Medycyna Wet. 2009, 65 (8) 571
Praca oryginalna Original paper
Byd³o rasy holsztyñsko-fryzyjskiej, poddawane w ostatnich dekadach intensywnej selekcji na cechy produkcyjne, reaguje na ni¹ wy¿sz¹ mlecznoci¹, na-silonym wystêpowaniem zaburzeñ przemiany materii, chorób koñczyn i wymienia oraz problemami w roz-rodzie. Efektem tego jest skrócenie okresu u¿ytkowa-nia krów, zwiêkszone brakowanie, podwy¿szenie kosz-tów leczenia i tym samym ograniczenie zysku hodow-cy (3). Silna konkurencja na rynku mleka zmusza ho-dowców byd³a do zainteresowania siê cechami niepro-dukcyjnymi, znanymi jako funkcjonalne. S¹ to g³ów-nie: zdrowotnoæ, d³ugowiecznoæ, p³odnoæ, ³atwoæ wycieleñ i ¿ywotnoæ ciel¹t.
W grupie cech reprodukcyjnych, silnie wp³ywaj¹-cych na rentownoæ produkcji bydlêcej znajduje siê oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t. Wystêpuje ona w sytuacji, gdy cielê po ci¹¿y trwaj¹cej przynajmniej 260 dni urodzi siê martwe lub te¿ nast¹pi jego mieræ w ci¹gu 24 godzin po porodzie. Straty w stadach krów mlecznych s¹ szczególnie dotkliwe, gdy dotycz¹ war-tociowych pod wzglêdem genetycznym cieliczek. Zmniejszenie liczby ciel¹t wi¹¿e siê bowiem ze
zmniej-szeniem ostroci selekcji ja³ówek reprodukcyjnych i zwiêkszeniem wielkoci stada matecznego. Przy zna-cz¹cym odsetku martwo urodzonych ciel¹t i zmniej-szonej skutecznoci ich odchowu, praktycznie ca³e sta-do podstawowe jest zaanga¿owane w reprodukcjê, co obni¿a skutecznoæ selekcji. Urodzenie martwego cie-lêcia mo¿e wp³ywaæ na wyd³u¿enie okresu przesto-ju poporodowego (7), spadek produkcji mleka (3), zmniejszenie skutecznoci zacieleñ, zwiêkszenie udzia³u zatrzymañ ³o¿yska (5), wystêpowanie zapaleñ macicy i zwiêkszenie brakowania krów (2).
Oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t jest silnie zwi¹-zana z ciê¿kimi porodami (5). Do niedawna uwa¿ano, ¿e jest ich efektem i doskonal¹c ³atwoæ wycieleñ ob-ni¿a siê udzia³ martwo urodzonych ciel¹t. W ostatnich latach obserwuje siê ustabilizowanie udzia³u ciê¿kich porodów w populacji byd³a holsztyñsko-fryzyjskiego i jednoczenie nieprzerwany wzrost miertelnoci oko-³oporodowej ciel¹t. Doniesienia z USA, Danii i Ho-landii wykazuj¹ oko³oporodow¹ miertelnoæ ciel¹t na poziomie 10-13% u ciel¹cych siê ja³ówek holsztyñ-sko-fryzyjskich (9, 10, 14). Udzia³ martwo urodzonych
Oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t w stadach
krów mlecznych pó³nocno-wschodniej Polski
ZENON NOGALSKI, W£ADYS£AW MORDAS
Katedra Hodowli Byd³a i Oceny Mleka Wydzia³u Bioin¿ynierii UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-957 Olsztyn
Nogalski Z., Mordas W.
Perinatal calf mortality in dairy cattle herds in north-eastern Poland Summary
The objective of this study was to determine the effect of the origin of breeding bulls on perinatal calf mortality rates in dairy cattle herds. The experiment involved a total of 1257 Polish Holstein-Friesian cows kept in four sheds. The animals were fed a total mixed ration (TMR). Calving took place in a calving pen. Immediately after calving the newborn calves were placed in individual pens and were fed colostrum from their mothers for the first few days of their lives. The effect of calving ease, the origin of sires of cows, and the origin of sires that produced the examined calves on perinatal calf mortality was analyzed in the study. Perinatal calf mortality was determined using a two-point scale as follows: 1) a calf born alive that survived during the first 24 hours after birth; 2) and a stillborn calf or a calf that died within 24 hours after birth. The direct sire effect on calf mortality was evaluated on a population of 100 bulls, fathers of 1257 calves, while the indirect sire effect was estimated on a group of 240 bulls, fathers of 1127 cows. Stillbirths and calf deaths within 24 hours of calving on average accounted for 6.28%. Their percentage increased with a high incidence of dystocia, and decreased in successive calvings. The highest rates of stillbirths and calf deaths within 24 hours of calving (7.07%) were reported following the use of American bull semen, and among daughters of American bulls. The observed differences were statistically insignificant. The high variations of the results of a phenotypic evaluation of bulls with respect to perinatal calf mortality indicate that this trait should be considered in dairy herd improvement programs, and suggests that the country of origin of sires is less important than their actual test scores.
Medycyna Wet. 2009, 65 (8) 572
ciel¹t u ja³ówek holsztyñsko-fryzyjskich w USA wzrós³ z 9,5% w 1985 r. do 13,2% w 1996 r. (u wieloródek, odpowiednio, z 5,0% do 6,6%) i nadal wykazuje ten-dencjê wzrostow¹ (12). Liczba martwych ciel¹t przy pierwszym wycieleniu w Szwecji w ostatnich 10-15 latach wzros³a z 4% do 10%, w efekcie importu buha-jów holsztyñsko-fryzyjskich z USA (16). Podobnie by³o w Danii (9). W Niemczech, w stadach byd³a holsz-tyñsko-fryzyjskiego wykazano oko³oporodow¹ mier-telnoæ w zakresie od 4% w Hesji do 10% w Bawarii (15).
Badaniami oko³oporodowej miertelnoci ciel¹t w naszym kraju zajmowa³o siê niewielu autorów (6, 11, 17). Trela i wsp. (17) stwierdzili zaledwie 2,5% martwo urodzonych ciel¹t u polskiego byd³a czarno--bia³ego, natomiast Dymnicki i wsp. (6) zaobserwo-wali 5,5% martwych ciel¹t u krów wieloródek i 9,0% u ja³ówek czarno-bia³ych zainseminowanych nasie-niem szwedzkich holsztyno-fryzów.
Doskonalenie genetyczne maj¹ce na celu zmniej-szenie frekwencji martwo urodzonych ciel¹t koncen-truje siê g³ównie na ocenie i selekcji buhajów na pod-stawie wystêpowania tej cechy u ciel¹cych siê ja³ó-wek. Oceniany buhaj mo¿e byæ ojcem p³odu ciel¹cej siê ja³ówki i wówczas jest to efekt bezporedni lub ojcem ciel¹cej siê ja³ówki i wówczas jest to efekt po-redni (matczyny). W trwaj¹cym od ponad trzydziestu lat procesie holsztynizacji byd³a czarno-bia³ego w Polsce wykorzystuje siê nasienie buhajów pocho-dz¹cych z populacji byd³a holsztyñsko-fryzyjskiego wielu krajów. Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu pochodzenia buhajów na poziom oko³oporodowej miertelnoci ciel¹t w stadach krów mlecznych.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w latach 2001-2004 w czte-rech oborach, zlokalizowanych w regionie pó³nocno--wschodniej Polski. Obserwacjami objêto 1257 krów rasy polskiej holsztyñsko-fryzyjskiej. We wszystkich stadach stosowano ca³oroczne ¿ywienie pe³noporcjowe TMR (to-tal mixed ration). W miesi¹cach wiosenno-letnich zwierzêta w niewielkim stopniu korzysta³y z pastwiska. Przeciêtna roczna wydajnoæ poszczególnych stad w badanym okre-sie kszta³towa³a siê na poziomie 6500-7800 kg mleka. We wszystkich oborach stosowano sztuczn¹ inseminacjê.
Wy-cielenia odbywa³y siê w kojcach porodowych, do których zwierzêta przeprowadzano na 7-10 dni przed planowanym porodem. Cielêta bezpored-nio po urodzeniu przenoszono do indywidualnych klatek, gdzie w pierwszych dniach ¿ycia odpajano je z wiader zaopatrzonych w smoczki siar¹ pocho-dz¹c¹ od matek.
Zmiennoæ cech zwi¹zanych z ³atwoci¹ wycie-leñ i oko³oporodow¹ miertelnoci¹ ciel¹t oszaco-wano na podstawie wyników bezporednich ob-serwacji. Uwzglêdniono wycielenia ja³ówek i krów po drugiej i trzeciej ci¹¿y trwaj¹cej przynajmniej 260 dni. Ci¹¿ bliniaczych nie uwzglêdniano, gdy¿ z natury wi¹¿¹ siê one z wysokim udzia³em trud-nych wycieleñ i martwych ciel¹t. £atwoæ wycieleñ oce-niano stosuj¹c 4-stopniow¹ klasyfikacjê: 1) poród samo-dzielny, bez pomocy cz³owieka, 2) poród wymagaj¹cy nie-wielkiej pomocy jednej osoby, 3) poród ciê¿ki, wymagaj¹-cy u¿ycia du¿ej si³y (pomoc kilku osób), 4) poród bardzo ciê¿ki, konieczna pomoc lekarza weterynarii, w tym cesar-skie ciêcie. Oko³oporodow¹ miertelnoæ ciel¹t okrelano w 2-stopniowej skali przyjmuj¹c: 1) cielê ¿ywo urodzone, które prze¿y³o pierwsze 24 godziny po porodzie, 2) mar-twy p³ód lub mieræ cielêcia w czasie do 24 godzin po po-rodzie. Na podstawie dokumentacji hodowlanej okrelono nazwê, numer i pochodzenie ojca ciel¹cej siê samicy oraz nazwê, numer i pochodzenie ojca p³odu. Oceniaj¹c bezpo-redni wp³yw buhaja na oko³oporodow¹ miertelnoæ cie-l¹t uwzglêdniono 100 buhajów, ojców 1257 ciecie-l¹t (tab. 1). Oceniaj¹c wp³yw poredni buhajów uwzglêdniono 240 buhajów ojców 1127 córek.
W analizie przyczyn oko³oporodowej miertelnoci cie-l¹t uwzglêdniono ³atwoæ wycieleñ (1-4), wiek krów (1-3), kraj pochodzenia buhaja ojca p³odu (Francja, USA, Pol-ska, Niemcy) i kraj pochodzenia buhaja ojca ciel¹cej siê krowy (Francja, USA, Polska, Niemcy). Oceny istotnoci wp³ywu badanych czynników dokonano wykorzystuj¹c nie-parametryczny test ÷2.
Wyniki i omówienie
Oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t wynosi³a 6,28% z 1257 analizowanych wycieleñ (tab. 2). Stwierdzono istotny, malej¹cy wp³yw kolejnego porodu na mier-telnoæ ciel¹t. U ja³ówek martwo urodzone i pad³e w pierwszej dobie ¿ycia cielêta stanowi³y 8,10%, na-tomiast wycielenia drugie i trzecie wi¹za³y siê z ni¿-sz¹ miertelnoci¹: odpowiednio 5,49 i 3,57%. Wy¿-sz¹ miertelnoæ ciel¹t pochodz¹cych od pierwiastek potwierdzaj¹ wyniki innych badañ (10, 18). Wed³ug Johansona i Bergera (12), pierwiastki maj¹ 2,4-razy wiêksz¹ szansê na urodzenie martwego p³odu ni¿ kro-wy starsze, co mo¿e byæ konsekwencj¹ trudniejszych porodów. Trudno jest jednoznacznie wyjaniæ przyczy-ny istotnie wiêkszego udzia³u miertelnoci oko³opo-rodowej ciel¹t u ciel¹cych siê ja³ówek w porównaniu do samic ciel¹cych siê po raz drugi. Obni¿aj¹cy siê wiek wycielenia ja³ówek, zwi¹zany ze zmianami fe-notypowymi, mo¿e skutkowaæ mniejsz¹ zdolnoci¹ zaopatrzenia i od¿ywienia p³odu. Na poziom
oko³o-e i n e z d o h c o P w ó j a h u b y w o r k c e i c j o j a h u B Buhajojciecp³odu a b z c il ilczba ñ e l e i c y w ojców onjacjómwniceoj k e r ó c 0 1 wycieleñ ojców o c w ó c j o j e i n m j a n k e r ó c 0 1 a j c n a r F 354 146 11 314 10 15 A S U 199 134 13 311 13 15 a k s l o P 476 109 11 394 42 11 y c m e i N 198 151 15 238 35 16 m e z a R 11271 240 30 12571 1001 27
Medycyna Wet. 2009, 65 (8) 573
porodowej miertelnoci ciel¹t w badaniach w³asnych znacz¹cy wp³yw wywar³ przebieg porodu, jej udzia³ wzrasta³ wraz ze zwiêkszaniem siê trudnoci porodo-wych. Sporód potomstwa ja³ówek ciel¹cych siê bar-dzo ciê¿ko, 32,65% stanowi³y cielêta urobar-dzone mar-two lub pad³e w pierwszej dobie ¿ycia, natomiast u cie-l¹cych siê samodzielnie 3,11%, u cieu cie-l¹cych siê z po-moc¹ 6,40% i u ciel¹cych siê ciê¿ko 12,22%. Bicalho i wsp. (2) oraz Meyer i wsp. (14), oceniaj¹c porody ja³ówek holsztyñsko-fryzyjskich, stwierdzili silnie dodatni¹ korelacjê pomiêdzy oko³oporodow¹ mier-telnoci¹ ciel¹t a ³atwoci¹ wycieleñ. Przyczyn¹ wy-sokiego udzia³u martwych ciel¹t u krów ciel¹cych siê ciê¿ko mo¿e byæ zbyt póna interwencja przy poro-dzie obs³ugi lub lekarza weterynarii, efektem czego jest wyd³u¿enie czasu porodu i wyst¹pienie kwasicy metabolicznej, bêd¹cej przyczyn¹ mierci p³odu (13). Zwiêkszona miertelnoæ oko³oporodowa ciel¹t rodz¹-cych siê trudno mo¿e te¿ byæ spowodowana ich wy-trzyma³oci¹ na stres zimna po porodzie, na co wp³yw ma obni¿ona zawartoæ glukozy i podwy¿szona kon-centracja kortizolu w surowicy krwi (1, 5). Zdaniem Hansena i wsp. (9), wy¿szy udzia³ martwych ciel¹t u ciel¹cych siê ja³ówek wynika z dysproporcji miêdzy wielkoci¹ p³odu a powierzchni¹ kana³u miednicy ja-³ówki (fetopelvic-complex), czego efektem jest ciê¿ki poród. Negatywny wp³yw, szczególnie na miertelnoæ ciel¹t przy pierwszym wycieleniu, mo¿e mieæ tak¿e wzrastaj¹cy inbred (8). Nie ma jednoznacznej odpo-wiedzi na pytanie, czy wzrost miertelnoci
oko³opo-rodowej ciel¹t jest efektem wzrostu frekwencji ciê¿-kich porodów, czy te¿ odwrotnie: ciê¿kie porody s¹ w pewnym stopniu wynikiem wystêpowania martwych p³odów. Krajom, które nie dysponuj¹ wycen¹ warto-ci hodowlanej buhajów pod wzglêdem miertelnowarto-ci ciel¹t, Interbull zaleca uwzglêdniaæ przy wyborze na-sienia buhaja jego zdolnoæ do przekazywania na po-tomstwo ³atwoci porodów. Badania Johansona i Ber-gera (12) dowiod³y, ¿e rodzenie siê martwych ciel¹t i ciê¿kie porody s¹ to ró¿ne cechy, których doskonale-nia nie nale¿y ³¹czyæ.
Bezporedni wp³yw buhaja na miertelnoæ ciel¹t nie by³ istotny (tab. 3). Najmniej martwych ciel¹t, red-nio dla potomstwa 42 buhajów 5,33%, zanotowano, gdy ojcem p³odu by³ polski rozp³odnik. Trela i wsp. (17) stwierdzili negatywny wp³yw u¿ycia nasienia nie-mieckich buhajów holsztyñsko-fryzyjskich na udzia³ martwo urodzonych ciel¹t u polskiego byd³a czarno--bia³ego. W badaniach w³asnych, po niemieckich bu-hajach uzyskano rednio 6,30% martwych ciel¹t. Naj-wy¿sz¹, ponad siedmioprocentow¹ miertelnoæ oko-³oporodow¹ ciel¹t zanotowano po amerykañskich bu-hajach. Steinbock i wsp. (16) wykazali istotny wzrost udzia³u martwo urodzonych ciel¹t u szwedzkich ja³ó-wek i krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej na skutek u¿y-cia nasienia buhajów amerykañskich. miertelnoæ ciel¹t po buhajach, ojcach co najmniej 10 ciel¹t, mie-ci³a siê w zakresie od 0,00% do 19,04% (ryc. 1). Naj-wy¿sza miertelnoæ ciel¹t zwi¹zana by³a z jednym z polskich buhajów. e i n e l e i c y W Sptaonpcorieoldêcizeia a i n e l e i c y w u d o r o p j a z d o R e n l e iz d o m a s zniewielk¹pomoc¹ ciê¿kie bardzociê¿kie £¹cznie n % n % n % n % n % e z s w r e i P ¿ywe 249 96,89 161 93,60 79 87,78 33 67,35 522 91,90 e w tr a m 238 13,11 111 16,40 11 12,22 16 32,65 a146a 18,10 e i g u r D ¿ywe 296 98,34 81 89,01 26 83,87 10 71,43 413 94,51 e w tr a m 235 11,66 10 10,99 15 16,13 14 28,57 b124b 15,49 e i c e z r T ¿ywe 210 99,06 24 88,89 7 87,50 2 40,00 243 96,43 e w tr a m 232 10,94 13 11,11 1 12,50 3 60,00 119c 13,57 m e z a R 3 -1 . c y w e w y ¿ 755 98,05 266 91,72 112 86,82 45 66,18 1178 93,72 e w tr a m A115A 11,95 b124B 18,28 c117C 13,18 d23D 33,82 1279 16,28
Tab. 2. Oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t w zale¿noci od wieku krów (kolejne wycielenie) i rodzaju porodu
Objanienia: wartoci oznaczone du¿ymi literami w poziomie ró¿ni¹ siê istotnie przy p £ 0,01; wartoci oznaczone ma³ymi literami w pionie ró¿ni¹ siê istotnie przy p £ 0,05
Tab. 3. Wp³yw pochodzenia ojca p³odu na oko³oporodow¹ miertelnoæ ciel¹t
e iz d o r o p o p a i c ê l e i c n a t S u d o ³ p a c j o e i n e z d o h c o P a j c n a r F USA Polska Niemcy £¹cznie n % n % n % n % n % ê b o d ¹ z s w r e i p o ³ y ¿ e z r p , e w y ¯ 293 93,31 289 92,93 373 94,67 223 93,70 1178 93,72 e i b o d j e z s w r e i p w o ³ d a p b u l e n o z d o r u o w tr a M 121 16,69 122 17,07 121 15,33 115 16,30 1179 16,28 e i n z c ¹ £ 314 24,98 311 24,74 394 31,34 238 18,93 1257 100,00
Medycyna Wet. 2009, 65 (8) 574
Nie stwierdzono istotnego wp³ywu kraju pochodze-nia ojca krowy na wielkoæ oko³oporodowej miertel-noci ciel¹t (tab. 4). Najwy¿szy redni odsetek 7,07 martwo urodzonych i pad³ych w pierwszej dobie ¿y-cia ciel¹t, dotyczy³ krów córek amerykañskich buha-jów. Pozostali ojcowie warunkowali wyst¹pienie mier-telnoci oko³oporodowej ciel¹t u córek w zakresie 6,21--6,72%. Uwzglêdniaj¹c buhaje posiadaj¹ce co najmniej 10 córek w przeprowadzonych badaniach, stwierdzono wyrane ró¿nice w poziomie oko³oporodowej mier-telnoci ciel¹t (ryc. 2). Wyniki mieci³y siê w zakresie od 0,00% do 18,18%. Najwy¿sza oko³oporodowa miertelnoæ ciel¹t zwi¹zana by³a z jednym z francu-skich buhajów. Ró¿nice pomiêdzy oko³oporodow¹ miertelnoci¹ ciel¹t po poszczególnych buhajach ob-serwowa³ tak¿e Hibner (11).
U¿ycie nasienia amerykañskich buhajów oraz u¿yt-kowanie córek amerykañskich buhajów wi¹za³o siê z najwy¿szym udzia³em ciel¹t martwo urodzonych i pad³ych w pierwszej dobie ¿ycia. Du¿a zmiennoæ wyników fenotypowej wyceny buhajów pod wzglêdem oko³oporodowej miertelnoci ciel¹t potwierdza ko-niecznoæ uwzglêdnienia tej cechy w doskonaleniu po-pulacji oraz wskazuje, ¿e przy wyborze buhaja nale¿y kierowaæ siê przede wszystkim wynikiem jego wyce-ny, a w mniejszym stopniu krajem pochodzenia.
Pimiennictwo
1.Bellows R. A., Lammoglia M. A.: Effect of severity of dystocia on cold tolerance and absorption in newborn calves. Br. Vet. J. 2000, 145, 249-256.
2.Bicalho R. C., Galvao K. N., Cheong S. H., Gilbert L. D., Warnick L. D., Guard C. L.: Effect of Stillbirths on Dam Survival and Reproduction Perfor-mance in Holstein Cows. J. Dairy Sci. 2007, 90, 2797-2803.
3.Bicalho R. C., Galvao K. N., Warnick L. D., Guard C. L.: Stillbirth parturition reduces milk production in Holstein cows. Prev. Vet. Med. 2008, 4, 84, 112-120. 4.Civelek T., Celik H. A., Avci G., Cingi C. C.: Efects of dystocia on plasma cholesterol levels in holstein heifers and their newborn calves. Bull Vet. Inst. Pulawy 2008, 52, 649-654.
5.Correa M. T., Erb H., Scarlett J.: Path analysis for seven postpartum disorders of Holstein cows. J. Dairy Sci. 1993, 76, 1305-1312.
6.Dymnicki E., Philipsson J., Grochowska R., Reklewski Z., Rogers G. W., Kaczmarek A., Rosochowicz L., Dorynek Z.: Comparison of dystocia, stillbirths and related traits between progeny of swedish friesian bulls in swedish and polish dairy herds. Anim. Sci. Pap. Rep. 1996, 14, 223-233.
7.Emanuelson U., Oltanacu P. A.: Incidences and effects of diseases on the performance of Swedish dairy herds stratified by production. J. Dairy Sci. 1998, 81, 2376-2382.
8.Gustafsson H., Kindahl H., Berglund B.: Stillbirths in Holstein heifers some results from Swedish research. Acta Vet. Scand. 2007, 49, (Suppl 1), S17. 9.Hansen M., Misztal I., Lund M. S., Pedersen J., Christensen L. G.: Undesired
phenotypic and genetic trend for stillbirth in Danish Holsteins. J. Dairy Sci. 2004, 87, 1477-1486.
10.Harbers A., Segeren L., DeJong G.: Genetic parameters for stillbirth in the Netherlands. Interbull Bull. 2000, 25, 1-6.
11.Hibner A.: Analiza oko³oporodowej miertelnoci ciel¹t po ró¿nych buhajach. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw 1983, 140, 21-25.
12.Johanson J. M., Berger P. J.: Birth weight as a predictor of calving ease and perinatal mortality in Holstein cattle. J. Dairy Sci. 2003, 86, 3745-3755. 13.Malinowski E., Krzy¿anowski J., Murawski J., Wrona Z., Orlik S.: Przegl¹d
przypadków ciê¿kich porodów u krów. Medycyna Wet. 1983, 39, 367-369. 14.Meyer C. L., Berger P. J., Koehler K. J., Thompson J. R., Sattler C. G.:
Pheno-typic trends in incidence of stillbirth for Holsteins in the United States. J. Dairy Sci. 2001, 84, 515-523.
15.Springer G.: Kälberverluste in Milchviehbetrieben Schleswig-Holsteins Ursachen und Maßnahmen zur Reduzierung. Christian-Albrechts-Univ., Agrar-und Ernährungswissenschaftliche Fakultät. Praca dokt. Kiel 2003.
16.Steinbock L., Näsholm A., Berglund B., Johansson K., Philipsson J.: Genetic effects on stilibirth and calving difficulty in Swedish Holsteins at first and second calving. J. Dairy Sci. 2003, 86, 2228-2235.
17.Trela J., Kasiñska K., Soukup T., Grzegorzewski S., Wójcik P., Adamik A.: U¿ycie buhajów odmiany niemieckiej do doskonalenia byd³a czarno-bia³ego w rejonie gdañskim. Mat. Symp. Nauk. nt. Hodowla byd³a w Polsce historia i przysz³oæ. Olsztyn 1996, s. 149-157.
Adres autora: dr hab. Zenon Nogalski, prof. nadzw., ul. Oczapowskiego 5, 10-740 Olsztyn-Kortowo; e-mail: zena@uwm.edu.pl
Tab. 4. Wp³yw pochodzenia ojca krowy na oko³oporodow¹ miertelnoæ ciel¹t
e iz d o r o p o p a i c ê l e i c n a t S y w o r k a c j o e i n e z d o h c o P a j c n a r F USA Polska Niemcy £¹cznie n % n % n % n % n % ê b o d ¹ z s w r e i p o ³ y ¿ e z r p , e w y ¯ 332 93,79 92 92,93 444 93,28 185 93,43 1053 93,43 e i b o d j e z s w r e i p w o ³ d a p b u l e n o z d o r u o w tr a M 122 16,21 17 17,07 132 16,72 113 16,57 1174 16,57 e i n z c ¹ £ 354 31,41 99 18,78 476 42,24 198 17,57 1127 100,00
Ryc. 2. Fenotypowa charakterystyka oko³oporodowej mier-telnoci ciel¹t buhajów ojców co najmniej 10 córek
Ryc. 1. Fenotypowa charakterystyka oko³oporodowej mier-telnoci ciel¹t buhajów ojców co najmniej 10 ciel¹t
