Mariusz Mazur
Obraz Konrada Adenauera w
propagandzie polskiej lat 1949-1955
Echa Przeszłości 9, 227-240
M ariusz M azur
In s ty tu t H istorii
U niw ersytet M arii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
OBRAZ KONRADA A D EN A U E R A
W PROPAGANDZIE PO LSK IEJ LAT 1 9 4 9 -1 9 5 5
S k u te c z n a p r o p a g a n d a p o s łu g u je się o b ra z a m i p ro s ty m i, w y r a z is ty m i i p rz e k o n u ją c y m i, czyli p rz y s tę p n y m i w o d b io rz e . N ie m a w n ie j m ie js c a n a n i u a n s e , n ie d o p o w ie d z e n ia , c z y m o ż liw o ś c i z r ó ż n ic o w a n e j i n t e r p r e t a c j i . S z c ze g ó ln ie j e s t to w y ra ź n e w p r z y p a d k u , g d y je j d y s p o n e n c i w y z n a ją fu n d a - m e n ta lis ty c z n e p r z e k o n a n ie o n ie s k o m p lik o w a n y m d u a liz m ie ś w ia ta , k tó r y n ie k ry je d la n ic h ż a d n y c h ta je m n ic , j e s t oczyw isty, z n a n y , w e ry fik o w a ln y . D o d a tk o w y m c z y n n ik ie m j e s t w y so k i s to p ie ń o b lig a to ry jn o ś c i w s p a r te j m o n o p o le m in fo rm a c y jn y m . T a k w ła ś n ie było z w iz e r u n k ie m K o n r a d a A d e n a u e r a w p ro p a g a n d z ie p o lsk ie j o k r e s u s ta lin o w s k ie g o 1.
N ie m o ż n a zgodzić się z o p in ią n ie k tó r y c h h is to r y k ó w k re u ją c y c h go n a „ w ro g a n r 1” p o ls k ic h m ediów , u o s o b ie n ie s z a ta n a , ja k o a n ty te z y d la N a jw y ż sze g o c z y li J ó z e f a S t a l i n a 2. P r z y z n a ć n a le ż y , że je g o p o s ta ć w y s tę p u je w z esp o le k ilk u in n y c h n a jm o c n ie j i n a jb r u ta ln ie j a ta k o w a n y c h p r z e d s ta w i cieli „w rogiego ś w ia ta ” ob o k K u r t a S c h u m a c h e r a (do 1948 r.), p ó ź n ie j J o s e p h a B ro z -T ito , H a r r e g o T r u m a n a .
1 Wybrane cezury czasowe obejmują okres szerszego pojawienia się postaci Konrada Ade- nauera w mediach ze względu na powołanie do życia Republiki Federalnej Niemiec, a w przypad ku daty końcowej, pewną czasową zmianę opinii propagandy komunistycznej, wywołaną zapro szeniem go w czerwcu 1955 r. do Moskwy. Na temat Konrada Adenauera oraz jego rzeczywi stych cech osobistych i poglądów patrz: W. Bokajło, Koncepcja Europy Konrada Adenauera i jej
realizacja w praktyce politycznej w latach 1945-1954, Wrocław 1995; R. Kochanowski, Spór o Niemcy: problem niemiecki w myśli politycznej Konrada Adenauera i Kurta Schumachera w latach 1945-1952, Katowice 1999; S. Naruszewicz, Konrad Adenauer. Kanclerz i Europejczyk,
Białystok 2004; S. Naruszewicz, Doktryna społeczno-polityczna CDU w latach 1945-1953, Biały stok 1992.
2 Por. wstęp Michała Kołodziejczyka do: K. Adenauer, Wspomnienia, Warszawa 2000, s. 10; A.Małkiewicz, Konrad Adenauer w polskiej prasie, w: Konrad Adenauer. Człowiek, polityk,
B a d a ją c s k o n s tr u o w a n ą w p r o p a g a n d z ie fig u rę A d e n a u e r a , n ie d o w iem y się z b y t w ie le o n im s a m y m , a le p o s z e rz y m y w ie d z ę n a t e m a t a u to ró w w iz e r u n k u , ic h fobii, p r a g n ie ń , s y s te m u w a rto ś c i o ra z k o n d u ity c z ło w ie k a ja k o ta k ie g o 3. S p e k tr u m c e ch p rz y p is y w a n y c h A d e n a u e ro w i j e s t sz e ro k ie , choć m o n o c h ro m a ty c z n e . W s z y s tk ie s ą n ie k o r z y s tn e , w rę c z w ro g ie. W iele z n ic h b yło ca łk o w ic ie n ie p ra w d z iw y m i in s y n u a c ja m i, e w e n tu a ln ie t a k je z i n t e r p r e to w a n o , że b u d o w a ły o b ra z fałsz y w e j rz e c z y w isto śc i. J e d n a k ic h ro z b ie ż n o ść ze s ta n e m fa k ty c z n y m - w s y s te m ie m o n o p o lu in fo rm a c y jn e g o - n ie p o w o d o w a ła d y s k o m fo rtu w y n ik a ją c e g o z m o żliw o ści w e ry fik a c ji in fo rm a c ji.
N a p o d s ta w ie ź ró d e ł p ro p a g a n d o w y c h n ie m a m o żliw o ści s tw ie r d z e n ia , czy p r z y p is y w a n e k a n c le rz o w i c e c h y p sy c h o lo g ic z n e im p lik o w a ły p o g lą d y i p o s ta w ę , czy te ż p o g lą d y m ia ły w p ły w n a je g o c h a r a k te r . D la s ta lin o w s k ic h m e d ió w n ie m ia ło to z n a c z e n ia . P o s ta w a i c z y n y s ta n o w iły i n t e g r a l n ą część w y k re o w a n e j p rz e z p r o p a g a n d ę fo rm u ły p sy c h o lo g iczn ej. J e d n e w a r u n k o w a ły d ru g ie i tr a k to w a n o je ja k o n ie u s u w a ln e . N a jc z ę śc iej p rz y w o ły w a n y m i, choć z a z w y czaj p o ś re d n io , c e c h a m i p sy c h o lo g ic z n y m i A d e n a u e r a u czy n io n o : k o n s e rw a ty z m , r a d y k a liz m i a g re sy w n o ść . W sz e lk ie in n e r o z p a tr y w a ć n a le ż y ja k o ic h p o c h o d n e . D e te rm in o w a ły o n e p o g ląd y : re a k c y jn o ś ć , n a c jo n a liz m , sz o w in iz m 4 i m ilita r y z m le ż ą c e p o d o b n o u p o d s ta w c ałej je g o a k ty w n o śc i. J u ż w ie le l a t w c z e śn ie j A d e n a u e r z a s ły n ą ć m ia ł p rz e m ó w ie n ia m i g lo ry fik u ją cy m i im p e r ia lis ty c z n ą p o lity k ę w o je n n ą c e s a r s k ic h N ie m ie c . „O d te g o c z a s u do d z iś A d e n a u e r n ie p r z e r w a n ie p o d ż e g a ł do w o jn y i p o c h w a la ł a g r e s ję ”5 - p is a n o . J e g o m a r z e n ie m by ło w c ią g n ię c ie N ie m ie c do w o je n n y c h p a k tó w re a k c ji e u ro p e js k ie j, d la te g o d o m a g a ł się w z m o c n ie n ia k o n ty n g e n tó w w o jsk o k u p a c y jn y c h 6 i re m ilita r y z a c ji N ie m ie c z a c h o d n ic h . R a z e m z p r e z y d e n te m T h e o d o re m H e u s s e m d o s ta r c z a ć m ia ł „ h itle ro w s k ic h ż o łd a k ó w d la n ie d o sz ły c h a m e r y k a ń s k ic h p a n ó w ś w ia ta ”7. W ty m c e lu A d e n a u e r o d b u d o w y w a ł n o w y W e h r m a c h t, j a k n a z y w a n o p ró b ę p o w o ła n ia do ż y c ia w sp ó ln e j a r m ii e u r o p e js k ie j8. T a k ie z a c h o w a n ie k o re sp o n d o w a ło z w y z n a w a n y m p rz e z n ieg o re w iz jo n iz m e m zw ró c o n y m sz c z e g ó ln ie p rz e c iw k o p o ls k im z ie m io m z a c h o d n im i p ó łn o c n y m , a le ta k ż e w obec A lza cji i L o ta r y n g ii9.
3
Por. J. Sobczak, Stereotyp wroga, w: Obcy. Sąsiedzi. Niechciani partnerzy?, pod red. K. Glassa, Z. Puśleckiego, B. Serlath, Poznań - Toruń 1995, s. 97.4 Szowinista Adenauer „kanclerzem” marionetkowego rządu w Trizonii, „Trybuna Ludu”
17 września 1949.
5
(RA), Konrada Adenauera żywot haniebny, „Trybuna Ludu” 25 października 1950. Por.: L.Marschak, Na zachód od Łaby też walczą o pokój. Notatki z Niemiec zachodnich, Warszawa 1951.6
(RA), Konrada Adenauera ży w o t.; M.P, [M.Podkowiński], Agresorzy amerykańscy tworzą nowy Wehrmacht, „Trybuna Ludu” 28 sierpnia 1950.
7
J. Starec, Tydzień na arenie świata, „Trybuna Ludu” 18 września 19498
H. Kassyanowicz, Odrodzenie Wehrmachtu czy bezpieczeństwo europejskie, Warszawa 1954, s. 33; (RA), Konrada Adenauera żywot...9
KP Niemiec jasno i niedwuznacznie postawiła sprawę granicy z Polską, „Trybuna Ludu” 18 sierpnia 1949.D y s o n a n s j a k i p o w s ta w a ł p o m ię d z y je g o p o g lą d a m i g ło sz o n y m i p u b lic z n ie , p r z e k o n a n ia m i c h r z e ś c ija ń s k o -d e m o k r a ty c z n y m i, c h r z e ś c ija ń s k ą m o r a l n o śc ią , a ty m co ro b ił u ja w n ić m ia ł c y n iz m i z a k ła m a n ie o ra z b r a k s k r u p u łó w w d ą ż e n iu do z a s p o k o je n ia w ła s n y c h in te re s ó w . P o d o b n o b y ł o n całk o w ic ie p o z b a w io n y ja k ic h k o lw ie k z a s a d m o ra ln y c h , c h o cia ż c z ę sto się do n ic h o d w o ły w a ł10. Ś w ia d c z y ć o ty m m ia ła p r e d y le k c ja do s z p ie g o s tw a , u ja w n ia ją c a d o d a tk o w o p rz e d m io to w y s to s u n e k do p a ń s t w a n ie m ie c k ie g o . J u ż po I w o jn ie św ia to w e j, j a k p is a ły g a z e ty , A d e n a u e r s łu ż y ł n a żo łd zie f r a n c u s k im . O p o w ia d a ł się w ó w czas z a s e p a r a ty z m e m n a d r e ń s k im , ś w ia d o m ie p o d w a ż a ją c i n t e g r a ln o ś ć t e r y t o r i a l n ą sw ego k r a j u 11. W n a s tę p n y c h l a ta c h p ra c o w a ł n a d ro z b ic ie m r e p u b lik i i p r z e k a z a n ie m w ła d z y w „siln e r ę c e ”. „ S z ta n d a r L u d u ” d o n o sił: „ m a d łu g o le tn ią p r a k ty k ę w z d r a d z a n iu in te r e s ó w sw ego n a r o d u i w y s łu g iw a n iu się w ie lk ie m u k a p ita ło w i m ię d z y n a ro d o w e m u ”12. P o II w o j n ie d a le j le k c e w a ż y ł p a ń s tw o n ie m ie c k ie . J e g o d o k tr y n e r s tw o w p ę d z a ło T ri- zo n ię w k a ta s tr o f ę g o sp o d a rc z ą , p o g łę b ia n ą d o d a tk o w o z w ro te m A m ery ce d łu g ó w z a c ią g n ię ty c h je s z c z e p rz e z H i t l e r a 13. N ie w in n a in fo rm a c ja s u g e ro w a ła cią g ło ść w ła d z y i p a n u ją c e w k r ę g a c h rz ą d z ą c y c h R F N p o cz u cie k o n ty n u a c ji I I I R zeszy, czego A d e n a u e r n a w e t p o n o ć n ie u k r y w a ł.
P o d o b n ą p e r f id ią c h a r a k te r y z o w a ć się m ia ł je g o s to s u n e k do n ie m ie c k ie go n a r o d u , k tó re g o d o b ro całk o w ic ie p o d p o rz ą d k o w a ł m ilita r y z m o w i i w o jn ie. P o s tp o n o w a ł p ro b le m y sp o łe c z n e . W c z a sie sw ej „p ie rw sz e j m o w y « k a n c le r skiej» [ex p o sé - p rz y p . M .M .]” n a w e t n ie w s p o m n ia ł o p la n a c h o d b u d o w y N ie m ie c z w o je n n y c h z n isz c z e ń , a n i o p o p ra w ie c ię ż k ic h w a r u n k ó w ż y c ia czy p r z e c iw d z ia ła n iu b e z ro b o c iu . S k u p ił się n a t o m i a s t n a g ro ź b a c h p o d a d r e s e m k la s y ro b o tn ic z e j i re w a n ż y z m ie t e r y to r ia ln y m 14. R e c e p tę n a lik w id a c ję b e z ro b o c ia w id z ia ł w s k o s z a r o w a n iu n ie p ra c u ją c y c h i w y e k s p e d io w a n iu ic h n a f r o n t15. N ie in te r e s o w a ła go ró w n ie ż p rz y s z ło ś ć n ie m ie c k ie j m łodzieży, d la k tó re j p la n o w a ł t e n s a m fro n to w y los. W b re w ja k im k o lw ie k z a s a d o m h u m a n ita r n y m w y rz u c a ł z d o m ó w ty s ią c e lu d z i, z a jm u ją c ic h m ie s z k a n ia n a k o s z a r y d la w o jsk o k u p a c y jn y c h 16. T y tu ł je d n e j p u b lik a c ji in fo rm o w a ł: A d e n a u e r
c y n ic z n ie o fe ru je im p e r ia lis to m n ie m ie c k ie „ m ięso a r m a t n i e ”17. B r u t a l n a
10
(C.K.), „Moralne” uzbrojenie, „Trybuna Ludu” 5 lutego 1949.11
(RA), Konrada Adenauera żywot... . Por.: M. Podkowiński, Pierścień kardynała, Warsza wa 1955, s. 184-206; H.Kohler, Adenauer a nadreński separatyzm, w: Konrad Adenauer. Człowiek, polityk, mąż s ta n u ., s. 14-23.
12
Konrad Adenauer - mąż zaufania bankierów amerykańskich i niemieckich, „Sztandar Ludu” 9 października 1949.13
„Rewizja” statutu okupacyjnego Trizonii ma na celu przyśpieszenie remilitaryzacji, „Try buna Ludu” 11 marca 1951; M.Podkowiński, Obrażony majestat „kanclerza” Adenauera, „Trybu na Ludu” 30 czerwca 1951.14
(RA), Konrada Adenauera żywot... .15
M. Podkowiński, Smutny bilans „Coca-Colizacji” w zachodnich Niemczech, „Trybuna Ludu” 3 stycznia 1950.16
Z. Broniarek, O zjednoczone, pokojowe Niemcy, „Trybuna Ludu” 21 grudnia 1950.17
Adenauer cynicznie oferuje imperialistom niemieckie „mięso armatnie”, „Trybuna Ludu” 8 grudnia 1949.„ k rw a w a m e ta f o r a ”, a d e k w a tn a do to ta lita r n e g o ję z y k a a g re s ji, ilu s tro w a ć m ia ła w y ra c h o w a n ie A d e n a u e r a d ą ż ą c eg o do p r z e o b r a ż e n ia N ie m c ó w w „ m ię so a r m a t n i e ”, ja k o c e n y z a w k u p ie n ie się w ła s k i A n g lo sasó w . Ś r ó d ty tu ł je d n e g o z a r ty k u łó w d o n o sił: „ A d e n a u e r s p rz e d a je N ie m c ó w n a m ię so a r m a t- n ie ”18. W te j k in w e n c ji K a n c le rz s ta w a ł się h a n d la r z e m , k o m iw o ja ż e re m b e z w z g lę d n ie k u p c z ą c y m p a ń s tw e m n ie m ie c k im i je g o o b y w a te la m i, k tó ry c h d o b ro i życie b y ł g o tó w p o św ię c ić d la w ła s n y c h celów. S a m i N ie m c y i ic h z d a n ie , p o d o b n o , n ie w ie le go o b ch o d zili. Ig n o ro w a ł ż ą d a n ia s p o łe c z e ń s tw a p ra g n ą c e g o p o k o ju , w y s tę p u ją c e g o p rz e c iw k o m ilita ry z m o w i, d ą ż ą c e g o do z je d n o c z e n ia ze s t r e f ą r a d z ie c k ą 19. O d r z u c a ł w s z y s tk o , co m ogło s ta n o w ić p rz e s z k o d ę w u rz e c z y w is tn ie n iu w ła s n y c h in te re só w . D la te g o b y ł całk o w icie o d iz o lo w a n y od s p o łe c z e ń s tw a .
Z d a n ie m p o lsk ie j p ro p a g a n d y , A d e n a u e r n ie ty lk o d o p u śc ił się z d ra d y w obec w ła s n e g o k r a j u i n a r o d u . W ia ro ło m stw o i p e r f id ia to je g o im m a n e n tn e cech y p sy c h o lo g ic z n e . Z d r a d z a ł ta k ż e A nglików , p r a g n ą c z a ją ć ic h m ie jsc e u b o k u S ta n ó w Z jed n o czo n y ch , ja k o g łó w n eg o s o ju s z n ik a w E u r o p ie 20. Tego o b a w ia li się te ż F r a n c u z i21. T y m b a rd z ie j, że r z ą d A d e n a u e r a w y s u w a ł co ra z b a rd z ie j k a te g o ry c z n e ż ą d a n ia p o lity c z n e ró w n ie ż p o d ic h a d r e s e m 22. J a k w id a ć , n ie u f a li m u n a w e t n a jb liż s i so ju szn icy . B y ło b y to św ia d e c tw o je d n o z n a c z n ie p r z e m a w ia ją c e p rz e c iw k o n ie m u .
Z g o d n ie z t a k ą fa b u łą , lu d z i z o rie n to w a n y c h w „ n ik c z e m n y m ” p o d e jśc iu do w ła s n e g o n a r o d u , n ie d z iw ił s to s u n e k do k la s y ro b o tn ic z e j, so c ja liz m u i k o m u n iz m u . A d e n a u e r p r z e d s ta w ia n y j e s t ja k o z a śle p io n y , n ie n a w id z ą c y ro b o tn ik ó w , g a rd z ą c y n im i, s k r a jn y a n ty k o m u n is ta . G d y w 1918 r. ro b o tn ic y n ie m ie c c y w y p o w ie d z ie li się p rz e c iw k o k a p ita liz m o w i, s t a n ą ł po d ru g ie j s t r o n ie b a ry k a d y . W o lał w id z ie ć N ie m c y p o d z ie lo n e i s ła b e , n iż k r a j p o d ic h rz ą d a m i. D la te g o d o m a g a ł się od e n te n ty , b y r a z e m z N ie m c a m i w y s tą p iła p rz e c iw k o re w o lu c ji so c ja lis ty c z n e j w R o sji, „ z d u siw sz y u p r z e d n io - i to k rw a w o - z ry w n ie m ie c k ie j k la s y ro b o tn ic z e j”. T a k a z a c ie k ło ść to w a r z y s z y ła - p o d o b n o - w sz e lk ie j je g o a k ty w n o ś c i. N ie p o w s trz y m y w a ły go a n i p ra w o , a n i n ie w in n e ofiary. K ie d y w K o lo n ii w y b u c h ły r o z ru c h y gło d o w e „o d p o w ie d z ia ł m a n if e s ta n to m k a r a b i n a m i m a s z y n o w y m i”23. Tego ty p u o s k a r ż e n ia m ia ły n a c e lu o d h u m a n iz o w a n ie p o s ta c i A d e n a u e r a , o d b ie r a ją c m u ja k ie k o l w ie k p ra w o do obrony.
W róg z a w sz e u k a z y w a n y j e s t p rz e z p r y z m a t z a g ro ż e n ia . M u s i s tw a r z a ć n ie b e z p ie c z e ń s tw o r e a ln e i n ie o d le g łe czasow o. C zy m b liż s z e ty m le p s z y e fe k t
18
„Rewizja” statutu... . O roli agresywnej metafory w języku, por.: M. Głowiński, Mowaagresji, w: Idem, Skrzydła i pięta, Kraków 2004, s. 73-74.
19
Adenauer odrzuca propozycje premiera Grotewohla w sprawie zjednoczenia Niemiec, „Trybuna Ludu” 18 stycznia 1951.20
KP Niemiec jasno i niedwuznacznie... .21
H. Kassyanowicz, op. cit., s. 11.22
M. Podkowiński, Wilcze kły niemieckiego imperializmu, [bmw] 1953, s. 13.in d o k try n a c ji. P o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o , k o m u n iz m u i lu d u , A d e n a u e r n ie n a w id z ił te ż d e m o k ra c ji, p o k o ju , p o lity k i p r z y ja ź n i m ię d zy n a r o d a m i o ra z P o lsk i. M a r ia n P o d k o w iń s k i n a z y w a ł go „ p o la k o ż e rc ą z c ie m n y m p o d n ie b ie n ie m ”24. N a w o łu ją c y do „ D ra n g n a c h O s te n ” A d e n a u e r, n ie u z n a w a ł p o lsk o śc i z ie m p rz y łą c z o n y c h p o s ta n o w ie n ia m i J a ł t y i P o c z d a m u . G a rd z ił u s ta lo n y m t a m p o rz ą d k ie m p r a w n y m , t a k sa m o z r e s z tą j a k w s z e lk im p ra w e m , k tó ry m k u g lo w a ł w z a le ż n o śc i od w ła s n y c h in te r e s ó w 25. J e d n a k z a n a liz y te k s tó w p ro p a g a n d o w y c h n ie m o ż n a w y w n io sk o w a ć , co le ż a ło u p o d s ta w o p isy w a n e j n ie n a w iś c i A d e n a u e r a do P o lsk i. N ie ja s n e je s t, czy c h o d ziło t u w y łą c z n ie o k w e s tie r e w iz jo n iz m u g r a n ic z n e g o i ro z b ie ż n o śc i id e o lo g ic z n e , czy m o że p e w n ą ro lę o d g ry w a ł c z y n n ik irr a c jo n a ln y , c z ę sto p rz y p is y w a n y n ie m ie c k ie m u s to s u n k o w i do P o la k ó w ? C zy b y ł to p r a g m a ty z m , czy b liż s z e p ro p a g a n d o w e j w izji o s k a r ż e n ie o g e n e ty c z n ą , tr a d y c y jn ą w ro g o ść g e rm a ń s k o -s ło w ia ń s k a ? D o p iero k o n te k s t in n y c h p u b lik a c ji w s k a z y w a łb y n a d ru g ie ro z w ią z a n ie .
W p sy c h o lo g ii u c z u c ie n ie n a w iś c i k o e g z y s tu je z p o c z u c ie m s tr a c h u . A d e n a u e r p o d d a w a n y m ia ł b y ć p e r m a n e n tn e j p r e s ji s tr a c h u . O b a w ia ł się z m ia n , p o s tę p u , d e m o k ra ty c z n y c h w p ły w ó w N R D i je j o sią g n ię ć , b a ł się w re sz c ie n a r o d u n ie m ie c k ie g o 26. T ch ó rz o stw o i lę k p r z e d w ła s n y m n a r o d e m z m u s z a ły go do k ła m s tw i w y k r ę tn y c h a r g u m e n tó w d la u z a s a d n ie n ia p o lity k i m ilita r y z a c ji i ro z b ic ia N ie m ie c 27. P o m a g a ły m u w ty m h ip o k r y z ja i tu p e t. P o d p r e s ją s p o łe c z n ą p o d p is y w a ł u k ła d y z N R D , a d r u g ą r ę k ą w y d a w a ł sp rz e c z n e p o s ta n o w ie n ia 28.
Z u p e łn ie o d m ie n n e , p rz y ja z n e u c z u c ia ży w ił A d e n a u e r, z d a n ie m p r o p a g an d y , w o b ec fa sz y z m u . J u ż w l a ta c h 20. w y s y ła ł g r a tu la c y jn e lis ty do M u s so lin ieg o , c h w a lą c je g o k o n ta k ty z K o ścio łem k a to lic k im . P ó ź n ie j p o p ie ra ł fa s z y z m „ n ie o fic ja ln ie ”. W c z a sie w o jn y h is z p a ń s k ie j k o m p le m e n to w a ł F r a n cisco F r a n c o , w y s tę p o w a ł te ż ja k o e n t u z j a s t a h itle ro w s k ie j p o lity k i L e b e n - s r a u m 2 9 . W p a r t i i C e n tr u m p o m a g a ł w p rz y g o to w a n ia c h u ła tw ia ją c y c h H i tle ro w i d o jście do w ładzy. Z a p e w n e d z ię k i te m u w I I I R z e sz y d o b rz e m u się p o w odziło, s t a ł n a czele w ie lk ic h p r z e d s ię b io r s tw p rz e m y s ło w y c h 30, a po w y k ry c iu o g ro m n e g o d e fic y tu w k a s ie K o lo n ii, n a z iś c i p r z e n ie ś li go w s t a n sp o c z y n k u z o g r o m n ą p e n s ją , p o z w a la ją c a m u „sp o k o jn ie p ie lę g n o w a ć ró że w o g ro d z ie sw ojej n a d r e ń s k ie j w illi w R h o e n d o rf”. J a k p is a ł M a r ia n P o d k o w iń s k i, A d e n a u e r b y ł w ięc... „ n a u tr z y m a n iu H i t l e r a ”31. W 1944r. z o s ta ł n a
24
M. Podkowiński, Czwarta Rzesza rośnie, Warszawa 1948, s. 134, 145.25
(C.K.), „Moralne” uzbrojenie... .26
(RA), Konrada Adenauera ż y w o t.; Z. Broniarek, Antypolska przynęta Mac Cloyai Adenauera, „Trybuna Ludu” 18 października 1951.
27
Adenauer — to wojna, „Trybuna Ludu” 26 marca 1951, Adenauer odrzuca propozycje... .28
M. Podkowiński, Zachodnie Niemcy pragną wymiany gospodarczej ze wschodem, „Try buna Ludu” 12 września 1950; M. Podkowiński, Wilcze k ł y . , s. 13.29
(RA), Konrada Adenauera ży w o t. .30
Konrad Adenauer — mąż za u fa n ia . .k r ó tk o a re s z to w a n y , co pozw oliło m u po w o jn ie „ stro ić się - d o p ó k i to było p o trz e b n e - w n im b « a n ty fa sz y sty » ”32. N ie tłu m a c z o n o j e d n a k , co le ż a ło u p o d s ta w a r e s z to w a n ia i ja k i e b y ły lo sy w ię z ie n n e p rz y sz łe g o k a n c le r z a . P ra w d z iw e f a k ty d o ty c z ą c e te g o e t a p u ży cia, b u rz ą c e p rz e w o d n ie te z y p r o p a g an d y , m u s ia ły t u z o s ta ć a lb o z a ta jo n e , alb o całk o w ic ie z a fa łsz o w a n e .
O b e c n ie n ie m u s ia ł ju ż u k r y w a ć sw o ich rz e c z y w is ty c h poglądów . P r o p a g a n d a n a z y w a ła go, u ż y w a ją c c u d z y sło w u iro n ic z n e g o , „ k a n c le r z e m ” re w iz jo n is tó w z a c h o d n io -n ie m ie c k ic h , f ü h r e r e m n ie m ie c k ie j r e a k c ji, fa s z y s to w s k ą p o z y ty w k ą 33. O je g o fa s z y s to w s k ic h z a p a tr y w a n ia c h p rz e k o n y w a ć m ia ł o b ec n y p rz y c h y ln y s to s u n e k do n a z istó w , w ty m z b ro d n ia rz y n a le ż ą c y c h do e lity g o sp o d a rc z e j i d ecy zy jn ej p o w o je n n y c h N ie m ie c . M e d ia k re o w a ły a n a lo g ie m ię d z y z a c h o w a n ie m i d z ia ła n ia m i jeg o , a ta k ic h lu d z i j a k G o e b b els, H itle r czy p o m n ie js i p r z e d s ta w ic ie le e lity n a z is to w s k ie j. To m ia ło go do n ic h u p o d a b n ia ć 34. P o w o ły w a n o się n a p r a s ę z a g r a n ic z n ą in f o r m u ją c ą p o d o b n o o p o p a rc iu , ja k ie g o u d z ie la ł h itle ro w c o m . C y to w a n e „N ow yje W rie m ia ” p o ró w n y w a ły g a b in e t A d e n a u e r a do r z ą d u F r a n z a v o n P a p e n a , k tó r y „ p rz y g o to w a ł p r z e k a z a n ie w ła d z y H itle ro w i”35. T e ra z , j a k d o n o sił je d e n z ty tu łó w : A d e n a u
er b ierze lekcje u u c z n ió w R ib b e n tr o p a 36. Z a p o m o c ą ta k ic h filia c ji p r o p a g a n
d a tw o rz y ła w iz ję s y tu a c ji n a d z w y c z a jn e j, w ie ś c iła m o żliw o ść k o le jn e j w ojny, co b u d z ić m ia ło s tr a c h , a je d n o c z e ś n ie z m u s z a ło do p o s z u k iw a n ia sp o so b ó w n a p rz y w ró c e n ie s t a n u b e z p ie c z e ń s tw a .
O a u to r y ta r n y c h c e c h a c h osobow ości i d y k ta to r s k ic h m e to d a c h r z ą d z e n ia d o n o siły k o le jn e ty tu ły : H itle r o w s k ie p r a k t y k i „ k a n c le r z a ” A d e n a u e r a ; H itle
ro w cy r z ą d z ą w B o n n 37. P r a s a o p isy w a ła : p ro w o k a c je , w y b ry k i, „ d z ik ą k a m
p a n ię o sz c z e rc z ą ”, z a k a z y z g ro m a d z e ń d la p rz e c iw n ik ó w p o lity c z n y c h i zw o le n n ik ó w je d n o ś c i N ie m ie c , p rz e ś la d o w a n ie k o m u n is tó w i p o z b a w ie n ie w w y b o ra c h n a le ż n y c h im m a n d a tó w 38. D z ia ła c z e d o m a g a ją c y się p o k o ju sz li do w ięz ień „ n a p o d s ta w ie fa s z y s to w s k ic h z a r z ą d z e ń « rz ą d u » ”, a d ro g a h itle r o w s k ic h p rz e s tę p c ó w w o je n n y c h z w ię z ie ń p ro w a d z iła p ro s to n a w y so k ie s ta n o w is k a p a ń s tw o w e . A d e n a u e r „g o rliw ie p r z e p r o w a d z a h itle ry z a c ję z a c h o d n ic h N ie m ie c ”39 - p is a n o . W ra z ze sw o im i lu d ź m i: „W o k re s ie p r o p a g a n d y p r z e d
32
(RA), Konrada Adenauera żywot... .33
Z. Broniarek, Dywersyjne wnioski a sprawa zjednoczenia Niemiec, „Trybuna Ludu” 23 listopada 1951; (RA), Konrada Adenauera ży w o t.; (C.K.), „Moralne” uzbrojenie... .34
Bieg do Bonn, „Żołnierz Wolności” 15 lipca 1952; Z.Broniarek, Antypolska przynęta... .35
J. Starec, Tydzień... .36
M.Podkowiński, Adenauer bierze lekcje u uczniów Ribbentropa, „Trybuna Ludu” 26 maja 1950.37
„Trybuna Ludu” 21 11 1949; (M. Podkowiński), „Trybuna Ludu” 1 listopada 1950.38
Ten ostatni zarzut tłumaczono: „słynną ustawą o 10-procentowym minimum głosów na obszarze każdego okręgu wyborczego”, M. Podkowiński, Czwarta R ze sza ., s. 133; [komentarz redakcyjny], „Trybuna Ludu” 9 października 1950; B. wicepremier Dolnej Saksonii dr Grekeujawnia faszystowskie metody rządu Adenauera, „Żołnierz Wolności” 28 lipca 1952; Hitlerowskie praktyki „kanclerza” Adenauera, „Trybuna Ludu” 21 listopada 1949.
w y b o rczej r o z p ę ta li t a k w ś c ie k łą a g ita c ję o d w e to w ą i re w iz jo n is ty c z n ą , że «sam » n ie b o sz c z y k G o e b b e ls m ó g łb y je j p o z a z d ro śc ić. O d g r a ż a li się z a S t a l i n g ra d , w o ła li o «zw rot» p o ls k ic h z ie m n a d O d r a i N y s ą , « d o m a g a li się» G d a ń s k a , P o z n a n ia i K ła jp e d y ”40. J a k z te g o w y n ik a , A d e n a u e r n ie ty lk o k o n ty n u o w ał, a le p rz e w y ż s z a ł w n ie k tó r y c h d z ie d z in a c h h itlero w c ó w . S ła b o ść w ła s n e j pozycji n a d r a b ia ł b r u ta ln o ś c ią i c o ra z b a r d z ie j c y n ic z n y m i m e to d a m i p r o p a g a n d y o d w eto w ej i o rg ia m i a n ty p o ls k ie g o sz o w in iz m u . Z b r a k u rze c z o w y ch a r g u m e n tó w m u s ia ł u p r a w ia ć s z a n ta ż , u c ie k a ć się do „ b e z siln y c h , w ś c ie k ły c h a ta k ó w n a g r a n ic ę n a O d rz e i N y s ie ”41. W e w r z e ś n iu 1953 r. po w y b o ra c h w N ie m c z e c h z a c h o d n ic h : „ n a z o rg a n iz o w a n y m n a sp o só b h itle r o w s k i w iecu , u p o jo n y s u k c e s e m A d e n a u e r o św ia d c z y ł, iż n a le ż y ju ż p r z e s ta ć m y śle ć « k ate- g o ria m i z jed n o c z en ia » , a z a c z ą ć m y śle ć « k a te g o ria m i w y z w o le n ia» ”. J a k d a le j k o n s ta to w a ł a u to r, t a k m y ś la ł H itle r, „ w y z w a la ją c ” A u s tr ię , C z e ch o sło w ację, P o lsk ę , F r a n c j ę ...42. D z ia ła ln o ś c i k a n c le r z a p rz y ś w ie c a ł te ż cel d o d atk o w y . A n g a ż o w a ł siły, b y „u sp o k o ić sw y c h m ocodaw ców , że d e m o k ra c ji w N ie m c z ech n ie b ę d z ie ”43. S a b o to w a ł w sz e lk ie p ró b y z je d n o c z e n ia N ie m ie c , a p e lo w a ł do w ła d z a n g lo s a s k ic h o u d z ie le n ie pom o cy w d y w e rs ji p rz e c iw k o N R D 44. T em u , j a k go n a z y w a n o , „ s z a r la ta n o w i p o lity c z n e m u ”, p o d o b n ie j a k c a łe m u rz ą d o w i, b ra k o w a ło p o c z u c ia rz e c z y w isto śc i, a je g o d z ia ła n ia w y n ik a ły z b e z siln e j w śc ie k ło śc i45. J e g o o ś w ia d c z e n ia b y ły ja d o w ite , g o ło sło w n e, b e z c z e ln e i, j a k p is a n o , o ś m ie s z a ły go46. J e g o p u b lik a c je b y ły c y n ic z n e , p rz e m ó w ie n ia h is te ry c z n e , n p . „ n a p e w n y m w ie c u o c h ry p le ry c z a ł (z n a m y ju ż z l a t p rz e d w o je n n y c h t e n to n ) [...]”47. „ T ry b u n a L u d u ” p is a ła p o d k o n ie c 1951r.: „M ac C loyow ie, A d e n a u e rz y , S c h u m a c h e rz y i w sz y sc y ic h p o m n ie js i k a m r a c i k r z y czą, j a k m o g ą n a jg ło ś n ie j, c h c ą c z a g łu s z y ć w o ła n ie n a r o d u n ie m ie c k ie g o o je d n o ś ć i pokój. A le b u ń c z u c z n e o k rz y k i i n a w o ły w a n ie do w o jn y n ie d a ją o c z e k iw a n y c h r e z u lta tó w ”48.
Z a s k a k u ją c e , że w ś ró d o s k a r ż e ń A d e n a u e r a dość rz a d k o z n a jd u je m y z a r z u t k le ry k a liz m u . W je g o m ie jsc e p o ja w ia się o s k a r ż e n ie o filia c je i w s p ó ł d z ia ła n ie z o so b a m i i in s ty tu c ja m i K o śc io ła k a to lic k ie g o o n a jg o rs z y c h i n a j
40
J. Winnicki, Oszukańcze wybory w Niemczech zachodnich, „Trybuna Ludu” 19 sierpnia 1949. Należy zwrócić uwagę na błędnie, w tym wypadku, zastosowane cudzysłowy.41
M. Podkowiński, Między Odrą a Renem, Stalinogród 1955, s. 80; Z. Broniarek, Antypolska przynęta... .
42
H. Kassyanowicz, op. cit., s. 36, 38.43
M. Podkowiński, Czwarta Rzesza... , s. 133.44
Hitlerowskie p ra k ty k i.; M. Podkowiński, Zdemaskowanie akcji dywersyjnej przeciwkoNiemcom Demokratycznym, „Trybuna Ludu” 27 września 1950.
45
M. Podkowiński, Czwarta Rzesza... , s. 132; [komentarz redakcyjny], „Trybuna Ludu” 9 października 1950.46
J. Starec, T ydzień.; Echa waszyngtońskiej wizyty Adenauera, „Żołnierz Wolności” 10 kwietnia 1953; [komentarz redakcyjny], „Trybuna Ludu” 9 października 1950.47
H. Kassyanowicz, op. cit., s. 36; „Heraus Herr Adenauer”, „Trybuna Ludu” 22 listopada 1951; (C.K.), „Moralne” uzbrojenie. .b a rd z ie j r e a k c y jn y c h c e c h a c h 49. P rz y p o m in a n o , że A d e n a u e r ro z p o c z ą ł k a r i e rę „ re a k c y jn e g o p o lity k a ”, ja k o n a d b u r m is tr z K o lo n ii, u z n a n e j p rz e z p r o p a g a n d ę p o ls k ą z a s ie d z ib ę n a jb a r d z ie j re a k c y jn e j części k le r u k a to lic k ie g o w N ie m c z e c h . „N ic d z iw n e g o w ięc, że t e r r o r i n a g o n k a p rz e c iw k o p o stę p o w i, p ro w a d z o n e p rz e z A d e n a u e r a , s ą p rz e z w y s o k ą h ie r a r c h ię k o ś c ie ln a n a z y w a n e « w a lk ą w o b ro n ie c h rz e ś c ija ń s tw a » [...]”50.
P r o p a g a n d a , b y u d o w o d n ić ro z b ie ż n e c z a s a m i tezy, m u s ia ła się o d w o ły w a ć do o d m ie n n y c h p ó l s e m a n ty c z n y c h . Z je d n e j s tr o n y n a z y w a n o w ięc A de- n a u e r a w ła d c ą T riz o n ii, w o d zem C D U 51, co św ia d c z y ć m ia ło o je g o o m n ip o - te n c ji. Z a ry s o w a n y t a k o b ra z k a n c le r z a w p ły w a ł ró w n ie ż n a p o d m io to w o ść s a m y c h N ie m ie c z a c h o d n ic h . P is a n o o „ z ie m ia c h rz ą d z o n y c h o b e c n ie p rz e z A d e n a u e r a ”, k r ó le s tw ie A d e n a u e r a , p a ń s tw ie A d e n a u e r a 52. S p o ty k a m y ta k ż e a d e n a u e r o w s k ie s ą d o w n ic tw o , n ie m ie c k ą p r a s ę sp o d z n a k u A d e n a u e r a , z a ś n ie m ie c k i d z ie n n ik a r z to - „ a d e n a u e r o w s k i p is m a k ”53. Z d ru g ie j stro n y , w c e lu p o m n ie js z e n ia n a z y w a n o go k u k ł ą i je d n y m ze s z c z e k a ją c y c h p ie sk ó w z B o n n 54. P e r m a n e n tn ie p o d k re ś la n o je g o n ie s a m o d z ie ln o ś ć i z a le ż n o ś ć od A n g lo sa só w . O p ró cz n a jc z ę ś c ie j u ż y w a ją c e g o o b ra ź liw e g o e p i t e t u - „ m a r io n e t k a ”, p o ja w ia ły s ię te ż in n e : r z ą d c a a m e r y k a ń s k ie g o f o lw a r k u w B o n n , czy k a n c le r z z ła s k i A m e r y k i55. R z ą d A d e n a u e r a m ia ł b y ć s a m o z w a ń c z y , m a rio n e tk o w y , sk lec o n y , p o w o ła n y do s łu ż a lc z e g o ż y c ia 56. B a rd z o c z ę sto p o ję c ie „ r z ą d ”, z a s t ę p u j ą e p i t e t y t a k i e ja k : r e ż im , e w e n tu a ln ie , k lik a . K o n s tr u o w a n o h ie r a r c h ic z n y o b ra z : a n g lo s a s k ic h „ p a n ó w ” i ic h w ie rn e g o , „ n i s k ie g o s łu g i”57, ze w s z y s tk im i a s p e k t a m i ta k ie j n ie p r o p o r c jo n a ln e j z a le ż n o ści i k lie n ty z m u . W s k a z y w a n o d y s p o z y c y jn o ść i u le g ło ść . N a p r z y k ła d , p o d e jm o w a n e p rz e z A n g lo s a s ó w d e c y z je , m ia ły b y ć je d y n ie k o m u n ik o w a n e A d e n a u e r o w i, k tó ry , w y k o n y w a ł „ p o s łu s z n ie r o z k a z y im p e r ia lis tó w ”58. J e g o
49
Uproszczenie wskazujące, że propaganda komunistyczna walczyła z religią nie oddaje złożoności problemu. Cel ostateczny stanowiło oczywiście wyeliminowanie religii, ale w propa gandzie przedstawiano to jako krytykę wad kościoła instytucjonalnego. Propaganda nigdy nie przyznawała się otwarcie do walki z religią jako taką. Przyjęta taktyka pozwalała na przedsta wianie siebie jako zwolennika wolności religijnej, nie akceptującego jedynie jej nadużywania.50
(RA), Konrada Adenauera żywot... . M. Podkowiński nazwał Kolonię siedliskiem klero- faszystów i ośrodkiem kosmopolitycznych bankierów, M.Podkowiński, Między O d rą ., s. 79.51
Bieg do B o n n . ; M. Podkowiński, Czwarta R ze sza ., s. 134, 145.52
M. Podkowiński, Między O d rą . , s. 179, 185; M. Podkowiński, Smutny b ila n s. . Tego typu metoda sugerowała izolowanie kanclerza od samych Niemiec, a szczególnie ich obywateli. Propaganda, w miejsce równorzędnego z innymi, państwa niemieckiego, z tradycją, historią, precyzyjnie określonym statusem prawnym i obywatelami, dostrzegała tylko nowy, tymczasowy twór.53
Dwaj młodzi patrioci niemieccy skazani przez sąd adenauerowski, „Żołnierz Wolności” 17 września 1952; M. Podkowiński, Czwarta R ze sza ., s. 154; H. Kassyanowicz, op. cit., s. 58.54
[komentarz redakcyjny], „Trybuna Ludu” 9 października 1950.55
M. Podkowiński, Hitlerowcy.; Adenauer w roli dostawcy mięsa armatniego, „Sztandar Ludu” 7 grudnia 1949.56
[komentarz redakcyjny], „Trybuna Ludu” 9 października 1950. Najczęściej samo pojęcie „rząd” stawiane było w cudzysłowie ironicznym.u n iż o n o ść p o g łę b ia ła je s z c z e o b a w a , że A m e ry k a n ie m o g ą go w y m ie n ić n a s p ra w n ie js z e g o a g e n ta , d y s p o n u ją c e g o le p s z y m i m o ż liw o śc ia m i m a n ip u lo w a n ia s p o łe c z e ń s tw e m 59.
Co s ta ło z a t a k ą p o s ta w ą k a n c le r z a ? W e d łu g k o m u n is ty c z n y c h m e d ió w p o lsk ic h , w y b u ja łe a m b ic je , u s i l n a ch ęć r z ą d z e n ia i k a rie ro w ic z o s tw o . J u ż po I w o jn ie m ia ł n a d z ie ję n a p r e m ie ro s tw o s e p a r a ty s ty c z n e j N a d r e n ii, a le j a k p is a ła „ T ry b u n a L u d u ”: „ n a s p e łn ie n ie sw y c h m a r z e ń o m a rio n e tk o w y m p r e m ie ro s tw ie s t a r y ło tr m u s ia ł c z e k a ć d łu g ic h 30 l a t ”. T e ra z A d e n a u e r-k a rie ro - w icz, z o rie n to w a ł się , że s łu ż a lc z o g ło sz ą c k o n ie c z n o ść o k u p a c ji i p o d z ia łu N ie m ie c o ra z o g r a n ic z a n ie w o ln o ści w sp ó ło b y w a te li, m o że z ro b ić k a r ie r ę ja k o p o lity k i f in a n s is ta 60. T e m u celow i p o d p o rz ą d k o w a ł w sz e lk ie sw e d z ia ła n ia .
K a rie ro w ic z o s tw o z o sta ło w zb o g aco n e je s z c z e je d n y m , m ocno p ro m o w a n y m o b ra z e m A d e n a u e r a ja k o c z ło n k a m a fii. S p is k o lo g ia i o s k a r ż e n ia w ro g a 0 m a fijn o ś ć s ą p o d s ta w ą m e n ta ln o ś c i f u n d a m e n ta lis ty c z n e j. W ty m w y p a d k u , sa m o p o jęcie - m a f ia - p a d a r z a d k o 61, a le n a g r o m a d z o n e w m e d ia c h s u g e s tie s k ła d a ją się n a w y ra ź n y , je d n o z n a c z n y o b ra z . B e z p o ś re d n io po I w o jn ie: „L u d zie je g o k lik i o k r e ś la n i b y li m ia n e m « k la n u k o lo ń sk ie g o » ”62. T e rm in „ k la n ” o d p o w ia d a ł sz c z e g ó ln ie M a ria n o w i P o d k o w iń s k ie m u , k tó r y p o s łu g iw a ł się n im p r z y k a ż d e j o k a z ji63. T e ra z m a f ijn ą p a ję c z y n ę tw o rz y ły k o n e k s je zaw o d o w e, fin a n s o w e , id e o lo g ic zn e, r o d z in n e i re lig ijn e .
W e d łu g p ro m o w a n e g o p rz e z p ro p a g a n d ę o b ra z u , w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m A d e n a u e r b y ł p o w ią z a n y ze ś w ia te m w ie lk ie g o k a p i t a ł u p o p rz e z u c z e s t n ic tw o w r a d a c h n a d z o rc z y c h i ro z le g łe z n a jo m o śc i fin a n s o w e w N ie m c z e ch , a le je g o p o w ią z a n ia s ię g a ły ta k ż e S ta n ó w Z jed n o czo n y ch . P r z e d s ta w ia n o go ja k o g o rliw eg o s łu g ę i n a m ie s tn ik a W all S t r e e t 64. D la te g o te ż , j a k d o n o siły ty tu ły g a z e t z k o ń c a 1949 r., „ s p rz e d a ł Z a g łę b ie R u h r y k a p ita lis to m U S A ”65. Z r e s z tą n a w e t w ty c h d z ia ła n ia c h n ie w y k a z y w a ł sa m o d z ie ln o ś c i d ecy zy jn ej 1 oprócz z a le ż n o śc i w o b ec o k u p a n tó w , liczyć się m u s ia ł z w o lą n ie m ie c k ic h p rz e d się b io rc ó w . To „n ie m ie c cy k ró lo w ie s t a l i ” w y b ra li m u m i n i s t r a s p ra w
58
Rządy USA, Anglii i Francji włączają Niemcy zachodnie do agresywnego bloku imperialistycznego, „Trybuna Ludu” 22 września 1950.
59
A. Kaska, Hitlerowski Wehrmacht za amerykańskie dolary, „Trybuna Ludu” 10 stycznia 1951.60
(RA), Konrada Adenauera żywot... .61
M. Podkowiński, Pierścień., s. 213.62
M. Podkowiński, Między O d r ą ., s. 78-79. Układ mafijny wysunąć miał też Adenauera na przywódcę państwa nadreńskiego, M.Podkowiński, Pierścień., s. 213.63
Ibidem, s. 170, 182, 183. Być może chodziło tu o próbę wywołania w świadomości odbiorców filiacji pomiędzy „klanem Adenauera” a „Ku-Klux-Klanem”, terminem jednoznacznie negatywnym, który wówczas dość często gościł na łamach polskiej prasy. W jednym z tekstów prasowych, siły zbrojne RFN to „odnowione SS” będące „zaledwie filią Ku Klux Klanu”. Cyt. za: A. Małkiewicz, op. cit., s. 188.64
M. Podkowiński, Zachodnia marka gen. Claya zrujnowała gospodarkę Bizonii, „Trybuna Ludu” 24 lutego 1949; M. Podkowiński, Między O d r ą ., s. 77.65
Adenauer sprzedał Zagłębie Ruhry kapitalistom USA, „Trybuna Ludu” 26 listopada 1949.w e w n ę trz n y c h , d r R o b e r ta L e h r a w m ie jsc e d o ty c h c z a so w e g o , G u s ta v a H e in e m a n n a 66. J a k o p u p ile k p rzem y sło w có w : „ A d e n a u e r p rz y c ią g n ą ł do sie b ie c a łą r e a k c ję n ie m ie c k ą - «W szechniem ców », m a g n a tó w i r e k in ó w p rz e m y s łu w o je n n e g o , k tó r z y je d y n y r a t u n e k d la s ie b ie i sw y c h m o n o p o li w id z ie li w s o ju s z u z W a ll S tr e e t lu b lo n d y ń s k ą C ity ”. D la te g o s p rz e c iw ia ł się n a c jo n a liz acji, czy j a k p is a ła p r a s a p o ls k a , „so cja liz a cji” p r z e m y s łu 67. „ S ta r y m ą ż z a u f a n ia n ie m ie c k ic h b a ro n ó w s ta li, w y p o w ia d a ją c się e n tu z ja s ty c z n ie o tzw. p la n ie S c h u m a n a , s tw ie r d z ił m .in .: « J e s t to p la n , o k tó r y w a lc z ę ju ż od ć w ierć w ie k u » ”. Z d a n ie m m ediów , ch o d ziło t u o s tw o rz e n ie m o n o p o lu k a r t e l u s ta lo w ego, k tó r y m ia ł się p rz y c z y n ić do ro z w o ju p r z e m y s łu w o je n n e g o i m ilita r y - z m u , a w r e z u lta c ie s tw o r z e n ia p o d s ta w s ił z d o ln y c h do e k s p a n s ji68. T a k ą o p in ią o b d a rz o n o E u r o p e js k ą W sp ó ln o tę W ę g la i S ta li.
O so b ie w ro g a z a w sz e to w a rz y s z y ł a s p e k t fin a n s o w y k re o w a n y n a je d e n z p o d s ta w o w y c h im p u ls ó w d z ia ła n ia w św iecie k a p ita lis ty c z n y m . I m m a n e n t- n ą c e c h ą w ła s n o ś c i p ry w a tn e j b y ła d la ó w c z e sn y c h m e d ió w - k o ru p c ja . A d e n a u e r ró w n ie ż n ie m ó g ł b y ć od n ie j w olny. P is a n o o je g o u d z ia le w a f e r a c h k o ru p c y jn y c h i m a c h in a c ja c h p o d ję ty c h w c e lu ic h z a tu s z o w a n ia . P o d o b n o n a w e t s ta n o w is k o k a n c le r z a , z a w d z ię c z a ć m ia ł ła p ó w k o m 69. T a k ie in fo rm a c je oprócz ro li d e p re c ja c y jn e j w s to s u n k u do a ta k o w a n e j p o s ta c i o p isy w a ły ta k ż e u s tr ó j k o n s ty tu o w a n y p rz e z p ie n ią d z e i m a lw e rs a c je , a w ię c z e p su ty , o d p y c h a ją c y i c h y lą c y się k u u p a d k o w i. R o z p ra w ia ły się z w ła s n o ś c ią p r y w a tn ą i p r a g n ie n ie m p o s ia d a n ia .
Z n a jo m o śc i A d e n a u e r a w św ie c ie w ie lk ie g o k a p i t a ł u u le g a ły w z m o c n ie n iu d z ię k i r o d z in n y m p o w ią z a n io m : o so b isty m , p o p rz e z m a łż o n k ę (był s z w a g re m a m e ry k a ń s k ie g o k o m is a r z a g en . M c C loy’a), a le ta k ż e p rz e z o d p o w ie d n ie z w ią z k i m a łż e ń s k ie d zieci; p rz e z sw ego z ię c ia b y ł te ż sp o w in o w a c o n y z k a r d y n a łe m J o z e fe m F r in g s e m „ z n a n y m ze sw y c h n ie n a w is tn y c h a n t y r a d z ie c k ic h i a n ty p o ls k ic h w y s tą p ie ń ”, z w ią z a n y m z fin a n s o w y m i p r z e d s ię w z ię c ia m i W a ty k a n u 70. T u ta j d o ch o d zi k o le jn y k o m p o n e n t sz e ro k o ro z g a łę z io n e j s tr u k tu r y . W ła ś n ie K ościół k a to lic k i j e s t w y p ró b o w a n y m s o ju s z n ik ie m fin a n - sjery, a w ięc i k a n c le r z a . W t e n sp o só b koło się d o p e łn ia ło i z a m y k a ło , o b e j m u ją c : m ilita ry s tó w , im p e ria lis tó w , f in a n s je r ę i W a ty k a n . D o d a ją c do teg o sz p ie g o stw o n a rz e c z w y w ia d u fr a n c u s k ie g o o ra z w y k o rz y s ty w a n ie w ła s n y c h
66
M. Podkowiński, Hitlerowcy... .67
M. Podkowiński, Czwarta R ze sza ., s. 133-134, 152.68
A. Starec, Gospodarcze narzędzie amerykańskiej agresji, czyli waszyngtoński plan Schumana, „Trybuna Ludu” 30 czerwca 1950.
69
Adenauer przyspiesza remilitaryzację Trizonii, „Trybuna Ludu” 20 października 1950; (RA), Konrada Adenauera ży w o t. .70
M. Podkowiński, Zachodnie Niemcy pragnął wymiany gospodarczej ze wschodem, „Try buna Ludu” 12 września 1950; M. Podkowiński, Między O d r ą ., s. 79; Z. Wojakiewicz, Listyz Niemiec, Gdańsk 1955, s. 55; T.K., Dlaczego rozbite Niemcy SA groźne dla pokoju, „Żołnierz
Wolności” 28 sierpnia 1953. Por.: M. Podkowiński, Pierścień., s. 206-207; (RA), Konrada
w p ły w ó w b y dopom óc b y ły m n a z is to m w u n ik n ię c iu s p ra w ie d liw o ś c i71, m a m y w ie lo p o z io m o w ą i w ie lo a s p e k to w ą sieć p o w ią z a ń m a fijn y c h o g a rn ia ją c y c h c a ły k a p ita lis ty c z n y ś w ia t. T a k s tw o rz o n y o b ra z u w ia r y g o d n ia ła p o w s z e c h n a ta je m n ic z o ś ć , j a k ą A d e n a u e r p ró b o w a ł się otoczyć. U c z e s tn ic tw o w ta jn y c h p o s ie d z e n ia c h , z o b o w ią z a n ia w s p ó łp ra c o w n ik ó w do u tr z y m a n i a w ta je m n ic y p o s ta n o w ie ń i d ecyzji, w y n ik a ją c y c h z p o le c e ń w y so k ic h k o m is a rz y a n g lo s a sk ic h , u tr z y m y w a n ie ta jn y c h k o n s z a c h tó w z W a s z y n g to n e m 72. S p isk o w y d y s k u r s z o s ta ł z ach o w an y .
N a le ż a ło b y z a d a ć p y ta n ie , czy o so b a o ta k im o b liczu m o że w n ie ś ć coś p o z y ty w n e g o do d z ie d z ic tw a E u ro p y ? B a n a ln y m b y ło b y p o p r z e s ta n ie n a s tw ie r d z e n iu fa łsz y w o śc i p r z e d s ta w ia n e j k re a c ji. Z p e r s p e k ty w y b a d a c z a p r o p a g a n d y o b ra z A d e n a u e r a s ta n o w i ś w ie tn ą e g z e m p lifik a c ję m o żliw o śc i m a n i p u la c y jn y c h , z d o ln o ści so c jo te c h n ic z n y c h , b u d o w a n ia rz e c z y w isto śc i k u l t u r o w ej całk o w ic ie ro z b ie ż n e j z A ry s to te le s o w s k ą d e fin ic ją p ra w d y . A d e n a u e r to k o le jn a p o s ta ć z s z e ro k ie g o s p e k tr u m „w rogów ” p o trz e b n y c h do i s tn ie n ia lu d z io m o p e w n y m ty p ie m e n ta ln o ś c i73. P o ró w n u ją c p rz y to c z o n y z a fa łs z o w a n y w iz e r u n e k c z ło w ie k a i je g o p o g lą d ó w z rz e c z y w is ty m i c e c h a m i i z a p a t r y w a n ia m i, o d k ry w a m y ła tw o ś ć z j a k ą d y s p o n e n t m e d ió w m o że s te ro w a ć p o w s z e c h n y m i w y o b ra ż e n ia m i, w ie d z ą i em o c ja m i. W y sta rc z y ło z m ie n ić n a s ile n ie sło w a , alb o je g o w e k to r, b y z c h r z e ś c ija n in a z ro b ić w o ju jące g o k le r y k a ła , a z w ię ź n ia o b o zu - fa s z y s tę .
D laczeg o A d e n a u e r m u s ia ł z o s ta ć w ro g ie m ? K o n s tr u o w a n a p rz e z n ieg o w iz ja N ie m ie c i ic h p rz y sz ło śc i b y ła c a łk o w icie a n ty te ty c z n a p o g lą d o m w ła d z k o m u n is ty c z n y c h . P r o g r a m m a ją c y n a c e lu w łą c z e n ie k r a j u do w sp ó ln o ty w o ln y c h p a ń s tw z a c h o d n ic h i o d z y s k a n ie p rz e z N ie m c y w ia ry g o d n o ś c i n a m ię d z y n a ro d o w e j a r e n ie p o lity c z n e j, n ie m ó g ł się p o d o b a ć M o sk w ie , d y s p o n u ją c e j w ła s n y m i p la n a m i co do p rz y sz ło śc i ty c h o b sz aró w . S u w e re n n o ś ć N ie m ie c z w ią z a n y c h z k u l t u r ą i s y s te m e m p o lity c z n y m Z a c h o d u n iw e c z y ła te k a lk u la c je . P o d o b n ie z d ą ż e n ie m A d e n a u e r a do w z m o c n ie n ia w ięzó w n ie - m ie c k o -fra n c u s k ic h , ja k o f u n d a m e n tu p rz y sz łe j w sp ó ln e j E u ro p y . N a d o m ia r złego je g o w iz ja n ie o g r a n ic z a ła się w y łą c z n ie do p r o b le m a ty k i n ie m ie c k ie j. W id z ia ł m ie js c e d la p o je d n a n ia E u r o p y Z a c h o d n ie j i W s c h o d n ie j, a le n a w a r u n k a c h p e łn e j d e m o k r a c ji i w o ln o ś c i. B y ł w d o d a t k u p r z e k o n a n y o sz c z e g ó ln e j ro li sw eg o k r a j u w p o w o je n n y m s y s te m ie , ch o ć b y ze w z g lę d u n a p o ło ż e n ie g e o g ra fic z n e o ra z p o te n c ja ł g o s p o d a rc z y i d e m o g ra fic z n y . S tą d d ą ż e n ie do z je d n o c z e n ia . P o m ię d z y z a r z u c a n y m m u p rz e z p r o p a g a n d ę sz o w in iz m e m i n a c jo n a liz m e m , a w y z n a w a n y m p a tr io ty z m e m i s t n i a ł a z a s a d n i c z a ró ż n ic a .
71
(RA), Konrada Adenauera ży w o t. .72
Adenauer przyspiesza remilitaryzację.; M. Podkowiński, Między O d r ą ., s. 217.73
Niektórzy uważają, że konieczność posiadania wroga wpisana jest w psychikę gatunku ludzkiego, Cz.Mojsiejewicz, Przezwyciężanie nacjonalizmu i wrogości między narodami w Europie, [w:] Przezwyciężanie wrogości i nacjonalizmu w Europie, pod red. Cz. Mojsiejewicza,
J e ś l i ch o d z i o te m a ty k ę p o ls k ą , to z d z isie jsz e j p e rs p e k ty w y , m o ż e m y sp o g lą d a ć k ry ty c z n ie n a s to s u n e k k a n c le r z a do g ra n ic y n a O d rz e i N y sie . A le p a m ię ta ć n a leż y , że A d e n a u e r b y ł p o lity k ie m -g ra c z e m . J a k k o lw ie k b y łb y n ie c h ę tn y s t r a t o m te r y to r ia ln y m , d o s k o n a le z d a w a ł so b ie s p r a w ę z n ie o d w r a c a l n o śc i w p ro w a d z o n y c h w życie p o s ta n o w ie ń g ra n ic z n y c h . N ie c h c ia ł b yć j e d n a k ty m , n a k tó re g o s p a d n ie o d iu m w in y z a w y rz e c z e n ie się ty c h te re n ó w . Ż yw ił te ż n a d z ie ję , że s t a n ą się o n e k a r t ą p r z e ta r g o w ą , d z ię k i k tó re j u z y s k a k o n c e sje n a rz e c z z je d n o c z e n ia N ie m ie c z a c h o d n ic h i w sc h o d n ic h .
Co do rz e k o m e g o , n ie n a w is tn e g o s to s u n k u do P o ls k i i P o lak ó w , b y ł o n n ie p ra w d z iw y . Z P o la k a m i k a n c le r z z e tk n ą ł się w n a z is to w s k im obozie. I m p o n o w ało m u w P o lsce d ą ż e n ie do w o ln o ści i w y so k i s t a t u s c h rz e ś c ija ń s tw a . U w a ż a ł, że P o ls k a p rz y n a le ż y do c y w iliz a c ji z a c h o d n ie j i ra c z e j ty lk o ty m c z a sow o z o s ta ła od n ie j o d c ię ta 74. Z d ru g ie j s tr o n y z a c h o w y w a ł je d n a k n ie z m ie n n ą p e r s p e k ty w ę i n t e r e s u n ie m ie c k ie g o .
P ra w d z ie n a t o m i a s t o d p o w ia d a ł z a r z u t p r o p a g a n d y je ś li ch o d z i o s to s u n e k k a n c le r z a do k o m u n iz m u . B y ł je g o g o rą c y m p rz e c iw n ik ie m , o b a w ia ł się go, p r z e s tr z e g a ł p r z e d n im i b y ł g o tó w z n im w alczyć. W s to s u n k u do Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o n ie o d n a jd z ie m y u n ie g o u le g ło śc i t a k p o w sz e c h n e j u w ie lu in n y c h ó w c z e sn y c h i p ó ź n ie jsz y c h p o lity k ó w z a c h o d n ic h . K o m u n iz m , p o d o b n ie j a k n a z iz m , u w a ż a ł z a s y s te m y z a p rz e c z a ją c e id e a ło m lu d z k o śc i. W ła ś n ie o b a w y p r z e d e k s p a n s jo n iz m e m w sc h o d n ie g o im p e r iu m w p ły n ę ły n a je g o a p r o b u ją c y s t o s u n e k do m i lita r y z a c ji N ie m ie c , u tw o r z e n i a E u r o p e js k ie j W sp ó ln o ty O b ro n n e j i w re sz c ie u c z e s tn ic tw a w s t r u k t u r a c h N A TO . Ic h c elem m ia ła b y ć je d n a k n ie e k s p a n s ja , a le d o k tr y n a p o w s trz y m y w a n ia . S łu s z n ie z a r z u c a n o m u a u to r y ta r y z m , a le z d ru g ie j stro n y , w sp ó łtw o rz y ł m o d e l d e m o k ra ty c z n e g o p o w s ta w a n ia d ecyzji, w k tó r y m s iln e , a le p o d d a n e m e c h a n iz m o m k o n tr o li p a ń s tw o , p o z b a w io n e by ło zd o ln o śc i do c a łk o w ite g o z a p a n o w a n ia n a d c z ło w ie k ie m , j a k m ia ło to m ie jsc e w I I I R zeszy.
C zy w ś ró d p o g lą d ó w A d e n a u e r a o d n a le ź ć m o ż e m y ta k ie , z k tó r y m i d z i sia j tr u d n o b y ło b y się zgodzić? O czyw iście, że ta k . C h o ćb y o stry , c z a s a m i r e p r e s y jn y s to s u n e k do opozycji, czy w s p o m in a n e ju ż n ie u g ię te o fic ja ln e s t a n o w isk o do z a c h o d n ie j g ra n ic y P o lsk i. Z d z isie jsz e j p e rs p e k ty w y w ie lu p r z e s z k a d z a ć m o że je g o k o n s e r w a ty z m , e k s p o n o w a n y s to s u n e k do re lig ii, a r b i tr a ln o ś ć p o d e jm o w a n y c h decyzji. J e d n a k m u s im y m ie ć ś w ia d o m o ść o k o licz n o śc i ta m ty c h l a t o ra z b a g a ż u p sy c h o lo g iczn eg o w y n ie sio n e g o z d z ie c iń s tw a i d o ś w ia d c z e ń p ie rw s z e j p ołow y XX w.
W p ro p a g a n d o w e j w izji k a n c le rz u o s a b ia ł n ie ty lk o zło r e w a n ż y z m u za- c h o d n io n ie m ie c k ie g o , a le n ik c z e m n o ś ć całeg o , n ie a lte r n a ty w n e g o d la so c ja li z m u s y s te m u p o lity c z n e g o . C z y n ił z n ieg o o d p y c h a ją c y w zo rzec, k tó r y m ia ł b u d z ić z je d n e j s tr o n y w ro g o ść i o b rz y d z e n ie , z d ru g ie j, s tr a c h i ch ęć r e w a n żu. P o la r y z a c ja w s p ó łg ra ła z p ro p a g a n d o w y m i p o tr z e b a m i i o g ó ln ą w iz ją ś w ia ta k o m u n is ty c z n e g o .
74 Por.: K. Ruchniewicz, Stosunek Adenauera do Polski i Polaków, w: Konrad Adenauer.
K a n c le rz o w i n ie p rz y s łu g iw a ły ż a d n e p o z y ty w n e , czy ch o ćb y n e u t r a l n e cech y c h a r a k t e r u lu b poglądy. To m o g ło b y z a sz k o d z ić je d n o z n a c z n o ś c i osoby. Z a p o m o c ą całk o w ic ie n e g a ty w n e g o o b ra z u n iw e lo w a n o m o żliw o ść a k c e p ta c ji cech, e w e n tu a ln ie id eo lo g ii g ło szo n ej p rz e z w ro g a . Z w ro g ie m się n ie d y s k u tu je , z n im m o ż n a co n a jw y ż e j w a lc z y ć i n a le ż y go n ie n a w id z ić . J e d e n z a r ty k u łó w k o ń c z y się sło w a m i: „A f r a n c u s k i szp ieg , h itle r o w s k i p o d żeg acz, w a ty k a ń s k i a g e n t i a m e r y k a ń s k a m a r io n e tk a , K o n r a d A d e n a u e r, m a r z y o n o w ej « ty s ią c le tn ie j R zeszy», z a p o m in a ją c , że p o p r z e d n ik a A d o lfa - d ia b li w z ię li”75. A d e n a u e r ja k o w ró g a b s o lu tn y , je d n o c z y ł o b y w a te li w o k ó ł w ładzy, z je d n e j s tr o n y k re u ją c e j z a g ro ż e n ie , z d ru g ie j, o fe ru ją c ej b e z p ie c z e ń stw o . W z m a c n ia ł s p ó jn o ś ć p r z e s tr a s z o n e j g ru p y . S z a n ta ż o w a n e s p o łe c z e ń s tw o s k ło n n e było, w im ię w y ższej k o n ie c z n o śc i z a a k c e p to w a ć o g ra n ic z e n ie w o ln o ści o so b is ty c h i p r z y s ta ć n a b r u ta ln o ś ć w ładzy. W ró g o d w ra c a ł u w a g ę od r e a ln y c h p ro b lem ó w , a le ta k ż e m o b iliz o w a ł, m o ty w o w a ł do d z ia ła n ia , a k ty w n ie jsz e j p racy , w ię k sz e g o w y siłk u . P rz e z s w ą je d n o w y m ia ro w o ś ć , o b ra z w ro g a s ta n o w ił a n ty te z ę id e a ln e g o w z o rc a osobow ego. N a je g o tle , z a p o m o c ą a u to p r e z e n ta c ji, b u d o w a n o p o z y ty w n y m o d e l rz ą d z ą c y c h .
W e w sp ó łc z e sn e j E u ro p ie b a rd z o c z ę sto z n a le ź ć m o ż n a siły, k tó r e w p o d o b n y sp o só b k r e u j ą w ro g a . C h rz e ś c ija n in , żyd, czy m u z u łm a n in , lew icow iec, czy n a ro d o w ie c , f e m in is tk a , lib e r a ł czy k o n s e r w a ty s ta w r a d y k a ln e j w izji ś w ia ta s ta ć się m o g ą z a g ro ż e n ie m , k tó r e j a k w w y p a d k u A d e n a u e r a , o s k a r żyć m o ż n a o s p r z e n ie w ie rz e n ie się w s z e lk im id e a ło m , w a rto ś c io m . Z a rz u c ić k a r y g o d n e czy n y i n ie g o d z iw e z a c h o w a n ie . K a ż d a z ty c h p o s ta c i z o s ta ć m oże f ig u r ą w ro g a p o w o ła n ą do ż y c ia w p ry w a tn y c h , d o k try n a ln y c h , id eo lo g ic z n y c h , re lig ijn y c h , s p o łe c z n y c h czy ja k ic h k o lw ie k in n y c h c e la c h . D z ię k i ro z ró ż n ie n iu p o s ta c i A d e n a u e r a w s ta lin o w s k ic h m e d ia c h i o d rę b n e g o od n ie j r e a l n eg o cz ło w ie k a , p o z n a je m y m e to d y m a n ip u lo w a n ia lu d z k ą ś w ia d o m o śc ią , u p r z y ta m n ia m y so b ie k o n ie c z n o ść o b ro n y p rz e d ta k im i d z ia ła n ia m i i ic h p r o m o to ra m i.
J a k o d ró ż n ić d y s k u r s n ie n a w iś c i od o d m ie n n e j w izji ś w ia ta ? P o p ie rw s z e , ła tw o r o z p o z n a w a ln ą o z n a k ą j e s t a g r e s y w n o ś ć ję z y k a p r z e k a z u 76, choć jej b r a k o n ic z y m je s z c z e n ie św iadczy. P o d ru g ie , z a p o m o c ą je d n o s tr o n n o ś c i o b ra z u , z r z a d k a ty lk o w z b o g a c a n e g o w tr ą c e n ia m i m a ją c y m i p o d k re ś lić o b ie k ty w n o ś ć w y p o w ie d z i. P o tr z e c ie , o d n a jd u ją c m o d e l zero -je d y n k o w y , g d zie w ła s n e o s ią g n ię c ia p r z e d s ta w ia n e s ą ja k o k lę s k a w ro g a , a k a ż d y jeg o s u k c e s to n a s z a p o ra ż k a , p rz y czy m z a w sz e m u s i is tn ie ć p re c y z y jn ie w s k a z a n y w y g ra n y i p rz e g ra n y . W re sz c ie m a n ic h e js k ie p a tr z e n ie n a ś w ia t ja k o w a l k ę d w ó ch s k o n flik to w a n y c h , w y k lu c z a ją c y c h się sił, g d z ie k o n f lik t i d y c h o to m ia s ą tr a k to w a n e ja k o k o n s ty tu ty w n e z a s a d y in te r p r e ta c y jn e . D a le j, p o s tr z e g a n ie in a c z e j m y ślą c y c h , n ie ja k o lu d z i m a ją c y c h p ra w o do o d m ie n n e g o z d a n ia , a le j a k o z d e h u m a n iz o w a n y c h w rogów , z a s łu g u ją c y c h je d y n ie n a
75 (RA), Konrada Adenauera żywot... . 76 Por.: M. Głowiński, op. cit., s. 63-77.
z n isz c z e n ie , a w n a jle p s z y m w y p a d k u n a p o g a rd ę . T en ty p d y s k u r s u u p r a w ia n y j e s t p rz e z lu d z i, k tó rz y n ie ty lk o u w a ż a ją się z a d e p o z y ta riu s z y j e d y n ej i n ie p o d w a ż a ln e j p ra w d y , a le ró w n ie ż w y r a ż a ją p r z e k o n a n ie , że w y łą c z n ie o n i s ą w s ta n ie j ą z ro z u m ie ć i s t ą d ic h p ra w o do n a r z u c e n ia p ra w d y in n y m . K a ż d y k to n ie ch ce je j p rz y ją ć , a u to m a ty c z n ie s ta je się s z p ie g ie m , k a rie ro w ic z e m , z d r a jc ą i n t e r e s u n a ro d o w e g o , s z o w in is tą b ą d ź d ą ż y do w y b u c h u w ojny, z a g r a ż a k ra jo w i czy ś w ia tu . SU M M A R Y
According to propaganda, K onrad A denauer, the chancellor, not only personali zed th e evil of the W est G erm an revanchism , b u t he also w as to embody th e wicked ness of the entire, non-alternative to the socialist political system . He w as m ade into a repulsive anti-m odel of it, which w as to arouse, on one h an d hostility and disgust, and on th e other, fear an d a desire for revenge. T hus it created a polarization harm onized w ith propaganda needs and th e general vision of the com m unist world.
In th is perspective, the chancellor w as not en titled to any positive or even n e u tra l tra its of ch ara cter or opinions. This could dam age th e clear-cut im age of the person. By m eans of a completely negative picture, the possibility to accept features or possibly ideology prom oted by the enem y w as elim inated. The enem y should not be discussed w ith - the enem y can only be fought w ith and should be hated. As an u ltim ate enemy, A denauer u n ited the com m unist citizens around th e ir au th o rities who, on one h an d created the th re a t, and on th e other, provided safety from it. He reinforced the u n ity of a frightened group. The th re a te n e d society w as also inclined, in the nam e of the absolute necessity, to accept lim itations of personal liberties and consent to th e b ru ta lity of th e authorities. Additionally, th e enem y diverted people’s atten tio n from re a l problem s and also mobilized and m otivated th em for actions, for more active work and g re a te r effort. By its flatness, the im age of th e enem y p resen ted an an tith e sis of an ideal role model.
