Med. Weter. 2013, 69 (4) 252
Praca oryginalna Original paper
Zachowanie tradycji chowu byd³a w gospodarstwie oraz koniecznoæ racjonalnego wykorzystania trwa³ych u¿ytków zielonych sk³ania wielu rolników do podjê-cia miêsnego kierunku produkcji (17). Ponadto od kil-kunastu lat w krajach wysoko rozwiniêtych obserwuje siê znacz¹cy wzrost zainteresowania alternatywnymi sposobami u¿ytkowania prze¿uwaczy (6, 11, 15, 16). S¹ one wykorzystywane jako atrakcje turystyczne czy te¿ przy kszta³towaniu rodowiska naturalnego.
Wspó³czesny konsument wo³owiny poszukuje miêsa najlepszej jakoci, coraz chudszego, o ma³ej zawartoci cholesterolu. Ras¹, która ³¹czy walory miêsne, efek-towny wygl¹d oraz predyspozycje do ekstensywnych warunków utrzymania, jest szkockie byd³o górskie. Ponadto wo³owina pochodz¹ca od zwierz¹t rasy szkoc-kiej górsszkoc-kiej jest: chuda, marmurkowata, soczysta, z bardzo ma³¹ warstw¹ t³uszczu okrywowego i miê-dzymiêniowego. W zwi¹zku z tym utrzymanie wy-sokich standardów rasowych jest g³ównym zadaniem Polskiego Zwi¹zku Hodowców i Producentów Byd³a Miêsnego (PZHiPBM). Jego realizacji s³u¿y m.in. ocena u¿ytkowoci prowadzona w stadach byd³a miêsnego.
W Polsce populacja krów rasy szkockiej górskiej wynosi³a 182 krowy utrzymywane w 19 stadach. Po-mimo systematycznego wzrostu liczebnoci populacji tej rasy od 2006 r. stanowi ona zaledwie 0,7% i tak bardzo nielicznej populacji byd³a miêsnego w Polsce. W warunkach kontynentalnej Europy wykorzystuje siê j¹ g³ównie w gospodarstwach ekstensywnych i o trud-nych warunkach gospodarowania, a tak¿e w gospo-darstwach agroturystycznych dla podniesienia walo-rów i pielêgnacji krajobrazu (14). W intensywnych systemach produkcji musi ona ustêpowaæ miejsca in-nym rasom byd³a miêsnego.
Celem badañ by³a ocena u¿ytkowoci byd³a rasy highland w warunkach polskich. W analizie uwzglêd-niono: masê krowy, masê cielêcia przy urodzeniu, masê cia³a przy odsadzeniu oraz przyrosty dobowe ciel¹t do 210. dnia ¿ycia. Dodatkowo zbadano równie¿ ³atwoæ ocieleñ oraz ¿ywotnoæ ciel¹t.
Materia³ i metody
Przedmiotem analizy by³a ocena u¿ytkowoci byd³a miês-nej rasy highland prowadzomiês-nej przez PZHiPBM w latach 2007-2010. W ocenie uwzglêdniono nastêpuj¹ce paramet-ry: p³eæ cielêcia (cieliczka, buhajek), masê cia³a cielêcia przy urodzeniu, standaryzowan¹ masê cia³a ciel¹t w wieku 210 dni, masy cia³a krów, numer ocielenia, rodzaj porodu, ¿ywotnoæ ciel¹t.
Ocena u¿ytkowoci szkockiego byd³a
miêsnej rasy highland w Polsce*
)
TOMASZ PRZYSUCHA, HENRYK GRODZKI, MARCIN GO£ÊBIEWSKI, JAN SLÓSARZ, TOMASZ PIOTROWSKI
Zak³ad Hodowli Byd³a Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa Przysucha T., Grodzki H., Go³êbiewski M., Slósarz J., Piotrowski T.
Evaluation of the performance of Scottish Highland beef cattle in Poland
Summary
The purpose of the study was to evaluate the performance of Scottish Highland cattle in Polish production systems. Research material consisted of the cattles performance records provided by the Polish Association of Beef Cattle Breeders and Producers. The data comprised the following traits: cow weight, height at withers and at sacrum, chest circumference, calf weight at calving and at 210th day, calving difficulties, calves stillborn and growth gains. In this study 495 calvings were examined. All calvings were described as easy, natural, without the need for human assistance. Similarly good results were observed with regard to calves stillborn: only 4 calves were lost. The studies revealed that the average weight of Highland calves at birth in 2007-2011 remained at a similar level (24 kg for heifers and 25 for bulls), but a decrease in growth gains of calves at the age of 210 days was noted (by over 200 g/day). This phenomenon may have been related to a decreased milk productivity of cows and to genetic factors.
Keywords: beef cattle, Scottish Highland cattle, beef performance
*) Badania wykonano w ramach Projektu WND-POIG.01.03.01-00-204/09
Optymalizacja produkcji wo³owiny w Polsce zgodnie ze strategi¹ od widelca do zagrody, wspó³finansowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwo-ju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 (Umowa nr UDA-POIG.01.03.01-00-204/09-03).
Med. Weter. 2013, 69 (4) 253 Rodzaju porodu oceniano
po-przez zakwalifikowanie go do jed-nej z nastêpuj¹cych kategorii: 1 ³atwy, za pomoc¹ si³ natury, bez interwencji cz³owieka, 2 trudny, z pomoc¹ cz³owieka lub rodków mechanicznych, 3 skomplikowa-ny, z interwencj¹ lekarza, 4 ciê¿-ki, powoduj¹cy uszkodzenie krowy lub cielêcia, cesarskie ciêcie lub embriotomia.
¯ywotnoæ cielêcia oceniano po-przez zakwalifikowanie go do jed-nej z nastêpuj¹cych kategorii: 1 ¿ywe bez wad budowy (normalne), 2 martwe przy urodzeniu lub pad³e w ci¹gu 24 godzin od urodzenia, 3 s³abe z wadami budowy, 4 potworkowatoæ cielêcia. £¹cznie oceniono 495 porodów oraz 492
cie-lêta w 19 stadach utrzymuj¹cych byd³o rasy highland. Dodatkowo, dla potrzeb oceny realizacji celu hodowla-nego okrelohodowla-nego przez PZHiPBM, zestawiono za lata 2007-2010: redni¹ masê cia³a cieliczek i buhajków czysto rasowych przy urodzeniu, redni¹ masê cia³a cieliczek i bu-hajków czysto rasowych w wieku 210 dni oraz rednie przy-rosty dobowe cieliczek i buhajków (g) do wieku 210 dni.
We wszystkich zestawieniach podano liczebnoæ (n), wartoæ minimaln¹ (min.), wartoæ maksymaln¹ (max.), redni¹ (x) oraz odchylenie standardowe (SD).
Wyniki i omówienie
W tab. 1 przedstawiono wyniki analizy wybranych cech zwi¹zanych z u¿ytkowoci¹ byd³a rasy szkockiej górskiej.
Sporód 495 przeanalizowanych porodów stwier-dzono brak trudnych porodów (wszystkie oceniane porody zosta³y ocenione jako ³atwe, przebiegaj¹ce si³ami natury, bez pomocy cz³owieka), w zwi¹zku z tym odst¹piono od analizy wp³ywu innych czynni-ków na rodzaj porodu.
Oceniono ¿ywotnoæ 492 ciel¹t, z których 488 uzna-no za ¿ywe, bez wad budowy (uzna-normalne), a tylko 4 za martwe przy urodzeniu lub pad³e w ci¹gu 24 godzin od urodzenia. Ze wzglêdu na ma³¹ liczebnoæ w grupie ciel¹t pad³ych zrezygnowano z badania wp³y-wu innych czynników na kszta³towanie siê tej cechy.
Celem hodowlanym dla krów rasy highland, okre-lonym przez PZHiPBM, jest utrzymanie dobrej p³od-noci, du¿ej ³atwoci wycieleñ i wysokiej ¿ywotnoci ciel¹t w okresie odchowu. Masa cia³a doros³ych krów powinna wynosiæ oko³o 400-500 kg, a wysokoæ w krzy¿u doros³ych krów oko³o 105 cm. Dane zawarte w tab. 1 potwierdzaj¹, ¿e cel hodowlany jest osi¹gany, mimo ¿e w ocenie u¿ytkowoci podawana jest masa cia³a krów przy pierwszym ocieleniu, a nie krów doj-rza³ych somatycznie.
Trudne porody s¹ przyczyn¹ ewidentnych strat finan-sowych ponoszonych przez hodowców, a ich minima-lizacja mo¿e przyczyniæ siê do znacznej poprawy
op³a-calnoci tego kierunku produkcji. Straty finansowe spowodowane s¹ nie tylko przez zwiêkszon¹ mier-telnoæ ciel¹t, ale równie¿ przez koniecznoæ przed-wczesnego brakowania krów lub nawet ich upadki przy porodzie, wysokie koszty pracy obs³ugi i pomocy weterynaryjnej, wyd³u¿ony okres przestoju poporodo-wego, ni¿szy wskanik zap³adnialnoci itd. W pre-zentowanych badaniach oceniono ³¹cznie rodzaj 495 porodów w 19 stadach utrzymuj¹cych czysto rasowe byd³o highland. Wszystkie oceniane porody zosta³y okrelone jako ³atwe, za pomoc¹ si³ natury, bez inter-wencji cz³owieka. Oznacza to, ¿e podstawowe czyn-niki wp³ywaj¹ce na jakoæ porodu, tj. masa cia³a kro-wy, kolejnoæ ocielenia, masa cielêcia przy urodzeniu, p³eæ cielêcia, szeroko przedstawiane w pimiennictwie (1, 2, 5, 7-9, 18) nie maj¹ wp³ywu na jakoæ porodu w przypadku rasy highland.
¯ywotnoæ ciel¹t (w³¹czaj¹c do tej cechy miertel-noæ oko³oporodow¹) w sposób bezporedni decydu-je o wyniku ekonomicznym. W przypadku martwych urodzeñ lub padniêæ w pierwszych dniach ¿ycia ho-dowca ponosi niczym nie rekompensowane wysokie koszty, wród których roczne utrzymanie i ¿ywienie krowy s¹ najwa¿niejszymi, ale nie jedynymi. Zdrowe, ¿ywotne cielêta lepiej wykorzystuj¹ okres ¿ywienia siar¹, wczeniej zaczynaj¹ pobieraæ pasze sta³e, w efek-cie uzyskuj¹ lepsze przyrosty dobowe w okresie odcho-wu i s¹ lepiej umiênione w momencie odsadzenia. Wyniki przeprowadzonych badañ wiadcz¹, ¿e pod-stawowe czynniki wp³ywaj¹ce na ¿ywotnoæ ciel¹t, tj. rodzaj porodu, masa cia³a i p³eæ cielêcia przy uro-dzeniu, opisywane przez innych autorów (3, 4, 10, 12, 13) nie maj¹ wp³ywu na tê cechê w przypadku rasy highland.
Tabela 2 przedstawia redni¹ masê cia³a ciel¹t rasy highland przy urodzeniu i w wieku 210 dni oraz przy-rosty dobowe do wieku 210 dni. O ile rednia masa cia³a ciel¹t przy urodzeniu utrzymywa³a siê w ci¹gu ostatnich lat na podobnym poziomie, to niepokoj¹cy
y h c e c e n a i n e c O n Min-.Max. x±SD ) g k ( u i n e l e i c o m y z s w r e i p y z r p w ó r k a ³ a i c a s a M 172 328,0 520,0 421,6 55,84 ) m c ( u ¿ y z r k w æ o k o s y W 173 101,0 135,0 115,6 08,43 ) m c ( e i b ê ³ k w æ o k o s y W 174 98,0 134,0 112,4 08,19 ) m c ( j e w o i s r e i p i k t a l k d ó w b O 173 132,0 197,0 171,9 10,29 ) g k ( u i n e z d o r u y z r p a i c ê l e i c a ³ a i c a s a M 482 17,0 045,0 24,7 03,40 ) g k ( i n d 0 1 2 u k e i w w a ³ a i c a s a M 314 75,0 302,0 161,4 46,00 ). tz s ( u d o r o p j a z d o R 1 2 3 4 5 9 4 ). tz s ( a i c ê l e i c æ o n t o w y ¯ 1 2 3 4 8 8 4 4 ). tz s ( a i c ê l e i c æ e ³ P cieilczka buhajek 3 4 2 249
Med. Weter. 2013, 69 (4) 254
jest spadek przyrostów dobowych masy cia³a ciel¹t (cieliczek i buhaj-ków) w okresie odchowu przy mat-kach, tj. do wieku 210 dni. Znaj¹c niezwyk³e predyspozycje tej rasy do wykorzystywania sk³adników pokar-mowych z pasz objêtociowych mier-nej jakoci nale¿y przypuszczaæ, ¿e spadek ten zwi¹zany jest ze zmniej-szeniem produkcji mleka przez matki, co mo¿e mieæ pod³o¿e genetyczne. Wskazane jest zatem, aby krowy i ja³ówki przeznaczone do dalszej hodowli inseminowaæ nasieniem bu-hajów pozytywnie ocenionych, po-chodz¹cych z krajów przoduj¹cych w zakresie poziomu hodowli tej rasy. Bior¹c pod uwagê specyfikê pro-wadzenia rozrodu w stadach byd³a miêsnego (przewaga krycia natural-nego), zalecane jest, w przypadku bezporedniego u¿ycia buhajów, aby u¿ywane rozp³odniki w stadach ho-dowlanych pochodzi³y od czo³owych buhajów z importu.
Pimiennictwo
1.Berger P. J., Cubas A. C., Koehler K. J., Healey M. H.: Factors affecting distocia and early calf mortality in Angus cows and heifers. J. Anim. Sci. 1992, 70, 1775-1786.
2.Brzozowski P.: Hodowlane aspekty przebiegu ocie-lenia i stanu zdrowia w okresie poporodowym krów rasy czarno-bia³ej. Rozpr. Nauk. Monogr. SGGW, Warszawa 1990.
3.Burfening P. J., Kress D. D., Friedrich R. L., Vani-man D. D.: Phenotypic and genetic relationships between calving ease, gestation length, birth weight and preweaning growth. J. Anim. Sci. 1978, 47, 595-600.
4.Casas E., Keele J. W., Fahrenkrug S. C., Smith T. P., Cundiff L. V., Stone T.: Quantitative analysis of birth, weaning, and yearling weights and calving difficulty in Piedmontese crossbreds segregating an inactive myostatin allele. J. Anim. Sci. 1999, 77, 1886-1692.
5.Colburn J., Deutscher H. G., Nielsen K. M., Adams C. D.: Effects of sire, dam traits, calf traits and environment on dystocia and subsequent reproduc-tion of two-year-old heifers. J. Anim. Sci. 1997, 75, 1452-1460.
6.Haeggström C. A.: The influence of sheep and cattle grazing on wooded meadows in Åland, SW Finland. Act. Bot. Fenn. 1990, 141, 1-28. 7.Hanset R.: Selection problems when antagonistic effects exist between
production characteristics and calving difficulties. Livest. Prod. Sci. 1981, 8, 291-305.
8.Holland D. M., Odde G. K.: Factors affecting calving birth weight. A review. Theriogenology 1992, 38, 769-798.
9.Johanson J. M., Berger P. J.: Birth weight as a predictor of calving ease and perinatal mortality in Holstein cattle. J. Dairy Sci. 2003, 86, 3745-3755. 10.Laster D. B.: Factors affecting pelvic size and dystocia in beef cattle. J. Anim.
Sci. 1974, 38, 496-503.
11.Malkamäki E., Haeggström C. A.: Short term impact of Finnish landrace cattle on the vegetation and soil of a wood pasture in SW Finland. Act. Bot. Fenn. 1997, 159, 1-25.
12.Meijering A.: Dystocia and stillbirths in cattle A review of causes, relations and implications. Livest. Prod. Sci. 1984, 11, 143.
13.Nix J. M., Spitzer J. C., Grimes L. W., Plyler B. B.: A retrospective analysis of factors contributing to calf mortality and dystocia in beef cattle. Therio-genology 1998, 49, 1515-1523.
14.Nogalski Z.: Zootechniczne uwarunkowania jakoci porodu ja³ówek i krów czarno-bia³ych. Rozpr. Monogr. 101, UWM, Olsztyn 2004.
15.Saether N. H., Boe K. E., Vangen O.: Differences in grazing behavior between a high and a moderate yielding Norwegian dairy cattle breed grazing semi-natural grasslands. Acta. Agric. Scand. 2006, 56, 91-98.
16.Saether N. H., Sickel H., Norderhaug A., Sickel M., Vangen O.: Plant and vegetation preferences for a high and a moderate yielding Norwegian dairy cattle breed grazing semi-natural grasslands. Anim. Res. 2006, 55, 367-387. 17.Szarek J., Adamczyk K., Frelich J.: Stan i perspektywy rozwoju hodowli
byd³a miêsnego w Polsce. Wiadomoci Zootech. 2008, 4, 23-36.
18.Whitman R. W., Remmenga E. E., Wiltbank J. N.: Weight change, condition and beef cow reproduction. J. Anim. Sci. 1975, 41, 387-394.
Adres autora: dr hab. Tomasz Przysucha prof. SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa; e-mail: tomasz_przysucha@sggw.pl
Tab. 2 rednia masa cia³a ciel¹t rasy highland przy urodzeniu i w wieku 210 dni oraz przyrosty dobowe do wieku 210 dni
) g k ( a ³ a i c a s a M ) g ( e w o b o d y t s o r y z r P P³eæ Rok n Min.-Max. x±SD a ³ a i c a s a m a i n d e r u i n e z d o r u o p t ¹ l e i c i k w ó ³ a j 7 0 0 2 26 21 35 24,3 2,9 8 0 0 2 33 17 30 24,6 3,7 9 0 0 2 64 18 30 23,7 2,6 0 1 0 2 42 18 33 24,0 4,1 i k j a h u b 7 0 0 2 19 21 32 25,9 3,4 8 0 0 2 36 18 38 25,9 4,3 9 0 0 2 50 19 45 25,2 3,8 0 1 0 2 51 17 35 25,5 3,8 a ³ a i c a s a m a i n d e r i n d 0 1 2 u k e i w w i k w ó ³ a j 7 0 0 2 16 135 240 204,0 32,6 8 0 0 2 30 195 295 181,1 44,0 9 0 0 2 72 102 240 159,4 42,5 0 1 0 2 39 182 213 195,5 13,2 i k j a h u b 7 0 0 2 10 178 241 208,2 18,9 8 0 0 2 39 110 277 192,3 35,2 9 0 0 2 50 100 243 167,7 45,2 0 1 0 2 16 181 260 165,3 28,0 y t s o r y z r p e i n d e r u k e i w o d e w o b o d i n d 0 1 2 i k w ó ³ a j 7 0 0 2 16 644 932 828,2 176,4 8 0 0 2 30 321 10851 715,9 181,4 9 0 0 2 72 273 944 657,8 172,9 0 1 0 2 39 252 946 603,3 204,3 i k j a h u b 7 0 0 2 10 787 921 852,3 148,6 8 0 0 2 39 293 13331 802,2 188,0 9 0 0 2 50 232 960 675,2 198,2 0 1 0 2 45 337 955 639,9 222,0
