s ta r s z y m w ieku, z a ś w w oj. włocławskim r e l a -tywne wielkość*, s ą wyższe i wynoszą ok. 4 ( 3 , 8 # ) o r a z ok . 34 ( 3 3 , 8 # ) p o rad na 100 u d z ie lo n y c h pacjentkom d o ro sły m .
N i e z a l e ż n i e od l e c z e n i a w o ś ro d k a c h zdrow ia p e r s o n e l medycz-ny rejonowych p o rad n i "0" świadczy ta k ż e u s ł u g i l e k a r s k i e w domu p a c je n tó w . A n a l i z u j ą c o d s e t k i u d z ie lo n y c h w i z y t domowych o b s e r -wuje s i ę wyraźne r ó ż n i c e między s t r u k t u r ą w i z y t domowych i po-r a d a m b u la to po-r y jn y c h wg wieku p a c je n tó w .
W omawianym przypadku n i e z a l e ż n i e od p ł c i n i e c o c z ę ś c i e j n i ż co druga porada u d z i e l a n a J e s t p a c je n to w i w wieku 60 l a t i wię-c e j (M - 5 5 , В#, - К - 5 4 ,5 # ) , a b l i s k o co t r z y n a s t a w przypadku mężczyzn ( 8 , 0 # ) o r a z n i e c o c z ę ś c i e j n i ż co j e d e n a s t a w p rzy p a d -ku k o b i e t ( 8 , 8 # ) w i z y ta domowa p rzypada na sędziw ą s t a r u s z k ę . I - S t o t n e r o z b i e ż n o ś c i w s t r u k t u r z e t y c h u s łu g według wieku p a c j e n tów ob se rw u je s i ę p rz y u w z g lę d n ie n iu z ró ż n ic o w a n ia t e r y t o r i a l n e -go p a c je n tó w . Bez względu na p ł e ć w oj. w ło c ła w sk ie w • sto s u n k u do w o j. k a l i s k i e g o c h a r a k t e r y z u j e s i ę wyższym (o o k . d z i e s i ę ć punktów p r o c e n to w y c h ) udziałem w iz y t domowych n a r z e c z p a cje n tó w s t a r y c h i s ta rc ó w w o g ó l n e j m asie świadczonych w i z y t domowych d l a p a cje n tó w d o r o s ł y c h ( d l a M: 5 9 ,0 # w w oj. włocławskim ,. z a ś 4 7 ,5 # w w oj. k a l i s k i m o r a z odpowiednio d l a K: 5 7 ,1 # i 4 9 , 2 # ) . Oznacza t o oczywiści© wyższe w w o j. włocławskim w stosunku do w o j. k a l i s k i e g o r e la ty w n e o b c i ą ż e n i e wizytam i domowymi u l u d z i s t a r y c h i s ta r c ó w , Jak rów nież może o z naczać w ię k s z ą w woj w
ło-Ko r zy s t an i a s t a r s a y c h osób z podstawowej o p i e k i sJr owot naj 159 oław skim n i ż w w o j. k a l i s k i m c z ę s t o t l i w o ś ć w iz y t domowych n a j e -dnego p a c j e n t a w wieku powyżej 60 l a t .
Ponieważ a n a lizo w a n e r o d z a j e u s łu g świadczonych p r z e z . r e j o n o -we p o r a d n ie " 0 ” z punktu w id z e n ia d z i a ł a l n o ś c i s łu ż b y zdrowia mają c h a r a k t e r komplementarny, zasadnym wydaje s i ę p o tra k to w a n ie i e h ł ą c z n i e , co r o z s z e r z y dotychczasow ą a n a l i z ę s t r u k t u r y świad-czonych u s łu g l e k a r s k i c h bez względu na i c h r o d z a j . Okazuje s i ę , ż e b r a k j e s t wyraźnych r ó ż n i c w s t r u k t u r z e u d z ie lo n y c h świadczeń między zbiorow ościam i mężczyzn i k o b i e t . Wyraźnie n a t o m i a s t r y -
3Ują
s i ę one p rzy u w z g lę d n ie n iu z ró ż n ic o w a n ia t e r y t o r i a l n e g o ba-danych u s łu g l e k a r s k i c h bowiem w w oj. k a l i s k i m co t r z e c i a p o rad a ( b e z względu n a p ł e ć ) świadczona j e s t na r z e c z p a c j e n t a w wieku 60 l a t i w i ę c e j , z a ś w w oj. włocławskim z przypadkiem tym s p o ty -kamy s i ę n i e c o c z ę ś c i e j , Jako że praw ie co druga porada świad-c z o n a j e s t na r z e świad-c z p a świad-c j e n t a w tym wieku ( d l a M w w oj. k a l i s k i m - 32,3%, włocławskim - 42,3%, d l a К w w o j. k a l i s k i m - 32,6%, włocławskim - M ,6 '? 0 , Widoczny J e s t ponadto wyraźny w z r o s t u - d z l a ł u u s ł u g świadczonych na r z e c z sędziwych s ta rc ó w w o g ó l n e j m asie świadczeń w porównaniu z odpowiednimi wskaźnikami s t r u k t u -r y d l a po-rad a m b u la to -r y jn y c h , a c zk o lw ie k w dalszym c i ą g u n i esą
t o w a r to ś c i n a j b a r d z i e j znaczące ( d l a Ms w w oj. k a l i s k i m - 3 ,1 # , w w oj. włocławskim - 3,5%, z a ś d l a К odpowiednio: 2,5%, 5,0% ).Reasumując c a ł o ś ć dotychczasow ych rozważań d o ty c z ą c y c h s t r u k -t u r y u d z ie lo n y c h świadczeń l e k a r s k i c h według wieku p a cje n tó w w badanych, m i e j s k i c h , rejonowych p o r a d n ia c h "0" w y ra ź n ie p o d k re - ślamy, że p rz y b ra k u i s t o t n y c h r ó ż n i c " między zbiorow ościam i mę-żczyzn i k o b i e t zaobserwowano, że :
1) wśród w i z y t domowych n i e c o ponad połowę ( o k . 55%) c a łe g o p o t e n c j a ł u u s ł u g przeznaczonego d l a p a cjentów d o r o s ł y c h sta n o w ią porady u d z i e l o n e pacjentom w wieku 60 l a t . i . w ięcej}
2)wśród p o rad a m b u la to ry jn y c h około J e d n e j t r z e c i e j ( o k . 35%) c a łe g o p o t e n c j a ł u u s ł u g p rze z naczonego d l a p a c je n tó w d o r o s ł y c h s ta n o w ią porady u d z i e l o n e pacjentom starym i s ta rc o m ;
3 ) zarówno wśród w iz y t domowych Jak i porad a m b u la to ry jn y c h p e r s o n e l l e k a r s k i ' w o j-, w łocław skiego r e l a t y w n i e w większym s t o p -n i u a -n i ż e l i p e r s o -n e l medycz-ny w o j. k a l i s k i e g o obc ią ż o n y J e s t u*
^ S t a t y s t y c z n a i s t o t n o ś ć ty c h r ó ż n i c zbadana z o s t a n i e w d a l -szym e t a p i e b a d a ń .
1бО Anna na la г а ка
słu g a m i świadczonymi na r z e c z pacjent-ów w więku 60 l a t i w ię -c e j ;
4) wśród w iz y t domowych i porad a m b u la to r y jnych p o tra k to w a -nych ł ą c z n i e ponad j e d n ą t r z e c i ą c a łe g o p o t e n c j a ł u u s ł u g p r z e z n a -czonego d l a p a cje n tó w d o r o s ł y c h s ta n o w ią ś w ia d c z e n ia n a r z e c z l u -d z i s t a r y c h i s ta rc ó w ( o k . 37%), p rzy czym zaobserwowano wyraź-ne r ó ż n i c e t e r y t o r i a l n e o t e n d e n c j i s c h a r a k te r y z o w a n e j w punk-c i e 3,
Dotychczasową a n a l i z ę b a d a n ej s t r u k t u r y św iadczeń l e k a r s k i c h wzbogaćmy zagadnieniem p r z e c i ę t n e j l i c z b y p o rad p r z y p a d a j ą c e j na je d n e g o p a c j e n t a ^ . I l u s t r u j e j e t a b , 3.
Zwróćmy p r z e d e wszystkim uwagę n a k s z t a ł t o w a n i e s i ę ^ o b l i c z o -n ych w a r t o ś c i ś r e d n i c h l i c z b u s łu g w dwóch proponowanych w a ria n -t a c h . Łatwo zauważyć, że a n a lizo w a n e w a r to ś c i w w a r i a n c i e I są zawsze wyższe od odpow iadających s o b i e w w a r i a n c i e I I b ez w zglę-du na p ł e ć i- Województwo, co u z a s a d n io n e J e s t różnymi sposobami i c h o b l i c z a n i a . Dodajmy p o n a d to , że ś r e d n i e według w a r ia n t u I I c h a r a k t e r y z u j ą s i ę większymi możliwościami i n t e r p r e t a c y j n y m i w s to s u n k u do odpowiednich w w a r i a n c i e I , J e ś l i bowiem ś r e d n i a w i z y t domowych według w a r ia n t u I o k r e ś l a p r z e c i ę t n ą r o c z n ą c z ę s t o ś ć k o r z y s t a n i a z teg o r o d z a j u u s łu g p r z e z Jednego p a c j e n t a k t ó -r y p -r z y n a j m n i e j j e d e n -r a z s k o r z y s t a ł z w iz y ty domowej l e k a r z a , to ś r e d n i a w iz y t domowych według w a r i a n t u I I o k r e ś l a p r z e c i ę t n ą r o -cz n ą c z ę s t o ś ć k o r z y s t a n i a z n i c h p r z e z Jednego p a c j e n t a , k t ó r y p r z y n a j m n i e j j e d e n r a z s k o r z y s t a ł z porady l e k a r s k i e j ( b e z w zglę-du na m ie js c e J e j u d z i e l e n i a ) . Z a n a l o g i c z n ą s y t u a c j ą mamy do c z y n i e n i a w przypadku i n t e r p r e t o w a n i a ś r e d n i c h p o ra d a m b u l a t o r y j -n y c h . Oznacza t o b e z p o ś r e d n ią sumowalność w a r t o ś c i ś r e d n i c h liczb w i z y t domowych i p o rad a m b u la to ry jn y c h l i c z o n y c h według w a ť la n tu
I I , co n i e j e s t możliwe d l a ś r e d n i c h l i c z o n y c h według w a r ia n tu I. Innymi słowy każda zsumowana w a r to ś ć ś r e d n i e j w i z y t domowych i
Dodatkowego w y j a ś n i e n i a wymagają mianowniki o b lic z o n y c h ś r e d n i c h . W przypadku w a r i a n t u I ś r e d n i e wizyt, domowych l u b po-r a d a m b u la to po-r y jn y c h l i c z o n o t y l k o d l a ty c h p a c je n tó w , k t ó r z y p r z y n a j m n i e j r a z s k o r z y s t a l i z danego r o d z a j u u s ł u g ( d o ty c z y to ogółem 3426 p a cje n tó w k o r z y s t a j ą c y c h z w iz y t domowych o r a z 13 3Ö7 p a c je n tó w k o r z y s t a j ą c y c h z porad a m b u l a to r y jn y c h ) , z a ś w. p r z y p a -dku w a r ia n t u I I ś r e d n i e w iz y t domowych l u b p o rad a m b u la to r y jn y c h l i c z o n o na jed n e g o p a c j e n t a , k t ó r y p r z y n a jm n ie j r a z s k o r z y s t a ł bądź z w iz y ty domowej l e k a r z a bądź z porady w o środku zdrow ia (ogółem 13 684 p a c je n tó w ) .
Ś r e d n i e l i c z b y u s ł u g świadczonych p r z e z m i e j s k i e rejonow e p o r a d n i e "O" wg wieku p a c je n tó w , p ł c i i województw-T a b e l a 3 Ś r e d n ia l i c z b a Wiek w i z y t domowych porad a m b u la to r y jn y c h w i z y t domowych a m b u la to ry jn y c hporad p a c - razem w tym w o j .
r ażeni w tym w oj. г а г е » w tym w oj. razem w tyffl w oj.
. je n tó w k a l . w ł o c ł . k a l . w ł o c . k a l . włocł . k a l . w ł o c . n a 1 osobę k o r z y s t a j ą c ą z danego r o d z a j u u s ł u g ( w a r i a n t 1 ) n a 1 osobę o b j ę t ą badaniem ( w a r i a n t I I ) Mężczyźni ' Ogółem 2 ,9 9 2 ,2 3 3 ,4 4 3,83 3 ,7 8 3,88 0 , 7 5 0 ,4 1 1,09 3 ,7 5 3,68 5,83 16-59 2 ,1 8 1,88 2 ,3 6 3,32 3 ,3 6 3 ,2 9 0 , 4 4 0 ,2 8 0 ,61 3 ,2 7 3,29 3,25 60+ 4 ,2 3 2,81 5 ,0 4 5 ,4 2 5 ,2 8 5 ,5 4 1,71 0 , 8 3 2 ,4 3 5,24 5,04 5,42 w tyra: 60-64 2 ,8 2 2 ,0 4 3,23 5 ,0 7 4 ,9 2 5,20 0 ,8 5 0 ,4 8 1,20 5,00 4 ,8 5 5 ,1 3 65-79 4 ,5 1 2,66 5 ,4 4 5,56 5 ,3 3 5,71 1,91 0 ,8 2 2 ,8 2 5.38 5 , 1 5 5,58 80+ 5 ,2 9 4 ,5 0 6 , 0 3 5,63 6 ,10 5,31 3,33 3,06 3,56 5,02 4 ,8 8 5 ,1 3 Kobi e t y Ogółem 2 ,8 4 2,25 3 ,2 4 4 ,1 5 4* 13 4 , i 7 0,71 0 ,4 3 1,05 4 ,0 5 4 ,0 2 4 ,0 9 18-59 2,*12 1 ,91 2 ,2 7 3,68 3 ,7 4 3 ,6 0 0 ,4 4 0, 2^ , 0 ,6 2 3,61 3 ,6 7 3 ,5 4 60+ 3 ,9 4 2 ,7 6 4 ,7 9 5 ,5 0 5 ,3 7 5 ,6 4 1,49 0,86 .2 , 1 3 5,29 5 ,10 5,48 w tym: ł 60-Т? 3 ,8 3 2,69 4 ,6 5 5 ,5 2 5,41 5 ,6 3 1,38 0 ,7 9 1 ,9 8 5 ,3 4 5 ,1 9 5,50 80+ 4 ,6 6 3,22 5 ,6 4 5 ,3 3 4 ,8 2 5 ,6 9 2 ,6 3 1,83 3 ,3 4 4^80 4 ,0 8 5,34 Ź r ó d ł o : o b lic z e n ia w łasn e-K o rz y st a n ie st a rs z y c h os ób z p o d st a w o w e j o p ie k i z d ro w o tn e j
162 Anna Malarska
porad ambulatoryjnych w o k r e ś l o n e j k a ť e g o r i i wieku p a c je n tó w i n
-formuje o p r z e c i ę t n e j r o c z n e j l i c z b i e u d z ie l o n y c h porad p a c j e n t o -wi korzystającemu z dowolnego r o d z a j u u s ł u g .świadczonych p r z e z badane p o r a d n ie "0" .
A n a l iz u j ą c t a b . 3 pod kątem ś r e d n i c h l i c z b u s ł u g l e k a r s k i c h b e z względu na w a r i a n t zauważmy p r z e d e w szystkim wyraźne r ó ż n i c e między w a rto ś c ia m i tych ś r e d n i c h d l a p a c je n tó w dow olnej p ł c i w wieku 10-59 l a t o r a z 60 l a t i w i ę c e j . Okaznje s i ę , że w a r t o ś c i ś r e d n i c h l i c z b u s łu g l e k a r s k i c h są z n a c z n i e n i ż s z e d l a p a cje n tó w m łodszych, co o z n a cz a , że p a c j e n c i w sta rs zy m wieku i s t a r c y p r z e c i ę t n i e c z ę ś c i e j r a d z ą s i ę l e k a r z a n i ż p a c j e n c i m ło d s i. Ko-m e n ta rz t e n d o ty c z y p a cje n tó w obu p ł c i , bowieKo-m zarówno ' k o b i e t y j a k i mężczyźni k o r z y s t a j ą c y z w i z y t domowych w wieku 13-59 l a t p r z e c i ę t n i e d w u k ro tn ie w roku z n i c h k o r z y s t a j ą , p odczas gdy pa-c j e n pa-c i w wieku 60 l a t i w i ę pa-c e j c z y n i ą to ókoło k r a z y w ro k u , z a ś
z p o rad a m b u la to r y Jnych mężczyźni w wieku 10-59 l a t k o r z y s t a j ą p r z e c i ę t n i e t r z y k r o t n i e , a w wieku 60 l a t i w i ę c e j p r z e c i ę t n i e p i ę c i o k r o t n i e w r o k u , podczas gdy k o b i e t y c z y n ią t o n i e c o c z ę ś -c i e j , gdyż p a c j e n t k i w wieku 10-59 l a t , k o r z y s t a j ą c e z t e j formy u s ł u g , r a d z ą s i ę l e k a r z a p r z e c i ę t n i e c z t e r o k r o t n i e w roku a w wie-ku 60 l a t i w i ę c e j p r z e c i ę t n i e s z e ś c i o k r o t n i e . J e ś l i omawiane r o -d z a j e u s łu g p o t r a k tu je m y ł ą c z n i e , o k a z u je s i ę , ż e w badanych z b io -rowo ś c i a c h , zarówno k o b i e t Jak i mężczyzn, d o r o s ł y p a c j e n t ko-r z y s t a j ą c y z u s ł u g świadczonych p ko-r z e z p e ko-r s o n e l l e k a ko-r s k i r e j o n o -wych p o r a d n i "0" • p r z e c i ę t n i e 5 r a z y w roku r a d z i s i ę l e k a r z a (w domu l u b w o śro d k u z d r o w ia ) , p r z y czym p a c j e n c i w wieku 18-59 l a t c z y n i ą t o ,p r z e c i ę t n i e ok. c z t e r o k r o t n i e , podczas gdy p a c j e n c i w wieku 60 l a t i w i ę c e j p r z e c i ę t n i e ok. siedm iu r a z y w roku k o r z y -s t a j ą z p o rad y l e k a r z a .
Zwróćmy pon:.J t o uwagę na r ó ż n i c e t e r y t o r i a l n e w s t r u k t u r z e b a -danych u s ł u g . Zauważmy, że wśród p a cje n tó w k o r z y s t a j ą c y c h wyłą-c z n i e z w iz y t domowywyłą-ch w k a ż d e j k a t e g o r i i wieku p a wyłą-c je n tó w dowol-n e j p ł c i w w o j. włocławskim n i e odnotowano n i ż s z y c h n i ż w w oj. k a l i s k i m ś r e d n i c h l i c z b po^ a d . J e ś l i w i e lk o ś c i t e s ą s o b ie w p r z y b l i ż e n i u równe w obu badanych województwach ( o k . 2 porad do-mowych r o c z n i e ) d l a p a c je n tó w zarówno p ł ę i m ęs k ie j ja k i ż e ń -s k i e j w wieku 10-59 l a t , t o r ó ż n i c e t e r y t o r i a l n e p o g ł ę b i a j ą s i ę w raz z rosnącym wiekiem p a c je n tó w . Dodajmy p r z y tym, ż e można rów nież zaobserwować pewną praw idłow pść t o w a rz y s z ą c ą k s z t a ł t o w a
-K o r zy s ta n i e s t a r s s y o h osob я podatawowoj oploici zdrowotnej
n lu s i ę analizow anych w a r t o ś c i . Łatwo zauważyć, że wra2 ze
wzro-stem wieku p a c je n tó w r o s n ą ś r e d n i e bez względu na p ł e ć i z r ó ż -n ic o w a -n ie t e r y t o r i a l -n e . Jednakże o b serw uje s i ę na o gół b a r d z ie j
dynamiczne zmiany t y c h w i e lk o ś c i w woj. włocławskim a n i ż e l i w w o j. k a lis k im . Podobnym komentarzem o p a tr z y ć można k sz ta łto w a n ie s i ę w a r t o ś c i p r z e c i ę t n y c h l i c z b p o rad a m b u la to ry jn y c h na Jedną
osobę z n i c h k o r z y s t a j ą c ą , ponieważ i w tym p rzypadku ( z małymi
w yją tka m i) obserw uje s i ę r o s n ą c ą t e n d e n c ję k s z t a ł t o w a n i a 3 i ę
w a r t o ś c i ś r e d n i c h l i c z b porad wraz ze wzrostem wieku pacjentów b e z względu na p ł e ć i badane województwo o r a z wyższe w a r t o ś c i ś r e d n i c h w w oj. włocławskim w porównaniu z w oj. k a l i s k i m (z wy-j ą t k i e m m-wy-jżezyzn w wieku 80 l a t 1 w i ę c e wy-j ) .
Porównując ś r e d n i e w a r t o ś c i l i c z b w iz y t domowych 1 p o r a d am-b u l a t o r y j n y c h w obu proponowanych w a r ia n t a c h , zwróćmy uwagę na w iększe na ogół zmiany a nalizow anych w a r t o ś c i wraz z rosnącym wiekiem p a cje n tó w wśród wi z y t domowych w 3 t o s u n k u do zmian z a -chodzących wśród p orad a m b u la to ry jn y c h o r a z , co ju ż z o s t a ł o z a - sy^nallzow aľ.6, b a r d z i e j dynamiczne zmiany omawianych rodzajów św iadczeń w w oj. włocławskim w porównaniu z w oj. k a l i s k i m .
Kon-k l u z j a ta z n a j d u j t 3 w o je p o t w i e r d z e n i e w o b l ic z o n y c h w a r to ś c i a c h indeksów , k t ó r e I l u s t r u j e t a b . A.
Zaprezentowane z e s t a w i e n i e u z u p e łn ijm y p r o s t ą i n t e r p r e t a c j ą . Otóż każdy z o b l ic z o n y c h indeksów in fo r m u j e o p r z e c i ę t n e j k r o t - n o ś c i k o r z y s t a n i a z danego r o d z a j u u s ł u g p r z e z p a cje n tó w w wieku 60 l a t w i ę c e j w s to s u n k u do p a c je n tó w m łodszych. Tak n p ,
oka-z u j e s i ę , że mężcoka-zyźni w wieku 60 l a t i w i ę c e j p r z e c i ę t n i e ok, dw u k ro tn ie ( 1 ,8 7 ) c z ę ś c i e j n i ż mężczyźni m łodsi k o r z y s t a j ą z wi-z y t domowych lu b p orad a m b u la to ry jnych świadczonych p r z e z r e j o -nowe p o r a d n i e M0H, p o dczas gdy u k o b i e t r ó ż n i c a t a j e s t n i e c o m n ie js z a , gdyż p a c j e n t k i 60 l e t n i e 1 s t a r s z e p r z e c i ę t n i e 1 ,7 r a -zy ( 1 ,6 7 ) c z ę ś c i e j n i ż młodsze k o r z y s t a j ą z t y c h św ia d cz e ń . Do-dajmy przy tym, że w w o j. włocławskim obserw uje s i ę wyższe n i ż w w o j. k a l i s k i m w a r t o ś c i o b l ic z o n y c h indeksów d l a dow olnej p ł c i
o r a ? dowolnego r o u z a j u u s ł u g w proponowanych w a r i a n t a c h .
Reasumując c a ł o ś ć rozważań d o ty c z ą c y c h p rzep ro w a d z o n ej a n a l i -zy u s łu g l e k a r s k i c h świadczonych p r z e z m i e j s k i e rejonowe p o r a d -n i e "0" bada-nych województw -na r z e c z p a cje -n tó w d o r o s ł y c h , z wyeks-ponowaniem p a c je n tó w w s ta r s z y m w ieku, n a le ż y w y ra ź n ie p o d k r e ś -l i ć zaobserwowane r ó ż n i c e w s t r u k t u r z e u d z ie l o n y c h świadczeń
we-T a b e l a 4
Zmiany ś r e d n i c h l i c z b u s łu g świadczonych p r z e z m i e j s k i e rejonow e p o r a d n i e "0” р г г у u w z g lę d n ie n iu wieku p a c je n tó w T, J . ,Ä » i К. Foziom i n d e k s u w przypadku ś r e d n i e j w i z y t domowych r a - ~ em w tym woj: k a l . w ł o c ł . p o r a d ambula-t o r y j n y c h r a -zem w tym woj. k a l . iwłocł n a osobę k o r z y s t a j ą c ą z danego r o d z a j u u s łu g (wg w a r i a n t u I ) w i z y t domowych r a -zem w tym woj. k a l . rfłocł j o r a d ambula-t o r y j n y c h w i z y t domowych i p o rad ambula-t o r y j n y c h (razem ) r a -zem w tym w o j. k a l . tfłocł r a -zem w tym woj. s a l . w ło c ł. na 1 osobę o b j ę t ą badaniem (wg w a r i a n t u I I ) Mężczyźni 1S-59 ÔQ+ j i , 34j i , 49 2 ,1 4
1,6з| t , 57j 1,68
3,891 3,14 3 ,9 31,60
Kobi e t y 1S-59I 60+ j l , 8 s j 1 j4 5 2,11 j 1 , 49J 1,44j 1,57 ) з ,3 э | 2,97j 3 ,4 4 | l , 4 ? 1,53 1.39 1 ,6 7 1 ,87 1,66j 2 ,0 3 1.55 1 »67J 1, 51 1,82 Ż r <5 d ł o : ■ o b l i c z e n i a w ła s n e .Ko r zy s t an i e s t a r s z y c h osób s podstawowej o p iek i idrowotńoj 165
dług wieku pacjentów. Przeprowadzone? badanie d o sta rcza w ie lu p r z e sła n e k świadczących o tym, że choć zViwóch objętych badania-mi województw w łocław skie g o rsze j e s t pod względem naęycenfh personelem słu żb y zdrowia ( le k a r z y , p i e lę g n i a r e k ) , to jednak ob-serwuje s i ę tam wyższe w porównaniu z woj. k a lisk im zarówno od-s e t k i uod-sług świadczonych na rz ec z lu d z i starych i starców, jak i p r z e c i ę t n e l i c z b y świadczonych u s ł u g w t e j k a t e g o r i i wieku pa-cjentów . Zaobserwowane r ó ż n ic e t e r y t o r i a l n e każą zwrócić uwagę
na to zagadnienie przy wykorzystaniu wyników badania dla celów
prognostycznych.
Możliwie wszechstronnego obrazu badanej struk tury u słu g
áwia-4
dczonych d la pacjentów w wieku 6 0 l a t i w ię c ej przez personel le k a r s k i podstawowej o p ie k i zdrowotnej n i e wyczerpuje bynajmniej przedstawiona a n a l iz a usług świadczonych przez rejonowe poradnie "0W. Uzupełnieniem J e j winna być a n a l i z a usług świadczonych przez rejonowe paradnie "U", "K", przemysłowe poradnie "O", "3" i "K" oraz a n a liz a in fo rm a cji dotyczących k o r z y s ta n ia z opiek i l e k a r s k i e j przez lu d z i w starszym wieku i starców, zebranych me-todą wywiadu z kwestionariuszem na t e r e n i e wylosowanych placówek podstawowej o p ie k i zdrowotnej. Opracowane na t e j podstawie wyniki i wnioski będi punktem w y j ś c ia dla dokonania prognoz dotyczących potrzeb zdrowotnych ludzi w wieku 60 l a t 1 w i ę c e j . J e s t to nad-rzędny c e l fragmentu prowadzonych badań w ramach o b s z e r n ie j s z e -go bloku zagadnień sformułowanego jako "Optymalizacja procesów i str u k tu r demograficznych w P o lsce Ludowej".
Anna Malarska
PROVISION OF GENERAL HEALTH-CARE SERVICES FOR ELDERLY URBAN
' POPULATION
%
The paper i s ari attempt a t a n a l y s i s o f m ed ic al s e r v i c e s
pro-v ided by a random sample o f urban d i s t r i c t o u t p a t i e n t s ’ c l i n i c s i n tho a d m in is t r a t iv e p rovinces o f K a l i s z and Włocławek to e l -d e r ly p a t i e n t s over a period o f one year as compared with the number o f m e d i c a l ' s e r v i c e s provided fo r th e a d u l t s . Against the
demographic s t r u c t u r e o f the sample according t o sex and t e r -r i t o -r i a l d i f f e -r e n t i a t i o n there i s analyzed th e s tr u c t u r e o f
166 Anna Mularska
r e l a t i o n to sex and age o f p a t i e n t s , 't h e n t o p a r t i c u l a r adm ini-s t r a t i v e p r o v i n c e ini-s , and f i n a l l y t h e r e a r e a n a ly z e d t h e a v e ra g e numbers o f t h e d i s c u s s e d m ed ic al s e r v i c e s w i t h i n th e same s y s -tem . T h is a n a l y s i s ends w ith a c o m p a r a tiv e a n a l y s i s o f th e ave-r a g e fave-re q u e n c y w ith which p a t i e n t s o f undeave-r and o v e ave-r s i x t y y e a ave-r s o f age were b e n e f i t t i n g from m ed ic al c o n s u l t a t i o n s a s compared w i t h younger p a t i e n t s .
