A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N 8 I S f'Qî.lA IttRIDICA 42. 1989 Jo ze f Jagiet* I S T O T A P O W Ó D Z T W A O Z M I A N Ç O R Z E C Z E N I A L U B U M O W Y W S ł - K A W X E O B O W I Ą Z K U A L I M E N T A C Y J N E G O 1
Zgodnie z a rt. 13« k . r . o . w razie zmiany stosunków możne żądać zmia ny orzeczenia lulł umowy w sprawie obowiązku alimentacyjnego. W pierwszej kolejności w yłan ia się problem, jakie orzeczenie jest w ńwielle cytowa nego przepisu orzeczeniem dotyczącym obowiązku alimentacyjnego.
Sprawy dotyczące obowiązku atimentacyjnego przekazane eą generalnie na mocy a rt. 13 f 1 k . p .c . do rozstrzygania w try b ie procesu w postępo waniu zwykłym, brak jest bowiem przepisu szczególnego, któ ry spraw y te przekazyw ałby do jednego z postępowań odrębnych lub do innego tryb u .
W procesie w postępowaniu zwykłym sąd wydaje orzeczenia w postaci wyroków i postanowień. Ponieważ sąd rozstrzyga sprawę co do istoty wyrokiem ( a r t . 316
f
l k . p . c . ) , przyjąć przeto należy, ie orzeczeniem №£»trzygającym sprawę o alimenty będzie zawsze w y ro k 2. Wydaje się na tomiast, te orzeczeniem, o jakim mowa w art. 138 k . r . o . , nie będzie po stanowienie wydawane w czasie procesu o rozwód na podstawie a rt. 443 fc . p .c ., i«k również postanowienie zabezpieczające roszczenia alimentacyj ne w tryb ie ar t. 753 ł 1 k . p . c . , aczkolwiek orzeczenia te także dotyczą obowiązku alimentacyjnego. Przyznanie alimentów oraz zmiana orzeczenia1 Tytuł artyk ułu w swoim brzmieniu nawiązuje do btzœienla a r t 138 k . r . o . , nie powtarzając go jednak dosłownie z uwagi na w ysypujący w nim ew id en tn y b łą d g r a a »tyC 2 n y,
2
Orzeczenie» sądowy» rozstrzygającym sprawę co do is t o ty w procesie je s t również nakaz zapłaty wydawany w postępowaniu nakazowym i upominaw czy*,. Кodstawę do wydawania nakazów zapłaty przez sąd stanowi Rozporządzenie M in istra Sprawiedliwości z 4.07.1986 r . w sprawie przekazania czynności wykonywanych w postępowaniu nakazowy» i upominawczy*, przez niektóre pań stwowe biura n o tarialn e własęlwyia sądom wojewódzkim i rejonowym (Dz. U ., nr 30, i 986, poz. 153). Ponieważ sprawy o alimenty rozpoznawane sa w po stępowaniu zwykłya, natomiast nakaz zapłaty może być wydany tylko w postę powaniu odrębny» (nakazowym i upominawczym), zatem w procesie o alimenty sąd nie шаге wydać nakazu zapłaty.
dotyczącego alimentów w czasie procesu o rozwód nastąpi bowiem zawsze w trybie a r t. 443 k . p . c . , a nie na podstawie a rt. 138 k . r .o . Dopu szczalność zmiany postanowienia wydanego na podstawie a r t. 443 k .p .c . w trybie powództwa z a rt. 138 k .r .o . Jest wykluczone przez a r t. 445 I 1 k . p . c . , który stanowi, że w czasie trwania procesu o rozwód nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie potrzeb rodziny i o alimenty pomiędzy małłonkami albo nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi co do świadczeń za okres od wytoczenia powództwa o rozwód. Oznacza to, te wszystkie kwestie dotyczące wspomnianych alimentów regulowane są w y łącznie w trybie a r t. 443 k .p .c .'* Analogicznie jest w wypadku wydania postanowienia zabezpieczającego ruszczeniu alimentacyjne na podstawie a rt. 753 I 1 k .p .c . Zmiana tego postanowienia może nastąpić bądź na podsta wie tegoż przepisu (g d y w ierzyciel alimentacyjny będzie dochodził pod wyższenia zabezpieczonych alimentów), bądź na podstawie a rt . 742 I 1 k . p . c . , (g d y dłużnik alimentacyjny będzie żądał uchylenia lub zmiany prawomocnego zarządzenia tymczasowego).
Jeżeli uznać, że przewidzianym w a r t. 138 k . r .o . orzeczeniem doty czącym obowiązku alimontacyjnego jest w yrok , w yłania się dalszy pro blem, czy w przepisie tym chodzi o wszystkie w yroki dotyczące alimen tów, a więc wyroki oddalające powództwo o zasądzenie alimentów, czy tylko o wyroki zasądzające alimenty. Z dosłownego brzmienia a r t . 138 k .r . o . noże w yn ikać, ie przepis ten dotyczy wyroków zarówno uwzglę dniających , Jak i oddalających powództwo o zasądzenie alimentów. Pogląd toki b y łb y jednak tru dn y do przyjęcia. W praktyce oznaczałby on, ie w pewnych wypadkach alimentów n uleiy dochodzić powództwem o zasądzenie, w inn ych natomiast powództwem o zmianę orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. • Jeżeli uprawniony do świadczeń alimentacyjnych docho dziłby ich zasądzenia pierwszy raz, musiałby wytoczyć powództwo o zasą dzenie alimentów, natomiast g dyby dochodził alimentów od zobowiązane go do świadczeń alimentacyjnych, względem którego wcześniej wytoczone powództwo o zasądzenie alimentów zostało oddalone z braku przesłanek przewidzianych w art. 133-135 k . r . ó . , musiałby wytoczyć powództwo na podstawie a rt. 138 k . r . o . o zmianę prawomocnego orzeczenia oddalającego żądaniu zasądzenia alimentów. Wydaje się jednak, że zamierzeniem usta wodawcy ustanawiającego a r t. 138 k .r .o . nie było stworzenie drug iej pod stawy do dochodzenia świadczeń alimentacyjnych lecz ustanowienie Środka prawnego do żądania zmiany prawomocnych orzeczeń, którymi zostały za sądzone alimenty.
3 Wyrok SN z 8.11.1973, OSNCr 1974, poa. 118; Z. K r c e n i ń e k i , Postępowanie odrębne w sprawach małżeńskich, Warszawa 1973, s. 142.
Za takim ujmowaniem orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w a rt. 138 k . r . o . , zdają się przemawiać rów n ie! względy historyczne. Odpowiednikiem tego przepisu w poprzednio obowiązującym u- stawodawstwic b y ł a r t. V ustęp I I przepisów wprowadzających daw ny k . p . c . , k tó ry atanowlf, l e dopuszczalne jest ró w n ie! - w miarę zmie nionych okoliczności - powództwo o zmianę wysokości lub czasu trw ania świadczeń w ynikających x przepisu ustaw y choćby b y ły ustalone w yro kiem lub umową. Z przepisu tego w yn ik ało, le zmiana czasu trwania świadczeń w ynikających z ustaw y, a ustalonych wyrokiem sądowym lub u- mową, mole polegać na przedłulentu lub skróceniu czasu trwania tych świadczeń. Tym samym powództwo г агч. V ustęp I I przepisów wpro wadzających dawny k .p .c . dopuszczalne było tylko w tedy, g dy poprzedni wyrok b y ł wyrokiem zasądzającym4.
W konkluzji n a le ly stw ierdzić, ie orzeczeniem dotyczącym obowiązku alimentacyjnego w myśl a rt. 138 k .r .o . jest w yrok zasądzający alimenty, nie jest nim natomiast w yrok oddalający powództwo o zasądzenie alimen tów.
Zmiana orzeczenia łub umowy w sprawie obowiązku alimentacyjnego, o jakiej mowa w a rt. 138 k . r . o . , moie nastąpić zarówno w urzeczeniu, jak i w umowie, niezależnie od tego, w jaki spoBób (wyrokiem czy umową) na stąpiło stwierdzenie tego obowiązku. Orzeczeniem sądowym zmieniającym wyrok lub umowę w sprawie obowiązku alimentacyjnego będzie zawsze w y rok wydany w procesie cyw ilnym . Poniew al wydanie wyroku \v procesie cywilnym mole nastąpić tylko w następstwie wytoczenia powództwu, p rz y jąć n alo ty, le w wypadku dochodzenia zmiany orzeczenia lub umowy w sprawie obowiązku alimentacyjnego w drodze sądowej lądan ie, o jakim mo wa w a rt. 13» k . r . o . , inolna zgłosić tytko w odpowiednim pozwie. W yła nia się jednak dalsza kw estia, na czym polega zmiana orzeczenia lub umowy w sprawie obowiązku alimentacyjnego, a w związku z tym, o co w rzeczy samej zostaje wytoczone powództwo, w którym dochodzi się tej zmiany.
Problem, na czym polega zmiana orzeczenia lub umowy w sprawie obo wiązku alimentacyjnego w następstwie wytoczenia powództwa na podstawie a r t. 138 k . r . o . ma znaczenie nie tylko teoretyczno,ale rów n ie!
praktycz-4 W analogiczny sposób ujmowano znaczenie a r t. V u st. I I przep. wpr. d, k .p .c. Por. t . P e i p e r , Kodeks posterowania cywilnego, Kraków 1934, c z . 1, t . 2, s. 1332; M. S a w с z u k, Ponowne orzekanie w spra wie cyw iln ej prawomocnie osądzonej, Warszawa 1975, s.106; K. S z p u n a r, Zmiana wysokości lub cza su trwania renty, NP 1962, nr 9, s. 1341; К, P i a- s e с к i , Uchylenie renty i zmiana Jej wysokości, NP 1962, nr i , s. 68.
ne. Ze sformułowania tugo przepisu nie wynika bowiem, na czym ma pole gać zmiana orzeczenia lub umowy w sprawie oboY.iązku alimentacyjnego i jak w związku z tym należy formułować powództwo w przedmiocie tej zmiany, a w konsekwencji wyrok uwzględniający to powództwo. Trudn o ści te występują przede wszystkim w sytuacjach, w któ rych chodzi o za kończenie płacenia alintentów ustalonych w orzeczeniu sądowym tub umowie. Żądania powództw w tym przedmiocie formułowane są różnie, różnie też formułowane są sentencje wyroków uwzględniających takie powództwa, np: "sąd uchyla obowiązek alim en tacyjny", "sąd ustala, że obowiązek alimen tacyjn y w yg a sł", "sąd znosi obowiązek alimentacyjny'"1.
Przystępu jąc do rozważenia kw estii, na czym ma polegać przewidziana, w a rt. 138 k . r . o . zmiana orzeczenia lub umowy w sprawie obowiązku a li mentacyjnego, należy w pierwszej kolejności poczynić kiika uwag co do pojęcia "zmiana orzeczenia4 ustalając znaczenie tego pojęcia w świetle przepisów k . p .c .
Przepisy k .p .c . nie zawierają pojęcia "zmiana orzeczenia". Ponieważ orzeczeniami sądowymi są w yro ki, postanowienia i nakazy zap ła iy, za tem punktem w yjścia naszych rozważań będą przepisy a rt. 338 I 1, 370, 382, 390, 412 I 2, 415 k . p . c . , które stanowią o zmianie wyroku oraz przepisy a rt. 679 1 1 1 3, 690 ł 2 k . p .c . stanowiące o zmianie posta nowienia. Zmiana orzeczenia, o jakiej mown w tych przepisach, polega na uchyleniu dawnego orzeczenia w całości lub części i wydaniu w tym zakresie nowego, w którym sąd ponownie rozstrzyga sprawę co do te toi у lecz w sposób odmienny niż uprzednio. Zmiana orzeczenia oznacza tym samym jego uchylenie, czyli skasowanie od momentu wydania. Uchylenie to może nastąpić w pro st, przez stwierdzenie, że w yrok (postanowienie) sądu uchyla się w całości lub części albo konkludentnie przez w yda nie nowego orzeczenia, w którym sąd stw ierdza, tż 2mienia zaskarżony wyrok (postanowienie) w całości lub części rozstrzygając przedmiotową sprawę co do meritum ponownie, ale w odmienny sposób. Oznacza to, że obowiązywać będzie orzeczenie zmieniające, natomiast rozstrzygnięcia da wnego orzeczenia w zakresie, w jakim zostało ono zmienione, będą po zbawione mocy wiążącej. Nie jest bowiem na gruncie aktualnie obowiązu jącego k .p .c , dopuszczalne, aby w tej samej sprawie is tn ia ły dwa wią żące w yroki (postanow ienia). Dlatego wyt*aje się nieuzasadniony pogląd w yrażony przez Dobrzańskiego, iż sąd wydając nowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na zasadzie a rt. 679
i
3 k .p .c . K w którymJ Por. Z. P ł o n k a , Powództwa opozycyjne dłu&nika w sprawach alimentacyjnych, P r. WS 1975. nr 3, a, 9.
stwierdza nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym etanem prawnym "W ża-g
dnym wypadku nie u ch yla poprzedniego p o s ta n o w ie n ia . G dyb y przyją ć za Dobrzańskim, te postanowienie wydane na podstawie a r t. 679 I 3 k . p .c . nie uchyia dawnego prawomocnego postanowienia, należałoby uznać te będą obowiązywać dwa postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie, co - jak w y te j zaznaczono - byłob y niedopuszczal ne. Wypada zatem p rz yjąć, te sąd wydając postanowienie na podstawi« a r t. 679 I 3 k .p . c . stwierdzające nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym zawsze ok reśli, w jakim zakresie (w całości czy części) zmienia uprzednie postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Zmiana dawnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bę dzie jednocześnie jego uchyleniem.
Odmienna regulacja jest przewidziana w wypadku ponownego orzekania w następstwie uwzględnienia pewnych środków zaskarżenia, jak sprzeciw od wyroku zaocznego ( a r t . 347 k . p . c . ) , rewizja nadzwyczajna ( a r t . 422 ł i k . p . c . ) , zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (a r t . 496 k . p . c . ) . W wypadku uwzględnienia sprzeciwu od w yroku zaocznego sąd ponownie rozpoznaje sprawę co do istoty i wydaje w yro k, którym wyruk zaoczny uchyla w całości lub części i orzeka w tym zakresie o żądaniu pozwu. Również w wypadku uwzględnienia zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym sąd po ponownym rozpoznaniu «pr-'wy wydaje w yro k , którym zaskarżony nakaz zapłaty u ch yla w ctsłości łub częiei j powództwo w tym zakresie oddala. Należy zaznaczyć, że odda lenie powództwa przez sąd jest również rozstrzygnięciem co do istoty spruw y, aczkolwiek w sposób negatyw n y. Natomiast Sąd Najwyższy w ra zi* uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej zawsze uchyla zaskarżone orze czenie w całości i po przeprowadzeniu rozpraw y ponownie orzeka o całości żądania (a r t . 422 ł 1 k . p . c . ) .
Jak można łatwo zauważyć, w a rt. 347, 422 l i i 496 k .p .c , u re g u lowanie jest odmienne n it w tych przepisach, które stanowią wprost o zmianie wyroku lub postanowienia, je dnakie w ostatecznym
rozstrzygnięciu
dochodzimy do podobnego rozwiązania, jak w wypadku zmiany
orzeczenia.
Sąd uwzględniając sprzeciw od wyroku zaocznego, rewizję nadzwyczajną
i
zarzuty od nakazu zap łaty , równie* bowiem uchyla zaskarżone orzeczenie
i
ponownie orzeka co
do
istoty spraw y.Ja k w ynik a z powyższych uwag, zmian« orzeczenia obejmuje swoim za kresem dwa elementy, a mianowicie uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości lub części oraz ponowne rozstrzygnięcie co do meritum. Z tego
6 Koman taгг do k.p.c,, red. Z. Kesich i W. S ie d le c k i, Warszawa 1975, t . X, a. 987.
78 Józef Jńgiftia
względu «wydaje się zbędne użycie w a rt. 390
f
1 k .p .c . po stw ierdzeniu, te sąd moi o zmienić zaskarżony wyrok - zwrotu "i orzec co do ietoty sp raw y ", ponieważ stwierdzenie, że sąd może zmienić zaskarżony w yro k, oznacza konieczność ponownego rozstrzygnięcia co do meritum, '/miana o- rzeczenia Jest więc dalej idąca niż samo Jego uchylenie. Uchylenie o- rzeczenia polegać będzie na skasowaniu go od momentu wydania bez po nownego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przez sąd u ch ylający. Tym samym nie będzie zmianą orzeczenia uchylenie przez sąd rew izyjny za skarżonego wyroku (postanowienia) i przekazanie spraw y do ponowne go rozstrzygnięcia sądowi pierwszej instancji albo odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania ( a r t . 388t
1 i 3 k . p . c . ) .W zdecydowanej większości wypadków podstawą zmiany orzeczenia Jest błąd w rozstrzygnięciu co do isto ty spraw y, a tylko wyjątkowo nowe fakty i dowody, któryoh strona nie mogła powołać w poprzednim postę powaniu. Błą d w rozstrzygnięciu może wynikać z naruszenia przepisów prawa materialnego, przez jego błędną w ykładnię lub niewłaściwe zastoso wanie, albo procesowego, г powodu niewyjaśnlenia wszystkich okoliczno ści faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia spraw y tub sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału. Nowymi faktami i dowodami uzasadniającymi żądanie zmiany orzeczenia są wszystkie okoliczności faktyczne i środki dowodowe, które istn ia ły w chwili orzekania w poprzednim postępowaniu, ale nie zostały przez strony powołane z przyczyn od nich niezależnych, jak również okoliczno ści i środki dowodowe, które powstały po wydaniu orzeczenia. Zdarzenia, które pow stały po wydaniu orzeczenia, mogą stanowić podstawę żądania zmiany orzeczenia w yłącznie nieprawomocnego w toku postępowania re w i zyjnego na podstawie a rt. 368 pkt 6 k .p .c . Nie uzasadniają one nato miast żądania zmiany orzeczenia prawomocnego, ponieważ w myśl a rt, 403
t
2 k .p .c . podstawą wznowienia postępowania może być w ykrycie ta kich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik spraw y. Skoro okoliczności lub środki dowodowe nie istn ia ły w chwili orzekania, tym samym nie mogły mieć wpływ u na w ynik spraw y i nie uzasadniają wznowienia postępowania^. Wyjątkiem od zasady wynikającej z a rt. 403ł
2 k . p . c . , jest a r t. 690S
2 k . p . c . , k tó ry przewiduje dopuszczalność zmiany prawomocnego postanowienia w następstwie uchylenia się od skutków oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, a więc zdarzenia, które powstało po uprawomocnieniu się postanowienia.^ Tamże, s. 668. Przepis ten na zasadzie a r t . 13 S 2 k .p .c. ma zasto sowanie również w postępowaniu nieprocesowym.
W postępowaniu, w którym sąd wydaje orzeczenie zmieniające, docho dzi więc do ponownego rozpoznania spraw y . Je s t to w dalszym ciągu ta tama spraw a, w której zostało wydane orzeczenie wadliwe lub niewadliwe, ale niezgodne z istniejącym stanem rzeczy, s uwagi na powstanie no wych okoliczności fak tyczn ych po wydaniu wyroku (postanow ienia), a przed jego uprawomocnieniem się ( a r t . 368 pkt 6 k . p . c . ) . Przyjąć prze to należy, ie postępowanie, w którym dochodzi do zmiany orzeczenia, nie jest nowym postępowaniem w nowej spraw ie.
Po ustaleniu znaczenia pojęcia "zmiana orzeczenia", jakie w ynika z przepisów k . p . c . , w yłan ia się pytan ie, czy na g runcie a r t. 138 k .r .o . jest mowa o zmianie orzeczenia w znaczeniu przedstawionym w y tej, czy le t chodzi o zmianę orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego, ale w innym znaczeniu, a w związku z tym, co jest przedmiotem powództwa w y toczonego na podstawie tego przepisu.
W orzecznictwie8, Jak i w literaturze9 przew ala pogląd mający swoje uzasadnienia w dosłownym brzmieniu a r t. 138 k . r . o . , i e powództwo w yto czone na podstawie tego przepisu i w ydan y w Jego następstwie w yrok są skierowane przeciwko prawomocnemu orzeczeniu lub umowie dotyczącej obowiązku alim entacyjnego^.
Odmienny pogląd na ch arakte r powództwa z a rt. 138 k . r . o . prezentują Sawczuk11, Broniewicz1“- i Reslch1 J, k tó ry ch zdaniem powództwo z lego przepisu stanowi żądanie rmiany wysokoécl lub czasu trw ania alimen tów, a nie prawomocnego orzeczenia lub umowy, którą alimenty zostały ustalone.
W literaturze powszechnie przyjmuje się, jak b yła o tym mowa w yżej, iw podstawą lądanie zmiany prawomocnego orzeczenia w postępowaniu cy w il
8 Uchwała SN i 23.10. i 16.11.1954, OSN 1956, poz. 3; Vyrok SN * 14. 01.1972, OSNCP Î972, poz. 120.
^ P i a s e c k i , op. cit., s .'b 2 j por. takte S z p u n a r , op. c i t . , s. 1334.
10 Powództwo z a r t . 138 k .r .o . traktowane je s t analogiczn i« z powódz twu» Z a r t . 907 i 2 k . c . , w związku z czysi wyratana w lit e r a t u r z e 1 o- rzecznictw ie zapatrywania dotyczące a r t . 907 5 2 k .c . odnoszą s ię ta kte do a r t . 138 k .r . o . Por. S z p u n a r , op. cit., s . 13315 P i a s e c k i . op. cit., s. 62j Uchwała SM z 16.10. i 23.11.1954, poz. 3} Uchwała SN z 21.11.1967, OSN 1968, poz. 113} Wyrok SN z 14.01.1972, OSNCP 1972, poz. 120.
11 S a w с z u k, op. c i t . , s. 49, 183, 184.
^ W. B r o n i e , w i c e . Postępowanie cywilne w jcoxysio, Warszawa 1983, s. 211; t e n t e , glosa do orzeczenia SN z 11.10.1980, OSPiKA 1983, poz. 83.
nym może być Jego wadliwość łub w ykrycie takich okoliczności faktycz nych względni« środków dowodowych, które mogły mieć w pływ na wynik spraw y, jednak strona nie mogła ich powołać z przyczyn od niej nie zależnych. Środkami prawnymi do dochodzenia zmiany takich orzeczeń są nadzwyczajne środki zaskarżania, tj. rewizja nadzwyczajna i skarga 0 wznowienie postępowania oraz wyjątkowo przepisy szczególne, jak np. a rt. 678
1
1 1 3 oraz 690i
2 k .p .c . Przewidziana w przepisie szczegól nym możliwość zmiany prawomocnego orzeczenia wyłącza dopuszczalność żą dania wznowienia postępowania w razie zbiegu podstaw wznowienia z pod stawami zmiany określonymi w przepisie szczególnym. Wynika to z obo wiązującej w postępowaniu cywilnym zasady niekonkurencji środków za skarżenia14.Gdyby przyjąć za orzecznictwem Sądu Najwyższego i li te r a t u r ą ^ , ż*j powództwo z ar t. 138 k .r . o . zmierza do zmiany prawomocnego w yroku, którym zostały zasądzone alimenty, należałoby uznać га niedopuszczalną od tego wyroku zarówno skargę o wznowienie postępowania, jak i re w i zję nadzwyczajną. Pogląd taki wydaje się być tru dn y do obrony, gdyż w przepisach k .p .c . o proqesie brak jest odpowiednika a rt. 524 1 1 k . p . c . , któ ry w postępowaniu nieprocesowym przewiduje możliwość zmiany prawomocnego postanowienia w tryb ie zwykłym wyłączającym jedno cześnie żądanie wznowienia postępowania. Oznacza to, że w procesie zmiana prawomocnego orzeczenia może nastąpić tylk o w tryb ie skargi o wznowienie postępowania lub rewizji nadzwyczajnej. Ponieważ spraw y o alimenty są rozpoznawane w procesie, zatem zmiana prawomocnego wyroku, którym zostały zasądzone alimenty, może nastąpić w trybie wznowienia po stępowania lub rewizji nadzwyczajnej.
Gdy przyjmiemy, że zmiana prawomocnego orzeczenia dotyczącego obo wiązku alimentacyjnego polega na uchyleniu lego orzeczenia i ponownym, merytorycznym rozpoznaniu sprawy o alimenty i może nastąpić tylko v» tryb ie nadzwyczajnych środków zaskarżenia, należy uznać, że w ar t. 138 k .r .o . jest mowa o zmianie orzeczenia, ale w innym znaczeniu. Ponadto różne są przesłan ki uzasadniające wystąpienie z powództwem na podstawie cytowanego przepisu od tych , które stanowią podstawę żądania zmiany prawomocnego orzeczenia w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Zmiana prawomocnego orzeczenia na skutek wznowienia postępowania
wzglę-14
SysŁe* pr.twa procesowego cywi 1 nogo, t. 3, red. W. S ie d le c k i, s. 38} por. takie Vî. S i e d l e c k i , System zaskarżenia wediuÿ nowwjo k.p.c., PIP 1966, tir 5-6, S . 698; S. H a n a u s e к» System zaskaj- zenia orzeczeń nąJowych v nciuym polskirti poatąpoManiu cywilnym, SC, t . 9, s. 162{ uzasadnienie do wyroku SN z 14.01.1972, 0SNC1' 1972, poz. 120.
dnie rewizji nadzwyczajnej moie nastąpić z uwagi na jego wadliwość lub niezgodność ze stanem faktycznym , jaki istniał w chw ili orzekania, pod czas g dy przesłanką wytoczenia powództwa na podstawie a r t. 138 k .r . o . jest zmiana stosunków. Przepis ten nie określa jednak, o jakie sto sunki chodzi oraz jakie zdarzenia powodują wspomnianą zmianę. Wyda je się, ie chodzi tu o stosunki między uprawnionym a zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych w odniesieniu do konkretnego obowiązku alimenta cyjnego. Stosunki te określone są przez przewidziane w prawie material nym przesłanki (a r t . 133-135 k . r . o . ) . Przesłank i te decydują o istn ie niu oraz treści konkretnego obowiązku alimentacyjnego. Tre ść stosunku alimentacyjnego określa zakres praw uprawnionego i obowiązków zobowią zanego wyznaczając tym samym zakres świadczeń alimentacyjnych w zaieino- ści od usprawiedliw ionych potrzeb uprawnionego oraz majątkowych I za robkowych możliwości zobowiązanego.
Je s t oczywiste, i e ukiad stosunków między stronami obowiązku a li mentacyjnego mote ulec zmianie na skutek zajścia pew nych zdarzeń da ją г tyra samym podstawę do dochodzenia zmiany wysokości na lein ych Świad czeń łub zakończenia trwania obowiązku alimentacyjnego. Wyłania się jednak problem, jaku.- zdarzenia będą powodować zmianę stosunków.
Z ogólnego brzmienia a rt. 13« k . r . o . zdaje się w yn ik ać, ie do zmiany stosunków dochodzi zarówno w wypadku powstaniu określonych zda rzeń I » wydaniu prawomocnego w yro ku, którym zostały zasądzone ulimen- ty , )ak również w wypadku w yk rycie zdarzeń istniejących w chw ili orze kania w poprzednim postęjwwaniu, które jednakie nio zostały powołane przez żadną ze stron t przyczyn od niej niezależnych. Zdarzeniami t y mi będą okoliczności faktyczn e, które decydują o istnien iu oraz za kresie obowiązku alimentacyjnego.
Na wstępie należy zastanowić się, czy powództwo z a r t. 138 k . r . o . może być wytoczone w wypadku zmiany stosunków na skutek okoliczności faktyczn ych istn iejących w chw ili orzekania w poprzednim postępowaniu. W ykrycie takich okoliczności powoduje, ie prawomocny w y ro k , którym zostały zasądzone alimenty, jest niezgodny ze stanem rzeczy, jaki istn iał w chwili orzekania, w związku z czym zacłiodzi konieczność zmiany tego w yroku. Gdy przyjmiemy, że w takiej sytu acji uzasadnione jest w y toczenie powództwa z a r t. 138 k . r . o . , tym samym należy je uznać jako środek do dochodzenia zmiany prawomocnego wyroku dotyczącego obowią zku alimentacyjnego. W ten sposób doszlibyśmy jednak do odrzuconego poglądu, że powództwo z a rt. 138 k .r . o . etanowi podstawę do docho dzenia zmiany prawomocnych wyroków dotyczących obowiązku alimentacyj nego. Nie można więc przyjąć zapatrywania, ie w przepisie tym chodzi
0 zmianę stosunków na skutek w yk rycie zdarzeń, które istn iały w czasie urzekaniu w poprzednim postępowaniu. Wątpliwe wydaje się również tw ier dzenie, że w wypadku w yk rycia nowych zdarzeń ma miejsce zmiana sto sunków, albowiem potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do świadczeń alimentacyjnych pozostają w dal szym ciągu takie same. Jedyn ie w yro k, którym zostały zasądzone alimen t y , jest niezgodny ze stanem faktycznym istniejącym w chwiU orzekania 1 zachodzi potrzeba jego zmiany.
Ponadto gdyby przyjąć, że w a r t. 138 k . r . o . jest mowa o zmianie stosunków na skutek w ykrycia nowych zdarzeń, powództwo z tego przepi su należałoby uznać jako właściwe do dochodzenia zmiany nie tylko p ra womocnych, ale również i nieprawomocnych orzeczeń dotyczących obo wiązku alimentacyjnego. Wynikałoby lo z brzmienia a r t. 138 k . r . o . , któ ry stanowi ogólnie o zmianie stosunków i orzeczenia dotyczących obo wiązku alimentacyjnego nie precyzując, czy chodzi o zmianę orzeczenia prawomocnego, czy też nieprawomocnego, a tym sumym zmianę stosunków zaszłą przed czy \n> uprawomocnieniu się w yro ku, którym zostały za sądzone alimenty. Tak szerokie ujmowanie zmiany Stosunków i orzecze nia dotyczących obowiązku alimentacyjnego jesi nic do przyjęciu, gdyż pozostawałoby w sprzeczności z powszechnie przyjętym {»oglądem, że zmiany nieprawomocnego orzeczenia można dochodzić tylko w postępowaniu »«wizyjnym lub sprzeciwie od wyroku zaocznego1b.
Mając na uwadze konsekwencje, jakie wynikają z przyjęciu zapatryw a nia, w myśl którego zmiana stosunków na gruncie art. 138 k .r .o . może nastąpić na skutek w ykryciu nowych okoliczności fak tyczn ych, należy uznać, że w przepisie tym chodzi o zmianę stosunków w w yniku powsta nia nowych zdarzeń po uprawomocnieniu się orzeczenia dotyczącego obo wiązku alimentacyjnego. Zdarzania te dotyczyć bętlą zarobkowych lub majątkowych możliwości zobowiązanego albo usprawiedliwionych potrzeb u- prawnionego do alimentów.
Powstanie nowych zdarzeń po. uprawomocnieniu się orzeczenia powo duje zmianę stosunków między uprawnionym a zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych, zmiana ta stanowi przesłankę do wytoczenia powództwa na podstawie art, 138 k .r .o . Лак zostało zaznaczone, istniejąc« stosun ki między stronami obowiązku alimentacyjnego xvyznuczują zakres tego obowiązku względnie decydują o jego istnieniu.
W związku z tym, że zakres obowiązku alimentacyjnego określa
wyso-^ В r o n i e w i с z , Postępowanie cywilne.. . . a. 214; tfcæ e n ta rz do k.p.c., s. 578.
kość alimentów, a ustanie tego obowiązku oznacza zmianę czasu trwania alimentów przyjąć nalepy, te powództwo wytoczone na podstawie a rt. 138 k .r .o . zmierza do zmiany wysokości lub czasu trwania świadczeń alimen tacyjn ych . Zmiana wysokości iub czasu trw ania świadczeń alimentacyjnych polegać będzie zawsze na ich podwyższeniu iub obniżeniu względnie stw ierdzeniu, że czas płacenia alimentów uległ zakończeniu na skutek zmiany stosunków zaszłej po uprawomocnieniu się w yro ku , którym zo s ta ły zasądzone alimenty. Zmiana wysokości lub czasu trwania alimentów w rzeczy samej oznacza określenie wysokości lub czasu ich trw ania, ale wyłącznie w odniesieniu do zmienionych stosunków. Wyrok w ydany w na stępstwie wytoczenia powództwu z a r t. 138 k .r . o . będzie obowiązywał, ale tyiko w odniesieniu do zmienionych stosunków. Ustalenia poprzedniego w y roku alimentacyjnego co do wysokości i czasu trwania alimentów pozo staną v. dalszym ciągu nte zmienione i zachowają moc wiążącą w odniesie niu do stanu iaktycznego stanowiącego podstawę jego wydania. W w y padku zmiany wysokości alimentów w wyroku wydanym na podstawie a rt. 13& k . r . o . , gdy istnieją nie spłacone raty alimentacyjne za okres przed wytoczenie® powództwa, zaległe kwoty będą w dalszym ciągu egzekwowa ni* w wysokości ustalonej w poprzednim w yro k u . Podobnie jest w s y tuacji. gdy sąd Ktwiei4lził, że czas płacenia alimentów uległ zakończeniu, ale dłużnik zuiega z płatnością poszczególnych rat alimentacyjnych za' o- kre* przed wytoczeniem powództwa. Ra ty alimentacyjne nie spłacone bę dą egzekwowane niezależnie od tego, te czas płacenia alimentów uległ zakończeniu. Przyjąć więc należy, że wyrok wydany na podstawie a rt. 138 k . r . o . , któryai sąd zmienia wysokość lub czas trw ania ułimentów, nie zmienia wyroku wydanego poprzednio, a tym samym nie narusza jego prawomocności materialnej. Poprzedni w yrok «taje się jednak bezprzed miotowy na skutek wydania nowego11.
Ja k twierdzi Z. K esich , w wypadku wydania w yroku na zasadzie a r t. 138 k .r .o tnamy do czynienia z sytuacją w pewnym sensie analogiczną do wydania nowego aktu prawnego przez ustawodawcę z zachowaniem zajady
m t r o rton agit. Uchylony akt praw ny tra ci swoją moc w odniesie niu do stanów fak tycz n ych , któ re pow stały po jego uch yle niu , ale jest wiążący do tych stanów, jakie na stąp iły w okresie jego obowiązywaniu' ^. Powyższą wypowiedź nalety uzupełnić stwierdzeniem, że nowy w yrok mo że obowiązywać zarówno ze skutkiem ex tunc, jak i o* nunc, albowiem momenieui, od którego można dochodzić zmiany wysokości lub czasu
trwa-' ? itrwa-'yste» prawa p r o c e s o w e g o . ś . 124; b a u с z u k, op. cit., s. 83. 18
nia alimentów jest nie chwila wytoczenia powództwa czy wydania w yroku , lecz powstanie nowych okoliczności fak tycznych powodujących zmianę sto sunków między uprawnionym a zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych. Przyjąć więc należy za Sądem Najwyższym, iż celem powództwa z a r t. 138 k .r .o . jest "nowe uregulowanie zakresu obowiązku dłużnika z uwagi na zmianę stosunków z przyczyn wskazanych w a r t. 133-135 k . r . o . " 19 Nie można jednak zgodzić się z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w uzasadnieniu cytowanej u ch wały, że aby cel ten osiągnąć- musi zostać przełamana prawomocność materialna dawnego w y ro k u ^ .
Kolejnym zagadnieniem wymagającym rozważenia, po wyjaśnieniu istoty i charakteru powództwa г a r t. 138 k . r . o . , jest udzielenie odpowiedzi na postawione na wstępie pytanie, a mianowicie, jak należy formułować po wództwo o zmianę wysokości lub czasu trwania alimentów. Problem ten nie występuje, gdy chodzi o zmianę wysokości alimentów. Nie ulega bo wiem wątpliwości, że w takich wypadkach powództwo powinno brzmieć: "wnoszę o podwyższenie (obniżenie) alimentów zasądzonych wyrokiem (u- stalonych w um o w ie )*.." W ten sposób należy powództwo formułować za równo w tedy, gdy w ysokość alimentów b yła ustalona kwotowo, jak rów nież w drodze określenia ułamkowej części wynagrodzenia, jaką winien
ni dłużnik alimentacyjny płacić uprawnionemu .
Wątpliwości, a w związku z tym i rozbieżności, występują w formu łowaniu powództw w razie dochodzenia zmiany czasu trwania alimentów. Należy wstępnie w yjaśn ić, że zmianą czasu trwania alimentów będzie za równo przedłużenie, jak również stw ierdzenie, że czas płacenia alirnen- tów uległ zakończeniu . Różnie też należy formułować powództwo w
za-19 Por. Wyrok SN z U . 01.za-1972, OSNCP za-1972, рог. 120.
Analogiczne stanowisko SN co do isto ty i charakteru powództwa г a r t. 138 k .r .o . wynika z tezy V I I uchwały SN z 16.12.1987 г . , (М .Г. nr 6, po/.. 60 г 1988) w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty. Zdanieiu SN orzeczenie sądowe wydane na podstawie a r t. 138 k .r .o . zmienia zakres obowiązku alimentacyjnego łub czas jego trwania i tym saftym narusza prawomocność dawnego wyroku.
21
Odnośnie do możliwości zasądzenia alimentów w ułamkowej części wy nagrodzenia, ja k ie otrzymuje dłużnik alim entacyjny, por. System prawa ro~ dzirmego i opiekuńczego, red. J . S. Piątkowski, cz. 1, s. 1056 oraz cy t. tam l i t . j Uchwała SN z 22.09.1979, OSPiKA 1981, poz. 75.
22 W zdecydowanej większości wypadków zmiana czasu trwania alimentów polegać będzie na stw ierdzeniu, że czas płacenia alimentów u legł zakoń czeniu. Zasądzenie alimentów na czas oznaczony może nastąpić tylko w wy jątkowych wypadkach, gdy w ch w ili orzekania is t n ie ją okoliczności wskazu jące z dużym prawdopodobieństwem końcową datę płatno ści alimentów, n p .: ukończenia w niedługim czasie nauki przez uprawnionego i podjęcia przez niego pracy. U k w estii zasądzenia alimentów na czas oznaczony por. System prawu rodzinnego..., s. 616j 2. B i d z i ń s k i , J . S e r d a ,
Nie-Ie mości od tego esy przedmiotem żądania jest prze-dłużenie czasu trw ania alimentów, esy też stwierdzenie, że czas płacenia alimentów uległ zakoń czeniu. VI pierwszym wypadku powództwo powinno brzmieć: "wnoszę o przedłużenie czasu trwania alimentów zasądzonych wyrokiem (ustalon ych w u m o w ie )...". Natomiast w drugim wypadku powództwo powinno brzmieć: "wnoszę o stwierdzenie, ie esas płacenia alimentów zasądzonych wyrokiem (ustalonych w umowie) £ . . . ] uleg ł zakończeniu". T a k ie prawidłowe bę dzie sformułowanie: "wnossę o uznanie, że czas płacen ia alimentów zasą- dsonych wyrokiem (u stalo nych w umowie) £ . . . ] skończył się ".
Analogicznie do tre ści powództw o zmianę wysokości lub czasu trw a nia alimentów należy formułować sentencje wyroków uwzględniających takie powództwa. Wyrok zmieniający wysokość alimentów powinien b yć sformuło w any: "...po dw yż sz a (obniża) alimenty zasądzone wyrokiem (ustalone w u m o w ie )..." Natomiast w yrok zmieniający czas trw ania alimentów powinien być formułowany: .przedłu ża czue trwania alimentów zasądzonych w yro kiem (ustalon ych w umowie) £ . . . ] , w wypadku przedłużenia czasu trwania alimentów" oraz: " ...s tw ie rd z a , ie czas płacenia alimentów zasądzonych wyrokiem (ustalo nych w umowie) [ . . . j u le g ł zakończeniu", ewentualnie: " .. .u z n a je , ie czas płacenia alimentów zasądzonych wyrokiem (ustalo nych w umowie) £ , . . 1 skończył s ię ", w wypadku stw ierdzenia, ie obowiązek świadczenia alimentów uległ zakończeniu.
Wydaje się, ie nie jest również błędem u iyw an ie w powództwach o zmianę с гак u trw ania alimentów sformułowań, w k tó rych jest mowa o ustaleniu względnie stwierdzeniu, i e czas trwania obowiązku alimentacyj nego uWgł zmianie, n p .: "wnoszę o stw ierdzenie, ie obowiązek alimenta cy jn y ustalony w wyroku (umowie) £ . . . ] w y g as ł", "wnoszę o przedłu że nie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego ustalonego w wyroku (umo w i e ) . . . " Przyjęcie powyższego zapatrywania jeat pruwidłowe i uza sadnione przy za ło ien iu , i e obowiązek alimentacyjny istnieje tylk o wów czas, gdy istnieje obowiązek świadczenia alimentów. P r z y takim założe niu stw ierdzenie, że czas trwania obowiązku alimentacyjnego uległ zmia nie albo zakończeniu, oznaczać będzie, że również czas płacenia alimen tów uległ zmianie lub zakończeniu.
które zagadnienia związane z obowiązkiem dostarczania środków utrzymania na rzecz toswiedzionego małżonka, NP 1566, nr 9, s. 1075. A rt. 138 k .r .o . a ie będzie miał natoniast zastosowania do s y tu a c ji określonej w a r t. 60 ł 3 zd. XI i a r t . 125 j 1 zd. IT k . r . o . , gdyż w tych wypadkach podstawą żądania przyznania alimentów będzie odpowiednio a r t. 60 S ł zd. I I lub a rt . 125 S 1 zd. I I k .r .o . Por. uchwała SN z 26.02.1970, OSNCP 1970, poz. 181. Jednakże podstawą żądania przedłużenia czasu trw ania alimentów przy znanych przez sąd na podstawie a r t . 60 $ 3 zd. I I lub a r t . 125 J 1 zd. I I k .r .o . na czas oznaczony będzie a r t. 138 k .r .o .
Mają« jednakże nu uwadze występujące w literaturze r6i.no pog lądy, od noszące się do wzajemnego stosunku między istnieniem obowiązku alimen* tacyjnego a obowiązkiem świadczenia alimentów, postulować należy, aby z.a równo w powództwach, jak i w wyrokach opartych na ar t. 138 k . r . o . , dla uniknięcia nieporozumień, nie używać sformułowań stanowiących o
zmia-OO
nie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego . Ponadto, jak zostało w y jaśnione rzeczywistym przedmiotem powództwa z o rt. 138 k . r . o . , jest kwe stia wysokości lub czabu trwania alimentów, a nie ustanawianiu lub zmia ny czasu trwania obowiązku alimentacyjnego. Dlatego wydaj* się, że u ży wanie w powództwach wytaczanych na podstawie a rt. 138 k . r .o . sformuło wań stanowiących o zmianie czasu trw ania alimentów jest uzasadnione i w sposób właściwy oddaje istotę i ch arakter lego powództwa, poza tym zaproponowany sposób formułowania powództw z a rt. 138 k .r .o . należy li znąć za prawidłowy niezależnie od przyjętego zapatrywania odnośnie do wzajemnego stosunku między istnieniem obowiązku alimentacyjnego a obo wiązkiem świadczenia alimentów.
Reasumując przeprowadzone rozważania należy podkreślić, że wyrek wydany w następstwie wytoczenia powództwa z a rt. 138 k . r .o . nie stano wi o zmianie orzeczenia lub umowy w sprawie obowiązku alimentacyjne go oraz o powstaniu lub ustaniu tego obowiązku, lecz stw ierdza, czy obowiązek świadczenia alimentów istnieje albo określa ich zakres odpowied nio do aktualnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu przesłanek prze widzianych w prawie materialnym ( k . r . o . ) .
K a ted ra P os tępo w a n ia C yw iln eg o U n iw e r s y te t Łódzk i
JÓZtif J'il3 Iftï.i
IMS WESEN DEK KLAGE AUK ÄNDERUNG DER ENTSCHEIDUNG ODEK DEK VEREINBARUNG B ETREFFS CEK UNTERHALTSPFLICHT
Gemäß A r t . 138 des F a m ilie n - und V o rm in ds ch a ftsg eset»b u c h e« kann man bei der Änderung der V e r h ä lt n is s e d ie Änderung der E n tsc h eid u n g o der der
23
Zdaniem J , G w i a t d o m o r s k l e g o obowiązek alimenta cyjn y is t n ie je niezależn ie od is t n ie n ia obowiązku świadczenia alimentów U rawni uprawniani do zädäiUa 1 obowiązani do dostarczania drodkćw utrzyir-i- nin, P I P 1954, s. 92). Odmienne zapatrywanie wyraża 3. G r z y b ó w s k i, który uznaje, że obowiązek alimentacvjny is tn ie je tyiko wtedy, gdy is t n i e
je obowiązek świadczenia alimentów (p o ję cia i cechi) charakterystyczne so-cjalistycznego prawd dl iatentacyjneyo, ZfcUJ i 957, nr b, s. 35, 108.
Vereinbarung b e z ü g lic h der U n te rh a ltsp flich t verlangen. D ie Entscheidung über die U n t e r h a lt s p f l ic h t , von der in d er oben z i t i e r t e n V o rsc h rift d ie Rede i s t , is t das U r t e i l, in dem die Unterhaltsbciträg e zu erk a n n t worden s in d , und n ich t der den Unterhaltsanspruch s ic h e r s t e lle n d e Beschluö a u f grund des A r t. 753 des Z i v iIv e rfa h r e n s g e s e tz b u c h e s bzw. der im Laufe des Scheidungsprozesses au fg ru n d des A r t . 443 des Z iv ilV e r f a h r e n s g e s e t z b u c h e s , e r la s s e n e B es c h lu ö b e z ü g lic h d er Un terhaltsb eiträg «. Auch das die Unter h a lt s k la g e abw eisen de U r t e i l i s t keine Entscheidung, die d ie U n te rh alts' P f l i c h t i a Sinne des A rt. 138 des Familien- und Vormundschaftsgesetz buches b e t r i f f t .
Laut V orschriften des Zivilverfahrensgesetzbuches beruht die "Änderung der Entscheidung" auf der Aufhebung der gesamten Entscheidung oder eines T e ils der Entscheidung wegen ih re r M angelhaftigkeit oder Nichtübereinstim mung a i t den Tatsachenstand in Moment dor Entscheidungssprechung und auf ein er neuen Entscheidung in der gegebenen Sache. Im A rt. 138 des Fami lien- und V-ormundschaftsgesetzbuches dagegen wird d ie Änderung der En t sch eid un g in eiiuv a an deren Sinne form u liert. Die Grundlage der Klage erhebung ist n ä a llc h nach diesem A r tik e l n ich t die M angelhaftigkeit der
K la g e oder ih r e W idersprüchlichkeit mit dem im Moment d er Entscheidungs- sprech ung besteh en den Tatsachenstand, sondern die Änderung d e r V e rh ä ltn is se z w is c h e n d er zu r E r h a lt u n g von U nt«rh allsbeiträg en berechtigten und der zur Z a h lu n g vo n d ie s e n B e itr a g e n ve rp flich te te n P e r s o n , d ie nach der R eç u ts t r a f t des l . r t e i l s eingetreten is t , in dem d ie U n t e r h a lt s b e it r ä g e zu
e r k a n n t w orden s in d . Som it i s t der G eg en stand d e r K lag e au fg ru n d des A r t .
138 d e * F a a iiH e n - und V o rm u n ds ch a ftsg esetzb u ch es d e r A n tr a g nach der Än
d e ru n g der Hotte o d e r der Z e it d a u e r der U n t e r h a lt s p f l ic h t und n ich t der An
t r a g d e r Ä nd e run g der r e c h t s k r ä f t ig e n E n ts c h e id u n g ,in d e r d ie U n terh a lts
b e i t r a g e z ü e r k a n n t w ord e n s in d . D ie E n ts c h e id u n g d e r au fgru n d des A r t .
138 des f a m i l i e n - und V o rm u n d s c h a ft s g e s e tz b u c h e s e r h o b e n e n K la g e ändert
n i c h t d i e f r ü h e r e E n t s c h e id u n g , was d ie Höhe bzw . d ie Z e it d a u e r d e r Unter“
h a l t s p f l i c h t a n b e l a n g t , s o n d e r n b e stim m t d ie Hohe bzw. d ie Z e it d a u e r der
U n t e r h a l t s p f l i c h t genaß d en v e r ä n d e r t e n V e r h ä l t n i s s e n . D ie n eu e E n t s c h e i
dung g i l t n u r in bezug a u f d en v e r ä n d e r t e n T a t s a c h e n s t a n d und macht ln
