Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX wieku

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 692. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2005. Krzysztof Broński Katedra Historii Gospodarczej. Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji na przełomie XIX i XX w. Polska historiografia gospodarcza, żywo rozwijająca się po drugiej wojnie światowej w stosunkowo małym stopniu uwzględniała problemy rozwoju ekonomicznego Galicji. W ostatnim dziesięcioleciu sytuacja w tym względzie uległa pewnej poprawie, ale nadal wiele zagadnień czeka na opracowanie. Przed badaczami dziejów społeczno-gospodarczych Galicji wciąż stoi podstawowe pytanie, czy rzeczywiście zapóźnienie gospodarcze Galicji było w stosunku do pozostałych ziem polskich, w tym szczególnie ziem centralnych i wschodnich włączonych do Rosji, tak znaczne, że stało się symbolem zacofania. Istotnym, dotychczas zaledwie marginalnie traktowanym zagadnieniem w badaniach procesów rozwoju społeczno-gospodarczego Galicji jest rynek pracy. Celem artykułu jest otwarcie dyskusji nad tym złożonym problemem. Przedmiotem rozważań będzie charakterystyka różnych form pośrednictwa pracy jako miejsc styku popytu i podaży pracy. Zapóźnienie badań nad przemianami społeczno-gospodarczymi Galicji jest szczególnie rażące w porównaniu z badaniami nad rozwojem ziem zaboru rosyjskiego. W kwestii stanu i problemów badawczych w zakresie historii gospodarczej i społecznej Galicji kilkakrotnie zabierała głos Helena Madurowicz-Urbańska. Por. H. Madurowicz-Urbańska, Przemysł Galicji. Główne problemy i potrzeby badawcze, Studia Historyczne 1975, r. XVIII; tejże, Potrzeby w zakresie historii gospodarczej Galicji, Kwartalnik Historyczny 1980, r. LXXXVII; tejże, Stan i potrzeby badań nad historią gospodarczą Galicji w świetle polskiej historiografii [w:] Galicja i jej dziedzictwo, t. 1, Historia i polityka, pod red. W. Bonusiaka i J. Buszki, Wyd. WSP, Rzeszów 1994, s. 201–222. . W polskiej historiografii problematyka pośrednictwa pracy w Galicji nie była przedmiotem odrębnych badań. Kwestia ta została zaledwie zasygnalizowana w opracowaniu Andrzeja Pilcha nt. Emigracja z ziem zaboru austriackiego (od połowy XIX w. do 1918 r.) [w:] Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.), PWN Warszawa 1984. Znacznie więcej informacji dotyczących publicznego pośrednictwa pracy w Galicji dają nam naukowe świadectwa epoki. Wymienić tu należy opracowanie Z. Gargasa nt. publicznego pośrednictwa pracy w Galicji,. ZN692.indb 5. 1/30/08 1:21:33 PM.

(2) Krzysztof Broński. . Pierwotne formy pośrednictwa pracy w Galicji miały wyłącznie charakter niezorganizowany. Bazowały one na relacjach osobistych, inseratach w prasie bądź też na werbowaniu robotników przez przedstawicieli pracodawcy, lub też na indywidualnym poszukiwaniu pracy przez wędrujących od fabryki do fabryki robotników. W miarę rozwoju produkcji rolniczej i przemysłowej takie proste formy pośrednictwa pracy okazały się niewystarczające. W epoce rozwijającego się kapitalizmu, przy istnieniu wielkich skupień robotniczych i dużej formalnej wolności umowy o pracę, gdzie rozmiar produkcji i zatrudnienia zależny był od zmian koniunkturalnych, sprawa poszukiwania pracy była szczególnie ważna. Pojawiła się wtedy potrzeba utworzenia zorganizowanych form pośrednictwa pracy, dzięki którym robotnik mógł możliwie szybko znaleźć miejsce pracy, a pracodawca pożądanego pracownika. Najstarszą zinstytucjonalizowaną formę zorganizowanego pośrednictwa pracy stanowiły gospody cechowe. Zadaniem takich gospód było kierowanie wędrujących czeladników do majstrów, którzy ich potrzebowali. W tych gospodach czeladnicy otrzymywali nocleg wyżywienie, a niekiedy także wsparcie pieniężne. Były one bowiem utrzymywane przez cechy. Zatrudnieni w nich czeladnicy płacili osobne składki na wsparcie dla pozbawionych pracy. W miarę zaniku wędrówek czeladników te formy pośrednictwa pracy straciły na znaczeniu. W ich miejsce pojawiły się tzw. przemysłowe biura pośrednictwa pracy, prowadzone przez osoby prywatne dla zarobku. Takie prywatne biura spełniały swoje funkcje w interesie właściciela i jego dochodu, a nie w interesie szukających pracy. Instytucje tego typu w zasadzie miały być koncesjonowane i podlegać kontroli władz państwowych. W rzeczywistości jednak prywatne pośrednictwo pracy w Galicji pod koniec XIX w. znajdowało się w przeważającej części w rękach agentów niekoncesjonowanych. Według wyników kontroli prowadzonych przez Izbę Przemysłowo-Handlową w Krakowie, na 37 zawodowych pośredników w Krakowie 23 było niekoncesjonowanych. Jeszjak również artykuł Z. Pazdro pt. Trzy lata działalności publicznych biur pośrednictwa pracy w Galicji 1905–1907, „Przegląd Polski” 1908. Aspekty prawne funkcjonowania pośrednictwa pracy w Galicji zostały omówione przez J. Buzka w pracy pt. Administracja gospodarstwa społecznego, Lwów 1913. Istotnych informacji o organizacji pośrednictwa pracy dostarczają alegaty do stenograficznych sprawozdań z Sejmu Krajowego. Ze względu na złożoność podjętej problematyki w artykule było możliwe zaledwie zasygnalizowanie wybranych kwestii dotyczących pośrednictwa pracy oraz znacznie ograniczono prezentację materiału statystycznego. Realizacja zagadnienia wiązała się z dużymi trudnościami w zakresie oceny prywatnego pośrednictwa pracy, którego analiza statystyczna nie była możliwa do przeprowadzenia ze względu na brak danych. Dlatego też przedstawione w tekście charakterystyki statystyczne dotyczą głównie publicznego pośrednictwa pracy. W artykule założono, że na rynku pracy popyt reprezentują pracodawcy a podaż poszukujący pracy. . ZN692.indb 6. J. Buzek, Administracja gospodarstwa społecznego, Lwów 1913, s. 844. Die Arbeitsvermittlung in Oesterereich, Wien 1898, s. 88.. 1/30/08 1:21:33 PM.

(3) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. . cze gorsza sytuacja w tym względzie była w Galicji Wschodniej. Lwowska Izba Przemysłowo-Handlowa oceniła, że we Lwowie prowadziło działalność kilkuset agentów nie posiadających ku temu stosownej koncesji. Nielegalni pośrednicy nie podlegali jakiejkolwiek kontroli administracji państwowej czy samorządowej, co stwarzało im znakomite warunki do nadużyć. Dzielili się oni na dwie grupy. Jedną z nich stanowili sklepikarze zajmujący się pośrednictwem (w ówczesnej terminologii stręczeniem) pracy okazjonalnie i pobierający stosunkowo umiarkowane wynagrodzenie (od pracodawcy i pracownika), jeżeli ich działanie było skuteczne. Działalność tej grupy była jednak marginalna w stosunku do tzw. zawodowych niekoncesjonowanych pośredników (głównie Żydów), którzy opanowali wszystkie obszary pośrednictwa pracy osiągając znaczne zyski. Ich działalność była niejednokrotnie demoralizująca, nie cofali się oni przed żadnymi środkami, aby tylko pozyskać klientów. Często działali wręcz na szkodę czynnych zawodowo robotników, nakłaniając ich do porzucania niejednokrotnie dopiero co uzyskanej posady w zamian za obietnicę wyszukania lepiej płatnej pracy. Pod wpływem takich przyrzeczeń robotnicy stawali się niepunktualni, niedbale wykonywali swoją pracę, co pogarszało ich relacje z pracodawcami. Największe pole do nadużyć stanowiło jednak pośrednictwo dla robotników rolnych do pracy za granicą. Wieś galicyjska stanowiła znaczący rezerwuar siły roboczej. Zniesienie pańszczyzny i upowszechnienie systemu pracy najemnej przy dość wysokim przyroście naturalnym powodowały w drugiej połowie XIX wieku wzrost podaży siły roboczej. W 1910 r. nadmiar rąk do pracy w rolnictwie galicyjskim szacowano na 1,2 mln osób. Część mieszkańców wsi szukała źródła utrzymania poza gospodarstwem. Początkowo zasięg migracyjnych ruchów zarobkowych ograniczał się do rynków lokalnych, większych miast, co przyspieszało procesy urbanizacji Galicji. Zbyt powolne tempo uprzemysławiania kraju nie stwarzało jednak dostatecznych warunków odpływu przyrostu ludności ze wsi do miasta. Jeszcze w 1910 r. prawie ¾ ludności Galicji (na ogólną liczbę nieco ponad 8 mln) utrzymywało się z rolnictwa. Dlatego też z biegiem czasu ruchy zarobkowe przybierały postać emigracji zarobkowej. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Kanada, Brazylia, Argentyna i inne kraje zamorskie stały się celem wychodźstwa galicyjskiego. Nadzieja i chęć poprawy losu, naturalna dla każdego człowieka, a niemożliwa do osiągnięcia przez większość mieszkańców zapóźnionej gospodarczo Galicji były powodem ryzykownego nieraz wyjazdu w świat. W wielu wypadkach na decyzję wyjazdu, poza przymusem ekonomicznym, wpływały także czynniki emocjonalne. Dla pokolenia, które pamiętało czasy poddaństwa i pańszczyzny, wyjazd stanowił formę zaspokojenia tęsknoty za wolnością, nato . ZN692.indb 7. Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1910, s. 46. Z. Ludkiewicz, Kwestia rolna w Galicji, Lwów 1912, s. 42.. 1/30/08 1:21:34 PM.

(4) Krzysztof Broński. . miast dla pokolenia, które nie znało pańszczyzny, emigracja była formą demonstracji osobistej niezależności. Niekiedy emigracja była formą uchylenia się od obowiązku służby wojskowej. Według galicyjskich i austriackich danych urzędowych wskutek emigracji opuściło Galicję od połowy XIX w. do roku 1914 około 1,1 mln osób, z czego za ocean co najmniej 900 tys. Jak zauważa A. Pilch, liczba ta jest zaniżona, gdyż nie ujmuje przypadków, gdy wyjazd i powrót emigranta zamykał się w okresie międzyspisowym (tzn. w granicach 10 lat). Trzeba zauważyć, że w czołówce powiatów zasilających falę emigracyjną były nie tylko powiaty typowo rolnicze, ale również te, w których był znaczny odsetek zatrudnionych w działach pozarolniczych. W odróżnieniu od emigracji zamorskiej, która w znacznej części przypadków okazała się emigracją stałą, wychodźstwo na kontynent europejski kierowało się do prowincji niemieckich, zwłaszcza na Górnym Śląsku, do Westfalii, Nadrenii. Emigracja sezonowa do Niemiec w ostatniej dekadzie XIX i pierwszej dekadzie XX w. objęła co najmniej 2 mln osób, tj. dwukrotnie więcej niż cała emigracja zamorska. Szczególne nasilenie tej emigracji miało miejsce po 1907 r. W samym tylko 1912 r. wyemigrowało do Niemiec prawie 320 tys. osób. Na wychodźstwo sezonowe udawali się głównie ludzie młodzi w wieku od 16 do 25 roku życia, ponad połowę z nich stanowiły młode dziewczęta. U progu XX wieku miejsce żywiołowego dotychczas napływu siły roboczej do przemysłu górnośląskiego zastąpiła zorganizowana forma werbunku, prowadzona z inicjatywy przedsiębiorców. Tym celom służyły w Galicji koncesjonowane biura pośrednictwa pracy oraz znaczna liczba zarejestrowanych agentów. Werbując do prac polowych, teren Galicji penetrowali wysłannicy pruskich obszarników, od 1900 r. agenci niemieckich izb rolniczych, a od 1907 r. agenci Niemieckiej Centrali Robotników Rolnych. Zadaniem tej centrali była regulacja podaży i popytu na robotników oraz niedopuszczenie do wzrostu zarobków robotników rolnych. Czas trwania umowy wynosił zazwyczaj 9 miesięcy, czas pracy dziennej trwał 11 godzin. Obchodzenie się pracodawców niemieckich z polskimi robotnikami dawało niejednokrotnie powody do uzasadnionych narzekań. Kontrakty nie gwarantowały robotnikom prawie żadnych uprawnień, stawiając ich w zupełnej zależności od pracodawcy. Byli pozbawieni możliwości korzystania z dobrodziejstw ustawodawstwa ochronnego, choć opłacali składki do funduszu ubezpieczeń w tej samej wysokości co robotnicy niemieccy10. Emigracja sezonowa w znacz . A. Pilch, Emigracja z ziem zaboru austriackiego…, s. 252–325. Tamże.. L.W. Biegeleisen, Rozwój gospodarczy nowoczesnej wsi polskiej, Kraków 1917, t. 2, s. 392.. S. Inglot, Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze austriackim [w:] Historia chłopów polskich, pod red. S. Inglota, Ludowe Spółdzielnie Wydawnicze, Warszawa 1972, t. 2, s. 265. 10. ZN692.indb 8. 1/30/08 1:21:34 PM.

(5) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. . nie mniejszym stopniu odbywała się do innych krajów europejskich, m.in.: Rosji, Rumunii, Danii, Francji, Szwecji itd. Warto również podkreślić, że dość pokaźna liczba sezonowych wyjazdów zarobkowych odbywała się do Królestwa Polskiego na okres pilnych prac polowych. Dotyczyły one robotników obojga płci, niemal wyłącznie z Galicji Zachodniej. Z obszaru Galicji Wschodniej ruch emigracyjny sezonowy kierował się do Rosji. W dużym stopniu była to ludność ukraińska. Galicjanie w poszukiwaniu zarobku udawali się również do różnych krajów monarchii habsburskiej, częściowo w wyniku zorganizowanych akcji werbunkowych, częściowo zaś na zasadzie wolnego wyboru. Akcją werbunkową robotników z Galicji do Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego kierowały różne firmy pośredniczące. Ponadto, nierzadko właściciele lub zarządcy kopalń i hut wysyłali do Galicji specjalnych urzędników, którzy doraźnie sprowadzali do pracy określoną ilość pracowników, bądź też prowadzili tam działalność długofalową, tworząc biura werbunkowe siły roboczej dla Okręgu Ostrawsko-Karwińskiego. Tego rodzaju nabór stosowany był również przez właścicieli majątków ziemskich. Emigrację pobudzał ekspulsywny model gospodarki galicyjskiej i niesłabnący popyt za granicą na tanią siłę roboczą. Pokątni pośrednicy działający niekiedy przez swoich subagentów, a niekiedy nawet za pośrednictwem naczelników gmin skrzętnie wykorzystywali możliwość znacznego zarobku na pośrednictwie w załatwieniu pracy za granicą. Występując z ramienia pracodawców, narzucali robotnikom często niekorzystne umowy, np. solidarną odpowiedzialność wszystkich robotników jednej grupy za wykonanie całej pracy. W takiej sytuacji, gdy jeden z robotników nie wykonał swojej pracy z jakichkolwiek powodów wszyscy tracili swoje zarobki, a w niektórych wypadkach nawet swoje nieruchomości w kraju, które licytowano następnie na rzecz pracodawcy. Wynagrodzenia pracowników niejednokrotnie trafiały najpierw do pośredników, którzy pobrawszy swoisty haracz przekazywali je dopiero zainteresowanym. Na początku XX w. na galicyjskim rynku pracy pojawiają się nowe formy pośrednictwa. Powstają biura o charakterze humanitarno-dobroczynnym. Prowadzone były przez zakony bądź też przez stowarzyszenia dobroczynności. Działały nie dla zysku, ale dla ochrony osób poszukujących pracy przed wyzyskiem biur przemysłowych. Biura tego typu miały jednak niewielkie znaczenie w stosunku do całego rynku pośrednictwa. W drugiej połowie XIX w. pośrednictwo pracy zaczynają realizować związki zawodowe i organizacje pracodawców. Nie spełniały one jednak pokładanych w nich nadziei ze względu na wzajemne antagonistyczne uprzedzenia. Austriacki urząd statystyki pracy przeprowadzając w 1896 r. kontrolę pośrednictwa pracy w Galicji wykazał, że istniejące pośrednictwo wymaga systemowej naprawy. Pojawiła się wówczas w Galicji idea utworzenia publicznych biur. ZN692.indb 9. 1/30/08 1:21:34 PM.

(6) Krzysztof Broński. 10. pośrednictwa pracy, tworzonych na wzór powstałych wcześniej w Anglii, Francji czy Niemczech11. Od 1896 r. niejednokrotnie dyskutowano na ten temat w Sejmie Krajowym. W zgłaszanych propozycjach i projektach uwzględniano doświadczenia europejskie w tym względzie, szukając optymalnych rozwiązań dla Galicji. Pierwotnie pojawił się zamysł utworzenia pocztowej giełdy pracy, na wzór funkcjonującej w Księstwie Luksemburskim. Projekt ten, zgłoszony przez przedstawiciela Stronnictwa Ludowego Andrzeja Średniawskiego, zakładał, by pracodawcy i poszukujący pracy wpisywali na specjalnych drukach swoje dane, rodzaj zatrudnienia i cenę pracy, a natępnie oddawali je na najbliższej poczcie. Każda poczta wysyłałaby te dane do Lwowa, gdzie tworzony byłby wykaz zbiorczy i wysyłany z powrotem do wszystkich poczt. Każdy zainteresowany mógłby wtedy wybrać stosowną dla siebie ofertę. Projekt ten nie znalazł w Sejmie akceptacji, uważano bowiem, że w kraju tak rozległym jak Galicja nie byłby możliwy do realizacji (m.in. ze względu na koszty). Jednak sam pomysł zwracał uwagę na konieczność uruchomienia w Galicji sieci instytucji publicznych zajmujących się pośrednictwem pracy. Stanowisko to zresztą potwierdziła wspomniana ankieta statystyczna, która wykazała, że Galicja pod względem rozwoju pośrednictwa pracy zajmowała jedno z ostatnich miejsc w monarchii habsburskiej. Drugim rodzajem rozwiązania, który brano pod uwagę było stworzenie pośrednictw pracy przy towarzystwach rolniczych. Wynikało to z faktu, że emigracja zarobkowa dotyczyła głównie ludności rolniczej, przy jednoczesnym braku robotników w niektórych częściach kraju. Wydawało się więc, że towarzystwa rolnicze będą zainteresowane tą inicjatywą. Jednakże ani krakowskie, ani lwowskie towarzystwo rolnicze nie wykazały w tym względzie żadnej inicjatywy. Jednocześnie takie formy pośrednictwa na pewno nie rozwiązałyby problemu w sposób całościowy; trudna sytuacja w tym względzie była nie tylko na wsi, ale i w mieście. Inercyjne stanowisko towarzystw rolniczych wskazywało dobitnie, że organizacja rynku pracy musi stać się zadaniem państwowym (krajowym), nie można już dłużej zostawiać tej sprawy dobrej woli towarzystw lub gmin. Ustawą Pierwsze publiczne biura pośrednictwa pracy w monarchii habsburskiej powstały w Wiedniu i Pradze (1898 r.). W Galicji pierwsze publiczne biuro pośrednictwa pracy założono we Lwowie (1899), por. J. Buzek, op. cit., s. 844. W innych krajach monarchii (np. na Bukowinie) istniały miejskie urzędy pośrednictwa pracy zakładane bez specjalnej ustawy na mocy uchwał stosownych ciał samorządowych, por. Z. Pazdro, Projekt austriackiej ustawy emigracyjnej z r. 1913, „Ekonomista” 1915, s. 23. Należy również zauważyć, że rząd austriacki podjął próbę przygotowania projektu ustawy państwowej o pośrednictwie pracy. Projekt ten rozróżniał dwie zasadnicze kategorie pośrednictwa pracy: zawodowe i niezawodowe. To ostanie miało miejsce wówczas, gdy następowało bezpłatnie lub też za pośrednictwem stowarzyszeń publicznych, które pobierają opłaty, ale tylko pokrywające koszty pośrednictwa. Natomiast zawodowe pośrednictwo pracy stanowiło działalność koncesjonowaną. Projekt ten nie stał się jednak ustawą, por. Sitzungs protokolle des standigen Arbeitsbeirathes 1898–1899, Wien 1900, s. 177 i nast. 11. ZN692.indb 10. 1/30/08 1:21:34 PM.

(7) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. 11. należy zmusić miasta oraz powiaty do powołania u siebie publicznych biur pośrednictwa pracy na wzór powstałych wcześniej w zachodniej Europie. Konserwatywna większość sejmowa była początkowo przeciwna organizowaniu tego typu biur w obawie przed wzrostem emigracji zarobkowej, a co za tym idzie wzrostem płacy robotników rolnych. Strajki rolnicze w Galicji Wschodniej w 1902 i 1903 r. zmieniły poglądy sfer konserwatywnych12. Biura sprowadzające robotników rolnych z Galicji Zachodniej odpowiadały interesom pracodawców, gdyż przyczyniały się do łamania strajków i obniżenia płacy. W latach 1901–1903 kilkakrotnie poddawano w galicyjskim Sejmie Krajowym pod dyskusję przedstawiane przez Wydział Krajowy coraz to nowe wersje projektu ustawy o publicznych biurach pośrednictwa pracy, modyfikowane w następstwie poprawek Komisji Administracyjnej Sejmu, interwencji poselskich itp. W końcu października 1903 r. większością głosów uchwalono w Sejmie Krajowym projekt ustawy o krajowym i powiatowych biurach pośrednictwa pracy, 16 marca 1904 r. uzyskał on najwyższą sankcję cesarską13. Zgodnie z ustawą biura pracy mogły być gminne lub powiatowe, a wszystkie znajdowały się pod kierownictwem krajowego biura pracy. Z ustawy wynikało, że takie biura zobowiązywane były założyć miasta Lwów i Kraków, wskazane przez Wydział Krajowy powiaty autonomiczne, oprócz tego rady powiatowe mogły uchwalić założenie biura z własnej inicjatywy. Powstających jednostek nie można było likwidować, a jedynie w uzasadnionych przypadkach (za pozwoleniem Wydziału Krajowego) zawiesić na pewien czas ich działalność. W myśl ustawy biura pracy miały być odpowiedzią na wszystkie mankamenty działających dotychczas form pośrednictwa. Miały one również za zadanie informować strony o stosunkach zarobkowych w kraju i za granicą. Wszystkie gminy i obszary dworskie zobowiązane zostały do pomocy biurom w realizacji ich zadań. Nowo utworzone jednostki miały charakter powszechny, świadczyły swoje usługi wszystkim kategoriom pracobiorców, nie pobierając od nich jakichkolwiek opłat. Od pracodawców natomiast pobierały opłaty według taryfy zatwierdzonej przez Wydział Krajowy. Przy tymże Wydziale ustawa nakazywała utworzyć na koszt kraju Krajowe Biuro Pracy14. W styczniu 1905 r. powstało krajowe biuro pośrednictwa pracy, które prócz funkcji koordynacyjnych i kontrolnych nad biurami powiatowymi i miejskimi zajmowało się także opieką nad wychodźstwem stałym i sezonowym poza granice państwa. Jego działalność była wielokierunkowa. Pełniło ono funkcję informacyjną i doradczą w stosunku do uruchamianych sukcesywnie kolejnych biur pracy. Krajowe Biuro Pracy było organem nadzorczym J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, t. II, Czasy porozbiorowe, Księgarnia Akademicka, Poznań 1950, s. 376. 12. 13 14. ZN692.indb 11. A. Pilch, op. cit., s. 322–323.. J. Buzek, op. cit., s. 850.. 1/30/08 1:21:35 PM.

(8) 12. Krzysztof Broński. w stosunku do biur powiatowych i miejskich, posiadało uprawnienia do przeprowadzania kontroli tych biur, jak też do prowadzenia monitoringu ich bieżącej działalności. Biuro Krajowe sprawowało szczególny nadzór nad emigracją zarobkową za granicę. Każde zgłoszenie zagraniczne przesyłane przez poszczególne biura było analizowane przez Biuro Krajowe, które udzielało akceptacji lub lub zakazywało pośrednictwa. Podstawą do decyzji były posiadane przez Biuro informacje o popycie i podaży pracy, a także o relacjach płacowych za granicą. Dla wyrównywania popytu i podaży pracy w kraju pomiędzy poszczególnymi biurami służyły wykazy tygodniowe wolnych miejsc pracy i szukających pracy przesyłane do wszystkich biur i pism rolniczych. Wykonanie ustawy z 1904 r. przypadało w udziale przede wszystkim Wydziałowi Krajowemu, który opracował statut wzorcowy publicznych biur pracy i rozesłał go do wszystkich władz powiatowych, oczekując konkretnego stanowiska rad w tej sprawie. Pod koniec 1907 r. w 32 powiatach opowiedziano się za założeniem takiego biura, w 40 przeciw, a w dwóch nie podjęto żadnej decyzji. Większość powiatów była więc przeciwna tej inicjatywie, wykazując bądź to ignorancję, bądź kompletne niezrozumienie rzeczy albo też kierowane siłami inercji, jak to miało miejsce w Tarnowie i Tarnopolu, nie widziały potrzeby zakładania takich biur wobec istniejących jednostek prywatnych. W ostatecznym rezultacie w 22 powiatach utworzono samoistne biura pracy, zorganizowane zgodnie z uchwałą z 1904 r. Były to biura w: Brodach, Cieszanowie, Dąbrowie, Drohobyczu, Gorlicach, Kałuszu, Kolbuszowej, Kołomyi, Kossowie, Krakowie, Limanowej, Łańcucie, Mościskach, Myślenicach, Nisku, Nowym Sączu, Nowym Targu, Oświęcimiu, Podhajcach, Sanoku, Tarnobrzegu i Tłumaczu. W pięciu powiatach postanowiono nie tworzyć odrębnego biura, lecz przyłączyć je do okręgu działalności jednego z sąsiednich biur. I tak przyłączono powiat jaworowski do biura w Cieszanowie, powiaty wadowicki i żywiecki do biura w Oświęcimiu, zaś krakowski i wielicki do biura w Krakowie. Natomiast w Bochni, Buczaczu, Chrzanowie, Jarosławiu i Rzeszowie zorganizowano wprawdzie samoistne biura, lecz po pewnym czasie zawieszono ich działalność. W powiecie ropczyckim uchwała o stworzeniu biura nie została zrealizowana. W obu miastach stołecznych ustawa nakładała obowiązek utworzenia biur pośrednictwa pracy. Prekursorem okazał się tu być Lwów, gdzie biuro pracy istniało już od 1899 r. Nieliczne istniejące przed podjęciem ustawy biura (Biała – 1903 r., Brody – 1903 r., Stanisławów – 1902 r. i Tarnobrzeg – 1900 r.) zostały zreorganizowane wedle przepisów ustawy z 1904 r. Według opinii kierownika Krajowego Biura Pracy, publiczne biura pracy powstawały przeważnie tam, gdzie występował lokalny brak podaży rąk do pracy, nato-. ZN692.indb 12. 1/30/08 1:21:35 PM.

(9) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. 13. miast powiaty, gdzie notowano nadmiar wolnej siły roboczej nie były skłonne do tworzenia biur pośrednictwa pracy15. Ogólny bilans działalności w latach 1905–1911 biur pracy powołanych na mocy ustawy z 1904 r. przedstawia tabela 1. Tabela 1. Bilans działalności publicznych biur pracy w latach 1905–1911 Liczba czynnych biur pracy. Liczba zgłoszonych miejsc pracy. 15. 11 882. 1907. 24. 63 844. 1909. 21. 42 545. Rok 1905. 1906 1908 1910 1911. 20 23. 24. 24. 33 967. 49 986 41 098. 45 784. Liczba poszukujących pracy 12 629. 15 707 32 556 34 574. Liczba skutecznych pośrednictw 4 165. 12 098 26 156 27 653. 38 639. 26 294. 35 898. 31 919. 35 649. 28 931. Żródło: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 59; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.. Ogólnie w latach 1905–1911 liczba miejsc pracy zgłoszona przez pracodawców znacznie przewyższała liczbę poszukujących pracy, z wyjątkiem 1905 r., kiedy mamy do czynienia z lekką nadwyżką po stronie popytu na pracę. Charakterystyczny jest natomiast znaczący spadek podaży miejsc pracy od 1908 r. Związane to było z powrotną falą emigracyjną ze Stanów Zjednoczonych i spadkiem zapotrzebowania na robotników w Niemczech. Pracodawcy krajowi mieli możliwość łatwego pozyskania siły roboczej, więc w mniejszym stopniu korzystali z pośrednictwa biur w tym zakresie. Co prawda statystyki nie wykazują w tym okresie znacznego wzrostu poszukujących pracy za pośrednictwem biur. Jednak liczba zgłaszających się w nich robotników była znacznie większa, gdyż biura nie rejestrowały tych przypadków, dla których nie można było zaoferować żadnej pracy. Z usług istniejących biur pracy korzystali w dużym stopniu pracodawcy zagraniczni. Ilościową charakterystykę popytu na pracę w kraju i za granicą zgłoszonego w publicznych biurach pracy przedstawia tabela 2.. Z. Pazdro, Trzy lata działalności publicznych biur pośrednictwa pracy w Galicji 1905–1907, „Przegląd Polski” 1908, s. 524. 15. ZN692.indb 13. 1/30/08 1:21:35 PM.

(10) Krzysztof Broński. 14. Tabela 2. Popyt na pracę w kraju i za granicą zgłoszony w publicznych biurach pracy w latach 1905–1911 Rok 1905. Liczba zgłoszonych miejsc pracy kraj 4 689. zagranica. 47 258. 26. 28 775. 32. 68. 22. 78. 1908. 13 190. 36 796. 8 901. 32 197. 1909 1910 1911. 13 770 10 271. Zagranica. 39. 11 864 16 586. kraj. 7 193. 1906 1907. Odsetek do ogółu. 22 103. 35 513. 35. 26 22. 61. 65 74. 74. 78. Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 60; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.. Z zestawienia w tabeli 2 wynika, że popyt na pracę za granicą był w badanym okresie stale wyższy niż w kraju; prawie dwukrotnie w latach 1905–1906, 1909 i trzykrotnie w latach 1907–1908, 1911. Ponadto wzrastał on w szybszym tempie niż popyt krajowy. W okresie 1905–1907 wzrósł on prawie siedmiokrotnie, podczas gdy popyt krajowy tylko czterokrotnie. Wskazuje to wyraźnie, iż z usług biur pracy częściej korzystali pracodawcy zagraniczni niż krajowi. Na koniec badanego okresu popyt na pracę za granicą przewyższał 3,5-krotnie popyt krajowy. Podobne tendencje można również obserwować po stronie podaży pracy (por. tabela 3). Tabela 3. Podaż pracy zgłoszona w publicznych biurach pracy w latach 1905–1911 Rok 1905. 1906. Liczba poszukujących pracy w kraju 3 958. w kraju 31. za granicą 69. 10 038. 36. 9 490. 25 084. 27. 73. 9 802. 25 847. 27. 73. 10 725. 1909. 14 752. 1911. 8 159. 1910. 8 671. Odsetek udziału w stosunku do ogółu. 5 669. 1907. 1908. za granicą. 21 831. 23 887 27 739. 33 38. 23. 64 67. 62. 77. Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 61; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.. Liczba poszukujących pracy za granicą była średnio 2–3,5-krotnie wyższa niż liczba chętnych do pracy w kraju. Co prawda proporcje te były płynne, gdyż robot-. ZN692.indb 14. 1/30/08 1:21:36 PM.

(11) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. 15. nicy byli skłonni zmieniać swoje preferencje, niemniej większość z nich, zwłaszcza tych, którzy już pracowali za granicą, miało już pogląd wykrystalizowany. Z zestawienia strony popytowej i podażowej (por. tabela 4) wynika, że badanym okresie popyt na pracę znacznie przewyższał podaż rąk do pracy. Tendencja ta dotyczy w równej mierze kraju i zagranicy. Relacje odwrotne występują jedynie incydentalnie, i tak na rynku krajowym w latach 1910, 1911, za granicą w 1905 r. Tabela 4. Popyt na pracę i podaż pracy na 100 wolnych miejsc w kraju i za granicą w latach 1905–1911 Rok. Na 100 wolnych miejsc przypadało szukających pracy w kraju. 1905. 84. 1907. 65. 1906 1908. 48 72. 1909. 107. 1911. 79. 1910. 110. za granicą 120 45. 46 68 83. 80 78. Zródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 61; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.. Relacje popytowo-podażowe miały charakter zróżnicowany, jeżeli analizować je w ujęciu zdezagregowanym, a więc w podziale na poszczególne rodzaje pracy i sektory gospodarki (por. tabela 5). Popyt na pracę w kraju przewyższał znacznie podaż pracy w rolnictwie w przypadku robotników sezonowych i służby folwarcznej. Natomiast w przypadku pracowników administracyjnych (oficjalistów) występuje nadpodaż szukających pracy. W przemyśle i górnictwie również było mniej miejsc pracy niż chętnych na jej podjęcie. W dziale służby domowej odnotowano względną równowagę, aczkolwiek z danych pozastatystycznych wynika, że występował brak służby żeńskiej poszukującej pracy. Miarą sprawności działania biur pośrednictwa pracy jest liczba skutecznie zrealizowanych pośrednictw. Przeciętna skuteczność biur kształtowała się na poziomie ok. 40% w stosunku do ogólnej liczby zgłoszeń miejsc pracy. Dużo wyższa była jednak w przypadku pracodawców zagranicznych (ok. 48%). Dla pracodawców krajowych wskaźnik wynosił ok. 30%, lecz wykazywał on tendencję wzrostową, podczas gdy w pośrednictwie zagranicznym był na stałym poziomie (wyjątek stanowił 1908 r.) Wskaźniki tego typu wyliczone w stosunku do liczby. ZN692.indb 15. 1/30/08 1:21:36 PM.

(12) Krzysztof Broński. 16. osób poszukujących pracy osiągały znacznie wyższe poziomy. W dwóch ostatnich latach badanego okresu na 100 szukających pracy w kraju znajdowało ich 50, a za granicą przeciętnie 90. Zaprezentowane wskaźniki skuteczności lokalizowały Galicję w grupie 4 przodujących krajów monarchii. Poszczególne biura pracy charakteryzowały się natomiast zróżnicowaną skutecznością. Były wśród nich takie pośrednictwa, w których wszyscy poszukujący pracy znajdowali ją. Należały tu biura: w Kolbuszowej, Kosowie, Nisku i Tarnobrzegu. Wysoką skuteczność (powyżej 90%) wykazywały biura w Cieszanowie, Gorlicach, Kałuszu, Łańcucie, Oświęcimiu. Niskie efekty osiągały natomiast biura pracy w Sanoku, Brodach, Tłumaczu i Podhajcach (skuteczność ok. 11–21%). Skuteczność pośrednictwa zależała nie tylko od operatywności pośrednika, ale również od zbieżności popytu i podaży w różnych przekrojach: czasowym, poszczególnych grup zawodowych, warunków pracy itp. Oczywiście biura pracy miały tutaj pewną możliwość podejmowania działań zmierzających do zsynchronizowania tych parametrów. Mogły np. samodzielnie werbować pracowników w sytuacji, gdy ilość zgłaszających się była niewystarczająca. Pewną inicjatywę w tym względzie podjęło Krajowe Biuro Pracy. W 1908 r. zajęło się ono organizowaniem pośrednictwa pracy dla żołnierzy kończących służbę wojskową. Realizując ten projekt, przedstawiło ono w poszczególnych jednostkach wojskowych konkretną ofertę pracy dostosowaną do tej grupy zawodowej. Tabela 5. Popyt na pracę i podaż pracy w kraju i za granicą podziałem na rodzaj pracy i sektor gospodarki Rodzaj pracy W kraju: 1. Rolnictwo – administracja – służba folwarczna – robotnicy sezonowi 2. Przemysł i górnictwo 3. Służba domowa 4. Najemnicy dzienni 5. Inne zawody Zagranica: 1. Rolnictwo 2. Przemysł, górnictwo. Liczba zgłoszeń w 1907 r.. pracodawców. szukających pracy. 250 1 452 7 823 1 778 3 641 1 449 193. 530 548 2 812 2 008 3 575 754 498. 42 558 4 700. 18 804 3 207. Źródło: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 62.. W 1908 r. Krajowe Biuro Pracy pozyskało nowe zagraniczne rynki pracy. Dotyczyło to zwłaszcza Czech i Francji, w mniejszym stopniu Danii i Szwecji,. ZN692.indb 16. 1/30/08 1:21:36 PM.

(13) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. 17. do których do tej pory emigracja zarobkowa nie odbywała się. Nowe możliwości przyczyniły się do naruszenia monopolistycznej pozycji Niemiec w tym względzie, co skutkowało uzyskiwaniem lepszych warunków pracy dla galicyjskich robotników w tym kraju16. W 1908 r. za pośrednictwem publicznych biur pracy w Galicji wyjechała do pracy w Czechach grupa kilkuset robotników. Wówczas to Krajowe Biuro Pracy zawarło porozumienie z Centralnym Biurem Pośrednictwa Pracy, które utworzyło w tym celu osobny oddział. Na zorganizowanej w Pradze oraz w Krakowie konferencji delegatów obu instytucji ustalono szczegóły strony technicznej i warunki pracy w formie typowej umowy o pracę. Również w przypadku emigracji zarobkowej do Francji Krajowe Biuro Pracy wysłało swojego delegata celem rozpoznania warunków pracy. We Francji z polecenia Wydziału Krajowego powstała w 1909 r. w Nancy agencja Krajowego Biura Pracy. Do jej zadań należało gromadzenie zamówień na robotników, których kontraktowaniem i transportem do Nancy zajmował się okręgowy urząd pośrednictwa pracy w Krakowie. Agencja opiekowała się pracującymi we Francji robotnikami, przestrzeganiem warunków kontraktu przez pracodawców, ułatwiała przesyłanie zarobionych pieniędzy do kraju itp. Z drugiej strony agencja służyła potrzebnymi informacjami francuskim pracodawcom. Za sprowadzanie robotników agencja pobierała od pracodawców prowizję, część kosztów funkcjonowania agencji pokrywał budżet krajowy. Agencja ta niebawem została zlikwidowana, a jej funkcje przejęło utworzone w 1909 r. Polskie Towarzystwo Emigracyjne, które otrzymało koncesję na pośrednictwo pracy za granicą. Poprzez prowadzone przez PTE biura pośrednictwa pracy w 1909 r. otrzymało zajęcie 769 osób, w 1910 r. – 4 123 osób, w 1911 – 9 123, w 1912 – 11 847, w 1913 – 19 320 osób, podobnie również w 1914 r. około 19 tys. osób. W 1911 r., z inicjatywy posłów ukraińskich, odbyło się zebranie konstytuujące we Lwowie Ruskie Towarzystwo Emigracyjne. Namiestnictwo początkowo odmawiało nadania koncesji dla RTE na prowadzenie biur pośrednictwa pracy, dopiero w 1914 r. udzieliło takiej koncesji, co spowodowało masową wysyłkę robotników ukraińskich na roboty sezonowe do Prus17. Główne kierunki i rozmiary emigracji zarobkowej w 1911 r. przedstawia tabela 6. W podanym okresie publiczne biura pracy wysłaly robotników za granicę głównie do Niemiec (przede wszystkim do Prus) i krajów monarchii austro-węgierskiej (głównie do Czech). Eksport siły roboczej do Francji, Danii czy Rosji był niewielki. Poszczególne biura charakteryzowały się zróżnicowaną aktywnością na rynkach zagranicznych. Prym wiodły tutaj biura w Oświęcimiu, Tarnobrzegu, Nisku i Kołomyi, które realizowały największą liczbę skutecznych pośrednictw do pracy za granicą. 16 17. ZN692.indb 17. J. Rutkowski, op. cit., s. 377.. „Słowo Polskie”, 21.03.1914 r., nr 12.. 1/30/08 1:21:37 PM.

(14) Krzysztof Broński. 18. Tabela 6. Robotnicy skierowani przez publiczne biura pracy za granicę w 1911 r. Biuro pracy Monarchia habsburska. Brody. Cieszanów Dąbrowa Gorlice. Jaworów. 384 615 –. –. Niemcy. Francja. Dania. Rosja. Rumunia. Razem. 77. 2. –. –. –. 463. –. –. 1 413 –. 2. –. –. –. –. –. –. –. –. –. –. 1 036. –. –. –. –. 2 193. –. –. –. Kosów. 910. –. Limanowa. 637. Kałusz. Kolbuszowa Kołomyja Kraków. Lwów. Łańcut. Mościska. Myślenice Nisko Nowy Sącz. Nowy Targ Oświęcim Podhajce Sanok. Tarnobrzeg Tłumacz. Wadowice Razem. 802 517. 490 951. –. 27. –. 102. 736. 1442 30. –. –. –. –. –. –. –. –. – –. –. –. 82 35. 7 581. 26. 1 951 –. 2 520. –. –. –. –. –. –. –. –. –. –. 17. 16 265. 19. –. –. –. 827. –. –. –. –. 244. 1 428. –. –. –. –. –. 839. 1 –. –. –. –. –. 11. 2. 1 036. 1 292 2 193 2 573. 677. –. –. 132. –. –. 1 800. 502. –. 2 028. 890 –. –. –. –. 1 095. –. 50. 782. –. –. 2. –. –. –. 10. –. –. 3 083. 609. –. –. –. –. 38. –. –. –. –. –. 27. 102. 1238. –. 1 574. –. 3 083. –. 50. –. –. –. –. –. –. –. –. 1 985. 30 27. 3 387 –. –. 3 302 343. 1 463. 26 690. Źródło: Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 238.. Poszczególne biura pracy utrzymywane były częściowo z ich dochodów własnych, jak również z funduszy publicznych. Dochody własne biura czerpały z opłat uzyskiwanych od pracodawców za skuteczne pośrednictwo. Wysokość tych opłat ustalał Wydział Krajowy. Z opłat byli zwolnieni pracodawcy szkolący uczniów, jak również instytucje publiczne. W przypadku robotników sezonowych opłata zależna była od terminu zapośredniczenia. Dla wszystkich innych pracodawców ustalana była opłata stała za każdego dostarczonego pracownika. Pracodawcy zagraniczni, niezależnie od rodzaju pracy, wnosili opłatę uzależnioną od okresu. ZN692.indb 18. 1/30/08 1:21:37 PM.

(15) Rozwój pośrednictwa pracy w Galicji…. 19. w roku. Dochody i koszty utrzymania publicznych biur pośrednictwa pracy przedstawia tabela 7. Tabela 7. Dochody i koszty utrzymania publicznych biur pracy w latach 1905–1911 Dochody biur z opłat pracodawców (w koronach). Koszty utrzymania biur (w koronach). Relacje dochodów do kosztów. 1906. 20 638. 26 016. 0,28. 1908. 56 072. 45 677. 85 743. 77 807. 0,72. 76 051. 97 777. 80 360. 96 292. Rok 1905. 1907. 1909 1910 1911. 7 317. 67 950. 0,45. 94 747. 0,90. 92 257. 0.74. 0,78. 0,83. Źródło: obliczenia własne na podstawie: Z. Gargas, Publiczne pośrednictwo pracy w Galicji, „Ekonomista” 1911, t. 1, s. 68, 71; Podręcznik Statystyki Galicji, Lwów 1913, t. 9, s. 233.. W całym badanym okresie dochody uzyskiwane przez biura były niewystarczające na pokrycie kosztów ich funkcjonowania, pokrywały one jedynie 28–45% kosztów funkcjonowania tych biur. Od 1907 r. te wskaźniki wykazują znaczącą poprawę i przeciętnie kształtują się na poziomie 80%. Pomimo utworzenia w Galicji publicznych biur pracy, nadal rozwijała się działalność prywatnych agentów pośredników, funkcjonujących niekiedy w nieformalnych układach z zarządcami biur publicznych. Władze galicyjskie nie podejmowały natomiast skutecznych działań, aby tego rodzaju praktyki ukrócić. Krajowe Biuro Pracy, jako organ nadzorczy, mogło przeprowadzać kontrole, ale ustawa z 1905 r. nie wyposażyła go w stosowne narzędzia, które mogłyby skutecznie zmieniać zaistniałą sytuację. Dobór personelu do biur pracy leżał w gestii wydziałów powiatowych i tylko przed nimi pracownicy biur odpowiadali dyscyplinarnie. Publiczne biura pracy nie zyskały sobie istotnego zaufania wśród poszukujących pracy. Wynikało to z faktu, że w pierwszych miesiącach ich funkcjonowania liczba poszukujących pracy drastycznie przewyższała liczbę ofert pracy. Ponadto ludność z dużą nieufnością odnosiła się do instytucji publicznych. Ocena funkcjonowania publicznych biur pracy była przedmiotem dyskusji sejmowej. Zdaniem części posłów powołanie biur publiczne było posunięciem spóźnionym. Pracodawcy zagraniczni zdążyli się już przyzwyczaić do agentów prywatnych, którzy wcale nie zabiegali o interes pracownika, a więc tym samym byli dla pracodawcy wygodniejsi. Dawali też gwarancję terminowego dostarczenia pracownika (agent ręczył za to swoim majątkiem), czego nie można było. ZN692.indb 19. 1/30/08 1:21:38 PM.

(16) 20. Krzysztof Broński. powiedzieć o biurach publicznych. Prywatne pośrednictwo pracy wykazywało się większą przedsiębiorczością i inicjatywą, nie ograniczało się nigdy do biernego wyczekiwania. Kierując się motywami prywatno-gospodarczymi nie przebierało w środkach, aby realizować jak największą skuteczną liczbę pośrednictw. W tym kontekście przy wszystkich mankamentach biur publicznych jawi się ich wyższość etyczna. Ona sama jednak nie wystarczała do tego, aby wyeliminować z rynku pośredników prywatnych, dopuszczających się wielu nadużyć. To było możliwe w drodze doskonalenia działalności biur publicznych, aby stały się one rzeczywistą konkurencją dla agentów prywatnych. Ze względu na powyższe mankamenty w 1907 r. została wprowadzona zmiana w systemie organizacji biur. Zgodnie z uchwałą z marca 1907 r. Wydział Krajowy wprowadził centralizację i przejęcie przez budżet krajowy publicznych biur pośrednictwa. W tym samym czasie założono w Krakowie Okręgowy Urząd Pośrednictwa Pracy. Niemniej jeszcze w latach 1912–1913 znaczna liczba powiatów administracyjnych (49–52) nie była objęta działaniem publicznych biur pośrednictwa pracy. D�� evelopment �� of �� Employment �� Agencies �� in Galicia �� at the Turn of the 20th Century The aim of the article is to open discussion on the job market in Galicia. The author characterises different forms of labour exchange as the place where demand for and supply of work meet. Initially, employment agencies were not organised. Recruitment was instead accomplished through personal relations, newspapers advertisements, or employer representatives. As farming and industrial production progressed, these froms of labour exchange proved to be insufficient. Until the end of the 19th century, labour exchange in Galicia was in private hands. There were more non-licenced agents than licenced ones. However, at the beginning of the 20th century new forms of labour exchange appeared on the Galician labour market. These were agencies of humanitarian and charitable character run by convents or charity organisations. They did not, however, play an important role in labour exchange. Rapidly growing permanent and seasonal economic emigration prompted the need for public job agencies. After long discussions in Parliament, a law was prepared then presented to and sanctioned by the Czar’s authorities in 1904. According to this law, public job agencies were to be either district or municipal agencies. Not every Galician district created such agencies; neverthless, the outcome of activities of the 24 already existing public job agencies in the first decade of the 20th century in Galicia should be regarded positively. Their role dynamically progressed in the international job exchange arena. Public job agency activity was controlled by The National Job Bureau, which was created in 1905.. ZN692.indb 20. 1/30/08 1:21:38 PM.

(17)