• Nie Znaleziono Wyników

Abolicja podatkowa w czasie kryzysu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Abolicja podatkowa w czasie kryzysu"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

FOLIA OECONOMICA 247, 2011

Iwa Kuchciak, Radosław Witczak*

ABOLICJA PODATKOWA W CZASIE KRYZYSU

Kryzys, który wystąpił w gospodarce Ğwiatowej na przełomie 2008 i 2009 r. ma wielowymiarowy charakter. Przyczynił siĊ do pogorszenia sytuacji finanso-wej wielu podmiotów. Jednym z jego efektów jest spadek dochodów podatko-wych i wzrastający deficyt budĪetowy. Rządy w takim okresie nie dysponują odpowiednimi instrumentami zwiĊkszenia wpływów. Z jednej strony mają moĪliwoĞü podnoszenia istniejących podatków lub wprowadzenia nowych, jednak są to działania o charakterze antycyklicznym. Mogą przyczyniaü siĊ do pogorszenia sytuacji przedsiĊbiorstw i zmniejszania ich aktywnoĞci gospodar-czej. Efektem tego moĪe byü z kolei redukcja wpływów podatkowych, a takĪe – w razie wzrostu liczby bankrutujących jednostek gospodarczych – koniecznoĞü zapewnienia dodatkowych wydatków ze strony paĔstwa. Co wiĊcej, podwyĪsze-nie stawek podatkowych jest polityczpodwyĪsze-nie trudne do przeprowadzenia.

Innym sposobem zwiĊkszenia dochodów podatkowych i jednoczeĞnie po-prawienia kondycji finansowej podatników moĪe byü przeprowadzenie abolicji podatkowej. Na takie rozwiązanie zdecydowano siĊ w Irlandii pod koniec lat 80. ubiegłego wieku, kiedy to jednym z elementów programu gospodarczego mającego na celu zwiĊkszenie bazy podatkowej oraz wpływów podatkowych stała siĊ abolicja podatkowa1.

Celem autorów artykułu jest przedstawienie abolicji podatkowej, jako jed-nego z elementów łagodzących skutki kryzysu finansowego. Poruszone zostanie zagadnienie uregulowaĔ prawnych dotyczących osób osiągających dochody zagraniczne opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Stosowane bowiem w praktyce metody rozliczeĔ podatkowych prowadzą do odmiennego traktowania na gruncie polskiego prawa podatkowego osób fizycznych, bĊdących polskimi rezydentami, a wykonujących toĪsamą działal-noĞü poza granicami kraju.

Adiunkt, Instytut Finansów, BankowoĞci i UbezpieczeĔ, Uniwersytet Łódzki. 1

K. RybiĔski, EkonomiĞci i kiwony, „Rzeczpospolita”, 25.04.2003, s. B5. [153]

(2)

Wprowadzenie abolicji podatkowej powinno zniwelowaü te róĪnice i przy-czyniü siĊ do powstania oszczĊdnoĞci podatkowych u czĊĞci podatników oraz zabezpieczyü ich przed nałoĪeniem kar za niewłaĞciwe rozliczenie dochodu. Ze wzglĊdu na rozmiar emigracji zarobkowej mającej miejsce po otwarciu rynków pracy przez kraje „starej” Unii Europejskiej oraz wpływ, jaki wywarł na nią globalny kryzys gospodarczy, waĪne jest przeanalizowanie znaczenia abolicji podatkowej kierowanej do tej grupy osób.

1. POJĉCIA I RODZAJE ABOLICJI (AMNESTII PODATKOWEJ)

W literaturze decyzja o braku sankcji jest okreĞlana jako amnestia lub aboli-cja. RóĪnie rozumiane są powyĪsze pojĊcia z punktu widzenia prawa i finansów.

Z punktu widzenia prawa pojĊcie abolicji oznacza ustawowy zakaz wszczy-nania postĊpowaĔ w związku z okreĞlonymi kategoriami przestĊpstw i nakaz umorzenia postĊpowaĔ juĪ rozpoczĊtych a niezakoĔczonych prawomocnym rozstrzygniĊciem2. Z innej perspektywy amnestia dla prawników jest general-nym aktem łaski sprowadzającym siĊ do darowania lub złagodzenia orzeczonych kar za popełnione przestĊpstwa. Warunkiem zastosowania amnestii jest uprzed-nie prawomocne orzeczeuprzed-nie o popełuprzed-nieniu przestĊpstwa. Amnestia na gruncie prawa dotyczy spraw juĪ osądzonych3.

Na gruncie literatury finansowej amnestia podatkowa rozumiana jest „[...] jako pewien okres, w trakcie którego podatnicy (uczestnicy amnestii) mogą dobrowolnie ujawniü organom administracji skarbowej, iĪ nie dopełnili ciąĪą-cych na nich okreĞlonych obowiązków podatkowych. JednoczeĞnie uczestnicy amnestii nie podlegają przewidzianej, przez prawo danego paĔstwa, w takich sytuacjach odpowiedzialnoĞci administracyjnej, cywilnej i karnej”4. NaleĪy zwróciü uwagĊ, Īe termin amnestii podatkowej jest toĪsamy z prawnym rozu-mieniem terminu abolicji. Dlatego wydaje siĊ uzasadnione uĪywanie zamiennie pojĊcia amnestii podatkowej z abolicją podatkową5. W niniejszej pracy uĪywany bĊdzie termin abolicji podatkowej w rozumieniu prawa, ze wzglĊdu na fakt, iĪ jest ona wprowadzana aktem normatywnym.

Abolicja podatkowa moĪe przybraü róĪne formy. WyodrĊbnianie jej róĪ-nych rodzajów uzaleĪnione jest od przyjĊtego kryterium6.

2

A. BojaĔczyk, OdrĊbne instytucje, choü czĊsto idą w parze, „Rzeczpospolita”, 24.10.2002, s. C3.

3

R. Gwiazdowski, Abolicja – aspekty prawnopodatkowe, „Przegląd Podatkowy” 2002, nr 11, s. 7–8.

4

R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa, „Przegląd Podatkowy” 1993, nr 7, s. 3.

5 Por. M. Budzisz, ObniĪenie podatków zamiast abolicji, „Rzeczpospolita”, 27.09.2002, s. A10. 6

(3)

Według kryterium czasu trwania wyróĪnia siĊ abolicje podatkowe o ograni-czonym z góry czasie trwania lub o nieograniograni-czonym czasie trwania.

Kolejnym kryterium jest zakres podmiotowy jej uczestników. WyodrĊbniü moĪna abolicje podatkowe skierowane wyłącznie do okreĞlonego krĊgu podat-ników lub do wszystkich podatpodat-ników7.

Na podstawie kryterium przedmiotowego wystĊpują abolicje generalne do-tyczące wszystkich lub wiĊkszoĞci podatków obowiązujących w danym paĔ-stwie oraz abolicje o charakterze selektywnym dotyczące okreĞlonego podatku lub grupy podatków.

W zaleĪnoĞci od nałoĪonych konsekwencji na podmioty w niej uczestniczą-ce, wyróĪnia siĊ abolicje podatkowe, w których8:

– podatnicy zobowiązani są jedynie do zapłaty samego podatku, bez ko-niecznoĞci uiszczenia odsetek za zwłokĊ i ponoszenia jakichkolwiek sankcji,

– na uczestników nakłada siĊ obowiązek zapłaty podatku wraz z odsetkami za zwłokĊ, zarazem zwalnia siĊ ich z odpowiedzialnoĞci karnej, administracyjnej lub cywilnej,

– podatnicy są zobowiązani do wpłaty podatku wraz z odsetkami, przy czym odpowiedzialnoĞü karna nie jest całkowicie wyłączona, a jedynie ograni-czona,

– nastĊpuje procentowe lub kwotowe wyznaczenie podatku od ujawnione-go majątku, dochodu lub obrotu,

– nakładane są dodatkowe obowiązki, takie jak zakup paĔstwowych papie-rów wartoĞciowych, wpłata ujawnionej kwoty na specjalne nieoprocentowane rachunki bankowe.

NiezaleĪnie od rodzaju abolicji podatkowej jej wprowadzanie budzi liczne kontrowersje. Zwolennicy amnestii uznają, Īe przynosi ona nastĊpujące po-zytywy:

– uzyskanie dodatkowych wpływów budĪetowych, – ujawnienie przedmiotów opodatkowania,

– ujawnienie metod oszustw podatkowych, – podniesienie dyscypliny podatkowej.

Do pozytywnych skutków zalicza siĊ moĪliwoĞü uzyskania dodatkowych wpływów budĪetowych. Efektem abolicji jest pozyskanie od podatników naleĪnych a niewykazanych dotychczas kwot podatków. Ich odzyskanie w toku zwykłej działalnoĞci administracji skarbowej byłoby utrudnione, czasem niemoĪliwe, a w niektórych przypadkach nawet nieopłacalne9. Jej wprowadzenie

7

D. Handor, Amnestia podatkowa i postĊpowanie oddłuĪeniowe w systemie finansów, „Prze-gląd Podatkowy” 1997, nr 6, s. 3.

8

R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa, s. 3–4.

9 A. Gołdyn, Amnestia podatkowa w Ğwietle polskiego systemu prawnego, „Monitor

(4)

umoĪliwia podatnikom, którzy nieĞwiadomie, w wyniku nieznajomoĞci przepi-sów naruszyli obowiązki podatkowe, zapłatĊ podatku bez naraĪania siĊ na nałoĪenie sankcji10.

Kolejnym argumentem przemawiającym na korzyĞü abolicji jest ujawnienie dotychczas ukrytych przedmiotów opodatkowania. Przyczynia siĊ to do zwiĊk-szenia w przyszłoĞci wpływów podatkowych do budĪetu paĔstwa. Uznaje siĊ, Īe podmioty, które z niej skorzystają, w nastĊpnych okresach bĊdą wywiązywały siĊ z nałoĪonych obowiązków podatkowych.

NastĊpnym korzystnym skutkiem jest uzyskanie przez słuĪby skarbowe da-nych dotyczących stosowada-nych przez podatników metod nielegalnego zmniej-szania obciąĪeĔ podatkowych. W efekcie ich analizy mogą zostaü udoskonalone sposoby przeciwdziałania oszustwom podatkowym.

Uchwalenie abolicji podatkowej przyczyniü siĊ moĪe do podniesienia dys-cypliny oraz kultury podatkowej. Uznaje siĊ, Īe taka prawidłowoĞü dotyczy szczególnie tych podatników, którzy z niej skorzystali. W niektórych sytuacjach abolicja podatkowa odbierana jest przez społeczeĔstwo jako działanie oczeki-wane.Pozwala na ujawnienie przedmiotu opodatkowania i prawidłowe wypeł-nianie w przyszłoĞci obowiązków podatkowych11.

Obok pozytywnych aspektów wprowadzenia abolicji podatkowej wskazuje siĊ równieĪ na jej negatywne konsekwencje. Zalicza siĊ do nich:

– obniĪenie dyscypliny podatkowej, – niesprawiedliwoĞü,

– koniecznoĞü poniesienia dodatkowych kosztów, – zwiĊkszenie iloĞci prób przekupywania urzĊdników.

Jednym z niekorzystnych efektów wprowadzenia abolicji jest obniĪenie po-ziomu dyscypliny podatkowej. MoĪe byü ona potraktowana jako wyraz niesku-tecznoĞci paĔstwa, niezdolnego do zebrania w sposób zgodny z prawem Ğrodków budĪetowych. SpostrzeĪona przez podatników niemoc paĔstwa moĪe przynieĞü skutki wrĊcz odwrotne do zamierzonych. WiĊksza liczba podatników, w porównaniu z wielkoĞcią przed ogłoszeniem abolicji, zdecydowaü siĊ moĪe na podjĊcie ryzyka popełnienia oszustwa podatkowego. Oceniaü oni bĊdą, Īe prawdopodobieĔstwo poniesienia konsekwencji z tego tytułu jest znacznie mniejsze niĪ wczeĞniej zakładali. Dodatkowo oczekiwaü bĊdą przeprowadzenia kolejnej abolicji podatkowej. Z powyĪszych wzglĊdów w okresie bezpoĞrednio nastĊpującym po jej ogłoszeniu spaĞü moĪe dyscyplina podatkowa12.

10

Por. R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa, s. 4.

11 Ibidem, s. 4. 12

Por. L. LipiĔska, Ustawodawczy bubel do Trybunału – abolicja i deklaracje majątkowe, „Vademecum PrzedsiĊbiorcy i Podatnika” 2002, nr 21, s. 8; R. KrasnodĊbski, Amnestia a dyscy-plina podatkowa, „Przegląd Podatkowy” 1993, nr 9, s. 19.

(5)

Wprowadzenie abolicji podatkowej traktowane jest jako działanie niespra-wiedliwe. Taki odbiór wystĊpuje u podatników wywiązujących siĊ prawidłowo z nałoĪonych na nich obowiązków podatkowych. NiesprawiedliwoĞü dotyczy z jednej strony uczciwych podatników, a z drugiej strony podmiotów, które dokonywały oszustw podatkowych, lecz ich działania zostały wykryte i w kon-sekwencji nałoĪona została na nich kara13.

Kolejnym minusem zastosowania takiego Ğrodka zwalczania oszustw po-datkowych jest poniesienie dopo-datkowych kosztów. Jej przeprowadzenie wymaga wydatkowania Ğrodków związanych z kosztami funkcjonowania instytucji odpowiedzialnych za jej przeprowadzenie, a takĪe kosztami dotarcia z informa-cją do wszystkich zainteresowanych14.

Wraz z wprowadzeniem abolicji podatkowej pojawiü siĊ mogą lub nasiliü próby przekupstwa pracowników administracji publicznej. Podatnicy zaintere-sowani bĊdą uzyskaniem informacji, czy znajdują siĊ w krĊgu działania organów skarbowych15.

JeĞli paĔstwo, pomimo negatywnych stron abolicji, zdecyduje siĊ na jej uchwalenie, to powinno to zrobiü w sposób umoĪliwiający jak najlepsze wykorzystanie tego Ğrodka zwalczania oszustw podatkowych. O sukcesie lub niepowodzeniu przeprowadzanej abolicji podatkowej zadecydowaü mogą róĪnorodne czynniki. Zaliczyü do nich moĪna16:

– warunki uczestnictwa, – zakres podmiotowy, – zakres przedmiotowy,

– warunki techniczno-administracyjne jej wprowadzania, – odpowiednia polityka informacyjna,

– zapewnienie Ğrodków finansowych, – czas trwania,

– stopieĔ komplikacji przyjĊtych rozwiązaĔ.

Czynnikiem wpływającym na sukces abolicji podatkowej są warunki uczestnictwa podatników. Jednak wskazanie jednoznacznych zasad uczestnic-twa, które zagwarantują jej powodzenie, nie jest proste. WyraĪane są róĪne opinie. Z jednej strony uznaje siĊ, Īe najlepsze efekty daje przeprowadzenie abolicji podatkowej, w której uczestnicy zobowiązani są do wpłaty podatku wraz z odsetkami, a zwolnieni są z sankcji karnych. Rezygnacja z dotkliwych kar jest w zasadzie wystarczającym bodĨcem skłaniającym do ujawnienia dochodu. Obowiązek zapłaty odsetek rekompensuje budĪetowi brak wczeĞniejszych

13

Por. R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa, s. 4.

14 D. Handor, Amnestia podatkowa..., s. 3. 15

A. Gołdyn, Amnestia..., s. 74.

16 R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa a dochody budĪetu paĔstwa, „Przegląd Podatkowy”

(6)

moĪliwoĞci korzystania z tych Ğrodków. Z drugiej strony w celu zachĊcenia podatników do uczestnictwa proponuje siĊ nie tylko rezygnacjĊ z odsetek za zwłokĊ, ale takĪe obniĪkĊ wysokoĞci podatku17.

Kolejnym elementem wpływającym na skutecznoĞü abolicji jest jej zakres podmiotowy. Uznaje siĊ, Īe krąg podmiotów nią objĊtych powinien byü jak najszerszy.

OkreĞlenie zbyt wąskiego krĊgu podmiotów spowodowaü moĪe niechĊü do uczestnictwa w niej. Przyczyną jest obawa przed dostarczeniem słuĪbom skarbowym informacji pozwalających na łatwe zidentyfikowanie innych osób niewywiązujących siĊ z obowiązków podatkowych, a nie objĊtych abolicją.

W efekcie istnieje niebezpieczeĔstwo, Īe w stosunku do takich osób nie tyl-ko wyznaczona zostanie wysotyl-koĞü ciĊĪarów podattyl-kowych, ale takĪe zostaną nałoĪone sankcje. Zarazem przez niektórych przedstawicieli nauki wysuwany jest postulat, aby wyłączeniu podlegali podatnicy w stosunku do których administracja skarbowa prowadzi postĊpowanie podatkowe lub kontrolne.

NastĊpną determinantą odgrywającą rolĊ w skutecznym wprowadzaniu abo-licji jest jej zakres przedmiotowy. Podobnie jak w przypadku zakresu podmio-towego powinien byü on jak najszerszy. Uznaje siĊ, Īe abolicje odnoszące siĊ wyłącznie do jednego podatku lub grupy podatków koĔczą siĊ znacznie mniej-szym sukcesem niĪ te o charakterze ogólnym18.

Kolejnym czynnikiem decydującym o sukcesie abolicji podatkowej są wa-runki techniczno-administracyjne jej wprowadzania. Proponuje siĊ, aby nie była uchwalana jako Ğrodek samodzielny. Powinna byü czĊĞcią polityki zmierzającej do poprawy wypełniania obowiązków podatkowych. NaleĪy podjąü działania zmierzające do zwiĊkszenia odpowiedzialnoĞci cywilnej lub karnej, dyskrymi-nowania podmiotów dokonujących przestĊpstw podatkowych, a takĪe poprawiü skutecznoĞü działania administracji skarbowej19.

Nie mniej waĪnym elementem jest prowadzenie odpowiedniej polityki in-formacyjnej. Podejmowanie działaĔ mających na celu poprawĊ skutecznoĞci administracji skarbowej po uchwaleniu abolicji niesie ze sobą groĨbĊ zlekcewa-Īenia przez podatników planowanych zmian lub niewiarĊ w ich wprowadzenie. Podatnicy muszą mieü ĞwiadomoĞü, iĪ ma ona charakter jednorazowy, a po jej wprowadzeniu znacznie zwiĊkszy siĊ wykrywalnoĞü przestĊpstw podatkowych. W celu osiągniĊcia przez Skarb PaĔstwa zamierzonych efektów naleĪy przepro-wadziü odpowiednią kampaniĊ informacyjno-reklamową. Powinna ona wyko-rzystywaü nie tylko Ğrodki masowego przekazu, ale takĪe mieü charakter

17

E. Chojna-Duch, Abolicja podatkowa i deklaracje majątkowe, „Przegląd Podatkowy” 2002, nr 10, s. 3–7.

18

R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa, s. 3; A. Gołdyn, Amnestia..., s. 74.

19 Por. M. Budzisz, ObniĪenie podatków..., s. A10;. R. KrasnodĊbski, Amnestia a dyscypli-na…, s. 19.

(7)

indywidualny przez wysyłanie do podatników broszur, ulotek wyjaĞniających zasady i warunki uczestnictwa20.

Skuteczne przeprowadzenie abolicji podatkowej niewątpliwie wiąĪe siĊ teĪ z koniecznoĞcią znalezienia Ĩródeł jej finansowania. Wskazanie sposobu jej finansowania nie jest jednoznaczne. Proponowane są dwie moĪliwoĞci: finanso-wanie z ogólnych Ğrodków budĪetowych przeznaczonych dla administracji skarbowej lub utworzenie specjalnie funduszu celowego.

W literaturze zajmującej siĊ tą problematyką uznaje siĊ za lepsze rozwiąza-nie utworzerozwiąza-nie specjalrozwiąza-nie funduszu celowego. UwaĪa siĊ je za bardziej prak-tyczne, pozwalające bezpieczniej zgromadziü potrzebne fundusze. W przypadku finansowania z funduszy ogólnych przeznaczonych dla administracji skarbowej istnieje niebezpieczeĔstwo, Īe na przeprowadzenie abolicji zabraknie odpowied-nich kwot21. Wydaje siĊ jednak, iĪ niezaleĪnie od umiejscowienia w budĪecie Ĩródeł jej finansowania istotniejsze jest zagwarantowanie wystarczających Ğrodków.

Na efekt przeprowadzonej abolicji wpływa teĪ czas jej trwania. Postuluje siĊ, aby był na tyle długi, aby ewentualni uczestnicy mieli szanse uzyskaü dokładne informacje o jej zasadach. Muszą mieü moĪliwoĞü ich przeanalizowa-nia, tak aby mogli podjąü decyzjĊ o skorzystaniu z jej warunków. Zarazem jednak czas obowiązywania amnestii nie moĪe byü zbyt długi, poniewaĪ spowodowaü to moĪe spadek zainteresowania jej wykorzystaniem.

Ostatnim czynnikiem decydującym o efektywnoĞci abolicji jest stopieĔ skomplikowania zasad jej stosowania. Nie mogą one byü zbytnio zawikłane. Charakteryzowaü powinny siĊ prostotą rozwiązaĔ i jasnoĞcią sformułowaĔ. Uchwalając abolicjĊ naleĪy uwzglĊdniü fakt, iĪ czĊĞü podatników nie wypełnia swoich obowiązków z powodu nieznajomoĞci zasad opodatkowania. PrzyjĊte rozwiązania powinny byü skierowane takĪe do tej grupy podatników.

2. PIERWSZE PRÓBY WPROWADZENIA ABOLICJI PODATKOWEJ W POLSCE

Abolicja podatkowa jest instrumentem wykorzystywanym przez róĪne paĔ-stwa22; w Polsce próby jej wprowadzenia podjĊto w roku 2002 i 2008.

W roku 2002 rząd zaproponował wprowadzenie abolicji podatkowej. Skie-rowana została ona do osób fizycznych. Obejmowaü miała dochody z nieujaw-nionych Ĩródeł przychodu, czyli te sytuacje, kiedy nastĊpowało uzyskiwanie dochodu bez powiadomienia o tym organu podatkowego. W załoĪeniach

20

Por. ibidem, s. A10; por. R. KrasnodĊbski, Amnestia a dyscyplina..., s. 19.

21 R. KrasnodĊbski, Amnestia podatkowa..., s. 8–9. 22

(8)

tyczyü miała szczególnie dochodów z niezarejestrowanej działalnoĞci gospodar-czej, pracy za granicą, pracy „na czarno” oraz wynajmu lokali23. Swoim zakre-sem przedmiotowym miała nie obejmowaü zaniĪenia podatków z tytułu zgło-szonej i znanej organom skarbowym działalnoĞci oraz przypadków, gdy zaniĪa-nie było skutkiem błĊdu, zaniĪa-niewłaĞciwej interpretacji prawa lub wprowadzezaniĪa-niem w błąd przez organy administracji skarbowej. Nie podlegały jej równieĪ docho-dy uzyskiwane z przestĊpstw. W projekcie przedstawionym przez Ministerstwo Finansów wysokoĞü jednorazowego podatku, jaki powinien zapłaciü uczestnik abolicji, planowana była na 7,5%24. W toku prac legislacyjnych została ona podwyĪszona do 12%25.

WĞród przyczyn wprowadzenia amnestii podawano róĪne argumenty. Za-liczono do nich uzyskanie informacji o sposobach niepłacenia podatku dochodowego, zwiĊkszenie dyscypliny podatkowej, poszerzenie bazy podat-kowej, zwiĊkszenie wpływów budĪetowych26. Zakładano, iĪ umoĪliwi ona wyjĞcie z szarej strefy czĊĞci podatników i prowadzenie dalszej działalnoĞci legalnie27.

Propozycje rządowe spotkały siĊ z krytyką28. Podnoszono, Īe jest to akt nie-sprawiedliwy, stawiający w korzystniejszej sytuacji osoby, które Ğwiadomie oszukiwały paĔstwo. WyraĪano wątpliwoĞci czy podmioty, które ujawnią siĊ w wyniku przeprowadzonej abolicji, bĊdą w przyszłoĞci prawidłowo wywiązy-waü siĊ z obowiązków podatkowych29. UwaĪano, Īe nie spełni ona załoĪonych celów. Liczba podmiotów, które siĊ ujawnią, bĊdzie niewielka, a planowane dochody nie zostaną zrealizowane30. WyraĪano pogląd, Īe umoĪliwi ona legali-zacjĊ dochodów z przestĊpczej działalnoĞci31. Ostatecznie pomimo uchwalenia ustawy przez parlament nie weszła ona w Īycie, ze wzglĊdu na niezgodnoĞü z konstytucją32.

23

I. OĪóg, Abolicja podatkowa i deklaracje majątkowe – charakterystyka instytucji, „Prze-gląd Podatkowy” 2002, nr 11, s. 7–8.

24

E. Chojna-Duch, Abolicja...., s. 3–7.

25

J. Dziedzic, Abolicja podatkowa, „Vademecum PrzedsiĊbiorcy i Podatnika” 2002, nr 21, s. 8.

26

E. Chojna-Duch, Abolicja..., s. 3–7.

27 W. Ciesielski, Czego nie lubiĊ? Wszystkiego, „Rzeczpospolita”, 16.09.2002, s. A10. 28

Zob. A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Albo przedwczeĞnie, albo za póĨno, „Rzeczpospolita”, 06.09.2002, s. C2.

29

R. Gwiazdowski, Abolicja..., s. 7–8.

30

Por. L. LipiĔska, Ustawodawczy bubel…, s. 8.

31

Por. Z. Gilowska, Asy jednorazowego uĪytku, „Rzeczpospolita”, 04.09.2002, s. A7; A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Konieczne są poprawki, „Rzeczpospolita”, 18.09.2002, s. C2.

32

J. Kroner, I. Lewandowska, Nie bĊdzie abolicji i deklaracji majątkowych, „Rzeczpospoli-ta”, 21.11.2002, s. C1; W. Konieczny, Abolicja podatkowa i deklaracje majątkowe, „Przegląd Podatkowy” 2003, nr 2, s. 36–38.

(9)

3. ZNACZENIE ABOLICJI PODATKOWEJ DLA PODATNIKÓW UZYSKUJĄCYCH NIEKTÓRE PRZYCHODY POZA TERYTORIUM POLSKI

NastĊpną próbą wprowadzenia abolicji podatkowej było przyjĊcie specjal-nych uregulowaĔ prawspecjal-nych dla osób rozliczających siĊ z dochodów uzyskiwa-nych z zagranicy. Wprowadzono je do polskiego ustawodawstwa 6 sierpnia 2008 r. w formie ustawy z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej33.

Przesłanką wprowadzenia ustawy było zrównanie obciąĪenia podatkowego osób pracujących poza granicami Polski, wynikającego z róĪnic pomiĊdzy metodami unikania podwójnego opodatkowania. Ministerstwo Finansów promo-wało natomiast ustawĊ jako wprowadzającą znaczącą ulgĊ podatkową dla osób osiągających dochody zagraniczne opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ze wzglĊdu na pokrycie siĊ okresu czasu wprowadzenia ustawy oraz wystąpienia kryzysu na rynkach finansowych moĪna traktowaü abolicjĊ podatkową jako pewną formĊ pomocy dla podatników.

Według obowiązujących przepisów Polacy pracujący za granicą, którzy podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, zgodnie z umowami miĊdzynarodowymi w sprawie zapobiegania podwójnemu opodat-kowaniu w zaleĪnoĞci od tego, w którym kraju pracują, podatek naleĪny budĪetowi obliczają, stosując metodĊ proporcjonalnego odliczenia lub metodĊ wyłączenia z progresją34.

Generalnie praktycznie przy kaĪdym poziomie osiąganych dochodów w Polsce i za granicą oraz kaĪdym poziomie stawek podatkowych w obu krajach metoda wyłączenia z progresją gwarantuje podatnikowi łącznie niĪszy poziom obciąĪenia podatkowego. W praktyce powoduje to, Īe podatnik rozliczający swoje dochody z zastosowaniem metody zaliczenia proporcjonalnego jest zobowiązany do zapłaty w Polsce podatku w wysokoĞci wyĪszej niĪ „dopłata” wynikająca z zastosowania progresji podatkowej do dochodów podlegających opodatkowaniu w Polsce. RóĪnica ta jest najwiĊksza w odniesieniu do tych podatników pracujących za granicą, którzy nie uzyskali w ogóle dochodów w Polsce.

Tym samym stosowanie w praktyce metody wyłączenia z progresją i meto-dy zaliczenia proporcjonalnego prowadzi do róĪnego traktowania na gruncie polskiego prawa podatkowego osób fizycznych, bĊdących polskimi rezydentami,

33 Ustawa z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących

niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DzU, nr 143, poz. 894).

34 Por. A. Bartosiewicz, R. Kubacki, Abolicja podatkowa. Komentarz, ABC Wolters Kluwer

(10)

wykonujących toĪsamą działalnoĞü za granicą. Niejednokrotnie, mimo takich samych dochodów, osoby stosujące metodĊ proporcjonalnego odliczenia (np. zgodnie z umową o unikaniu podwójnego opodatkowania z Belgią, Holandią, Finlandią, Wielką Brytanią, Danią, Stanami Zjednoczonymi, Rosją i Australią) musiały uiĞciü wyĪszy podatek niĪ ci, którzy stosowali drugą, korzystniejszą metodĊ (np. umowa z Grecją, Hiszpanią, Luksemburgiem, Niemcami, Portuga-lią, Szwecją, Włochami, Kanadą, Szwecją).

RóĪnica w traktowaniu podatników przez obie metody nabrała szczególne-go znaczenia po otwarciu rynków pracy przez kraje tzw. „starej” Unii. SkalĊ zjawiska czasowej emigracji zarobkowej prezentuje wykres 1.

Wykres 1. Emigracja z Polski na pobyt czasowy w latach 2004–2008 ħ r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Zgodnie z danymi podanymi przez GUS, emigracja Polaków za granicĊ, począwszy od 2004 r. przybierała coraz wiĊksze rozmiary, co było związane z wejĞciem Polski do Unii Europejskiej i otwieraniem kolejnych rynków pracy. Odwrócenie tej tendencji widoczne jest w 2008 r. Globalny kryzys finansowy wyhamował dynamikĊ przepływów migracyjnych. Przede wszystkim na skutek kryzysu gospodarczego i jego konsekwencji dla rynków pracy wielu krajów, wzrosła liczba powrotów Polaków z zagranicy – głównie z Wielkiej Brytanii. Ze wzglĊdu na skalĊ migracji oraz powrotu Polaków z wyjazdów w celach zarob-kowych problematyka właĞciwego rozliczenia dochodów osiąganych za granicą stała siĊ paląca35.

35

Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w paĔstwach Europejskiego Obsza-ru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli paĔstw EOG w Polsce, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, maj 2009, s. 14–16.

(11)

Zakres podmiotowy abolicji podatkowej umoĪliwił skorzystanie z jej roz-wiązaĔ tylko tym podatnikom, którzy pracowali w kraju, z którym umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania miĊdzy Polską a tym krajem przewiduje metodĊ proporcjonalnego odliczenia. Warto przypomnieü, Īe wĞród paĔstw Unii Europejskiej, z którymi Polska ma podpisane umowy, jeszcze tylko piĊü przewiduje taką metodĊ. Są to Austria, Belgia, Dania, Finlandia i Holandia. Za lata 2002–2007 moĪliwoĞü skorzystania z abolicji obejmowała podatników:

1) którzy przynajmniej w jednym roku podatkowym w okresie od 2002 do 2007 roku uzyskiwali przychody z pracy za granicą, do których miała zastoso-wanie metoda proporcjonalnego odliczenia, i

2) w roku podatkowym, w którym uzyskali te przychody, podlegali nieo-graniczonemu obowiązkowi podatkowemu w Polsce, tj. podlegali obowiązkowi podatkowemu od całoĞci swoich dochodów (przychodów) bez wzglĊdu na miejsce połoĪenia Ĩródeł przychodów.

Zakres przedmiotowy obejmował przychody osiągane z pracy za granicą, tj. przychody ze stosunku pracy, przychody z działalnoĞci wykonywanej osobiĞcie, przychody z pozarolniczej działalnoĞci gospodarczej, opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych wg skali podatkowej, przychody z praw majątkowych w zakresie praw autorskich i praw pokrewnych w rozumie-niu odrĊbnych przepisów, z wykonywanej poza terytorium Polski działalnoĞci artystycznej, literackiej, naukowej, oĞwiatowej i publicystycznej, z wyjątkiem dochodów (przychodów) uzyskanych z tytułu korzystania z tych praw lub rozporządzania nimi36.

MoĪna wskazaü na róĪne formy uzyskania korzyĞci dziĊki abolicji podat-kowej. W zaleĪnoĞci od tego, czy podatnik rozliczył siĊ w polskim urzĊdzie skarbowym, czy nie dopełnił tego obowiązku, czy ujawnił całe dochody, czy tylko ich czĊĞü, ustawa za lata 2002 – 2007 przewiduje trzy rozwiązania:

1. JeĪeli podatnik nie rozliczył siĊ z dochodów z pracy za granicą w pol-skim urzĊdzie skarbowym – wówczas moĪliwe jest umorzenie zaległoĞci podatkowej w podatku dochodowym od osób fizycznych za dany rok podatko-wy. WysokoĞü umorzenia stanowi róĪnicĊ miĊdzy podatkiem naleĪnym wynika-jącym z zeznania podatkowego albo z decyzji okreĞlającej wysokoĞü zobowią-zania podatkowego a kwotą odpowiadającą podatkowi obliczonemu za ten rok podatkowy przy zastosowaniu do uzyskanych za granicą przychodów z pracy metody wyłączenia z progresją.

2. JeĪeli podatnik rozliczył siĊ z dochodów z pracy za granicą w polskim urzĊdzie skarbowym i odprowadził podatek, to moĪe mieü miejsce zwrot czĊĞci

36 Jak skorzystaü z ustawy – informator dla podatników http://www.mf.gov.pl/dokument.

(12)

podatku stanowiący róĪnicĊ miĊdzy podatkiem naleĪnym wynikającym z zeznania podatkowego albo z decyzji okreĞlającej wysokoĞü zobowiązania podatkowego a kwotą odpowiadającą podatkowi obliczonemu za dany rok podatkowy przy zastosowaniu do uzyskanych za granicą przychodów z pracy metody wyłączenia z progresją.

3. JeĪeli natomiast podatnik rozliczył siĊ tylko z czĊĞci dochodów z pracy za granicą w polskim urzĊdzie skarbowym lub rozliczył całoĞü tych dochodów, ale odprowadził tylko czĊĞü podatku, to w takim wypadku moĪliwe jest umorze-nie zaległoĞci podatkowej i zwrot podatku37.

Wprowadzono ograniczenie czasowe, to znaczy przepisy abolicyjne zasto-sowano do dochodów uzyskiwanych w latach 2002–2007. Z abolicji podatkowej nie mogą korzystaü podatnicy, którzy zarabiają za granicą od 1 stycznia 2008 r. Dla nich Ministerstwo Finansów przygotowało specjalną ulgĊ abolicyjną, która została wprowadzona do ustawy o PIT i ustawy o ryczałcie ewidencjonowanym. Zgodnie z nią podatnicy, którzy zarabiają za granicą, bĊdą mogli odliczaü od podatku kwotĊ stanowiącą róĪnicĊ miĊdzy podatkiem obliczonym zgodnie z metodą proporcjonalnego odliczenia a kwotą podatku odliczonego od uzyska-nych dochodów przy zastosowaniu metody wyłączenia z progresją38.

Podstawowym warunkiem skorzystania z rozwiązaĔ przyjĊtych w ustawie za lata 2002–2007 jest złoĪenie wniosku o umorzenie zaległoĞci podatkowej oraz zwrot podatku dochodowego (PIT–AZ). We wniosku naleĪało wskazaü:

– rok podatkowy, którego dotyczy wniosek, – dane identyfikacyjne podatnika,

– dane identyfikacyjne małĪonka, jeĪeli małĪonkowie złoĪyli wspólne ze-znanie podatkowe za rok, którego dotyczy wniosek,

– wysokoĞü uzyskanych za granicą przychodów z pracy,

– wysokoĞü kosztów uzyskania przychodów, okreĞlonych zgodnie z przepi-sami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, obowiązujących w roku podatkowym, za który składany jest wniosek,

– wysokoĞü zapłaconego za granicą podatku dochodowego,

– wysokoĞü innych przychodów uzyskanych za granicą i zapłaconego podatku.

Prawidłowe wypełnienie wniosku wymagało wyliczenia pewnych wielkoĞci. Przede wszystkim przychody z pracy (uzyskane za granicą) w walucie obcej

37

Szerzej: ustawa z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzysku-jących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

38 W związku z przedawnieniem zobowiązaĔ podatkowych za rok 2002 decyzja powinna

zostaü wydana nie póĨniej niĪ 30 listopada 2008 r. (aby uprawomocniła siĊ w 2008 r.). Por. art. 1 i 2 ustawy z 25 lipca 2008 r. o szczególnych rozwiązaniach dla podatników uzyskujących niektóre przychody poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

(13)

musiały zostaü pomniejszone o diety w walucie obcej39. NastĊpnie podatnik dokonywał przeliczenia tak wyznaczonej kwoty na złote według kursu z dnia otrzymania bądĨ postawienia Ğrodków pieniĊĪnych do dyspozycji, ogłaszanego przez bank, z usług którego korzystał i które mają zastosowanie przy kupnie walut obcych. W przypadku gdy bank stosował róĪne kursy walut lub podatnik nie korzystał z usług banku, to kierował siĊ w wyliczeniach Ğrednim kursem walut obcych z dnia uzyskania przychodu, ogłaszanym przez Narodowy Bank Polski.

W celu ustalenia kwoty podlegającej opodatkowaniu uwzglĊdniał teĪ koszty uzyskania przychodów wg zasad okreĞlonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, obowiązujących w roku podatkowym, którego dotyczył wniosek. NastĊpnie wykazywał podatek zapłacony za granicą w pełnej wysoko-Ğci, dokonując przeliczenia na złote według kursów z dnia zapłaty podatku. JeĞli bank stosował róĪne kursy walut lub podatnik nie korzystał z usług banku, to stosował kurs Ğredni walut obcych z dnia zapłaty podatku ogłaszany przez Narodowy Bank Polski.

Do wniosku musi zostaü dołączone oĞwiadczenie na druku AZ-O potwier-dzające wysokoĞü uzyskanych przychodów z pracy za granicą i zapłaconego za granicą podatku (jeĪeli podatnik był obowiązany do jego zapłaty). Ponadto jako załącznik powinno zostaü dołączone zeznanie podatkowe za rok, którego dotyczy wniosek, chyba Īe podatnik złoĪył zeznanie podatkowe przed dniem wystąpienia z wnioskiem o umorzenie zaległoĞci podatkowej40.

Wypełnione wnioski podatnicy składali osobiĞcie lub przy pomocy pełno-mocnika w terminie do 6 paĨdziernika 2008 r., gdy dotyczyły dochodów z 2002 r., a do 6 lutego 2009 r. w pozostałych przypadkach. Rozpatrzenia wniosku dokonywał naczelnik właĞciwego urzĊdu skarbowego i w ciągu 6 miesiĊcy, a w przypadku wniosków dotyczących 2002 r. – do 30 listopada 2008 r., wydawał decyzjĊ. OkreĞlał w niej wysokoĞü umorzonej kwoty zaległoĞci podatkowej lub kwoty zwrotu podatku dochodowego albo teĪ umorzonej kwoty zaległoĞci podatkowej i kwoty zwrotu podatku dochodowego41.

Niestety, brak jest pełnych danych umoĪliwiających przeanalizowanie zain-teresowania podatników abolicją podatkową. Na razie nie jest takĪe dostĊpna

39 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 8 maja 2001 r. w sprawie

szczegó-łowych zasad ustalania oraz wysokoĞci naleĪnoĞci przysługujących pracownikowi z tytułu podróĪy słuĪbowej poza granicami kraju (DzU nr 50, poz. 525, ze zm.), Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokoĞci oraz warunków ustalania naleĪnoĞci przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w paĔstwowej lub samorządowej jednostce sfery budĪetowej z tytułu podróĪy słuĪbowej poza granicami kraju (DzU nr 236, poz. 1991, ze zm.).

40

E. Matyszewska, Abolicja podatkowa: zwrot lub umorzenie, „Gazeta Prawna”, 08.04.2008, nr 69.

41

(14)

informacja na temat podjĊtych decyzji, a tym samym ich wpływu na dochody budĪetu paĔstwa i koszty abolicji. Opierając siĊ na dostĊpnych danych moĪna obliczyü (tab. 1), jaka liczba wniosków została złoĪona w wybranych wojewódz-twach.

Tabela 1. Liczba wniosków abolicyjnych

Województwo Liczba wnioskówa

Lubelskie 5 116 Lubuskie 2 300 Łódzkie 5 943 Małopolskie 7 558 DolnoĞląskie 5 776 Pomorskie 5 485 Podlaskie 2 473 Kujawsko-pomorskie 6 436 Opolskie 5 528 a

Stan na koniec marca 2009 r.

ħ r ó d ł o: opracowanie na podstawie: E. Matyszewska, Podatni-cy są wzywani do usuwania błĊdów, http://podatki.gazetaprawna. pl/artykuly/314398,abolicja_podatnicy_sa_wzywani_do_usuwania_bl edow.html, stan na 12.10.2009.

Na zakoĔczenie moĪna wskazaü na utrudnienia, z jakimi spotkali siĊ podat-nicy chcący skorzystaü z ustawy. Pewne problemy mogli mieü np. podatpodat-nicy, którzy rozliczali siĊ łącznie z małĪonkami, a juĪ nie są w związku małĪeĔskim. Teoretycznie zgodnie z objaĞnieniami do wniosku PIT – AZ moĪe złoĪyü jeden z małĪonków, lecz decyzja bĊdzie wówczas dotyczyła zobowiązaĔ obydwu małĪonków; trudnoĞci z interpretacją pojawiają siĊ, gdy jeden z małĪonków nie chce skorzystaü z abolicji. Klauzula niekaralnoĞci nie powinna dotyczyü małĪonka, który wniosku nie złoĪył, natomiast złoĪenie wniosku odrĊbnie ze wzglĊdu na wczeĞniejsze wspólne rozliczenie spowoduje nierozpatrywanie go.

TrudnoĞci w skorzystaniu z ustawy spotkały teĪ podatników, wobec których toczyła siĊ kontrola skarbowa, gdyĪ nie mogli oni składaü wówczas korekt deklaracji za okresy, których ona dotyczy, a abolicja wymaga złoĪenia korekty zeznania. Ponadto niezbĊdne jest przedłoĪenie dokumentów w okreĞlonym terminie, którego dochowanie ze wzglĊdu na toczące siĊ postĊpowanie nie jest moĪliwe42.

42 Niedoprecyzowana abolicja podatkowa,

(15)

PODSUMOWANIE

Abolicja podatkowa jest kontrowersyjnym tematem. Nie jest zwykłym me-chanizmem administrowania podatkami, lecz aktem fiskalnego ułaskawienia budującym złe nawyki w społeczeĔstwie i generującym dodatkowe koszty w budĪecie paĔstwa. Powołując siĊ na wypowiedĨ Ministra Finansów, naleĪy oczekiwaü, iĪ zwrot podatków zapłaconych przez podatników w latach 2002– 2007 bĊdzie w granicach 300 mln zł. Umorzenia podatków z tego okresu to koszt rzĊdu 320 mln zł. Koszt potencjalny ulgi na przyszłe lata to 220 mln zł rocznie.

Koszty te mogą byü jednak równowaĪone przez korzyĞci, jakie osiągną obywatele. Za abolicją podatkową niewątpliwie przemawiają polscy obywatele powracający z emigracji zarobkowej. Czas pokaĪe, czy abolicja podatkowa przyniosła oczekiwany efekt, czy stała siĊ dodatkową zachĊtą do zarabiania poza granicami kraju.

Iwa Kuchciak, Radosław Witczak

TAX – INCOME ABOLITION IN THE PERIOD OF FINANCIAL CRISIS (Summary)

Tax responses to the global economic crisis can be tax abolition for working abroad. First of all law will restore the basic sense of justice making equal rights of taxpayers working in different countries. Moreover the aim of the tax abolition is to make it easier for Poles working abroad to return to Poland.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Czy należy złożyć zeznanie roczne, jeżeli podatnik osiągnął dochody.. tylko z pracy

W przypadku dochodów z pracy najemnej zasadą jest, że wynagrodzenie osiągane z tego tytułu przez osobę mającą miejsce zamieszkania w jednym z umawiających się państw

7 Ulga nie odnosi się do działki, która jedynie powiększa obszar zabudowanej działki już posiadanej przez podatnika – wyrok NSA z dnia 11 lutego 1997 r., sygn. akt III S.A. akt

Następnie analizuję wpływ pandemii COVID-19 na badania dotyczące starości i starzenia przez pryzmat pytań, które mogły pojawić się na poszczególnych etapach procesu badawczego

Celem niniejszego artykułu jest analiza zmian stawek podatku dochodowe- go od osób prawnych – dalej p.d.o.p., w państwach Unii Europejskiej na prze- strzeni lat 2000-2015 oraz

Wartość aktywów i pasywów bilansu oraz wartość aktywów netto przy wykorzystaniu ulgi inwestycyjnej Tabela 4 Rok Wartość akty­ wów brutto na początek

Slogan Je suis Charlie (Jestem Charlie) stał się symbolem łączącym ludzi róż- nych kultur. Swoistym znakiem rozpoznawczym oraz przejawem funkcjonującej

ważnym term inem antropologicznym Biblii Hebraica jest cielesność, ciało (baśar), które jest cechą wspólną człowieka i zwierzęcia12, t e a r jest wzięty z prochu ziemi,