Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1448
Praca oryginalna Original paper
Konie nale¿¹ do typowych zwierz¹t jednop³odowych i ci¹¿a mnoga u tego gatunku jest wysoce niepo¿¹dana. Czêstym problemem nadliczbowych ci¹¿y u klaczy bywa-j¹ ci¹¿e bliniacze (2, 6, 10, 14), natomiast wiêksza liczba zarodków/p³odów spotykana jest bardzo rzadko, chocia¿ w pimiennictwie mo¿emy znaleæ opisy ci¹¿y trojaczej (12, 13), a nawet czworaczej (3). Ci¹¿e mnogie u klaczy w zdecydowanej wiêkszoci przypadków s¹ wynikiem licz-nych owulacji, natomiast ci¹¿a mnoga bêd¹ca wynikiem podzia³u jednego zarodka u klaczy (tzw. monozygotyczna) opisana zosta³a jedynie raz (12).
W opracowaniu opisano dwie ci¹¿e trojacze u klaczy, oraz dalszy rozwój pojedynczych zarodków po redukcji za-rodków nadliczbowych w tych ci¹¿ach.
Opis przypadków
Przypadek pierwszy stanowi³a klacz pe³nej krwi angielskiej w wieku 6 lat, stanowiona w rui spontanicznej w miesi¹cu maju. Podczas rutynowej diagnostyki ci¹¿y w 15 dni po zakoñczeniu stanówki stwierdzono trzy pêcherzyki zarodkowe niezale¿nie przemieszczaj¹ce siê w obrêbie wiat³a macicy. Podjêto decy-zjê o zredukowaniu ich liczby do jednego. Jako regu³ê przyjêto pozostawienie pêcherzyka zarodkowego, który w obrazie ultra-sonograficznym mia³ najwiêksz¹ rednicê i regularny kszta³t, przejrzysty p³yn oraz ostro zarysowane brzegi. Przy braku wi-docznych ró¿nic pomiêdzy pêcherzykami zarodkowymi, likwi-dowano ten, którego usytuowanie sprzyja³o jego zniszczeniu, ograniczaj¹c manipulacje w obrêbie macicy do niezbêdnego minimum. W opisanym przypadku, ze wzglêdu na du¿y tem-perament klaczy, dokonano jej uspokojenia przed zabiegiem, podaj¹c do¿ylnie detomidynê (Domosedan Pfeizer Animal Health) w iloci 8 µl/kg m.c.
Pêcherzyki zarodkowe zlikwidowano pod kontrol¹ ultra-sonograficzn¹, wygniataj¹c je rêk¹ wprowadzon¹ do prostnicy.
Po zabiegu klaczy podano do¿ylnie fluniksynê (Flunimeg Scan Vet) w iloci 500 mg aby zapobiec ewentualnemu uwol-nieniu prostaglandyny PGF2a. Rozwój zarodka, a nastêpnie p³odu kontrolowano po tygodniu, miesi¹cu i 2 miesi¹cach po wykonaniu zabiegu. W opisanym przypadku pozostawiony zarodek rozwin¹³ siê prawid³owo i ci¹¿a zakoñczy³a siê uro-dzeniem w terminie zdrowego rebiêcia.
Drugim przypadkiem by³a klacz pe³nej krwi angielskiej w wieku 8 lat, stanowiona w maju. Ze wzglêdu na ograniczon¹ dostêpnoæ ogiera klacz otrzyma³a w trakcie rui domiêniowo 3000 j.m. hCG
(Choru-lon Intervet) w celu przyspieszenia owulacji. Diagnozê ci¹¿y przepro-wadzono w 16. dniu po stanowieniu klaczy i w wietle macicy znalezio-no 3 pêcherzyki zarodko-we w uk³adzie 2 + 1, przy czym dwa pêcherzyki znajduj¹ce siê w tym sa-mym rogu przylega³y do siebie (ryc. 1). W tym przypadku podjêto rów-nie¿ decyzjê o redukcji nadliczbowych pêche-rzyków zarodkowych. Zabieg przeprowadzono bez stosowania rodków uspokajaj¹cych, opisan¹ wczeniej technik¹ nisz-czenia pêcherzyków za-rodkowych przez prost-nicê. W tym przypadku zlikwidowano najpierw
Ci¹¿a trojacza u klaczy oraz jej dalszy rozwój
po likwidacji zarodków nadliczbowych
MACIEJ WITKOWSKI
Zak³ad Rozrodu Zwierz¹t Katedry Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 03-089 Warszawa
Witkowski M.
Triplet pregnancy in mares and its further development after reduction
of supernumeraries embryonic vesicles
Summary
Two cases of triplet pregnancy in two thoroughbred mares, diagnosed 15 and 16 days after mating, are presented. In both cases supernumeraries of embryonic vesicles were manually reduced. In one mare the single, intact embryonic vesicle developed properly and the pregnancy terminated with the delivery of a healthy foal. In the second mare the single embryonic vesicle developed for 2 weeks and then between 2 and 6 weeks after the intervention the pregnancy was lost. Summing up, it should be emphasized that in mares there exists a real possibility to find more than two embryonic vesicles during pregnancy detection. The detection of triplet pregnancies in both thoroughbred mares confirms the predisposition of this breed to have multiple ovulations. As in twin pregnancies, supernumerary embryos may be reduced manually to a single pregnancy, which can continue to develop up to its term.
Keywords: mare, triplet pregnancy
Ryc. 1. Ultrasonograficzny obraz dwóch przylegajacych do siebie pê-cherzyków zarodkowych znajduj¹-cych siê w wietle macicy, oko³o 16 dni po zap³odnieniu
Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1449
pojedynczy pêcherzyk zarodkowy, nastêpnie manualnie rozsu-niêto s¹siaduj¹ce pêcherzyki i zlikwidowano mniejszy z nich. Decyzjê tak¹ podjêto, poniewa¿ pojedynczy pêcherzyk zarod-kowy by³ nieregularny i mniejszy od pozosta³ych, co mog³o wiadczyæ o zaburzeniach jego rozwoju. Po zabiegu, podobnie jak w pierwszym opisanym przypadku, podano klaczy 500 mg fluniksyny. Pozostawiony pêcherzyk zarodkowy rozwija³ siê po-cz¹tkowo prawid³owo, co wykaza³o powtórne badanie ultra-sonograficzne przeprowadzone po oko³o 10 dniach od zabiegu. W póniejszym okresie ci¹¿a uleg³a jednak resorpcji lub poro-nieniu, co wykaza³o kolejne badanie przeprowadzone po up³y-wie 2 miesiêcy od zabiegu. Stup³y-wierdzono wówczas macicê nie-ciê¿arn¹ bez widocznych ladów pozostawionych przez ci¹¿ê, tak wiêc trudno by³o precyzyjnie okreliæ termin jej obumarcia.
Omówienie wyników
Owulacje mnogie obserwowane s¹ najczêciej u koni pe³nej krwi angielskiej i z tego wzglêdu ci¹¿e bliniacze stanowi¹ u tej rasy czêsto napotykany problem. Fakt znale-zienia w³anie u klaczy pe³nej krwi ci¹¿y trojaczych po-twierdza tê rasow¹ predyspozycjê. Opisane wczeniej przy-padki ci¹¿y trojaczej (12, 13) równie¿ dotyczy³y klaczy pe³-nej krwi. Jak zaznaczono na wstêpie, ci¹¿e mnogie u kla-czy s¹ w zdecydowanej wiêkszoci wynikiem mnogich owu-lacji, tak wiêc w obu przypadkach u klaczy musia³y owulo-waæ co najmniej po trzy pêcherzyki jajnikowe. W przypad-ku ci¹¿y monozygotycznej wszystkie zarodki znajdowa³y-by siê w obrêbie jednego pêcherzyka (12). Niestety, w trak-cie stanowienia klacze nie by³y badane, tak wiêc wnioski na temat owulacji mog¹ byæ wyci¹gane jedynie a posterio-ri. W Polsce w maju obserwujemy u koni szczyt sezonu rozrodczego, a wiêc najwiêksz¹ aktywnoæ jajników (5, 15). Najwy¿sza jest w tym czasie równie¿ czêstotliwoæ wystê-powania ci¹¿y bliniaczych (obserwacje w³asne). Oprócz d³ugiego dnia wietlnego z ca³¹ pewnoci¹ wp³ywa na to równie¿ wyj¹tkowo dobra jakoæ paszy spo¿ywanej w tym okresie przez klacze. Oczywicie, wszystkie te spostrze¿e-nia w wiêkszym stopniu odnosz¹ siê do klaczy, która mia³a ci¹¿ê trojacz¹ po kryciu w rui spontanicznej. W drugim przypadku do mnogiej owulacji mog³o doprowadziæ zasto-sowanie hCG.
Trudno jest okreliæ przyczynê resorpcji pozostawione-go zarodka w drugim z opisywanych przypadków. Obumar-cie mog³o byæ zarówno konsekwencj¹ manipulacji prze-prowadzanych podczas wygniatania pêcherzyków zarod-kowych (zw³aszcza, ¿e pozostawiony zarodek pochodzi³ z po³¹czonej i nastêpnie rozdzielanej pary pêcherzyków), jak te¿ móg³ on obumrzeæ samoistnie, co zdarza siê stosun-kowo czêsto w tym okresie ci¹¿y (1, 4, 7, 8, 11). W sytu-acji, w której przy ci¹¿y trojaczej dwa pêcherzyki s¹ skle-jone, ³atwiej jest zlikwidowaæ w³anie te dwa pêcherzy-ki, pozostawiaj¹c do dalszego rozwoju w macicy, trzeci swobodny. Takie postêpowanie ogranicza iloæ zabiegów w obrêbie macicy do niezbêdnego minimum, a pozosta-wiony pêcherzyk zarodkowy nie jest poddawany bezpo-rednio oddzia³ywaniu jakichkolwiek si³ zewnêtrznych. W opisanym przypadku zdecydowano siê wiadomie na po-zostawienie do dalszego rozwoju pêcherzyka pochodz¹ce-go ze sklejonej pary, poniewa¿ pêcherzyk pojedynczy wy-kazywa³ w obrazie ultrasonograficznym cechy wiadcz¹ce o jego nieprawid³owym rozwoju.
Ka¿da manipulacja w obrêbie macicy podczas redukcji dodatkowych pêcherzyków zarodkowych, w tym np.
roz-dzielanie sklejonych pêcherzyków niesie ze sob¹ zagro¿e-nie ich uszkodzenia. W przypadku ci¹¿y bliniaczych au-tor uzyskiwa³ oko³o 90% skutecznoci bez wzglêdu na ich po³o¿enie, o ile zabieg wykonywany by³ przed 20. dniem ci¹¿y (dane niepublikowane). Uraz macicy przy likwidacji dwóch pêcherzyków zarodkowych nie jest, zdaniem auto-ra, w znacz¹cy sposób wiêkszy, nale¿y jednak uwzglêdniæ, ¿e przy likwidacji wiêkszej liczby pêcherzyków zarodko-wych w macicy pozostaje wiêksza iloæ p³ynu pêcherzyko-wego oraz b³on, które mog¹ niekorzystnie wp³ywaæ na ro-dowisko ródmaciczne.
Alternatywn¹ metod¹ postêpowania by³oby pozostawie-nie wszystkich pêcherzyków zarodkowych i obserwacja dal-szego ich rozwoju, gdy¿ istnieje mo¿liwoæ samoistnej re-dukcji ich liczby, szczególnie w przypadku pêcherzyków zarodkowych przylegaj¹cych do siebie (deprivation hypo-thesis) (9). Ujemn¹ stron¹ takiego postêpowania jest wia-domoæ, ¿e pocz¹wszy od 19.-20. dnia ci¹¿y redukcja ma-nualna z ka¿dym dniem ma mniejsze szanse powodzenia. Z tego wzglêdu, zw³aszcza w przypadku kosztownego sta-nowienia lub odbywaj¹cego siê póno w sezonie, manual-na redukcja manual-nadliczbowych zarodków wydaje siê manual- najroz-s¹dniejszym rozwi¹zaniem, podobnie zreszt¹, jak ma to miejsce w przypadku ci¹¿y bliniaczej (14).
W podsumowaniu warto podkreliæ, ¿e u klaczy oprócz ci¹¿y bliniaczej istnieje realna mo¿liwoæ wyst¹pienia wiêkszej liczby zarodków, co powoduje, ¿e podczas ultra-sonograficznej diagnostyki ci¹¿y nale¿y dokonaæ uwa¿ne-go przegl¹du ca³ej jamy macicy, nawet po znalezieniu dwóch pêcherzyków zarodkowych. Stwierdzenie w obu przedstawionych przypadkach ci¹¿y trojaczych u klaczy rasy pe³nej krwi angielskiej potwierdza szczególn¹ predys-pozycjê tej rasy koni do wzrostu i owulacji wiêkszej ni¿ jeden pêcherzyków jajnikowych. Podobnie jak w przypad-ku ci¹¿y bliniaczej istnieje mo¿liwoæ zredukowania nad-liczbowych pêcherzyków zarodkowych i dalszego prawi-d³owego rozwoju tak uzyskanej ci¹¿y pojedynczej.
Pimiennictwo
1.Allen W. R.: Luteal deficiency and embryo mortality in the mare. Rep. Domest. Anim. 2001, 36, 121-131.
2.Ball B. A.: Management of twin pregnancy in the mare after endometrial cup formation. Recent Adv. Equine Reproduction: International Veterinary Informa-tion Service, Ithaca 2000.
3.Bielañski W.: Rozród zwierz¹t. PWRiL, Warszawa 1977.
4.Chevalier-Clement F.: Pregnancy loss in the mare. Anim. Reprod. Sci. 1989, 20, 231-244.
5.Descur S.: Przebieg pierwszej po porodzie rui i owulacji u klaczy. Acta Agr. Silv. 1964, 4, 49-80.
6.Descur S.: Twinning in Thoroughbred mares in Poland. Theriogenology 1985, 23, 711-718.
7.Ginther O. J.: Twin embryos in mares I: from ovulation to fixation. Equine Vet. J. 1989, 21, 166-170.
8.Ginther O. J.: Twin embryos in mares II: post fixation embryo reduction. Equine Vet. J. 1989, 21, 171-174.
9.Ginther O. J.: The nature of embryo reduction in mares with twin conceptuses; deprivation hypothesis. Am. J. Vet. Res. 1989, 50, 45-53.
10.Jeffcott L. B., Whitewell K.: Twinning as cause of foetal and neonatal lose in the Thoroughbred mare. J. Comp. Path. 1973, 83, 91-106.
11.Max A.: Straty zarodkowe u zwierz¹t. ¯ycie Wet. 2002, 77, 394-397.
12.Meadows S. J., Binns M. M., Newcombe J. R., Thompson C. J., Rossdale P. D.: Identical triplets in a thoroughbred mare. Equine Vet. J. 1995, 27, 394-397. 13.Whithwell K. E.: Triplet pregnancy in two Thoroughbred mares. Equine Vet. J.
1984, 16, 393-396.
14.Witkowski M.: Ci¹¿a bliniacza u klaczy zapobieganie, diagnostyka i metody kontroli. Medycyna Wet. 2004, 60, 465-467.
15.Witkowski M., Tischner M.: Effect of increased daylight during late pregnancy on the reproductive performance of mares after parturition. J. Reprod. Fertil. 2000, 56, 673-677.
Adres autora: dr Maciej Witkowski, ul. Wañkowicza 5B m. 80, 02-796 Warszawa; e-mail: maciej_witkowski@sggw.pl
