• Nie Znaleziono Wyników

Zarządzanie procesami ochrony środowiska w skali makroekonomicznej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zarządzanie procesami ochrony środowiska w skali makroekonomicznej"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 860. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Urszula Wąsikiewicz-Rusnak Katedra Polityki Przemysłowej i Ekologicznej. Zarządzanie procesami ochrony środowiska w skali makroekonomicznej 1. Wprowadzenie W języku potocznym często zamiennie używa się terminów: kształtowanie i ochrona środowiska, ochrona środowiska naturalnego (przyrodniczego) oraz ochrona środowiska. Zasadniczo można przyjąć, że są to synonimy. Wyjaśnić należy znaczenie samego terminu „ochrona środowiska”. Otóż jest to podejmowanie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi ekologicznej, która polega na: – racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu jego zasobami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, – przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, – przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Środowisko naturalne, będące przedmiotem działań podejmowanych w ramach procesu jego ochrony, jest to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami1. Jako czynniki wytwórcze wykorzystywane są zasoby i siły środowiska, tworzy ono warunki działalności produkcyjnej i konsumpcji, czyli można uznać, że jest nieodzownym elementem każdej działalności człowieka2.   Ustawa z dnia 24 lutego 2006 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. nr 50, poz. 360 ze zm.   H. Folmer, L. Gabel, H. Opschoor, Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, Wydawnictwo Krupski i S-ka, Warszawa 1996. 1 2.

(2) 126. Urszula Wąsikiewicz-Rusnak. Organizacja i realizacja procesu ochrony środowiska w każdej niemal skali wymaga zastosowania odpowiednich metod i instrumentów zarządzania. Oznacza to zarządzanie użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska, czyli zarządzanie ochroną środowiska w szerokim tego słowa znaczeniu – w sposób bezpośredni i pośredni, na „końcu rury”, w procesach produkcyjnych oraz w czasie pozaprodukcyjnej aktywności społeczeństwa i pojedynczych osób3. Zarządzanie ochroną środowiska jest zarówno nauką jak i działalnością praktyczną zajmującą się projektowaniem, wdrażaniem, kontrolowaniem i koordynowaniem procesów gospodarowania środowiskiem4. 2. Zastosowanie podejścia systemowego w procesie zarządzania ochroną środowiska Podejście systemowe ze względu na uniwersalność bywa chętnie stosowane w wielu dziedzinach nauki oraz praktyki gospodarczej. Obejmuje aspekty: ontologiczny, epistemologiczny i metodologiczny. W aspekcie epistemologicznym system traktowany jest jako wyodrębniona przez obserwatora funkcjonalna całość, przy czym stopień obiektywizmu tego wyodrębnienia uważa się za umowny. W aspekcie ontologicznym podstawowym obiektem badania jest system otwarty, wymieniający z otoczeniem materię, energię i informację. W aspekcie metodologicznym podstawowym przedmiotem zainteresowania jest postępowanie badawcze dotyczące obiektów traktowanych jako systemy5. W stosowanym współcześnie podejściu systemowym dominuje pojęcie systemu złożonego, nadające charakter rozpatrywania systemów zarówno w ujęciu dynamicznym, jak i statycznym6. Należy zatem przyjąć, że system jest to obiekt będący w relacjach z otoczeniem, złożony ze współzależnych części powiązanych ze sobą wielorakimi sprzężeniami w taki sposób, aby każda z nich współprzyczyniała się do powodzenia całości, czyli do osiągania globalnych celów tej całości7. Wymienione warunki powinien spełniać każdy system, w tym również system zarządzania ochroną środowiska. Propozycję budowy systemu zarządzania ochroną środowiska w ujęciu modelowym przedstawia Bazyli Poskrobko, który w uproszczeniu nazywa go – sys  B. Poskrobko, Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 1998.   Zarządzanie środowiskiem, red. B. Poskrobko, PWE, Warszawa 2007. 5   Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004. 6   L. Bertalanffy, Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, PWN, Warszawa 1984; Systems Thinking, red. G. Midgley, Sage Publications, London 2003. 7   H. Biernacki, W. Głód, Refleksje nad istotą i treścią systemu zarządzania przedsiębiorstwa [w:] Doskonalenie systemów zarządzania w społeczeństwie informacyjnym, red. A. Stabryła, t. 1, AE w Krakowie, Kraków 2006, s. 87–88. 3 4.

(3) Zarządzanie procesami ochrony środowiska.... 127. temem zarządzania środowiskiem8. Wyróżnia ona dwie główne części składowe ogólnego systemu zarządzania środowiskiem, a mianowicie system zarządzający oraz obiekt zarządzania. Wyodrębnioną i odpowiednio uporządkowaną część rzeczywistości, która jest związana z zarządzaniem, użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska naturalnego, nazywa się zwykle – ale mało poprawnie – systemem zarządzania (sterowania) środowiskiem9. Omawiany model systemu zarządzania ochroną środowiska zaprezentowano na rys. 1. Otoczenie systemu OBIEKT ZARZĄDZANIA. SYSTEM ZARZĄDZAJĄCY. System gospodarka. Wyjście. Wejście. System społeczeństwo. System środowisko. Rys. 1. Model systemu zarządzania ochroną środowiska Źródło: Zarządzanie…, s. 44.. Pomiędzy systemem zarządzającym (sterującym) a obiektem zarządzania (sterowania) zachodzą różnego rodzaju relacje i oddziaływania. Cały system jest elementem większej całości, w związku z tym jest powiązany również z otoczeniem. Zachodzi tutaj także sprzężenie zwrotne, tzn. otoczenie poprzez wejście oddziałuje na elementy systemu, system zaś poprzez wyjście oddziałuje na to otoczenie. Ważnym elementem łączącym wyodrębnione w systemie zarządzania środowiskiem podstawowe systemy jest przepływ materii, energii oraz informacji. Relacje zachodzące zarówno między systemami makrosystemu i pozostałymi jego jednostkami (podsystemami) składowymi niższych szczebli mogą przybierać   Zarządzanie…   B. Poskrobko, op. cit., s. 47.. 8 9.

(4) Urszula Wąsikiewicz-Rusnak. 128. różne formy i natężenie. Charakter tych oddziaływań – zapewniających funkcjonowanie całego systemu – zależy przede wszystkim od układu systemów w czasie i przestrzeni, a także od przepływu energii, materii i informacji. Niewątpliwie nadrzędnym celem organizacji i funkcjonowania systemu zarządzania ochroną środowiska jest realizacja założeń polityki kształtowania i ochrony środowiska, czyli doprowadzenie do osiągnięcia i utrzymania właściwego – zgodnego z założeniami równowagi ekologicznej – stanu środowiska naturalnego. 3. Budowa i funkcjonowanie sytemu zarządzania Pierwsza główna składowa ogólnego systemu zarządzania ochroną środowiska, czyli system zarządzający procesami gospodarowania środowiskiem, dzieli się na dwa podsystemy niższego rzędu, tzn. podsystem instytucji zarządzania oraz podsystem narzędzi zarządzania. Podsystem instytucji zarządzania zaprezentowano na rys. 2. SYSTEM ZARZĄDZAJĄCY Organy prawodawcze państwa. Samorządy terytorialne Jednostki kontroli. NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA. Centralne i terenowe organy administracji rządowej. OBIEKT ZARZĄDZANIA. Niezależne organizacje proekologiczne. Rys. 2. Podsystem instytucji zarządzania Źródło: Zarządzanie…, s. 65.. Instytucja w nauce o zarządzaniu może być rozumiana jako jednostka systemu zarządzającego – urząd organu decyzyjnego o charakterze publicznym, zajmujący się określonym zakresem spraw lub jako zespół norm prawnych dotyczących określonej dziedziny10. W podsystemie instytucji zarządzających procesami ochrony środowiska wyróżnia się kolejno: państwowe organy prawodawcze (Sejm, Senat, Prezydent i Rada Ministrów), centralne organy administracji rządowej (premier i ministro10.   Zarządzenie…, s. 65..

(5) Zarządzanie procesami ochrony środowiska.... 129. wie), organy administracji rządowej zlokalizowane w województwach (wojewoda oraz jednostki terenowe poszczególnych resortów), jednostki samorządu terytorialnego (wojewódzkie, powiatowe i gminne), jednostki gospodarcze (produkcyjne i usługowe) oraz pozarządowe organizacje ekologiczne. Instytucje systemu zarządzania można klasyfikować również z punktu widze­ nia głównej funkcji spełnianej w systemie zarządzania środowiskiem. Wyróżnia się11: 1) organy prawodawcze: – państwowe: Sejm, Senat, Prezydent oraz Rada Ministrów, – rządowe: minister środowiska i wojewoda, – samorządowe: sejmik wojewódzki, rada powiatu i rada gminy, zarząd województwa, starosta powiatu oraz prezydent, burmistrz lub wójt gminy; 2) instytucje wykonawcze: – minister środowiska wraz z podległym mu urzędem – Ministerstwem Środowiska oraz instytucjami doradczymi, podporządkowanymi i nadzorowanymi, – inni ministrowie zajmujący się wybranymi aspektami użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska oraz zarządzania nim, – wojewoda wraz z wydziałem ochrony środowiska urzędu wojewódzkiego, – zarząd województwa wraz z departamentem ochrony środowiska urzędu marszałkowskiego, – starosta wraz z właściwą komórką starostwa, – prezydent, burmistrz lub wójt wraz z właściwą komórką urzędu gminy, – wyspecjalizowane jednostki usługowe; 3) instytucje kontrolne: – Najwyższa Izba Kontroli, – Państwowa Inspekcja Sanitarna, – Inspekcja Ochrony Środowiska; 4) niezależne organizacje proekologiczne. Ważną rolę organizacyjną i nadzorczą nad przebiegiem procesów kształtowania i ochrony środowiska w Polsce odgrywa minister środowiska oraz kierowane przez niego Ministerstwo Środowiska. Minister środowiska w swojej bieżącej działalności korzysta z pomocy różnych organów doradczych oraz opiniodawczych. Pomoc doradczą świadczy pięć rad: Państwowa Rada Ochrony Środowiska, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Rada Geologiczna, Rada Leśnictwa oraz Krajowa Rada Ekozarządzania. Innymi instytucjami wspomagającymi ministra środowiska są następujące komisje: Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych, Komisja Dokumentacji Geologiczno-Inżynierskich, Komisja Opracowań Kartograficznych, Komisja Zaso  Ibidem, s. 68–69.. 11.

(6) Urszula Wąsikiewicz-Rusnak. 130. bów Kopalin, Komisja do spraw Organizmów Genetycznie Zmodyfikowanych i Komisja do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko. Minister środowiska nadzoruje działalność Głównego Inspektora Środowiska oraz prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Podlegają mu także jednostki badawczo-rozwojowe, parki narodowe, Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe” oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Na szczeblu województwa za wykonywanie polityki rządu w zakresie ochrony środowiska odpowiada wojewoda. Wojewoda nadzoruje pracę kierowników zespolonych służb, organów administracji niezespolonej, inspekcji oraz straży, a także organy samorządu terytorialnego w ramach zadań administracji rządowej. W każdym województwie funkcjonuje też administracja samorządowa zlokalizowana w urzędzie marszałkowskim, którego zwierzchnikiem jest marszałek województwa. Organem stanowiącym i kontrolnym samorządu województwa jest sejmik województwa, zaś funkcję wykonawczą sprawuje jego zarząd. W samorządzie powiatowym funkcję ustawodawczą i kontrolną sprawuje rada powiatu. Organami wykonawczymi są tutaj starosta sprawujący funkcję kierowniczą powiatowej administracji oraz zarząd. Na szczeblu gminy sprawami dotyczącymi bieżącego korzystania ze środowiska (nieregulowanymi przez odpowiednie ustawy) zajmuje się samorząd gminy. W Polsce funkcjonuje także kilkaset niezależnych organizacji ekologicznych, które różnią się pod względem organizacyjnym oraz sposobów działania. Do najbardziej znanych należą: Polski Klub Ekologiczny, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Liga Ochrony Przyrody.. NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA Regulacje ogólnoprawne Środki zarządzania. INSTYTUCJE ZARZĄDZAJĄCE. Polityka ekologiczna Programowanie i planowanie System finansowania Instrumenty zarządzania. Rys. 3. Podsystem narzędzi zarządzania Źródło: Zarządzanie…, s. 66.. OBIEKT ZARZĄDZANIA.

(7) Zarządzanie procesami ochrony środowiska.... 131. Drugą główną częścią składową systemu zarządzania środowiskiem w skali makro jest podsystem narzędzi zarządzania, na który składa się polityka ekologiczna państwa, planowanie i programowanie oraz finansowanie ochrony środowiska. Wymienione elementy określane są mianem środków zarządzania. Pozostałymi składowymi narzędzi zarządzania są regulacje ogólnoprawne i instrumenty zarządzania (normy sterujące). Nadzór nad prawidłowym wdrażaniem i stosowaniem narzędzi zarządzania sprawują instytucje zarządzające. Modelowe ujęcie podsystemu narzędzi zarządzania zaprezentowano na rys. 3. 4. Budowa i funkcjonowanie obiektu zarządzania Obiekt zarządzania, stanowiący drugą część omawianego ogólnego systemu zarządzania środowiskiem, określany jest jako część składowa rzeczywistości, która bezpośrednio lub pośrednio uczestniczy w procesach gospodarowania – musi obejmować wszystkie sfery, w których przebiegają procesy użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska, a więc społeczeństwo, gospodarkę i środowisko przyrodnicze12. Modelowe ujęcie tego systemu wraz z zachodzącymi w nim relacjami przedstawiono na rys. 4. Pomiędzy społeczeństwem, gospodarką i środowiskiem naturalnym istnieją bardzo silne powiązania i zależności przybierające charakter sprzężeń zwrotnych. Niezaprzeczalne jest, że bez środowiska nie byłoby ani ludzi, ani też ich działalności gospodarczej. To właśnie dzięki niemu człowiek może istnieć i zaspokajać swoje potrzeby bytowe. Społeczeństwo to ogół mieszkańców danego kraju lub jego wyróżnionego obszaru13. Składają się na nie zarówno jednostki, jak i różne grupy społeczne. Sposób, w jaki jednostki i społeczeństwa odnoszą się do środowiska naturalnego, zależy przede wszystkim od poziomu wiedzy z zakresu funkcjonowania środowiska. Wiedza ta kształtuje odpowiedni poziom świadomości proekologicznej, wpływając na mniej lub bardziej racjonalny stosunek do środowiska, którego immanentną częścią jest człowiek i jego działalność gospodarcza. Wiedza oraz bezpośredni dostęp do informacji poparty bieżącą obserwacją rzeczywistości kształtuje postawy względem środowiska. Ważną rolę odgrywają obowiązujące normy moralne i wartości kulturowe oraz poglądy ideologiczne, w tym także religijne, uznawane przez społeczeństwo. Istotny wpływ na stosunek do środowiska mają również poglądy polityczne, które są głoszone przez wpływowe ugrupowania polityczne. Środowisko naturalne stanowi najważniejszy, a zarazem najbardziej specyficzny system składowy obiektu zarządzania. Złożone jest z odpowiednich   Ibidem, s. 44.   Wielka encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 446.. 12 13.

(8) Urszula Wąsikiewicz-Rusnak. 132. poziomów organizacji przyrody, czyli poziomu genetycznego, gatunkowego, ekosystemowego, krajobrazowego i biogeograficznego. Oddziaływania systemu zarządzającego, a w szczególności instrumentów sterowania, skierowane są na zapobieganie antropogennym oddziaływaniom na środowisko lub ich stymulowanie na określonym poziomie organizacji natury. Podstawę takiego postępowania stanowi dążenie do przywrócenia i utrzymania zgodnej z porządkiem przyrody równowagi biologicznej. SYSTEM ZARZĄDZANIA GOSPODARKĄ. SYSTEM ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA. SYSTEM ZARZĄDZANIA SPOŁECZEŃSTWEM. Regulacje ogólnoprawne Polityka gospodarcza. Środki i instytucje zarządzania gospodarką Instrumenty zarządzania gospodarką. Polityka ekologiczna Środki i instytucje zarządzania środowiskiem Instrumenty zarządzania środowiskiem. Polityka społeczna. Środki i instytucje zarządzania społeczeństwem Instrumenty zarządzania społeczeństwem. OBIEKT ZARZĄDZANIA GOSPODARKA. ŚRODOWISKO. SPOŁECZEŃSTWO. Rys. 4. Relacje w makrosystemie społeczeństwo–gospodarka–środowisko Źródło: Zarządzanie…, s. 67.. Działalność gospodarcza człowieka odbywa się w środowisku naturalnym i kosztem tego środowiska i ukierunkowana jest na zaspokojenie jego różnych potrzeb. Nad porządkiem gospodarczego funkcjonowania społeczeństwa czuwa system ekonomiczny, który jest zbiorem powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego14. Głównymi sferami działalności gospodarczej prowadzącej do antropogennego oddziaływania na środowisko są:   Podano za: Polityka gospodarcza, red. B. Winiarski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. 14.

(9) Zarządzanie procesami ochrony środowiska.... 133. przemysł, gospodarka komunalna i urbanizacja, rolnictwo i ogrodnictwo, leśnictwo i łowiectwo, a także działalność turystyczna. Wśród czynników wewnątrzsystemowych decydujących o stopniu obciążenia środowiska w procesie jego użytkowania można wymienić: – niedostosowanie danego rodzaju działalności gospodarczej i jej zakresu do istniejących warunków przyrodniczych, – nieracjonalne pod względem przyrodniczym i gospodarczym użytkowanie zasobów i walorów środowiska, – stosowanie niedoskonałych pod względem ekologicznym technik i technologii produkcji, – wytwarzanie przez człowieka produktów, których używanie (stosowanie, eksploatacja) zagraża środowisku, – usuwanie do środowiska odpadów produkcyjnych i bytowych niepoddających się biologicznemu rozkładowi (obcych ekosystemom) lub w ilości znacznie przekraczającej pojemność asymilacyjną (zdolność utylizacyjną) środowiska15. W wyniku nadmiernego obciążenia środowiska i jego degradacji może nastąpić zwrotne jego oddziaływanie na gospodarkę. Zaistnienie takiej sytuacji prowadzi nieuchronnie do powstawania strat zarówno gospodarczych, jak i społecznych16. 5. Podsumowanie Funkcjonowanie systemu zarządzania procesami kształtowania i ochrony środowiska w polskiej gospodarce jest procesem skomplikowanym. Główne podsystemy składowe tego systemu to system zarządzający (sterujący) oraz obiekt zarządzania (sterowania). Zarówno pomiędzy tymi systemami, jak i ich składowymi zachodzi wiele zależności o charakterze przyczynowo-skutkowym. Niewątpliwie w organizacji i funkcjonowaniu całego systemu ważną rolę odgrywają instytucje nadzorujące proces zarządzania i czuwające nad jego prawidłową realizacją. Mają one do dyspozycji obszerny zestaw narzędzi, za pomocą których mogą oddziaływać na główne systemy składowe obiektu zarządzania – społe  Zarządzanie…, s. 56–57.   Por. A. Graczyk, Ekologiczne koszty zewnętrzne. Identyfikacja, szacowanie, internalizacja, Wydawnciwto Ekonomia i Środowisko, Białystok 2005; J. Famielec, Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 1999; A. Alberini et al., Does the Value of Statical lIfe Vary with Age and Health Status? Evidence from the Us and Canada, „Journal of Environmental Economics and Management” 2004, vol. 48; Externalities of Energy, vol. 2: Methodology, European Commision DG XII, Report nr EUR 16521 EN, Brussels 1997; A.M. Freeman, The Mesaurement of Environmental Resourced Values: Theory and Methods, 2nd ed., Resources for the Future, Washington D.C., 2003. 15 16.

(10) 134. Urszula Wąsikiewicz-Rusnak. czeństwo, gospodarkę i środowisko oraz na wzajemne relacje między nimi, które zachodzą w określonej przestrzeni i w określonym czasie. Do istotnych narzędzi stosowanych w polskim systemie zarządzania ochroną środowiska zalicza się: regulacje ogólnoprawne (krajowe, unijne i międzynarodowe), środki zarządzania (polityka, programowanie i planowanie, system finansowania) oraz instrumenty zarządzania omawianymi procesami. Racjonalnie stosowane narzędzia zarządzania w stosunku do składowych obiektu zarządzania zapewniają realizację podstawowego celu, jaki stoi przed całym systemem zarządzania – czyli osiągnięcie i utrzymanie właściwego z porządkiem natury i oczekiwaniami społeczeństwa pożądanego stanu środowiska naturalnego. Literatura Alberini A. et al., Does the Value of Statical lIfe Vary with Age and Health Status? Evidence from the Us and Canada, „Journal of Environmental Economics and Management” 2004, vol. 48. Bertalanffy L., Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania, PWN, Warszawa 1984. Biernacki H., Głód W., Refleksje nad istotą i treścią systemu zarządzania przedsiębiorstwa [w:] Doskonalenie systemów zarządzania w społeczeństwie informacyjnym, red. A. Stabryła, t. 1, AE w Krakowie, Kraków 2006. Externalities of Energy, vol. 2: Methodology, European Commision DG XII, Report nr EUR 16521 EN, Brussels 1997. Famielec J., Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 1999. Folmer H., Gabel L., Opschoor H., Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych, Wydawnictwo Krupski i S-ka, Warszawa 1996. Freeman A.M., The Mesaurement of Environmental Resourced Values: Theory and Methods, 2nd ed., Resources for the Future, Washington D.C., 2003. Graczyk A., Ekologiczne koszty zewnętrzne. Identyfikacja, szacowanie, internalizacja, Wydawnciwto Ekonomia i Środowisko, Białystok 2005. Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004. Polityka gospodarcza, red. B. Winiarski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Poskrobko B., Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 1998. Systems Thinking, red. G. Midgley, Sage Publications, London 2003. Ustawa z dnia 24 lutego 2006 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. nr 50, poz. 360 ze zm. Wielka encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Zarządzanie środowiskiem, red. B. Poskrobko, PWE, Warszawa 2007..

(11) Zarządzanie procesami ochrony środowiska.... 135. Managing Environmental Protection Processes on a Macro-economic Scale The author begins by defining the most important terms in the sphere of process and environmental management. She then goes on to discuss the most important components (and their mutal relationships) of an environmental management system on a macroeconomic scale. The last section examines the importance of processes realised within the framework of environmental management for social and economic growth as well as for the environment itself..

(12)

Cytaty

Powiązane dokumenty

Mimo wielu osiągnięć polskiego przemysłu, do których poza wyżej wymienionymi można zaliczyć: zdobycie przez polski eksport nowych zagranicznych rynków zbytu, uniezależnienie się

If, according to the monetary theory of money, the real interest rate is unaffected by tools of monetary policy in the long term, change in the nominal rate – in line with

W organizacji jaką jest szpital, podstawową rolę odgrywa jej zdolność do gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i odbioru informacji, które odnoszą się zarówno

Franciszek Salezy „przeszedł przez zwykłe fazy życia studenckiego, prak­ tykując cnoty, nie w sposób surowy i niemożliwy do naśladowania dla większości ludzi, ale właśnie

Jak wynika z przedstawionych tutaj faktów, część mieszkańców Chybia inte­ resuje się kinem Franciszka Dzidy i filmem w ogóle, jedni tylko biernie — jako

Ideał wolności, stanowiący według niego podstawową cechę wzoru osobowego, choćby wyrósł z jego szlachetnych intencji, wydaje się być daleki od żyda..

napięć pomiędzy rolą pana i rolą sługi, mistrza i wyrobnika, rolą tego, którego świat rozpoznaje i któremu daje brawo i rolą tego, który skazany jest na przebywanie

8 Również niekorzystnie nasz rynek wypada w rankingu Global Innovation Indeks, The Global Innovation Index 2012. Stronger Innovation Linkages for Global Growth, Insead,