• Nie Znaleziono Wyników

Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej"

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)635. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Katarzyna Tarnawska Katedra. Teorii. Ekonomii. Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej 1. Wstêp Artyku³ ukazuje wp³yw grup nacisku na procesy integracyjne zachodz¹ce w Unii Europejskiej. W tym celu omówione zostan¹ te teorie, które k³ad¹ nacisk na udzia³ tych grup w integracji europejskiej. Grupy interesu o europejskim zasiêgu uczestniczy³y w kszta³towaniu najpierw Wspólnot Europejskich, a nastêpnie Unii Europejskiej od momentu powstania tych organizacji1. Pierwszoplanowym zadaniem takich grup jest promowanie w³asnych interesów poprzez lobbing, który polega na komunikowaniu siê z decydentami w celu wp³ywania na podejmowane przez nich decyzje. Taki proces komunikowania siê ma charakter nieformalny, dlatego ró¿ni siê od zinstytucjonalizowanych sposobów wywierania nacisku na poszczególne instytucje2. Szczególny charakter procesów politycznych w Unii Europejskiej wp³yn¹³ w istotny sposób na aktywnoœæ grup interesu. Musia³y one rozszerzyæ swoje dzia³ania o instytucje na poziomie Unii Europejskiej. Jak siê okazuje, ich rola nie sprowadza siê jedynie do wywierania presji na instytucje w celu uzyskania jak najbardziej korzystnych dla nich decyzji, ale ma istotny wp³yw na przebieg i dynamikê integracji europejskiej. Taka teza przewija siê w wielu teoriach, wyjaœniaj¹cych procesy integracyjne zachodz¹ce w Unii Europejskiej. Teorie opisuj¹ce integracjê europejsk¹ ró¿ni¹ siê co do roli 1 W sk³ad Wspólnot Europejskich wchodz¹: Europejska Wspólnota Wêgla i Stali (EWWiS), Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). Powsta³y one na podstawie trzech ró¿nych traktatów. Traktat ustanawiaj¹cy EWWiS wygasa w lipcu 2002, zadania EWWiS przejmie Unia Europejska. Traktat z Maastricht, podpisany w 1992, powo³a³ Uniê Europejsk¹. Szerzej na ten temat w pracy: D. Galloway, The Treaty of Nice and Beyond. Realities and Illusions of Power in the EU, Sheffield Academic Press, Sheffield 2001, s. 15. 2 M.P.C.M. Van Schendelen, Introduction. The Relevance of National Public and Private EC Lobbying [w:] National Public and Private EC Lobbying, M.P.C.M. Van Schendelen red. , Dartmouth 1993, s. 2–3..

(2) 44. Katarzyna Tarnawska. przypisywanej pañstwom narodowym i ponadnarodowym instytucjom w rozwoju integracji. Te teorie, które podkreœlaj¹ znaczenie instytucji ponadnarodowych, uznaj¹ jednoczeœnie wk³ad grup nacisku w pog³êbianie integracji. Grupy nacisku zosta³y uznane przez nie za kluczowych aktorów wspó³odpowiedzialnych za tworzenie polityki europejskiej: „Je¿eli system europejskich grup nacisku by nie istnia³, Komisja musia³aby go stworzyæ, poniewa¿ jest on kluczowym elementem europejskiego systemu politycznego”3.. 2. Idea federalistyczna Chocia¿ integracja europejska bezpoœrednio po wojnie by³a postrzegana w kategoriach narodowego interesu, to jednak doœwiadczenia z okresu wojny wskazywa³y na niebezpieczeñstwa zwi¹zane z nacjonalizmem, co pobudzi³o rozwój idei federalistycznej, zgodnie z któr¹ pañstwo narodowe stanowi³o g³ówne Ÿród³o miêdzynarodowego konfliktu 4. Ojcowie obecnej Unii Europejskiej – Jean Monnet, Walter Hallstein i Altiero Spinelli – byli zdeklarowanymi federalistami. Mieli wizjê stanu, do którego powinna d¹¿yæ Europa poprzez stopniow¹ integracjê pocz¹tkowo w tych dziedzinach, które nie nale¿a³y do tzw. wysokiej polityki i nie stanowi³y niebezpieczeñstwa utraty suwerennoœci przez pañstwa cz³onkowskie. Nie wypracowali oni jednak teoretycznego uzasadnienia przyczyn ani niezbêdnych czynników integracyjnych. Jean Monnet przyczyni³ siê jednak do ustalenia zasad wspó³pracy w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Podstaw¹ systemu sta³y siê interakcje miêdzy Rad¹ Ministrów a Komisj¹. Ka¿da z tych instytucji mia³a okreœlon¹ funkcjê. Procesy zachodz¹ce pomiêdzy instytucjami mia³y na celu rozwi¹zywanie praktycznych problemów, ale tak¿e zaspokajanie ró¿norodnych interesów zaanga¿owanych elit. W tym celu Komisja mia³a stymulowaæ powstawanie nowych idei i przyci¹gaæ zdolnych urzêdników. Rada zaœ to instytucja, w której identyfikowano problemy poszczególnych pañstw cz³onkowskich oraz artyku³owano interesy. W procesie tym uczestniczyli tak¿e inni aktorzy – ró¿norodne grupy nacisku, partnerzy spo³eczni i ekonomiczni – którzy wp³ywali na decyzje zarówno Komisji, Rady, jak i pañstw cz³onkowskich. Partnerzy byli postrzegani jako bardziej istotni ni¿ tradycyjne si³y polityczne, w tym tak¿e parlament. To spowodowa³o faworyzowanie kolektywnych, a nie partykularnych interesów.. 3 S. Mazey, J. Richardson, Interest Groups and EU Policy Making: Organizational Logic and Venue Shopping, http://www.nuff.ox.ac.uk/Politics/Jeremy4.html 4 S. Mazey, The development of the European idea. From sectoral to political union [w:] European Union. Power and Policy-making, red. J. Richardson, Routledge, London–New York, s. 27..

(3) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 3. Pogl¹dy przedstawicieli i neofunkcjonalizmu. 45. funkcjonalizmu. Podobnie jak federalizm, funkcjonalizm podejmuje próbê przedstawienia warunków koniecznych dla zachowania pokoju. David Mitrany, przedstawiciel funkcjonalizmu, jest zwolennikiem technokratycznej wizji rz¹dzenia. Mitrany sugerowa³ powo³anie ponadnarodowej œwiatowej w³adzy o technicznym, a nie politycznym charakterze, podzielonej na kilka instytucji, z których ka¿da kontrolowa³aby okreœlon¹ „funkcjê”, np. komunikacjê, handel itd. Wed³ug Mitrany’ego: „Taki system musi w wielu wa¿nych kwestiach przej¹æ i koordynowaæ dzia³ania do tej pory kontrolowane przez pañstwo narodowe, podobnie jak pañstwo w coraz wiêkszym stopniu przejmuje dzia³ania do tej pory prowadzone przez w³adze lokalne”5. W ten sposób zasady, w tym zasada „samodeterminacji technicznej”, i eksperci, a nie struktury terytorialne czy narodowi politycy, pozwol¹ na za¿egnanie ideologicznego konfliktu, zapobiegn¹ rozwojowi nacjonalizmu i tworzeniu siê podzia³ów ideologicznych, umo¿liwi¹ pokojow¹ wspó³pracê na skalê œwiatow¹6. Poniewa¿ potrzeby spo³eczeñstw bêd¹ zaspokajane przez organizacje ponadnarodowe, a nie narodowe, naturaln¹ reakcj¹ bêdzie przeniesienie lojalnoœci na organizacje ponadnarodowe. W ten sposób integracja dokona siê na poziomie jednostek, a pañstwa narodowe bêd¹ stopniowo traciæ swoj¹ suwerennoœæ. Mitrany nie by³ jednak¿e zwolennikiem integracji politycznej, obawia³ siê, ¿e mo¿e ona utrudniæ tworzenie miêdzynarodowego systemu. Przedstawiciele neofunkcjonalizmu (np. Ernst Haas) tak¿e nie przypisuj¹ pañstwom narodowym, rozumianym w kontekœcie teorii Webera, kluczowej roli integracyjnej. Ich zdaniem pañstwo narodowe jest jednym z wielu „agentów integracji”, do których zalicza siê równie¿ grupy interesu dzia³aj¹ce na poziomie ponadnarodowym czy te¿ ponadnarodowe instytucje takie jak Komisja Europejska, Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci, Parlament Europejski. Wymienieni aktorzy d¹¿¹ do osi¹gania wspólnych celów, okreœlonych przez ekonomiczn¹ u¿ytecznoœæ, na drodze kompromisu7. „Wspólne interesy” bêd¹ stopniowo redefiniowane w duchu bardziej regionalnym ni¿ narodowym. Z czasem wspó³praca regionalna doprowadzi do odpolitycznienia negocjacji pomiêdzy aktorami, którzy bêd¹ siê koncentrowaæ na problemach technicznych i rozwi¹zaniach mo¿liwych do zaakceptowania8. Taki 5 D. Mitrany, A Working Peace System [w:] The European Union. Readings on the Theory and Practice of European Integration, B.F. Nelsen, A. C-G. Stubb (red.), MacMillan Press Ltd., Houndmills, Basingstoke, Hampshire and London 1998, s. 94. 6 L. Cram, Policy-making in the European Union. Conceptual Lenses and the Integration Process, Routledge, London–New York 1997, s. 10. 7 T. Risse-Kappen, Exploring the Nature of the Beast: International Relations Theory and Comparative Policy Analysis Meet the European Union, „Journal of Common Market Studies” Vol. 34, No 1, March 1996, s. 55–57. 8 C.S. Jensen, Neofunctionalist Theories and the Development of European Social and Labour Market Policy, „Journal of Common Market Studies”, Vol. 38, No 1, March 2000, s. 75..

(4) Katarzyna Tarnawska. 46. sposób wspó³pracy oznacza du¿e mo¿liwoœci dla grup nacisku, które s¹ cennym Ÿród³em informacji i specjalistycznej wiedzy. Formu³uj¹c teoriê instytucji, neofunkcjonalizm podkreœli³ ich wa¿n¹ rolê w procesie integracji. Spodziewano siê, ¿e mo¿liwoœci rozwi¹zywania problemów przez instytucje doprowadz¹ do stopniowej reorientacji oczekiwañ aktorów spo³ecznych (np. grup interesu) w kierunku nowego centrum, które lepiej zaspokoi³oby ich interesy ni¿ rz¹dy narodowe. Proces ten stworzy warunki do stopniowego transferu formalnych kompetencji do nowych instytucji, które zyskaj¹ legitymizacjê i szerokie poparcie. Lata szeœædziesi¹te i siedemdziesi¹te ubieg³ego wieku to okres stagnacji w rozwoju integracji europejskiej, zapocz¹tkowany tzw. kryzysem „pustego krzes³a”, kiedy od lipca do grudnia 1965 Francja, manifestuj¹c swoje obawy przed utrat¹ suwerennoœci, nie uczestniczy³a w posiedzeniach Rady Ministrów i wycofa³a swoje sta³e przedstawicielstwo z Brukseli. Do g³osu dochodz¹ wówczas teorie, które Ÿród³o kszta³towania europejskiej polityki widz¹ g³ównie w rz¹dach narodowych (np. teoria liberalnego re¿imu Andrew Moravcsika). W tym czasie du¿a czêœæ europejskiego lobbingu jest prowadzona przez organizacje narodowe za poœrednictwem narodowych struktur politycznych i administracyjnych 9. Momentem prze³omowym sta³o siê uchwalenie Jednolitego Aktu Europejskiego w roku 1986. Po tej dacie obserwuje siê prawdziwy rozkwit lobbingu na poziomie Unii Europejskiej, poniewa¿ „Jednolity Akt Europejski wprowadzi³ now¹ procedurê europejskiego podejmowania decyzji i by³ przyczyn¹ wydania setek sprawozdañ (Bia³ych Ksi¹g) w celu utworzenia do roku 1992 jednolitego rynku kapita³owego, pracy, dóbr i us³ug”10. Rozszerzenie kompetencji Parlamentu Europejskiego oraz likwidacja w wielu dziedzinach mo¿liwoœci veta pañstw cz³onkowskich przy podejmowaniu decyzji oznacza³y, ¿e grupy nacisku nie mog³y d³u¿ej bazowaæ na narodowych administracjach, ale musia³y zintensyfikowaæ dzia³ania wobec Komisji i Parlamentu Europejskiego: „Rz¹dy narodowe przekaza³y swoj¹ suwerennoœæ w zakresie wielu sektorów polityki publicznej na poziom Unii Europejskiej. Kiedy decyzje polityczne zapadaj¹ na ponadnarodowym szczeblu, grupy zosta³y «zobowi¹zane» do alokacji coraz wiêkszych zasobów, zwi¹zanych z lobbingiem na tym poziomie” 11. Ryzyko zwi¹zane z nieuczestniczeniem w procesie podejmowania decyzji na poziomie Unii Europejskiej jest zbyt du¿e, co powoduje mobilizacjê grup nacisku.. 4.. Model. wielopoziomowego. rz¹dzenia. W latach dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku rozwija siê takie podejœcie do integracji europejskiej, które uwzglêdnia fakt, ¿e Unia Europejska jako jedna 9 S. Mazey, J. Richardson, Introduction: Transference of Power, Decision Rules, and Rules of the Game [w:] Lobbying in the European Community, S. Mazey, J. Richardson (red.), Oxford University Press, New York 1993, s. 5. 10. M.P.C.M. Van Schendelen, Introduction..., s. 6.. 11. S. Mazey, J. Richardson, Interest….

(5) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 47. z organizacji miêdzynarodowych nie stanowi jedynie forum negocjacyjnego dla pañstw narodowych. Zgodnie ze stwierdzeniem G. Tsebelisa i A. Kreppela: „bardzo wiele zale¿y od tego, co dzieje siê w Unii po podpisaniu traktatów i umów. Re¿im miêdzyrz¹dowy nie mo¿e wyjaœniæ ró¿nic we wdra¿aniu legislacji z powodu jednostronnej koncentracji na elitach politycznych pañstw cz³onkowskich i wy³¹czeniu powszedniej implementacji, interpretacji traktatów i umów powsta³ych podczas «prze³omowych momentów» integracji Europejskiej”12. Teoria ta jest okreœlana jako model wielopoziomowego rz¹dzenia (multilevel governance). W modelu tym podkreœla siê, ¿e rz¹dy narodowe nie maj¹ pe³nej suwerennoœci w sprawach zwi¹zanych z Uni¹ Europejsk¹. Ani Rada Europejska ani Rada Ministrów, czyli instytucje grupuj¹ce przedstawicieli rz¹dów narodowych, nie s¹ w stanie narzuciæ swoich preferencji innym instytucjom, ale dziel¹ z nimi w³adzê decyzyjn¹. Ponadto nie osi¹gaj¹ swoich wszystkich celów w procesie kolektywnego podejmowania decyzji. Wreszcie, narodowe rz¹dy nie sprawuj¹ kontroli nad mobilizacj¹ narodowych interesów na arenie europejskiej, przeciwnie – obserwuje siê wspólne dzia³ania narodowych grup interesu, które wykorzystuj¹ Uniê Europejsk¹ do wywierania presji na w³asne rz¹dy. Wed³ug W. Sandholtza, „rz¹dy narodowe nie s¹ ju¿ jedynymi mediatorami wysi³ków narodowych grup, które pragn¹ wp³ywaæ na multilateralne efekty polityki. Kiedy takie grupy chc¹ wp³yn¹æ na autonomiczny proces podejmowania decyzji przez organizacjê miêdzynarodow¹ lub z ni¹ wspó³pracowaæ, ze wzglêdu na wspólne cele polityczne, to omin¹ rz¹dy narodowe i zaanga¿uj¹ siê w wielopoziomowe procesy polityczne”13. „Nowy sposób rz¹dzenia” zwi¹zany jest z koncepcj¹ kszta³towania polityki przez nieformalne, luŸne struktury, okreœlane jako networks, co oznacza, ¿e „proces integracyjny skupia aktorów posiadaj¹cych specjalne interesy w odniesieniu do kolektywnego podejmowania decyzji, które odbywa siê raczej poprzez networks ni¿ w wyniku jednostronnej regulacji pañstwowej”14. Networks mo¿na okreœliæ jako przestrzeñ mediacji interesów rz¹du i grup nacisku, która odbywa siê poprzez dzielenie siê informacjami i zasobami15. Jest to mo¿liwe, poniewa¿ struktura instytucjonalna Unii jest rozdrobniona i p³ynna, brak jej silnego centrum w³adzy, co prowadzi do zwiêkszenia siê liczby kana³ów dostêpu do decydentów, zró¿nicowania uczestników procesów politycznych w porównaniu z sytuacj¹ w pañstwach narodowych. Europejskie networks tworz¹ pewn¹ filozofiê rozwi¹zywania problemów i legitymizuj¹ swoje dzia³ania. Nie s¹ one biernymi obiektami rz¹dzenia, ale niezale¿nie od swojego charakteru (mog¹ to 12 G. Tsebelis, A. Kreppel, The History of Conditional Agenda-Setting in European Institutions, http://hypatia.ss.uci.edu/democ/papers/george.htm 13 W. Sandholtz, Membership Matters: Limits of the Functional Approach to European Institutions, „Journal of Common Market Studies” Vol. 34, No 3, September 1996, s. 412. 14 M. Jachtenfuchs, B. Kohler-Koch, The Transformation of Governance in the European Union, praca niepublikowana. 15 J. Peterson, Policy Networks and European Union Policy Making: A Reply to Kassim, „West European Politics” 18 (2) 1995, za: B. Rosamond, Theories of European Integration, Palgrave, Houndmills, Basingstoke, Hampshire, New York 2000, s. 123..

(6) Katarzyna Tarnawska. 48. byæ grupy interesu, przedsiêbiorstwa, regiony, instytuty badawcze) staj¹ siê partnerami we wspólnym rozwi¹zywaniu problemów. Model wielopoziomowego rz¹dzenia odrzuca tezê o zakorzenieniu narodowych aktorów jedynie we w³asnych pañstwach. Przeciwnie, narodowe interesy s¹ obecne zarówno na krajowych, jak i na ponadnarodowych arenach, artyku³owane przez ponadnarodowe stowarzyszenia. Przemiany w sposobie rz¹dzenia w Unii Europejskiej prowadz¹ do zmniejszenia mo¿liwoœci prowadzenia skutecznych dzia³añ politycznych przez pañstwa narodowe, poniewa¿ s¹ one zwi¹zane granicami terytorialnymi, podczas gdy aktorzy, którzy s¹ adresatami narodowych polityk, mog¹ siê poruszaæ swobodnie miêdzy pañstwami lub nawet zupe³nie uniezale¿niæ siê od przynale¿noœci terytorialnej16. Pañstwa narodowe nie s¹ jedynym pomostem pomiêdzy narodowymi i europejskimi aktorami, ale nale¿¹ do grona wielu aktorów, którzy maj¹ wp³yw na kszta³towanie decyzji na ró¿nych poziomach. Jak trafnie oceniaj¹ T.A. Börzel i T. Risse, „Uniê Europejsk¹ mo¿na okreœliæ jako szczególny model wielopoziomowego rz¹dzenia, który obejmuje nie tylko rz¹dy narodowe i ponadnarodowe instytucje, takie jak Komisja, Parlament Europejski, Trybuna³ Sprawiedliwoœci, Europejski Bank Centralny, ale tak¿e miêdzynarodowe grupy interesu i innych prywatnych aktorów”17.. 5.. Koncepcja. „ponadnarodowoœci”. W model wielopoziomowego rz¹dzenia wpisuje siê równie¿ koncepcja rozwijana w latach dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku, okreœlana mianem „ponadnarodowoœci”. „Ponadnarodowoœæ” mo¿e byæ rozumiana jako racjonalne omijanie procedur demokratycznych, albo te¿ jako mechanizm dzia³aj¹cy jak „patrol graniczny”18. W pierwszym przypadku istota „ponadnarodowoœci” zwi¹zana jest z rozwi¹zywaniem problemów przez europejskie instytucje, co nie by³oby mo¿liwe w wypadku poszczególnych krajów, które stoj¹ wobec wyzwañ przekraczaj¹cych narodowe granice. Zdaniem T.A. Börzel i T. Risse: „ka¿de ze wspó³pracuj¹cych pañstw narodowych odnios³oby mniej sukcesów, gdyby samodzielnie boryka³o siê z efektami zewnêtrznymi, wynikaj¹cymi z polityk prowadzonych przez inne pañstwa”19. Druga koncepcja „ponadnarodowoœci”, rozumiana jako „patrol graniczny”, pojawia siê w pracach Josepha Weilera. Jego zdaniem rozwój Unii Europejskiej nie prowadzi do unicestwienia pañstwa narodowego, ale do jego ograniczenia poprzez podporz¹dkowanie narodowych polityk „nowej dyscyplinie solidarnoœci”. Proces integracji s³u¿y wiêc obywatelom Europy, zmuszaj¹c niejako pañstwa naro16. Ibidem.. T.A. Börzel, T. Risse, Who is Afraid of a European Federation? How to Constitutionalise a MultiLevel Governance System, Jean Monnet Chair Working Papers 2000, http://law.harvard.edu/programs/ JeanMonnet/papers/00/000f101.html 17. 18 A. Somek, On Supranationality, „European Integration online Papers”, Vol. 5 (2001), No 3, 19.04.2001, http://eiop.or.at/eiop/texte/2001-003a.htm 19. Ibidem..

(7) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 49. dowe do przestrzegania wartoœci uznawanych przez wspólnotê pañstw20. Koncepcja „ponadnarodowoœci” k³adzie wiêc nacisk na rolê instytucji europejskich w procesach integracyjnych, a z kolei instytucje „maj¹ tendencjê do budowania trwa³ych i efektywnych zwi¹zków z grupami interesu w ka¿dej dziedzinie polityki, traktuj¹c to jako sposób zabezpieczenia «porz¹dku negocjacyjnego» lub stabilnego otoczenia [...] wreszcie grupy interesu poszukuj¹ nowych struktur w celu maksymalizacji swoich mo¿liwoœci kszta³towania polityki w po¿¹danym przez nie kierunku” 21. Wp³yw ponadnarodowych instytucji jest najwiêkszy, gdy instytucje te maj¹ wyraŸne poparcie ze strony narodowych instytucji, grup interesu lub jednostek, które mog¹ w swych dzia³aniach omijaæ rz¹dy narodowe. Jak stwierdza M.A. Pollack, „wszystkie trzy ponadnarodowe instytucje Wspólnoty Europejskiej maj¹ takie ponadnarodowe zaplecze: grupy interesu i miêdzynarodowe firmy w przypadku Komisji, narodowe s¹dy w przypadku Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci, narodowe elektoraty w przypadku Parlamentu Europejskiego”22. Szczególn¹ rolê wœród instytucji odgrywa Komisja. Zosta³a ona wyposa¿ona w wy³¹czne prawo inicjatywy ustawodawczej, ale z drugiej strony ma bardzo ograniczone zasoby i potrzebuje wszechstronnej informacji. Dlatego Komisja ustanowi³a zbiór nieformalnych i formalnych zasad, których charakterystyczn¹ cech¹ jest kluczowa rola konsultacji z grupami nacisku. S. Mazey i J. Richardson twierdz¹, ¿e Komisja „jest niewiarygodnie otwarta na lobbing ze strony grup interesu w porównaniu z nawet najbardziej pluralistycznymi pañstwami narodowymi”23. Pog³êbiaj¹c integracjê w poszczególnych dziedzinach i tworz¹c nowe polityki, Komisja „uzna³a u¿ytecznoœæ grup interesu za Ÿród³o informacji, poparcia i legitymizacji swoich dzia³añ. Podobnie jak «narodowe» biurokracje stwierdzi³a, ¿e zinstytucjonalizowane konsultacje z grupami interesu stanowi¹ klasyczn¹ formê ograniczania ryzyka”24. Wobec konkurencji ze strony innych instytucji w kszta³towaniu europejskiej polityki, Komisja upatruje w grupach nacisku sojusznika, który jest aktywny nie tylko na arenie europejskiej, ale wywiera równie¿ wp³yw na pañstwa narodowe. Grupy interesu tak¿e uznaj¹ znaczenie Komisji jako instytucji wp³ywaj¹cej na europejsk¹ agendê zarówno w sposób formalny, jak i nieformalny. Zdaniem Johna Kingdona grupy nacisku mog¹ nie tylko biernie przyjmowaæ ustalenia Komisji, ale równie¿ braæ udzia³ w tworzeniu agendy. Jego koncepcja zak³ada, ¿e preferencje aktorów bior¹cych udzia³ w procesie decyzyjnym nie s¹ precyzyjnie okreœlone, a informacja jest niepe³na. Pos³uguj¹c siê modelem garbage-can Cohena, Kingdon analizuje strumienie problemów i polityk, które jego zdaniem podlegaj¹ procesowi naturalnej selekcji. W pewnym momencie otwiera siê „okno polityczne”, czyli 20. Ibidem.. 21. S. Mazey, J. Richardson, Interest.... 22 M.A. Pollack, Delegation, Agency and Agenda Setting in the European Community, „International Organization” 51, 1, Winter 1997, s. 130. 23. S. Mazey, J. Richardson, Interest.... 24. Ibidem..

(8) Katarzyna Tarnawska. 50. w przypadku zaistnienia odpowiedniego klimatu politycznego mo¿liwe jest przyjêcie pewnej polityki, rozwi¹zuj¹cej dany problem. Jednak¿e podmiotem przyczyniaj¹cym siê do pojawienia siê takich mo¿liwoœci niekoniecznie musi byæ Komisja. Zdaniem Johna Kingdona ponadnarodowe instytucje Unii nie maj¹ monopolu na nieformalny sposób ustalania agendy, która jest bardziej zale¿na od wiedzy ekspertów i wytrwa³oœci w dzia³aniu ni¿ od formalnego prawa do przygotowania legislacji25. Podmiot, który skutecznie wp³ywa na ustalanie agendy, powinien wed³ug Kingdona mieæ reputacjê jako ekspert lub lider, byæ znany ze swoich politycznych koneksji lub zdolnoœci negocjacyjnych, wreszcie byæ wytrwa³y i cierpliwie czekaæ na otwarcie siê „okna politycznego”. Takie warunki mog¹ spe³niaæ odpowiednio zorganizowane grupy nacisku. Parlament Europejski przez d³ugie lata by³ instytucj¹, która nie mia³a zbyt du¿ego wp³ywu na proces decyzyjny w Unii Europejskiej. Zmiany przynios³y dopiero wspomniany ju¿ Jednolity Akt Europejski, a nastêpnie Traktat z Maastricht. Wprowadzono nowe procedury podejmowania decyzji: wspó³pracê, a nastêpnie wspó³decydowanie, które zwiêkszy³y znaczenie Parlamentu, daj¹c mu w niektórych przypadkach mo¿liwoœæ zawetowania proponowanej legislacji. Traktaty z Amsterdamu i Nicei rozszerzy³y zakres stosowania nowych procedur o nowe dziedziny. Jednak nawet gdy jego rola by³a ograniczona, Parlament cieszy³ siê zainteresowaniem ze strony grup nacisku, poniewa¿ jest uznawany za jedn¹ z najbardziej otwartych instytucji w Unii Europejskiej. Obecnoœæ licznych komitetów, intergrup oraz pos³ów-sprawozdawców przygotowuj¹cych stanowisko Parlamentu w poszczególnych kwestiach to doskona³e œrodowisko dla prowadzenia lobbingu. Wed³ug S. Mazey i J. Richardsona, „nieliczne grupy nacisku pozwalaj¹ sobie na pozostawienie parlamentarnej areny swoim oponentom, dlatego posiedzenia parlamentarne przyci¹gaj¹ ró¿norodnych aktorów” 26. Obecnie Parlament Europejski staje siê partnerem dla licznych grup interesu, np. obroñców œrodowiska naturalnego, w kszta³towaniu polityki europejskiej. Jak ocenia B. Kohler-Koch, „grupy interesu i Parlament mog¹ czasem tworzyæ efektywne «koalicje» w procesie politycznym Unii Europejskiej, chocia¿ zdarza siê, ¿e s¹ one s³abe”27. Pañstwa narodowe nie sprawuj¹ indywidualnie kontroli nad wi¹¿¹cymi decyzjami, podejmowanymi kolektywnie przez Radê Ministrów. Coraz czêœciej decyzje w tej instytucji podejmowane s¹ kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹ g³osów. Mimo ¿e zawsze d¹¿y siê do kompromisu, to jednak mo¿e siê zdarzyæ, ¿e pañstwa przeciwne jakiejœ decyzji bêd¹ musia³y pogodziæ siê ze swoj¹ pora¿k¹, poniewa¿ zostan¹ przeg³osowane. Dlatego te¿ niektórzy autorzy (np. Wolfgang Wessels) s¹dz¹, ¿e nawet Rada Ministrów to cia³o o charakterze ponadnarodowym28. Prawo do veta obowi¹25. M.A. Pollack, Delegation..., s. 125.. 26. S. Mazey, J. Richardson, Interest.... B. Kohler-Koch, Organised Interests in the EU and the European Parliament. Paper presented to International Political Science Association XVIII Congress, Seoul, 17–21 August 1997, za: S. Mazey, J. Richardson, Interest... 27. 28. W. Sandholtz, Membership..., s. 418..

(9) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 51. zuj¹ce na mocy Kompromisu Luksemburskiego – zdawa³oby siê koronny argument zwolenników re¿imu miêdzyrz¹dowego – w praktyce jest bardzo ograniczone, co oznacza, ¿e: „obecnie Kompromis Luksemburski jest g³ównie symbolem narodowej konsumpcji” 29. Chocia¿ Unia Europejska nie dysponuje w³asnymi si³ami zbrojnymi, w zwi¹zku z czym nie ma realnie mo¿liwoœci stosowania przymusu, to ka¿dy jej cz³onek musi liczyæ siê z sankcjami ekonomicznymi lub politycznymi w przypadku niewywi¹zywania siê ze zobowi¹zañ traktatowych. W ekstremalnej sytuacji rz¹dy niezadowolone z decyzji narzucanych przez instytucje Unii Europejskiej mog¹ z niej wyst¹piæ. Jednak¿e taka opcja mo¿e siê okazaæ zbyt kosztowna, aby j¹ urzeczywistniæ: „Kiedy pojawia siê wspólna polityka, która nie podoba siê pañstwom cz³onkowskim, jest ma³o prawdopodobne, ¿e opuszcz¹ one Uniê, poniewa¿ oznacza³oby to zmarnowanie innych okazji, które generuj¹ niew¹tpliwe korzyœci”30. Grupy nacisku dzia³aj¹c niezale¿nie od swoich rz¹dów narodowych na arenie europejskiej nie tylko zmniejszaj¹ znaczenia pañstw narodowych w procesie ponadnarodowego rz¹dzenia, ale równie¿ mog¹ staæ siê niezale¿nym „Ÿród³em” integracji31. Z drugiej strony, intensyfikacja lobbingu na poziomie Unii Europejskiej prowadzi jednoczeœnie do zwiêkszenia aktywnoœci grup nacisku na poziomie narodowym, poniewa¿ urzêdnicy narodowych biurokracji sami podlegaj¹ lobbingowi. Grupy nacisku prowadz¹ lobbing wobec narodowych delegacji w Brukseli, cz³onków grup roboczych Rady Ministrów oraz oczywiœcie urzêdników w stolicach pañstw cz³onkowskich. Takie dzia³ania mo¿na wyjaœniæ chocia¿by tym, ¿e to pañstwa narodowe s¹ odpowiedzialne za wdra¿anie europejskiej legislacji. Ponadto wybór takiej metody jest uzasadniony relatywnie niskimi kosztami oraz dostêpnoœci¹ tradycyjnych kana³ów informacji i wymiany, które istnia³y jeszcze przed okresem integracji europejskiej32. Unia Europejska jest systemem, w którym tworzenie i interpretacja przepisów prawnych ma kluczowe znaczenie. Europejska legislacja ma pierwszeñstwo przed narodow¹, st¹d tak wa¿ne miejsce w systemie instytucjonalnym zajmuje Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci. Dlatego równie¿ grupy nacisku nie ignoruj¹ tej instytucji. Prowadzenie lobbingu wobec Trybuna³u bywa dla nich ostatni¹ sposobnoœci¹ do zmiany niekorzystnej decyzji. Zdaniem S. Mazey i J. Richardsona, „gdy grupom nacisku nie uda siê osi¹gn¹æ satysfakcjonuj¹cych rezultatów na poziomie narodowym, Komisji, Parlamentu Europejskiego lub Rady Ministrów, maj¹ one wybór: kosztowny, polegaj¹cy na samodzielnym przedstawieniu danej sprawy Trybuna³owi, lub te¿ przekonanie Komisji do podjêcia takiego dzia³ania”33. 29 G. Marks, L. Hooghe, K. Blank, European Integration from the 1980s: State Centric v. Multi-level Governance, „Journal of Common Market Studies” Vol. 34, No 3, September 1996, s. 363.. W. Sandholtz, Membership Matters: Limits of the Functional Approach to European Institutions, „Journal of Common Market Studies” Vol. 34, No 3, September 1996, s. 411. 30. 31. S. Mazey, J. Richardson, Interest.... R. Bennett, The Impact of European Integration on Business Associations: The UK Case, West European Politics 20 (3), 1997, s. 85, za: S. Mazey, J. Richardson, Interest... 32. 33. Ibidem..

(10) 52. Katarzyna Tarnawska. 6. Unia Europejska jako instytucja regulacyjna: problem deficytu demokracji Giandomenico Majone postrzega Uniê Europejsk¹ jako instytucjê regulacyjn¹. Wyró¿nia on kilka powodów, dla których Unia Europejska jest szczególnie predestynowana do pe³nienia funkcji regulacyjnej: „Mimo i¿ regulacyjne prowadzenie polityki nie jest w ¿adnym wypadku pozbawione konfliktów, gdy¿ prywatni aktorzy mog¹ stanowczo siê sprzeciwiaæ takiej regulacji, powo³uj¹c siê na presjê konkurencji, to oczekiwany poziom konfliktu jest znacznie ni¿szy ni¿ w przypadku dystrybucyjnej lub redystrybucyjnej polityki, kiedy zwyciêzcy i przegrani s¹ czêsto dobrze widoczni i umiejscowieni w konfrontacyjnej grze o sumie zerowej”34. Jednak¿e prowadzi to do powa¿nego problemu: poniewa¿ polityka polegaj¹ca na regulacji staje siê domen¹ ekspertów i jest prowadzona przez instytucje o niedemokratycznym charakterze, je¿eli demokracja ma byæ rozumiana jako odpowiedzialnoœæ przed parlamentem. Obawa o to, ¿e w Unii Europejskiej jest za ma³o demokracji, jest zjawiskiem, które pojawi³o siê ostatnio, ale stanowi wa¿ny problem podnoszony przez europejsk¹ opiniê publiczn¹. Pojawia siê tak¿e w badaniach nad integracj¹ europejsk¹, zw³aszcza tych dotycz¹cych jej przysz³oœci. A. Benz stwierdza, ¿e: „stara idea rz¹dzenia przez lud powsta³a w greckim mieœcie Ateny i w Rzymskiej Republice, przeniesiona na grunt nowoczesnego pañstwa jest obecnie podwa¿ana przez pojawiaj¹ce siê ponadnarodowe formy wielopoziomowego rz¹dzenia”35. Pañstwo narodowe ma jedno centrum, które podejmuje decyzje polityczne, mianowicie rz¹d. Odpowiada on za swoje decyzje przed parlamentem albo bezpoœrednio przed wyborcami. W Unii Europejskiej natomiast jest kilka centrów w³adzy, wielu aktorów i instytucji. U³atwia to reprezentowanie interesów, ale z drugiej strony brak jest spójnych regu³ decyzyjnych. Teoretycznie, obywatele mogliby kontrolowaæ europejskie procesy polityczne za poœrednictwem swoich narodowych parlamentów. W praktyce nie jest to jednak ³atwe, poniewa¿ narodowe parlamenty stoj¹ przed trudnym dylematem: je¿eli wykorzystaj¹ swoje uprawnienia, czyli zobowi¹¿¹ ministrów do dzia³ania w ramach okreœlonych ustaleñ, mog¹ podwa¿yæ efektywnoœæ europejskiej polityki. Kontrola ex-post rezultatów negocjacji w Radzie Ministrów mo¿e byæ równie niepo¿¹dana. Je¿eli wypadnie negatywnie, parlamentarnej wiêkszoœci nie bêdzie na rêkê podawanie tego faktu do wiadomoœci publicznej, poniewa¿ w jej interesie le¿y reelekcja rz¹du. Tak wiêc spory miêdzy rz¹dem a narodowym parlamentem w sprawach polityki europejskiej s¹ czêsto ukrywane36. 34 Zob. M. Jachtenfuchs, The Governance Approach to European Integration, „Journal of Common Market Studies”, June 2001, Vol. 39, No 2, s. 252–253. 35 A. Benz, Restoring Accountability in Multilevel Governance. Niepublikowany referat przygotowany na ECPR Joint Session Workshop, Workshop 5: Governance and Democratic Legitimacy, Grenoble, kwiecieñ 2001. http://essex.ac.uk/ecpr/jointsessions/grenoble/papers/ws5/benz.pdf 36 R. Putnam, Making Democracy Work. Civic Traditions in Modern Italy, Princeton, NJ: Princeton University Press 1993; F.W. Scharpf, Demokratietheorie zwischen Utopie und Anpassung, Universitätsverlag Konstanz 1970; M.G. Schmidt, Demokratietheorien, Opladen: Leske und Budrich 2000; W. Steffani,.

(11) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 53. Dopóki wiêkszoœæ wyborców sprzeciwia siê wizji federalistycznej Europy, popieraj¹c jednoczeœnie daleko id¹c¹ integracjê gospodarcz¹, nie mo¿na siê spodziewaæ rozwoju demokracji parlamentarnej na poziomie Unii Europejskiej. Wed³ug G. Majone „integracja gospodarcza bez integracji politycznej jest mo¿liwa tylko wówczas, gdy polityka i ekonomia s¹ od siebie odseparowane tak daleko, jak to jest tylko mo¿liwe [...] Poniewa¿ takie s¹ preferencje wyborców, dochodzimy do wniosku, ¿e europejski «deficyt demokratyczny» jest umocowany demokratycznie”37. Problem deficytu demokratycznego nie dotyczy jednak wszystkich dziedzin. Uwidacznia siê w sposobie podejmowania decyzji: w obszarach szczególnie „wra¿liwych” pañstwa cz³onkowskie przyjmuj¹ legislacjê, stosuj¹c zasadê jednomyœlnoœci. W rozwa¿aniach nad deficytem demokracji w Unii Europejskiej coraz czêœciej dochodzi do g³osu koncepcja demokracji typu deliberacyjnego. Koncepcja ta nie wyklucza g³osowania i negocjacji, jednak¿e k³adzie nacisk na uzyskanie porozumienia, wspólnej woli, do czego dochodzi siê w procesie komunikacji. Uczestnictwo w procesie politycznym wyra¿a siê wiêc nie tylko w dzia³aniach reprezentacji parlamentarnej, ale tak¿e przez wywieranie nacisku w instytucjach spo³eczeñstwa obywatelskiego, takich jak media, instytucje pozarz¹dowe oraz dziêki uczestnictwu w kszta³towaniu opinii oraz komunikacji z instytucjami Unii Europejskiej38. W tym kierunku zmierzaj¹ reformy systemu rz¹dzenia zaproponowane przez Komisjê na pocz¹tku 2000 r.39. „Dobre rz¹dzenie”, zdaniem Komisji, powinno siê opieraæ na zasadach: otwartoœci, uczestnictwa, odpowiedzialnoœci, efektywnoœci i spójnoœci. Aby te cele osi¹gn¹æ, konieczne jest wzmocnienie dialogu miêdzy instytucjami Unii Europejskiej a regionami oraz spo³eczeñstwem obywatelskim. Oznacza to jednoczeœnie zwiêkszenie wp³ywów organizacji reprezentuj¹cych spo³eczeñstwo, w tym grup nacisku. Taka teza pojawia siê w Bia³ej Ksiêdze dotycz¹cej europejskiego rz¹dzenia: „Organizacje pozarz¹dowe odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w kszta³towaniu polityki na poziomie globalnym. Czêsto dzia³aj¹ jak system wczesnego ostrzegania w wyborze kierunku debaty politycznej”40. Komisja deklaruje równie¿ chêæ zwiêkszenia pozycji Parlamentu Europejskiego jako instytucji reprezentuj¹cej obywateli. Uznaje równie¿ rolê ekspertów w poszczególnych dziedzinach w przygotowaniu i monitorowaniu decyzji. Postulaty Komisji zosta³y uwzglêdnione w Deklaracji z Laeken, która jest dokumentem zatwierdzonym podczas szczytu Unii Europejskiej w Laeken, który mia³ miejsce 14 i 15 grudnia 2001. Deklaracja stwierdza, ¿e instytucje Unii musz¹ znajdowaæ siê „bli¿ej obywateli”, czyli „krótko mówi¹c, obywatele domagaj¹ siê jasnego, otwartego, efektywnego i demokratyczParlamentarische und präsidentielle Demokratie. Strukturelle Aspekte westlicher Demokratien, Opladen, Westdeutscher Verlag 1981, za: A. Benz, Restoring... 37 G. Majone, Europe’s „Democratic Deficit”: The Question of Standards, „European Law Journal” Vol. 4, No 1, 1 March 1998, s. 5. 38 E.O. Eriksen, J. E. Fossum, The European Union and Post-national Integration, ARENA Working Papers WP 99/9, http://www.arena.uio.no/publications/wp99_9.htm 39. European Governance. A White Paper, European Commission, 2001.. 40. Ibidem, s. 28..

(12) 54. Katarzyna Tarnawska. nie kontrolowanego podejœcia Wspólnoty” 41. Najbardziej znacz¹cym rezultatem szczytu w Laeken jest decyzja o zwo³aniu Konwencji zajmuj¹cej siê przysz³oœci¹ Unii Europejskiej. Odpowie ona na pytania dotycz¹ce kszta³tu instytucjonalnego Unii oraz procesu podejmowania decyzji. Doprowadzi to byæ mo¿e do powstania swego rodzaju europejskiej konstytucji, wbrew pogl¹dom niektórych badaczy, których zdaniem „Unia Europejska na obecnym etapie rozwoju politycznego nie potrzebuje ani nie jest przygotowana na pe³n¹ konstytucjonalizacjê”42.. 7. Wnioski Wyjaœnianie zjawisk i prognozowanie jest zadaniem ka¿dej teorii. Teorie porz¹dkuj¹ równie¿ wiedzê i sprawiaj¹, ¿e otaczaj¹ca rzeczywistoœæ wydaje siê bardziej przewidywalna. Dlatego te¿ ju¿ od pocz¹tku procesów integracyjnych na kontynencie europejskim naukowcy, a czasem tak¿e politycy, starali siê przedstawiaæ teorie, które ich zdaniem adekwatnie opisywa³yby integracjê europejsk¹. Badacze ró¿ni¹ siê co do roli przypisywanej pañstwom narodowym i ponadnarodowym instytucjom w rozwoju integracji europejskiej. Ojcowie obecnej Unii Europejskiej koncentrowali siê na instytucjach, upatruj¹c w nich g³ównych „agentów” procesów integracyjnych. Kryzys „pustego krzes³a” zainicjowa³ postrzeganie Unii Europejskiej jako dogodnego forum negocjacji miêdzyrz¹dowych, gdzie instytucje spe³niaj¹ jedynie funkcjê pomocnicz¹. Ostatnie prace dowodz¹, ¿e w procesach integracyjnych bierze udzia³ wielu aktorów: zarówno pañstwa narodowe, instytucje europejskie, jak i narodowe oraz ponadnarodowe grupy interesów. Decyzje podjête ostatnio w Laeken potwierdzaj¹ te tendencje i umacniaj¹ pozycjê europejskich grup nacisku w procesach integracyjnych Unii Europejskiej. Literatura Benz A., Restoring Accountability in Multilevel Governance. Niepublikowany referat, przygotowany na ECPR Joint Session Workshop, Workshop 5: Governance and Democratic Legitimacy, Grenoble, Kwiecieñ 2001, http://essex.ac.uk/ecpr/jointsessions/grenoble/papers/ws5/benz.pdf. Börzel T.A., Risse T., Who is Afraid of a European Federation? How to Constitutionalise a Multi-Level Governance System, Jean Monnet Chair Working Papers 2000, http://law.harvard.edu/programs/ JeanMonnet/papers/00/000f101.html Cram L., Policy-making in the European Union. Conceptual lenses and the integration process, Routledge, London–New York 1997.. 41 Laeken Declaration on the Future of the European Union. Annexes to the Presidency conclusions – Laeken, 14 and 15 December 2001, http://ue.eu.int/Newsroom/LoadDoc.cfm?MAX=1&DOC= =!!!&BID=76&DID=68827&GRP=4061&LANG=1, s. 4. 42 Zob. np. Ph.C. Schmitter, What Is There to Legitimize in the European Union... and How Might This Be Accomplished? Niepublikowany referat, przygotowany na ECPR Joint Session Workshop, Workshop 5: Governance and Democratic Legitimacy, Grenoble, kwiecieñ 2001 http://essex.ac.uk/ ecpr/jointsessions/grenoble/papers/ws5/schmitter.pdf..

(13) Teorie integracji a grupy nacisku na poziomie Unii Europejskiej. 55. Eriksen E.O.,. Fossum J.E., The European Union and Post-national Integration, ARENA Working Papers WP 99/9, http://www.arena.uio.no/publications/wp99_9.htm. European Governance. A White Paper, European Commission, 2001. European Union. Power and Policy-making, ed. J. Richardson, Routledge: London, New York 1996. Galloway D., The Treaty of Nice and Beyond. Realities and Illusions of Power in the EU, Sheffield Academic Press, Sheffield 2001. Jachtenfuchs M., The Governance Approach to European Integration, „Journal of Common Market Studies”, June 2001, Vol. 39, No 2. Jachtenfuchs M., Kohler-Koch B., The Transformation of Governance in the European Union, praca niepublikowana. Jensen C.S., Neofunctionalist Theories and the Development of European Social and Labour Market Policy, „Journal of Common Market Studies”, Vol. 38, No 1, March 2000. Laeken Declaration on the Future of the European Union. Annexes to the Presidency conclusions – Laeken, 14 and 15 December 2001, http://ue.eu.int/Newsroom/LoadDoc.cfm?MAX=1&DOC= =!!!&BID=76&DID=68827&GRP=4061&LANG=1. Lobbying in the European Community, S. Mazey, J. Richardson ed., Oxford University Press, New York 1993. The European Union. Readings on the Theory and Practice of European Integration, B.F. Nelsen, A. C-G. Stubb ed., MacMillan Press Ltd., Houndmills, Basingstoke, Hampshire and London 1998. Majone G., Europe’s „Democratic Deficit”: The Question of Standards, „European Law Journal”, Vol. 4, No 1, 1 March 1998. Marks G., Hooghe L., Blank K., European Integration from the 1980s: State Centric v. Multi-level Governance, „Journal of Common Market Studies”, Vol. 34, No 3, September 1996. Mazey S., Richardson J., Interest Groups and EU Policy Making: Organizational Logic and Venue Shopping, http://www.nuff.ox.ac.uk/Politics/Jeremy4.html. National Public and Private EC Lobbying, M.P.C.M. Van Schendelen ed., Dartmouth 1993. Risse-Kappen T., Exploring the Nature of the Beast: International Relations Theory and Comparative Policy Analysis Meet the European Union, „Journal of Common Market Studies”, Vol. 34, No 1, March 1996. Pollack M.A., Delegation, Agency and Agenda Setting in the European Community, International Organization 51, 1, Winter 1997. Rosamond W.B., Theories of European Integration, Palgrave: Houndmills, Basingstoke, Hampshire, New York 2000. Sandholtz W., Membership Matters: Limits of the Functional Approach to European Institutions, „Journal of Common Market Studies”, Vol. 34, No 3, September 1996. Schmitter Ph.C., What Is There to Legitimize in the European Union... and How Might This Be Accomplished?, niepublikowany referat, przygotowany na ECPR Joint Session Workshop, Workshop 5: Governance and Democratic Legitimacy, Grenoble. Kwiecieñ 2001, http://essex.ac.uk/ecpr/jointsessions/grenoble/papers/ws5/schmitter.pdf. Somek A., On Supranationality, „European Integration online Papers”, Vol. 5 (2001), No 3, 19.04.2001, http://eiop.or.at/eiop/texte/2001-003a.htm Tsebeslis G., Kreppel A., The History of Conditional Agenda-Setting in European Institutions, http:// hypatia.ss.uci.edu/democ/papers/george.htm.. Theories of Integration and Pressure Groups in the European Union This article, in discussing the theory of integration, demonstrates the impact of pressure groups on the integration process in the European Union. Among European integration theories, the most distinguishable are those that focus on the engagement of nation-states in the integration processes as well as those that emphasise the importance of extra-national institutions in such processes. The latter theories recognise the contribution of pressure groups in deepening integration. According to historical chronology, these include: federalism, functionalism and neo-.

(14) 56. Katarzyna Tarnawska. functionalism, multi-level governance and the concept of “extra-nationality”. Theoretical work of late focuses increasing attention on the problem of democracy deficit in the European Union. Resolution of this problem is a pre-condition for continued progress in the integration of EU countries. The theoretical concepts presented in this work demonstrate that many actors take part in European Union integration processes and that extra-national pressure groups play an increasingly significant role..

(15)

Cytaty

Powiązane dokumenty

Takie założenie, jak sądzę, nie jest szkodliwe dla merytorycznej oceny poziomu integracji świadomościowej grupy, a z punktu widzenia formalnego roz ­ szerza

Student bardzo dobrze zna problemy Europy w kontekście procesów, zjawisk ogólnoświatowych tj. globalizacja,

między jednostkami, warunków gospodarowania przy jednoczesnym podniesieniu poziomu życia lokalnej ludności. Determinowany jest on przez czynniki ekonomiczne, społeczne

48 Wraz z członkostwem w Unii Europejskiej parlament doznaje bowiem pewnego, oczywistego z punktu widzenia przebiegających procesów integracyjnych, uszczuplenia

Odszyfrowywanie tego zapisu nazywa się właśnie ekspresją informacji genetycznej, a więc biosyntezę białka na podstawie sekwencji aminokwasów.. Jest to ekspresja na

Wydaje się, że badanie problemów związanych z używaniem alkoholu staje się źródłem wiedzy służącej raczej ulepszaniu metod kontrolowania społeczności niż

Postrzeganie osób zaliczanych do NEET przez pryzmat niewykorzystanego potencjału ludzi młodych, którzy w przyszłości narażeni są na ryzyko gorszej pozycji na rynku pracy

Celem artykułu jest przedstawienie doświadczenia zawodowego jako de- terminanty sprawnego wejścia absolwentów wyższych uczelni na rynek pracy oraz identyfikacja preferowanych