Wspólnotowe zasady udzielania pomocy publicznej

Pełen tekst

(1)wC? 634. 2003. Ekonomicznoi w Krakowlo. Irena Pietrzyk Kat.dra. MI,dąnarod.wych Sło.ullk.w. ••• podarczych. W. zasady. pomocy publicmej l. Kontrowersie. wokół. pomocy publlcznel. Jednym z podstawowych elementów składowych europejskiej polityki konkurencji jest wspólnotowa kontrola pomocy państwa, stosowana ze względu na szkodliwe efekty pomocy publicznej dla wspólnego rynku. Pomoc ta mol.e uniemożliwiać najbardziej efektywną repartycję zasobów i stanowić zagroi.enie dla jedności rynku wewnętrznego, a przede wszystkim utrudniać swobodną konkurencję (co jest sprzeczne z art. 3 § d Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (WE) mającym na celu stworzenie systemu, w którym konkurencja na rynku wewnętrznym nie jest deformowana). W wielu wypadkach przyznawana pomoc zmniejsza ogólny dobrobyt oraz motywację przedsię biorstw do poprawy efektywności, ponieważ umożliwia przetrwanie przedsię biorstwom najmniej efektywnym kosztem firm dobrze prosperujących. Pomoc państwa może ponadto wpływać niekorzystnie na handel krajów członkow skich UE z krajami trzecimi i zachęcać te ostatnie do slosowania środków "odwetowych", które jeszcze bardziej zmniejszą efektywność'. Zasadniczo wskazuje się, że pomoc publiczna powoduje efekty negatywne, • • pomewaz: - modyfikuje alokację zasobów, prowadząc do nadprodukcji lub nadkonsumpcji subwencjonowanego dobra; może to dotyczyć także zniekształcania konkurencji na korzyść dużych przedsiębiorstw (łatwiej uzasadniających z uwagi na ich znaczenie polityczno-ekonomiczne - swoje zabiegi pomoc); - stanowi negację rynku jednolitego poprzez zniekształcanie konkurencji: pozwala wspieranym przedsiębiorstwom na zmniejszanie cen i (lub) na zwięk-. °. l. Commission des Communautes Europćenncs, Neuvieme rappor! sur les aides ci' Etat dans. [' Union Europ eenne, Bruxelles, Je 18 VII 200 l. s, 9..

(2) Ir('llu Pietr:.vk. szenie ud zia łu w rynku oraz na poprawienie ich sytuacji fi nansowej, stwarzaj'lc w ten sposób ewidentną przewagę konkurencyjn'l w stosunku do przedsię biorstw nie korzystających z po mocy (st'ld t eż w UE obow i'lzuje ca łkowit y zakaz pomocy dła eksportu wew nątrzwspółn ot owego); - pozostaje w sprzeczności z kryteriami konwerge ncj i, warunkujący mi człon kostwo w unii monetarnej, oraz groz i powiększen ie m deficytu i dlugu publicznego; - może prowadzić do eskalacji i "licytowania się" w zakresie pomocy (ze szkodą dla panstw najuboższych) w celu pr zyciąg ni ęcia inwestorów, co może podw ażać cel spójności spoleczno-gospodarczej i prowadzić do zwięk szenia dy sproporcji rozwoju w obrębie UE; - szkodzi relacjom UE z jej partnerami handlowymi (np. spory WE z USA w zakresie pomocy dla Airbusa i Boeinga) . Niekiedy jednak pomoc publiczna znajduje uzasad nienie w istnieniu tzw. slabości rynku . Za szczególnie uzasadnione przypadki ud zielan ia pomocy publicznej uznaje s ię syt uacje, w których powoduje ona powstanie pozytywnych lub redukuje negatyw ne efekty zewnętrzne . W pierwszy m wy padku przyznana pomoc pozwa la na uzyskanie zbiorowych k orzyśc i przewyższając yc h korzyść bezpośred niego beneficjanta (np . w wypadku B+R o ra z d yfu zj i ich rezultatów), w drugim - koszt zbiorowy jakiej ś dzialalności jest większy ni ż koszt dla danego pojedynczego podm iotu (np. pomoc dla przeds iębiorstwa w zakresie ochrony ś rodowiska poprawia sy tuację ca lej zb i orowości poprzez redukowanie szkodliwych efektów). Powszec hnie uznaje się także, że pomoc publiczna pozwala na ujmowanie zjawisk gospodarczych w dluższej perspektywie (niż um oż liwia to rynek). np. w wypadku rozwoj u przemysiu lub projektów, kt óryc h rentowność możliwa jest do osi'lgnięcia dopiero w średnim lub dlu ższy m ok resie (np. w wypadku malo atrakcyjnych dla rynków finansowych MŚP lub projektów o dużej skali jak Airbu s czy TGY, które nie zostalyby zrealizowane bez pomocy publicznej). Ogólnie chodzi w tym wypadku o projekty, przy których trzeba pokonać awersję rynku do ryzyka lub które z mierzają do promowania d z ialalno śc i nis korentownych lub wręcz deficytowych (np . niektóryc h przeds ięw z ięć kulturaln yc h) . I wreszcie pomoc uzasadniona jest w odniesieniu do rea li zacj i postawion yc h sobie przez W s pó ln otę celów, które d z ięki ud zielanemu wsparciu o s iągane mogą być w sposób bardziej zadowalaj'lcy (np. europejska polityka s p ójnośc i społeczno- gospodarczej). Zasadniczym celem pomocy publicznej jest zatem korygowanie "defektów" rynku w różnych sektorach gospodarki, wspierani e ce lów po lityk krajowych, regionalnych lub wspólnotowych oraz redukowanie potencjalnych kosztów spolecznych gl ębo kich przekształceIi sektorowych' . 1 /bidem. s. 15 ..

(3) WSpó/l1otmve zasady udzielania pomocy publicz.fl(~i. Zdaniem]. Delorsa "model europejski" wykracza poza wspólny rynek łącząc współzawodnictwo, które stymuluje, współpracę, która wzmacnia i solidarność, która jednoczy. "Modelowi europejskiemu" bliska jest koncepcja społecznej gospodarki rynkowej i dlatego we wspólnotowej polityce konkurencji wobec pomocy publicznej uwzględnia się argumenty uzasadniające jej stosowanie i uznaje wiele wyjątków od glównej zasady zakazu przyznawania pomocy publicznej. Komisja może w sposób stały proponować pa'lstwom członkowskim środki zmierzające do dostosowania istniej'lcej pomocy do wymogów rozwoju i funkcjonowania wspólnego rynku. Wspólnotowa polityka konkurencji w odniesieniu do pomocy publicznej opiera się na kilku generalnych zasadach, a mianowicie': - zasadzie przejrzystości, z którą związany jest obowiązek przestrzegania specjalnych procedur zgłaszania pomocy oraz informowania Komisji Europejskiej o jej realizacji, - zasadzie proporcjonalności oznaczającej, że zakres pomocy musi pozostawać w relacji do skali problemu i nie może przekraczać ustalonych górnych pułapów dla określonych dziedzin, - zasadzie spójności społeczno-gospodarczej znajdującej wyraz w solidarnym wysiłku zarówno na rzecz regionów, jak i grup ludności najbardziej "upośledzonych",. - zasadzie skuteczności oznaczającej, że brak efektów przyznawanej pomocy musi prowadzić do jej zaniechania (przykładem może być podwojenie strat publicznych stoczni w Hiszpanii mimo udzielanej im pomocy), - zasadzie niezbędnego minimum, tzn. wsparcia ograniczonego tylko do realizacji określonego celu (a nie np. do rozwoju ekspansji produkcyjnej).. 2. Wspólnotowa deflnlcla pomocy (pomocy publiczne!). państwa. Dość długo. nie istniała precyzyjna wspólnotowa definicja pomocy państwa, ponieważ nie podano jej ani w Traktacie Rzymskim, ani w pierwszym raporcie poświęconym polityce konkurencji, opublikowany przez Komisję Europejską w 1972 r.' W wypadku zapisów traktatowych można było wskazać jedynie na dwa artykuły, które dotychczas określają podstawy polityki wspólnotowej w odniesieniu do pomocy publicznej, a mianowicie art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dawne art. 92 i 93 Traktatu Rzymskiego). W pierwszym z tych artykułów stwierdza się, że pomoc państwa jest w zasadzie .ł. A. Sopoćko. Pomoc pari . . twa w regulacjach Unii Europejskiej, Warszawa 1998, maszynopis powielony, s. 2 . .. Od tamtej chwili Komisja sporządza comeł.ne raporty z polityki i konkurencji, publikowane z datą o rok póżnicjsz4 w stosunku do okresu sprawozdawczego. którego dotyczą..

(4) Irena Pietr;,yk. nie do pogodzenia ze wspólnym rynkiem i wymienia się nieliczne derogacje od generalnej zasady tego zakazu, w drugim upoważnia się Komisję Europejską do kontroli pomocy oraz zobowiązuje państwa członkowskie do wcześniejszego informowania Komisji o każdym zamiarze jej przyznania (tzw. obowiązek notyfikacyjny). Stosownie do art. 87 § I niezgodna jest z regułami wspólnego rynku - w zakresie, w jakim narusza wymianę między państwami członkowskimi - "wszelka pomoc udzielana przez patlstwo lub ze źródeł państwowych, bez względu na formę, która przez uprzywilejowanie niektórych przedsiębiorstw lub niektórych gałęzi produkcji zakłóca konkurencję lub grozi jej zaklóceniem"'. Dopiero niedawno, ponieważ w dwudziestym szóstym raporcie o polityce konkurencji z 1997 r., Komisja podała precyzyjn'l definicję pomocy w rozumieniu art. 87 § I Traktatu" wymieniając 4 kryteria, które muszą być spełnione łącznie, aby pomoc publiczna podlegała regulacjom wspólnotowej polityki konkurencji. Stosownie do tych kryteriów pomoc pmlstwa: - polega na transferze środków z zasobów publicznych (tzn. z budżetu pań stwa, budżetów samorządowych, banków i fundacji publicznych, organizacji semi-publicznych itp.), który nie musi mieć charakteru bezpośredniego, lecz może odbywać się także za pośrednictwem organizacji pośredniczącej, wyznaczonej przez władzę publiczną, - stanowi dla beneficjanta korzyść finansową, - ma charakter selektywny, co oznacza przyznanie korzyści tylko niektórym przedsiębiorstwom,. - wpływa na konkurencję i wymianę między państwami członkowskimi (nawet, jeśli dotyczy to organizacji nie mających celów lukratywnych). Innymi słowy, aby można było mówić o pomocy w rozumieniu art. 87 I (czyli niezgodnej z zasadami wspólnego rynku) musi wystąpić interwencja władzy publicznej (centralnej, samorządowej lub innej należącej do władz publicznych), zwi'lzana z transferem zasobów publicznych lub z zaniechaniem pewnych potrąceń (np. ulgi podatkowe, zwolnienie od składek na ubezpiecze-. *. .~. A. Przyborowska-Klimczak. E. Skrzydło-Tcfclska, DokulIlt'llty Wspóll10t EUroPl'jskich, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze \ Lublin 1994, s. 92. (, Commission Europecllnc, XXVI Rappor! slIr la politiq/H' de COI1CU/TCIl("(', Otliel" des publ ications officiclles des Communautćs Europecnncs, Luxcmbourg 1997. s. 8S-X6. Definicja ta uzupełniona została w następnym XXVII raporcie dotycz'lcym polityki konkurencji. Pierwsze rozporządzenie. aplikacyjne Rady dotycz;:)CC pomocy palbtwa przyjo;tc zostało w 1990 L, li formalna i przejrzysta procedura kontroli pomocy w państwach członkowskich zmaala sprecyzowana rozporządzeniem. Rady nr 65911999, które wzmocniło i uczyniło bardziej skuleczB:) konlrolt; Sinawo· waną przez Komisjt; (wcześniej kOlllrola la opierala sit; na licznych rozproszonych komunikatach i orzeczeniach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości). Na mocy lego ostatniego rozporz:)dl.cnia przedstawiciele Komisji Europejskiej uzyskali lakż.e Illoźliwośc dokonywaniu kontroli "na miejscu" w pomieszczeniach bezpośredniego beneficjanta pomot:y, lecz jedynie w wypadku powainych podejrzeń naruszenia obowi'lzujących przepisów..

(5) /11" .. ;'lI.wuly ud:.ie/ania pO/nocy. nia społeczne. wypłata odszk odowań przez państwo dla zwalnianych pracowników przedsi ę bi o rstwa i inne ). implikuj:lca .. stratę finan sow:!" dla budżelll publ icznego w postaci dodatko wyc h obci:l i.cri p,"istwa i (lub) zmniej szenia jego dochodów . Ce lem tej pomocy jest poprawienie sytuacj i konkurencyj nej beneficjanta i przyznanie k orzyści tyl ko wyoranym przedsięb iorstwom ' . Pomoc pań s twa (pomoc publiczną) należy zatem odróżnić od środ ków natury ogólnej . nic majqcych c harakteru dyskrecjonalnego. automatycznego i dyskryminującego (przykładowo : należy od różnić ogó lll~ o bni żkę podatków placo nyc h przez wszystkie przed s iębiorstwa od obniżki przyznanej tylko niektórym przed siębi orstwom lub rodzajom przemysłu czy t eż pod miotom zlokalizowanym w pewnych regionach). Przyznawana pomoc publiczna może przyj mować bardzo rÓŻnorodne formy i dzie lona jest ogólnie na 3 rodzaje": - pomoc pozytyw na . któ rej najbard ziej typow y przy kład stanll\vi:l bezpośrednie subwencje dla przedsiębiorstw. lecz do której zalicza się tak l.c subwe ncje pośredni e (np. wprowadzenie opiat parafiskalnych. z których dochody s łu żą subwencjonowaniu produkcji kraj owej), pożyc zki stanowi'lee udziały w kapitale pr zeds iębiorstwa . zaliczk i zwrotne w wypadku sukcesu. ud zielanie gwarancji , udział y państ w a w przedsiębiorstwac h publicznych itp .; - pomoc negatywna, po legając a na św iadomym zrezygnowaniu z niektórych dochodów publicznych,jak np. zwolnie nia z podatkó w i opłat parafiskalnych. redukcja obciążeń socja lnych. zwolnienie z uiszaania opłat karn yc h. anulowanie zadłużenia wobec palistwa . re zygnacja z odsetek kapitał owyc h . bonifikata oprocentowania itp .; - pomoc w nalllrze: nieodpłatna cesja budynków i teren ów lub ich ods tępo wanie po cenach preferencyjnych. niższe 00 rynkowych ceny usług lub produk tów dostarc zanych przez jednostki publiczne (np. preferencyj ne ceny ene rgi i elektrycznej) i inne . W odniesieniu do pomocy ukierunkowanej regionaln ie polityka konkurencji opiera się na takich zasadach. jak":. W niektórych sytuacjach oce na przyznany<.' h knrzyśc i 11107.Cby' tłość trudna . np . w wypadku sp r zL~daży terenu publicznego prl.edsi,biorstwu (problem Leny rynk{)wcj ) lub przyznania gwa rancji 1. państwowych. (efekt mobilizuj'ICY wki ej gwarancji), M J.. M , Commun ic r, Le dmi, C(IIWll11IUWIairt' d(, .... (/id('.~· d'Ew,. 1..0 .1).1 ., Paris :!OOO , s. 12- 11. 'J Zasady le w~it~dy wym ienione w komunikilcie Komisj i z 198łi r. (J(X: E C 2 12 du 12 !lOlit I I)X~). <I nast.;pnic u z upełn io ne nowym i rcgula<."jami . z któryt:h obecnie ohowi:llIIj;lcc ukaz'll)' s i~ w lilIach 1998-1999 (JOCE C 74 du 10 mars 1998). uzupełn io ne komunikatem K()mi~.i i dOI)'cl.<lcy m polityki regionalnej i polityki konkurencji OOCE C lXI du 26 mars IlJ9!o\) oraz tekstem lIk1'CŚLlj;j cym nowe pułap y pomocy dla krajów n łonkowski c ll (JOCE C 16 du 21 janvier 19(9 ). Zoh. taki.c: W. Szpringc r, R Ó\\' II(J.~(: kO/lk 1/ re /l cji II' ~(J.\"Jl(lda rec' "Y/lkowej. As/)ek Iy i /lS()'!lłl:/O/lllh/c ', El i psa. Warszawa 1996, s. 146: J.M. Comrnunicr, ol'. ci! .. s. ~6 - ~& ..

(6) Irel/o. określanie. gómego pulapu pomocy dozwolonej, zróżnicowanego stosownie do sporz~dzanej przez Komisję mapy obszarc,w uprawnionych do jej otrzymy-. •. wanta,. - uwzględnianie specyfiki regionów wspomaganych, - ocena sektorowych reperkusji krajowych systemów pomocy publicznej, • • • • - przeJrzystosc systemow pomocy, - kontrola pomocy przez instytucje wspólnotowe. Pomoc powinna być przeliczona na ekwiwalent subwencji nelto . aby można bylo porównać inten syw no ść wsparcia oferowanego przez ró żne pań s twa czlonkowskie''' . Do Kom isj i należy stwierdzenie, czy mamy do czynienia z pomocą w sensie art. 87 § I i w razie w~tpliwo śc i każde paJistwo czlonkowskie obowiązane jest do notyfikacji swego zamierzenia lub przynajmniej do zapytania Komisji o formalny obowiązek notyfikacyjny. Ponieważ naruszeni e warunków konkurencji nic musi konieczn ie oznaczać naru szenia wymiany międ zy pań stwami czlonkowskimi, dwa przy padki nie podlegają polityce wspólnotowej (czyli art . 87 § I): - pomoc przyznawana przedsiębiorstwom produkującym wylącznie na rynek lokalny, - pomoc w niewielkiej wysokości, czyli za mala, aby miala znaczący wpływ na wymianę objęta tzw. klauzulą de mil/imis". Klauzula de mil/iII/i.\' okreś la górny pulap pomocy, poniżej którego nie ma zastosowania art. 87 § I uznajtlcy pomoc za niezgodną ze wspólnym rynkiem . Stosownie do łaciń skiego powiedzenia de minim;.\' nml CliraI prac/or (sędz ia/prawo nie zajmuje się drobiazgami) o piera się ona na za łożeniu, że w większości wypadków tzw. pomoc bagatelna nie ma istotnego wpływu na konkurencję i wymianę między państwami członkowskimi. Jako kryterium pomocy objętej klauzulą ustalono maksymalną jej wysokość na poziomie !OO tys. euro (w przeliczeniu na ESN) w okresie 3 lat. Kwota ta dotyczy wszystkich form pomocy przyznanej z tego tytułu (de mil/imi.\') z rÓŻnych źróde l (np. przez władze centralne, terytorialne lub inne) danemu beneficjantowi i nie wyklucza m oż liwości skorzystania przez niego z innych rodzajów wsparcia akceptowanego przez Komisję . Z klauzuli de mil/imi.\' wyłączona została po moc eksportowa (tzn. związana z rozmiarami eksportu, funkcjonowaniem sieci dystrybucji i bieżącymi wydatkami działalności eksportowej) oraz sektory objęte Traktatem. lU Wszystkie formy pomocy prlyzllawanc danemu beneficjantowi l H)żnyc h źródeł prlcJ icwnc mogą być na tzw. ekwiwalent subwencji brutto (ESB) lub ekwiwalent subwencji nclto (ESN). Ten ostatni oznacza pomoc pomniejszoną o podatek plm;ony przez beneficjanta. Ponieważ między krajami cz łonkowskimi wy stępuje z różn icowanie stóp podatkowych. zazwyczaj stosllje się ESN. 11 Klauzula ta ustanowi ona została na podstawie komunikatu Komisji dotYCZ;lccgo pomocy de minim;s (lOCE 6 III 1996) . Zob. także: C. Rouam , Le ('"olllrók des (licies d'Eto! (I/.{X C'lItreprises da".\" l'Un;(N/ Europee'l1Ic, Economic a, Paris 199H ..

(7) --'------'-----. , ud:Jelllllia. Paryskim (który powołał do życia Europejski! Współnoto; Węgła i Stałi EWWiS), a także przemy s ł stoczniowy, tran sport , rolnictwo i rybolówstwo " . W Traktacie wymieniono ponadto dwie kategorie pomocy dozwolonej (dwa rodzaje wyjątków): - pomoc w pełni zgodni! z zasadami wspólnego rynku (art . 87 2). - pomoc. która może być do pogodzenia ze wspólnym rynkiem (an. 87 Do pierwszej kategorii w Traktacie zaliczono pomoc : - maj,!cą charakter socjalny, przyznawaną indywidualnym kon sumentom (jeśli nie dyskryminuje ona miejsca pochodzenia produktów). - przyznawaną w wypadku klęsk żywiołowych luh innych nadzwyczajnych wydarzeń (jest to pomoc kompensująca i przywracająca wcześniejszą sytuację. *. *).. konkurencyjną),. - "imiennie" wymieniolll). stanowiąc,! tzw . derogację historyczn,). zwi'lzaną z podziałem Niemiec po drugiej wojnie światowej. przewidzianą dla niektórych regionów RFN. " upoś ledzonych" z powodu tego podzialu (chodzi lo w tym wypadku o strefę granicząci) z b . NRD oraz o b . Berlin Zachodni). Druga kategoria wyj'ltków obejmuje pomoc : - przeznaczoną na wspomaganie rozwoju regionów charakteryzuj,)cych się anormalnie niskim poziomem życia lub dotkniętych dużym hezrobociem (art. 87 ~3pktl).. - sprzyjającą realizacji wai.nego projektu [) znaczeniu europejskim (w prak tyce mającą zastosowanie do projektów transnarodowych . zwlaszcza w dziedzinie B+R. art. 87 3 pkt b), - ulatwiającą rozwój niektórych rodzajów działalności lub niektórych. *. regi onów, o ile nic zmienia ona warunków wymiany w sensie sprzecznym ze wspólnym interesem (w praktyce wyjątek ten znajduje najczęściej zastosowanie i dotyczy tzw. pomocy horyzontalnej, niektórych rodzajów pomocy sektorowej lub częśc i pomocy ukierunkowanej regionalnie - art. 87 § 3 pkt e). - przeznacza"" na promocję kultury i zachowanie dziedzictwa (wprowadzoną na podstawie Traktatu z Maastricht, a wcześniej objęt" dcrogacj,) art. 87 § 3 pkt e), obecnie wyodrębnioną jako art. 87 § 3 pkt d. 12. 12 XII 2000 r. Komisja Europejska przyjela 3 rozporzi,llzcnia mające stanowić nowy etap w procesie modernizacji kontroli putlstwa (weszły one w życic 2 lutego 2001 r. i b~d .) obowiązy wać do kOJica 2006 1".). Dotyczą one stosowania art. 87 i H8 kolejno do pOlmx:y przyznawanej MSP, na cele kształcenia oraz zasady dl' millimis. W ostatnim wypaLIku chodzi o zapewnicnle kontroli nad różnymi rodzajami wsparcia w ramach klauzuli de minim;.\' . olrzyrnywanymi przez jednego beneficjanta z rÓŻnych ż ródcł . Nowe rozporz:ld1.cnie prLcwidujc konict:znosć informowani;1 beneficjanta o nxlzaju przyznanej mu pomocy (de min;m;s) i wprowadza ohowi:l/..ck informowania prze/. niego właściwego organu adminislral::yjncgo o wszystkich kwotac.:h utrz}'lmll1ych w ci'lgu osl.llnieh 3 lat w charakterze pomocy dl' minim;,\'. Jako alternatywne rozwi:lzanie w rozpol7.'Jdzcniu zaproponowano stworze nie centralnego rejcstru wszystkich kwot pOnlOl:y uzyskiwanej w ranlm:1l tej klauzuli (Rcglemclll no 69/2(XIl du 12 janvicr 2001, JOCE L 10/.10 lIu 13 I 20(1). A. Sinllacvc. Les "rem/he,I' I!xemptioIJJ par caltfl!.orit' t'lI f/Talil>re d'(/id/.' ,~ d'Etlll . .,Compctitiol1 Poli cy Newsietter" 200t. nr l. s. 22 ..

(8) I ff!llll. przez Komisję E uropejską i zatwierdzoną przez Rad ę większością glosów jako pozostają c" w zgodzie ze wspólnym rynkiem (an . 87 § 3 pkt e - w praktyce stosowaną w odniesieniu do przemysIu stoczniowego i sektora rolnego). -. inną , zaproponowaną. 3. Procedura notyfikacji pomocy Notyfikacja przewidziana jest wart. 88 § 3 Traktatu i oznacza obowi'lzek uprzedniego poinformowania Komisji o kai.dej nowej propozycji ustanowienia pomocy lub modyfikacj i pomocy ju ż istniejącej. Chodzi w tym wypadku o info rmację dotyczącą pomocy w stadium projektu. poniewa ż każda pomoc przyznana bez notyfikacji i bez wcze ś niej szego zatwierdzenia przez Komisję uwai.ana jest za niclega lną . W razie braku notyfikacj i pomoc oceniona przez Komi sję jako niezgodna ze wspólnym rynkiem podlega zwrotowi (z wyjątkiem pomocy odpowiadającej klauzuli de minimi.\· oraz dotyczącej transportu kolej owego . który zwolniony jest z obowi'IZku notyfikacyjnego )". Obowiązek uprzedniej notyfikacji pomocy oznacza. że kontrola wspólnotowa ma charakter bard ziej prewencyjny ni ż represyjny i opiera się na systemie zezwo leń ex allte. Prewencyjny charakter kontroli wspólnotowej przejawia się w tym. że państwa ant ycypują reakcje Ko mi sji w dwojaki sposób : - not yfikuj"c projekty o pracowane zgodnie z wymogami wspólnotowymi. - wycofując coroc znie pcwn'lliczbę swoich propozycji po u świadomieniu sobie ich w"tpliwej zgodno ści ze wspólnym rynkiem. Obowi'lzek notyfikacji spoczywa na wladzac h centralnych. które wykorzyslllją w tym celu opracowane przez Komisję wzory formularzy notyfikacyjnych i po ich wypełnieniu przekazuj" je do Generalnego Sekretariatu Komisji za pośrednictwem COREPER (Comite des Represelltallts Permal1ellts). czyli stałego przedstawicielstwa danego państwa przy Wspólnotach. Je śli przekazane informacje są niekompletne. Komisja żąda ich uzupelnienia w terminie I S-dniowym. a pań stwa cz ł onkow s kie zobowiązane są do udziele nia wymaganych. dodatkowych informacji w ciągu 20 dni. Od czasu uzyskania pelnej informacji Komisja zobowiązana jest podjąć decyzję i udzielić odpowiedzi w ciągu 2 mies ięcy . Decyzja Komisji może przybrać formę:. - braku zastrzeżeń. oznaczaj"cego wyrażenie zgody na przyznanie (modyfikację) pomocy. - podjęcia procedury przewidzianej art. 88 § 2. oznaczającej wszczęcie formalnego dochodzenia .. 1.\. Commission de s Communautcs. Europćcnnc s, Nt'ul';/lml' rapporl ..... s. 14 ..

(9) zasady udz.ielllllill pomoc)'. W drugim wypadku Komisja publikuje opis pomocy w Dzienniku Urzędo wym Wspólnot Europejskich (DUWE) i zaprasza zainteresowane strony do przedstawienia swoich uwag. Na tej podstawie podejmuje ostateczn~ decyzję: pozytywną, negatywną bądź obwarowaną pewnymi warunkami. od której spdnienia uzależnia możliwość przyznania pomocy. Okres procedury "dochodzeniowej" może trwać 1,5 roku (18 miesięcy). Zgodnie z art. 173 Traktatu (dawny art. 130P) od decyzji Komisji możliwe jest odwolanie najpierw do Sądu I Instancji, a następnie do Europejskiego Trybunalu w Luksemburgu. Obowiązkowi notyfikacji nie podlega pomoc objęta klauzulą de mil/imi" (ponieważ nie stanowi ona pomocy w rozumieniu art. 87 § I). a także od niedawna część pomocy przyznawanej MŚP oraz wspierającej kształcenie. W grudniu 2000 r. Komisja przyjęła bowiem wspomniane wyżej trzy nowe rozporządzenia, z których dwa zwalniają wymienione dziedziny z obowiązku notyfikacji (jednak tylko do określonego pułapu pomocy. powyżej którego notyfikacja jest nadal obowiązkowa) i zastępują w ich wypadku kontrolę ex allle kontrolą l'X po,,/. W rozporządzeniach tych zdefiniowano dokladnie kryteria gwarantujące kompatybilność pomocy ze wspólnym rynkiem i obecnie obowiązek kontroli ich przestrzegania spoczywa na administracji pailstw członkowskich". W ten sposób do wspólnotowej polityki konkurencji wprowadzone zostaly elementy decentralizacji uprawnień kontrolnych na rzecz organów narodowych. upraszczaj'lce procedurę przyznawania pomocy. Rozwiązania takie, które w przyszlości mogą być rozszerzane na nowe dziedziny. posiadają niewątpliwe zalety zarówno dla Komisji, jak i krajów czlonkowskich. a przede wszystkim dla MŚP. Zalety te związane są z uproszczeniem, skróceniem czasu trwania i zmniejszeniem kosztów procedur administracyjnych. Dzięki temu służby Komisji mogą skoncentrować się na istotniejszych przypadkach dotyczących przyznawania pomocy większych rozmiarów . Wprowadzona innowacja nic oznacza jednak w żaden sposób . ,rozluźnienia" kontroli ze strony Komisji, ponieważ państwa czlonkowskie muszą przekazywać jej informacje dotyczące przyznanej pomocy (publikowane następnie w Dzienniku Urzędowym Wspólnot) oraz - przynajmniej raz w roku - sprawozdanie z realizacji wsparcia. Ponadto odnośne organy krajowe zobowiązane są do sporządzania szczegółowej dokumentacji dotyczącej pomocy zwolnionej z obowiązku notyfikacji, która to dokumentacja powinna być przechowywana przez 10 lat (z uwagi na fakt, że w rozporządzeniu "proceduralnym" z 1999 r. przewidziano taki okres dla możliwości żądania przez Komisję zwrotu pomocy nie respektującej obowiązujących kryteriów). I wreszcie nowe rozwiązanie JOCE L 10/20 et 10/33 dl! 13 janvier 2001. Jui. w c ześniej. ponieważ w 1998 r., władze państw członkowskich uzyskały uprawnienia kontrolne w odniesieniu do niektórych rodzajów pomocy horyzontalnej na mocy rozporz;:)dzenia Komisji nr 994/98 z 7 maja 1998 r. (JOCE L 142 14. du 14 mai t998)..

(10) Ireno Piclr:.yk zwiększa możliwo,". wnoszenia skargi (przez "poszkodowane" przedsiębior stwa konkurujące) dzięki sposobności odwolywania się do organów krajowych (a nie tylko wspólnotowych),. 4. Nalwa:l:nlelsze derogacie od zakazu przyznawanIa pomocy Ogólnie wszystkie rodzaje pomocy dozwolonej w ramach wspólnego rynku li wewnętrznego można podzielić na takie trzy ktttcgorie.jak : - pomoc ukierunkowana regionalnie. przt!znaczona na wsparcie rozwoju niektórych regionów, - pOl1lOC horyzontalna ( międzysektorowa), przeznaczona na roz wiązanie niektórych problemów (niezależnie od sektora /dzialu gospodarki narodowej lub regionu) , do której zalicza s ię pomoc dla malych i ś rednich przed s iębiorstw (MŚP), d z ialalnośc i badawczo-rozwojowej (B+R), ochrony , rodowi sb, podtrzy mania lub restrukturyzacji przed s iębi ors tw przeżywających trudności, zatrudnienia, kształcenia oraz dla przedsiębiorstw w tzw, trudnyc h dzielnicach miast, - pomoc sektorowa z podzialem na tzw, sekt ory wrażliwe (dotknięte szczególnymi trudnościami), do których zalicza się: przemysi węglowy i hutnictwo, przemysi wlókien sztucznych, samochodowy i stoczniowy; rolnictwo , rybolówstwo i uprawy wodne; transpon , PO/llOC ukierunkowana regionalnie , Celem tcj pomocy jest promowanie rozwoju regionów "upośledzonych " (de!avori""ie.l') poprzez wspieranie podejmowanych w nich inwestycji przedsiębiorstw"'lub - w wyjątkowych wypadkach - wspierania funkcjonowania przedsiębiorstw " w tych regionach , W wypadku tej kategorii pomocy czyni się rozróżnienie międ zy regionami objętymi: - art. 87 § ] pkt a, w których poziom życia jest szczególnie ni ski lub w których istnieje duże bezrobocie; chodzi w tym wypadku o regiony wyodrębniane na poziomie NUTS II (europejskiej nomenklatury terytorialnych jednostek I~. Comm ission EuropCcnnc. R!;gll'.'; COll1mwl(wrain's applicahll's (lUX (Iides li 'Ew (. Vadenll.'cum. Luxcmbourg 2000, s. 7-9 .. Pomoc dla podejmowanych inwe stycj i obliCl.3n3 jest w procentach wanosd inwestycji lub w pr(){;cnlach kosztów utworzonych miejsc prat: y. Przepisy okn;ś l ajq precyzyjnie zan')wnu rod/aj II.. inwcslyc.:j i lllog:lcych uzyskac wsparc ie. jak i sposóh oblicza nia kosztu jednego miejsca pracy.. Pomoc na funkcjonowanie ma mi celu zmniejszenie bicż;jcy('h wydatków przedsic;bior~ siwa (tilkich jak kosi'.ty pr:u.:y. koszty transporlu . lli1jOlu lokali itp.) i przyzlw willw jest jedynie regionom, w których poziom życia jest szczególnie niski lub w kt óry ch występuje duj.e bezrobocie. Obwarowana zostala ona jednak kilkol11a warunkami, a mianow ic ie : musi hyt· uzasadniona z punktu widzenia wsparcia dla rozwoju regionalnego. jej poziom kształtować się musi proporcjonalnie do rangi niedostatków. które ma likwidować oraz musi być degresywna i ograniczona w czasie . 17.

(11) Wspólnotowe :.asady lld: ielania pomocy ptlhlic::.Ill~i. statystyczn yc h), w któ ryc h PKB na I mie s zkań c a ks ztaltuje s i ę p oni żej 75 % średni ej wspólnotowej i które objęte są wspólnotow:1 po lityk'l reg ionalną , - art. 87 § 3 pkt c, do których zalicza s ię tzw. reg ion y problemowe , wyodrębnione na podstawie krajowych kryteriów, proponowanych przez ka żde pań stwo czlonkowskie w odniesieniu do wlasnego terytorium . Tabela l. Dopus zczaln y poziom pomoc y ukierunkow ~lI1 cj regionaln ie (w O/n kOSZlU inwesty cji lub pł ac na stworzonydl stanowi skach pracy). -. DUlC' przcdsit;biorstwa. Regiony. *. Objete art. g7, l pkt a: - PKS na I mieszkaTic a JXm i żej 60% srcd nicj wspólnotowej - PKB na I micszkalka pow yź.cj 60% średniej wspb lnotowcj Objęte. ullra~ryfcryjnc(. ESN. ESN. 50. n.::~iony. regIOny. slaho zaludnione. I.. wyl:)aenicm tran!ipOl1u. ESN. ESB. 65. 50. +15. 40. 50. 40. + 15. 20. 30. +10. lUb. 20. 30 20. +. art . 87, 3 pkt c:. - normalne -. *. •. regIOny normalne. MS!'". pro s perującc a. +10. a regi ony, w których sto pa be zroboc ia jest ni ższa , a PKS na l m iesz kań t:u wyj,SZY nd srcdn iej wspólnotowej: b 20% w wypadku reg ionów objt;tych urt . R7 pkt c, s'jsiadu.i'jt:yc h z regionami obj ętymi art . 87 ~ 3 pk t a: c zu lic za siC; do nich departament y zamorskie Frum;ji (Gujanc;. Gwadelupę, M a rtynikę i Rcunion) , hiszpaJlskie Wyspy Karaibskie; Ofa z portu gal skie Az ory i Mndcrc;: d maksymalny pozio m po mocy dla MŚP zlokalizowanych w strefach (C) wynos i )0% ESN i 75% w strefach (a) Źródło : Commissioll Europccnne, Re~/es commwwu{aires .. . . s. 16.. *:\. Równoc ze ś nie uwzględnia się. podzial na tzw. regi ony .. no rmalne", ultrapcryferyjne i slabo zaludnione, w przekroju których wy s tępuje zróżnicowanie dopuszczalnego . górnego pulapu pomocy. Poziom dOpUsl.czalnej pomocy zróż nicowany jest dodatkowo w przekroju dużych przed s iębi orstw oraz MSP, dla których z reguly jest on wyż szy (tabela I )". Podany w tabeli I górny poziom pomocy dotyczy lącznego wsparcia z różnych źródel (centralnych, regionalnych . lokalnych), lecz nie wyklucza jego kumulowania z pomocą przyznawami z innych tytulów (np. sektorową czy B+R). W drugim wypadku dopuszczalny jest pulap wy ższ y (dla danego kumulowanego rodzaju pomocy), korzystniejszy dla beneficjanta . Pomoc ukierunkowana regionalnie obwarowana jest Regulucjc d oty cz ące pomocy publicznej w regionach objęty c h art. 87 § 3a zawarte są w rozporządzeniac h doty czących wspólnotowych funduszy strukturalnych i stanowi 'l przedmiot zainteresowań europejskiej polityki regionalnej. Szerzej na ten temat zob .: L Pietrzyk. Polityka 1"l'gimw/llll Unii Europejskil'J i regiony HI pansfl.vach członkowskieh. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 oraz na s lępnc wydania. II!.

(12) Irena Picfr:::vk. warunkiem utrzymania inwestycji lub stworzonych miejsc pracy w regionie przez okres co najmniej 5 lat. Specjalne zasady odnoszą się natomiast do tzw. dużych projektów inwestycyjnych. mianem których okrcśla się projekty odpowiadające dwóm kryteriom: - całość przeznaczonej dla nich pomocy sięga 50 mln euro. - ogólny koszt inwestycji wynosi przynajmniej 50 mln euro oraz wysokość całej przyznanej pomocy przewyższa połowę dozwolonego górnego pułapu pomocy ukierunkowanej regionalnie i pomoc przypadaj'lca na jedno miejsce pracy stworzone lub utrzymane wynosi przynajmniej 40 tys. curo. Pml10c dla ma/ych i .I'rednich przedsiębiorstw. W lutym 1992 r. Komisja przyjęła rekomendację dotyczącą definicji małych i średnich przedsiębiorstw"'. stosownie do której przedsiębiorstwa te definiowane są przez trzy równoczesne kryteria. takie jak: --liczba zatrudnionych poniżej 250 osób. - wysokość rocznych obrotów poniżej 40 mln euro lub suma bilansowa poniżej 27 mln curo, - kryterium niezalei.ności przedsiębiorstwa: duże przedsiębiorstwo może posiadać maksymalnie do 25% kapitalu MSP lub praw glosu (poza sytuacjami wyjątkowymi, w których chodzi o inwestora instytucjonalnego lub przedsię biorstwo publiczne nie mających kontroli nad MŚP). Pomocniczo czyni się jeszcze rozróżnienie między: - średnim przedsiębiorstwem zatrudniającym 50 osób i powyżej, - małym przedsiębiorstwem. zatrudniającym poniżej 50 osób (z obrotem poniżej 7 mln ecu lub sumą bilansową niż.szą od 5 mln ecu i niezależnym), - mikroprzedsiębiorstwem - poniżej 20 zatrudnionych. Pomimo zalet MŚP funkcjonują najczęściej w nieporównywalnie trudniejszych warunkach niż duże firmy, ponieważ dysponuj'l ograniczonym kapitałem oraz mają utrudniony dostęp do pożyczek, kredytów, informacji itp. Stąd też podstawowym celem pomocy dla MSP jest redukowanie ich wielu słabych stron, przy czym pomoc dla tej kategorii przedsiębiorstw przybiera często formy mniej tradycyjne (i tym samym mniej szkodliwe z punktu widzenia konkurencji"'), jak np. sprzyjanie transferowi technologii i dyfuzji innowacji, wzmocnienie konkurencyjności MŚP, pomoc w zakresie kształcenia, doradztwa, udzialu w targach itp. Derogacja dotycząca pomocy dla MŚP uzasadniona jest zatem z jednej strony ich słabymi stronami, w związku z czym wsparcie pomaga wyrównywać szanse. 19 Rekomendacje Komisji nic Imlji, w tym wypadku charakteru wiążącego dla krajów człon kowskich i dlatego np. wc Francji obowi:lZlljc odmienna definicja MSP. lO Na przykład w 1994 r. Komisja ze/,Yiolda na rozszerzenie niemieckiego programu pOIllOl.:y na landy zachodnie dotytZ'lccgo: przyznawaniu pożyczek bonifikowanych dla osób tworziłcych przedsiębiorst wa, kupujących jui. istn icj:ICC lub inwcsluj:lcych w s woic h przctlsię biors! wach..

(13) WspdhlOlOwe zasady ud::.ie/(lllia. pll hli (' ::.1/('). przedsi<;biorstw na rynku. z drugiej za ś - pomoc dla MSP nic stano wi na ogól poważ ni ej szeg o. zagrol,cnia dla za klócenijj warunków konkurencji i cwe ntujjl-. nych konfliktów z tego powodu". Obowiązujące obecnie zasady pomocy dla MSP sprecyzowane zostały w specja lnym dokumenci e ramowym Ko misj i. opub likowanym w Dzienniku Urzędowym WE z 23 lipca 1996 r. oraz w za lece ni ac h Rad y dotYC Z'lcych Trzeciego wie loletniego progra mu dla MSP na lata 1997- 2000 . W tym o statnim dokumenc ie - wykluczając bezpośredni., pomoc finansow" dla MSP - za lecano ul epszanie otoc zenia finan sowego przed s iębiorst w i wzmacnianie ich pozycji konkurencyjnej poprzez latwiejszy dostęp do pożyczek bankowych. działania zmierzaj<łcc. do. rozwiązania. problemu. zaległ ości. w płatnościach. rozwijanie. specyficznych instrument ów finansowych (np . ubezpieczel; kredytowych) i promowan ie rynkó w kapitałowych dla MSP. J eś li chod zi o derogacje m ożliwe t y tułem art . 87 3. to w wypadku MSP dot yczą one trzech przypadków : - pomocy w inwestycjach materialnyc h . - pomocy w inwestycjach niematerialnych. - pomocy w dorad ztwie. kształceniu i dyfuzji innowacji. Pierwszy rodzaj pomocy dotyczy inwestycji w zakresie terenów. budynków i wyposażenia. związanyc h z tworzeniem nowego zakładu. rozbud owąj uż istniejącego lub rozruchem prod ukcji powoduj ącej fundamentalne zmian y w procesie wytwórczym b'ld ż produkcie ju ż wytwarzanym. a tak że pr zejęc i a przeds iębiors twa za mkniętego lub zag rożonego za mknięciem. W wymienionych wypadkach pomoc może os ią g nąć - w ekwiwalencie subwencji b rutto . tzn. w wartości nominalnej z pominięciem podatku od subwencji - 15% (kosztów inwestycji lub płac) dla małych przedsiębiorstw i 7.5% dla średnich przedsię biorstw. W regionach wspomaganych (objętych art. 87 3 pkt c) pomoc ta może przekroczyć o 10 punktów procentowych pomoc regionaln" dla dużych pr zed s iębiorstw pod warunkiem. że ogółem nic przekroczy o na 30% ESN. W regionach najbiedniejszych . objętych art . 87 § 3 pkt a. zwiększenie pomoc y m oże osiągnąć 15 punkt ów procentowych w stosunku do pomocy dla dużych przedsiębiorstw (tabela ł ). nie więcej jednak ni ż 75% ESN. Pomoc w inwestycjach niematerialnych wspierać ma transfer tech nologii. odnośnie do którego Kom isja przyjęła regulamin dotYCZ'ICY specyficznych wyjątków z uwagi na duże znacze nie dyfuzji innowacj i. Regulamin przewiduje stymulowanie nabywa nia przez MSP wied zy techni cznej. licencji i patentów. *. *. 21 Wskazuje się jednak. że w prlypatlku MSP ckSpUrlUj i}t:ych znaczn,} l'Zt;Ś~ swojl'j produkcji na rynr:k europejski lub wspieranych silnie przez wladzr: publiczne w miejscu sw ojej lokalizacji istnieje duże ryzyko deformowania warunków konkurem:ji w lonic wspólnego rynku oraz. ;i.c pomoc dla rodzimych przeds iębiors lw może utrudniać lok alizacje; inwestorom zagranicznym. Por, J.- M. Curnmunier, op. cit.. s. 76 ..

(14) Irellll. poprzez przyznawanie pomocy, której wysokość określana jest w sposób identyczny jak w wypadku inwestycji materialnych, Trzeci rodzaj pomocy bywa określany często jako tzw, pomoc soJi (maj~ca niewielkie efekty szkodliwe dla konkurencji) i uznawany jest przez Komisję jako szczególnie przystosowany do kompensowania "slabych sIron" MSP. Pomoc w doradztwie (zewnętrznym), kształceniu lub uczestnictwie w targach i wystawach akceptowana jest do wysokości maksymalnej 50°;', brutto . Wyjąt kowo poziom ten może zostać przekroczony w regionach wspomaganych lub w wypadku ogólnych kampanii informacyjnych mieszcz ących się w przepisach art. 87 § I. Jeśli chodzi natomiast o pomoc w zakresie ochrony środowiska i działalno śc i badawczo-rozwojowej, podlega ona ogólnym przepisom dotyczący m tych dziedzin , lecz PME mog~ korzystać z pomocy większej o lO punkt ów procen towych ni ż inne przed s iębiorstwa. Wymienione powyżej wysokości pomocy odnoszą się także do przypadków kumulowania przez MSP wsparcia ze strony patlstwa i WE. Pomoc dla MSP podlega ponadto przepisom dOlyczącym pomocy sektorowej. Jeśli chodzi nalomiasl o tzw. środki ogólne (stosowane w odniesieniu do wszystkich prledsiębiorstw i "wymykajqce się" spod kontroli wspólnotowej), lo w wypadku znieksztalcania przez nie konkurencji w ramach wspólnego rynku mag,! one podlegać rozstrzygnięciom instytucji europejskich na mocy ano 94-97 (dawne ano 100-102) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.. Pomoc na badania i rozwój (B+R). Postępujqca "dematerializacja" gospodarki sprawia, że warunkiem sine qlla IlOIl wykorzystywania przewagi konkurencyjnej państw członkowskich UE jest wzmocnienie wysiłku badawczego przedsiębiorstw i większa selektywność ich wsparcia przez władze publiczne". W Białej Księdze Komisji Europejskiej przyjęto zasadę, że udzial wydatków na działalność badawczo-rozwojową w PKB powinien stopniowo wzrastać do 3%, z równoczesnym zwiększaniem udziału przedsiębiorstw w tych wydatkach dzięki stosownym przepisom prawnym i uregulowaniom fiskalnym. Tymczasem w Zielonej Księdze poświęconej innowacjom" zwraca się uwagę na awersję rynku finansowego do ryzyka technologicznego. niepewność finansowania publicznego i mało sprzyjające otoczenie fiskalne we Współnotach. Dlatego też derogacje dotyczące pomocy dla działalności badawczo-rozwojowej wynikają z troski o pozycję technologiczną UE w kontekście międzynaro dowym, której nie można poświęcać w imię konkurencji wewnątrzwspólno towej . Cornmission Europeenne. Croi.\'stlnu. comp(;titivite emploi . Le.r diIis t' t le.\" pi.\'le.\' pour entrerdans fe XX/;fI!l' siecle. Uvre hlal/c, Bruxcllcs-Luxembourg 1994. 22. n Commis sion Europeennc . Livre vat sur l'iwuwatio1l, Bulclin de l'Union Europeenne. supplćment. 5/95, Bruxellcs- Luxcmbourg 1996 ..

(15) zasady udzieJania pnmocy public: nf!j. Tabela 2, Dopuszczalne grani ce pomocy dla w przeds iębi orst wach (w % kosztów) Wyszczególnien ie. d z iałalno sc i. Badani,t podstawowe. Udzi al prl.cds i\,biorstwa w strefac h nie zakwa li fikowanych do pomocy rcgi{lnalncj:! Zw i ęk s ze ni e. nonnalncj stopy po mocy:. M ŚP. Regiony obję le a11. 87 § 3 pkt a Regi ony obj ~tc art. 87 ~ 3 pkt c Projekty objt;le programem rumowym Projekty realizowane w ramach wspó łpracy transgl"llnicznej. badawczo-rozwojowej -Badania przemy slowl' -. lIormalna stopa. pO IllO\: }'. Rozwój. 0_.,. IIW'. 50. -. + 10 +10 +5 + 15. +\0 +10. -. +10. +10. +5 + IS. a Dyrekcja Generalna Polit yki Konkurencji akce ptuje lu b mo7.e s;lIn a propollow ac krajom czło n kowski m tzw. m apę pomocy re gionalnej. na kt órej zlwjduj ;, s i~ obszary mog i łce u zys kiwać w~pa rc i e publ ic zne zgodnie z przyj\' tyll1i górn ymi limitami po moc y. Mapa ta dotyczy regionów objętych art . S7 ~ 3 pkt c, natomias t Dyrekcja Generaln a Pol ityki Regiona lnej sPorzilJ i'a mapc; regi onów zakwa lifikowanych do wsparcia z fundus zy struktura lnyc h, objt;tych ar! . H7 3, pk t a. Uw.tga: i'o wit;kszcnie pomocy nic m oże przekraczac górn~j granicy 7YYo dla badali przcm ys lowych i 50 cyo dla działalności rozwojowej . Lród lo; Co mmission Europćcnnc , Rt~gft's COIJlIIlI/fUW!dil'<'.'· . .. , :\ . 19 ,. *. Po ra z pierwszy regulacje prawne dot ycz'Jcc pomocy dla B+R wprowadzone zostaly w 1986 L . a na s t ępnie zrew idowane w 1995 L celem uw z ględnienia wniosków plynących z lO-letnich doświad cze ń oraz u staleń wynegocjowanych w ramac h Rundy Urugwajskiej. W 1996 L Komisja rozszerzyła te zasady na kraje EFTA. w 1998 L zas zmodyfikowala zasady dotyczące wysok ośc i pomocy. Najważniejsze sprawy reg uluje dokument ramowy z 1996 L d o tyczący pomocy dla działalności badawczo-rozwojowej". Dokonano w nim rozróżnie nia międ zy badaniami podstawowymi. przem ys ł owy m i i dzialałn ośc i 'l rozwojową (stosownie do pos tano wień Kodeksu Subwencji Światowej O rganizacji Handlu ). Badania podstawowe zostaly zdefiniowane jako dzialaln ość zmierzająca do poszerzenia wiad omo śc i niezwiązanyc h z celami przemy s ł owy mi lub handl owymi. Badania przemysiowe natomiast polegaj,! na zdobyciu nowej wiedzy w celu wytwarzania nowych produktó w lub usług, wprowadza nia nowych procesów produkcyjnych lub znaczącego usprawniania istniejącyc h już produktów, procesów lub u s ług . Z kolei dzialaln ość rozwojowa stanowi konkretyzację wyników badań przemysłowych w formie planu. schematu lub szkic u d o t yczącego now yc h. zmodyfikowanych lub udoskonalon yc h produktów. procesów bądź usług .. ,. lOCE C 45 du 17 II 1996..

(16) Irel/a. Regulacjam i wspólnotowym i ni e jest objęta pomoc udzielana szkolom wyż szym i inst ytucjom badawczym. jak równi eż wsparcie dla bad,,,', podstawo wych , kt óre nic są prowadzone w przed s iębiors twac h . natomia st kontrakty badawcze zawierane przez wladze publiczne z przedsięhiorstwami mus" l podl egać warunkom rynkowy m. czy li procedurze zamów ie,i puhlicznyc h (w przeciwnym wy padku uznaw;lI1e S'l za pomoc). Pomoc dla badań i rozwoju może być uznana za zgodn" ze wspólnym ryn kiem w wypadku derogacji przewidzianej art. R7* 3b (wspieranie ważnych projektów o ws pólnym znaczeniu dla krajów czlonkowskich) lub arl. 87* 3c (ulatwianie rozwoju niektórych rodzajów dzialaln ośc i lub niektórych regionów). Pierwszy przypadek ma zastosowanie raczej wyjątkowo (np. program EUREKA). częściej występuje natomiast druga derogacja . W odniesieniu do pomocy dla B+R wysokoś ć wsparcia analizowana jest przez Kon,i sję oddzielnie w każdym poszczególnym przypadku . .lej ostateczna ocena za le ży od .,b l iskośc i danej dzi edziny wobec rynku" : zasad" jest. że wysokość pomocy powinna być tym ni ższa, im dan3 dzialalność badawcza jest bli ższa rynku . Komi sja gotow3 jest zaakce pto wać IO()% pomocy dla badań podstawowych Ue,;li w wyj'ltkowych sytuacjilch przeds iębiorstwo prowadzi takie badania), poni ew a ż nic mają one natychmiastowego i bezpo ś red niego wplywu na rynek ''; 75% dla badari przemysiowych i 25 % dla dzialalnośc i roz. . wOJowej . Wydawać by się zatem moglo. że zasady wspólnotowe są IIlniej korzystne od WTO , która dopuszcza odpowiednio 75% i 50% dla badali przemysiowych i dzialalno ści rozwojowej. W wypadku WE istniej e jednak skomplikowany system um oż liwiający zwiększenie pomocy do pulapów analogicznych jak w wypadku WTO . Wymienione stopy pomocy mogą być bowiem zwiększone o 10 punktów procentowych dla MŚP i 5- 10 punkt ów w regionach wspomaganych odpowiednio z tytulu ar\. 87 3 pkt c lub 3 pkt a, a nawet więcej, jeśli wsparcie jest ni ższe od pomocy na inwestycje przyczy niając e się do rozwoju regionalnego lub gdy dotyczy projektu związanego ze wspólnotowym ramowym programem badawczym. System zwiększania pomocy ma na celu dążenie do wzięcia pod uwagę interesu wspólnotowego, takiego np . jak promocja MŚP, rozwój regionalny czy wsparcie dla badmi w ramach wspólpracy transgranicznej , wspólpracy uczelni z p rlc m ysłem lub innych , dających w ostatecznym rezultacie pozytywne efekty zewnętrzne. Chodzi o uniknięcie ewentualności opanowania pomocy B+R wylącznie przez najw i ększe firmy, które zazwyczaj kor zystają z niej w najwięk szym stopniu . Pomoc m oże być także zwiększona o 15 punktów procentowych, jeśli wspomagane projekty odpowiadają celom stawianym przez UE w ramowych. *. 25 Utyskanic 100% wsparc ia moiJiwc jest. *. także. w wypadku badali dOlyclijc ych rolnictwa..

(17) ~~'!!!:"!.'.:.~~<::! ' udz.;(Jlania pomocy pllblicznej. programach badawczych. a nawet () 25 punktów. jeśli implikują wspólpracę transgraniczną i szeroką dyfuzję wyników badań. Przy ocenie pomocy zgodności ze wspólnym rynkiem - oprócz wysokości pomocy - bierze s ię także pod uwagę jej efekt stymulujący. co oznacza. że pomoc powinna pobudzać przedsiębiorstwa do większego wysilku badawczego lub do badań bardziej ambitnych (a nic slużyć badaniom. które i tak bylyby podjęte ). Ponadto w wypadku B+R istnieje dwupoziomowa kontrola: notyfikacja i aprobata przcz Komisję przed realizacj" pomocy oraz dodatkowo aprobata indywidualnego przypadku. gdy dotyczy on przedsięwzięcia o koszcie przynajmniej 25 mln curo i któremu przyznawana jest pomoc w wysokości co najmniej 5 mln euro. Pomoc IW r:ec;. ochroll\' .\:rodowiska. Ochronę środowiska uznaje się za • • dziedzinę. w wypadku której sily rynkowc S" szczególnie niewystarczaj"cc dla jej zapewnienia. Polityka wspólnotowa w zakresie ochrony środowiska opiera się na zasadzie "zanieczyszczający placi" (polluellr -payellr). oznaczającej dążenie do internalizacji w ramach przedsiębiorstwa kos ztów zwi~,zanych z degradacjij środowiska naturalnego. a w konsekwencji do ich maksymalnego' zintegrowania z cenami produktów i uslug . Pomoc panstw" w tej dziedzinie stanowi natomiast optimum drugiego rzędu (sccolld he.H) i nie jest bynajmnicJ uważana za "cudowne rozwiązanie" czy panaceum. Może ona być wykorzystana jedynie jako czynnik stymulujący i nie jest w stanic zapewnić rozwoju tych rodzajów dzialalności. które nie mają "zdrowych" podstaw ekonomicznych. Zasady wspólnotowej polityki ekologicznej określone zost"ły w dokumencie ramowym z 1994 L. który w lutym 200 I l'. zastąpiony został nowym dokumcntem regulującym pomoc państwa na rzecz środowiska'''. Ogólnie obowiqzuj"cą zasadą w UE jest wyrażanie zgody przez Komisję na przyznanie pomocy tylko wówczas. gdy naruszenie konkurencji w wyniku jej przyznania kompensowane jest przez korzyści w zakresie ochrony środowiska. W ww. dokumentach wymienia się cztery kategorie pomocy na rzecz ochrony środowiska: - pomoc na inwestycje. - pomoc w zakresie informacji. kształcenia i doradztw" . - pomoc w funkcjonowaniu. - pomoc IV zakupie produktów ekologicznych. Pomoc w zakresie ochrony środowiska (do której należy także pomoc w dziedzinie poszanowania energii) podlega w zasadzie art. 87 3c Tr"kt"tu. chociaż możliwe jest także odwołanie się do art. 87 ~ 3b i wówczas możliwe • są wyzsze stopy pomocy.. *. Encadrt'mem communautain! d(~.\· aide.\· d'Etar pOUI' la protcetiOlI dl: i'clll'irOlZ1ltlllcm. opubl ikowany w DUWE (lOCE) z 10 marca 1994 L, zastąpiony nowym dokumentem. klóry wszedł w życ ic :\ lutego 200 l r. i będzie ()b()wi:lzywal do 31 grudnia 2(X17 r. 2t..

(18) Irellll Pidrzvk. Pomoc w wkreIie WTrttd"icllia. Kierunki pomocy w tej dziedzinie określone zostaly w dokumencie opublikowanym w DUWE z 12 grudnia 1995 r.. w którym sprecyzowano. że Komisja jest przyc hylna pomocy paJi stwa przyznawanej w celu poprawy sytuacji w zakresie zatrudnienia i rozumie przez tę pomoc wsparcie nie zwillzane 7. realizacj<j inwestycji. Nic uwa ża się za pomoc publiczną środków o charakterze ogólnym. maj<jcych na celu poprawienie sytuacji pracow ników na rynku pracy (np . poprzez ksztalccnic ustawiczne czy praktyczną naukę zawodu) lub zmierzającyc h do promowania zatrudnienia osób "upośledzonych" (mniejszości etnicznych. nie pclnosp rawnych itp.). W cytowanym dokumencie. określającym kierunki pomocy w dziedzinie zatrudnienia. wprowadzono wyraźne rozróżnienie między pomoC<! na wzrost zatrudnienia i pomocą na utrzymanie zatrudnienia. Ta ostatnia traktowana jest jako pomoc w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa i podlega kilku ogranicze· niom. a mianowicie jest dopuszczalna tylko w wypadku klę s k żywiolowych lub w regionach podlegaj'lcych derogacji przewidzianej art . K7 3 pkt a albo w ramach ratowania. restruktury zacji b'ldź rekonwersji przeds iębiorstwa przeżywa. *. jącego trudnośc i .. Pomoc na wzrost zatrudnienia obejmuje tworzenie nowych miejsc pracy w MS P lub w regionach wspomaganych oraz zatrudnianie pracowników (niezależnie od przedsiębiorstwa czy regionu) majqcych szczególne trudnośc i z dostępem do rynku pracy. Pomoc ta dotyczy także podzialu pracy (tzn. zmniej· szania długości czasu pracy w celu zwiększenia zatrudnienia). uważanego za szczególną formę tworzenia miejsc pracy. W odniesieniu do pomocy w zakresie zatrudnienia nie określono jednak precyzyjnie dozwolonego górnego pułapu wsparcia. jakie może być przyznane. Pomoc dla przedsiębiorstw cl1ajdujqcych się IV trudl/ej syt1/acji. Pomoc ta nabiera znaczenia w sytuacji pogorszenia koniunktury. kiedy "ocalenie przed· siębiorstwa" pozwala równocześnie na "utrzymanie miejsc pracy". Może być ona przyznawana pod warunkiem. że nie jest wciąż powtarzana i zawiera się w określonych granicach. Przypadek ten uregulowaly tzw . linie przewodnie dotyczące kontroli pomocy dla przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji z 1994 r.". czyniące rozróżnienie między pomoq dla ratowania przedsiębiorstwa a pomocą w restrukturyzacji. Z przyznawaniem tej kategorii pomocy wiąi.e się jednak ryzyko: - złej alokacji zasobów. - osiabienia przed się biorstw "zdrowych". - eskalacji i licytacji pomocy. - utrwalania starych struktur (zamiast promowania dostosowali strukturalnych). Lig"es direcrrices de controk dcs oid('.\' (HH ('I/(rcprises dćccmbre 1994. zmodyfikowane w latach 1998 i 1999. 11. ('II. difficul((i, JOCE C 368 du 23.

(19) Wspóltlotowe zasady wiz/elania pomocy puhlicznej. dla budżetu oraz zagrożenia dla kryteriów konwergencji. Odnośnie do ratowania przedsiębiorstwa pomoc powinna być udzielana w wyjątkowej sytuacji. gdy spełnione s,! następujące warunki: - pomoc powinna przyjmować formę finansową (gwarancji kredytowych lub zwrotnych kredytów o rynkowej stopie procentowej), - wysokość pomocy powinna być ograniczona do niezbędnej w celu utrzymania działalności przedsiębiorstwa, - okres udzielania pomocy powinien być ograniczony także do niezbędnego minimum (zazwyczaj krótszy niż 6 miesięcy), - pomoc musi być uzasadniona istotnymi racjami społecznymi i nie powinna mieć nadmiernych efektów niekorzystnych w innych państwach. Pomoc na restrukturyzację wymaga szeroko zakrojonego planu reorganizacji i racjonalizacji przedsiębiorstwa, jej przyznanie zaś jest podporządkowane pięciu warunkom, do których należą: - realizacja realistycznego planu restrukturyzacji z zastrzeżeniem onc liII/C, last time. - ograniczenie pomocy z punktu widzenia jej niekorzystnych oddziaływali na inne, konkurencyjne przedsiębiorstwa (np. w wypadku nadprodukcji redukcja zdolności produkcyjnych proporcjonalnie do otrzymanej pomocy), - ograniczenie wysokości pomocy do niezbędnego minimum, pozostającego w związku z oczekiwanymi korzyściami wspólnotowymi. - integralne wykonanie planu restrukturyzacji, - opracowywanie dla Komisji rocznych raportów realizacji, aby mogla śledzić przebieg procesu restrukturyzacji. W przeciwieństwie do ww.ograniczcli, Komisja chętnie wyraża zgodę na pomoc związaną z finansowaniem społecznych kosztów restrukturyzacji. -. dużego obciążenia. Literatura. Alexis A" Adoptioll du IUJUvel clIcadremem des (fides d' Etat en faveur de J'cnviro11fU'11Icnl. "Compelition Policy Newslelter" 200 t . nr 1. Commission des Comrnunautes Europeennes, NeuvihllC rapporf sur les oide.\" d 'Etat danJ I'Uni(!fI Europie""e. Bruxelles.le 18 VII 2001. Commission Europeenne, Croissance, compt!titivite emploi. Lt's dl;fis cI Les pisles pour entrer Jans te xx/ rme sil~cle, Livre blanc. Bruxelles-Luxembourg 1994. Commission Europeenne, Livre vert sur 1'inllovatioll, Buletin de ł'Union Europeenne, supplement 5/95, Bruxelles-Luxembourg 1996. Commission Europeenne, XXIII Rapporl sur la politique de concurrellcc. Bruxelles 1994. Commission Europeenne, XXIV Rapport sur la politique de concurrence, OtTice des publications officielles des Communautes Europeennes, Luxembourg 1995. Commission Europeenne, XXVI Rapport sur la politique de COIlCUrrellCl!, Orfice despubli~ calions officielles des Communautes Europeennes. Luxembourg 1997. Commission Europeenne, Regles commwUlutaires applicahles alU aides d' Etat. Vadl'l1le{,/l11l, Luxembourg 2000..

(20) Irena Commission Europćenne. Tahleau de hord dl's aides d'Etat, BruxcIIes, l X VII 200 I. Communier J .-M., Le droit commIllUlU(a;n' des aide.\" d 'Elat. L.G.D.J ., Paris ::WOO. Pietrzyk I., Polityka reKiO/wina Unii EurojJl'jskit:j i regiollY w jJwI,\'/)I'(/('h ('~/()lIkol\'skich. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000. Przyborowska-Klimczak A., Skrzydlo-Tefelska [::., DokllllU'l/ty Wsp611/0! Europejskich, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze. Lublin 1994. Rouam C., Li' conrrólt' des aides d'Ew! (/llX !'lI1repriscs dali.\" ['Unioll Ellro/}(;ClIJJC, Economiea. Paris 1998. S innae ve A., lA' s jJrnnieres exnllpriOIlS Iwr cauJgorie ell I1Ul!ihe d'(I idl',\' d' Etar . "Competit ion Policy Newslener" 200 I, nr I. Sopoćko A .. Pomoc pmisfl1'a \1' rą;lIlmjach UII;i [:'llropejskiej, Warszawa 199X, maszynopis powielony. Szpringer W.. RÓH'1I0.~(; kOl1kurt'1!(ji w K().~jJ()darcl' rynkou'(j. Aspl'kty illstyfll(jOIlO!I1t'. Elipsa. Wilrszawa 1996.. Community Rules for Awarding PublIc Assislance This article presents the currenl rules ot" European compeliIlon policy \. . ilh rcspecl lo public assislance to enterprises. The author discusses the prernises behind awarding public assistance, the Community definition. forms and basis of this assislance. as well as Community procedures for notificalioll. The arIicle de . l\s rnore broadly with the currently permissible derogations from the general ban on public assistance within the Communities. To this end. the article concentrates on regional assistance, given the problem Ihal Polish special economic zones posc in the context ol' the country's EU accesslon. The article concludes wilh a discussion of the terms and conditiollS for public assistance to SMEs, researeh and development, environmental protection, employment and restructured enlerprises..

(21)