Med. Weter. 2013, 69 (2) 120
Praca oryginalna Original paper
Dok³adne poznanie struktury i w³aciwoci mecha-nicznych koci jest niezbêdne w rozwi¹zywaniu pro-blemów dotycz¹cych zarówno istniej¹cych metod leczenia z³amañ, jak i wdra¿ania nowych (25, 27). Budowa i sk³ad chemiczny koci zosta³y dosyæ dok³ad-nie poznane (6, 22). Koæ wykazuje typow¹ strukturê anizotropow¹ i jej w³aciwoci mechaniczne zale¿n¹ od kierunku dzia³aj¹cych si³ (21). W³aciwoci me-chaniczne zarówno ca³ych koci ródrêcza trzeciej koni, jak i w³aciwoci mechaniczne istoty zbitej zo-sta³y doæ dok³adnie opisane (12, 23). Brak natomiast takich danych dotycz¹cych koci pêcinowej. Z³ama-nia tej koci zdarzaj¹ siê najczêciej sporód wszyst-kich z³amañ (26, 28), nale¿y wiêc powiêciæ im nieco uwagi. W leczeniu z³amañ koci pêcinowej zazwyczaj
wykorzystywana jest metoda osteosyntezy z u¿yciem rub stalowych, których sprê¿ystoæ wynosi oko³o 200 GPa. W przypadku koci istniej¹ du¿e rozbie¿noci. Modu³ sprê¿ystoci istoty zbitej u cz³owieka zawiera siê w granicach 17-25 GPa (2, 20, 21). Sprê¿ystoæ istoty zbitej koci ródrêcza III konia podawana przez Hansona i wsp. (12) wynosi od 1,75 GPa do 3,37 GPa przy obci¹¿eniach stosowanych, odpowiednio, od strony bocznej i d³oniowej. Podobne wartoci, wyno-sz¹ce 3,05 GPa, podaj¹ Lawrence i wsp. (15). Wed³ug Schryvera (23) sprê¿ystoæ wynosi od 17 do 18,4 GPa. W zwi¹zku z tak du¿ymi ró¿nicami podawanymi przez ró¿nych autorów i braku danych dla koci pêcinowej postanowiono okreliæ niektóre w³aciwoci mecha-niczne istoty zbitej koci pêcinowych koni.
W³aciwoci mechaniczne
istoty zbitej koci pêcinowej koni
BERNARD TUREK, CEZARY WAJLER*, ZDZIS£AW K£OS, TOMASZ SZARA**
Katedra Chorób Du¿ych Zwierz¹t z Klinik¹, **Katedra Nauk Morfologicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa
*Katedra Ceramiki Specjalnej Wydzia³u In¿ynierii Materia³owej i Ceramiki AGH, Al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Turek B., Wajler C., K³os Z., Szara T.
Mechanical properties of the cortical bone of the proximal phalanx in horses
Summary
The modulus of elasticity for the cortical bone in horses presented in the literature ranges between 1.75 and 20 GPa. The aim of the study was to determine the mechanical properties of the cortical bone of the proximal phalanx in horses in the three-point-bending test.
Material and methods: The cortical bone was obtained from 10 horses (40 bones), both male and female, aged between 2-15 years. Bones were collected within 24 hours post mortem, dissected free of soft tissues, and then wrapped in plastic bags to prevent drying, and stored at 20 degrees Celsius. For the investigation, rectangular pieces of cortical bone were taken from the dorsal part of the bone. To determine the mechanical properties of the cortical bone the three-point-bending test was performed using the universal testing machine (Zwick 1435). All specimens were loaded with speed 2 mm/min to failure. During the testing procedure the following parameters were determined: maximum force, strength for bending, deformation for maximum force, modulus of elasticity and destroying work.
Results and discussion: During investigation, the cortical bone from the dorsal part of the bone was exclusively tested because of its clear development. Mean values estimated during the tests were as follows: the modulus of elasticity 3.41GPa, maximum force (Fmax) 605.32N, deformation for Fmax 1.59 mm, strength for bending 110.61 MPa, destroying work 0.32Nm. Most of the bones used during the investigations were col-lected from horses of unknown breed killed in slaughter houses. Bones were colcol-lected only from healthy horses older than 2-years-of-age. Due to the lack of information about the breed, use of the horse and its feeding, determining the influence of these factors on the results was not possible. The dispersion of the results were significant and ranged for the elastic modulus between 1.37-6.66 GPa. An explanation for this can be the factor of using bones from different horses from different conditions like age, feeding, training, etc.
Conclusions: Results of the elastic modulus achieved in our test are lower than the ones in horses and humans for long bones, which ranged between 16 and 20 GPa.
Med. Weter. 2013, 69 (2) 121
Celem przeprowadzonych badañ wytrzyma³ocio-wych by³o okrelenie w³aciwoci mechanicznych isto-ty zbitej koci pêcinowej w tecie na trójpunktowe zginanie.
Materia³ i metody
Badania wytrzyma³ociowe ocenianych koci przepro-wadzono w Pracowni Badañ Wytrzyma³ociowych Kated-ry Ceramiki Specjalnej Wydzia³u In¿ynierii Materia³owej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
Do badañ wykorzystano czterdzieci koci pêcinowych pochodz¹cych od dziesiêciu koni obojga p³ci, w wieku od 2 do 15 lat. Koci by³y pobierane w ci¹gu 24 godzin po mierci, a nastêpnie pakowane w polietylenowe torebki i przechowywane w temperaturze 20°C.
W badaniach wykorzystano substancjê zbit¹ pochodz¹-c¹ ze rodkowej czêci grzbietowej powierzchni koci pêcinowej. W celu uzyskania prostopad³ociennych frag-mentów istoty zbitej zamro¿on¹ koæ pêcinow¹ mocowa-no w imadle i ciêto pi³k¹ rêczn¹. Uzyskamocowa-no po trzy próbki istoty zbitej z ka¿dej koci. Wykonano pomiary wysokoci i szerokoci próbek za pomoc¹ suwmiarki z elektronicz-nym wywietlaczem z dok³adnoci¹ do setnej czêci mili-metra. Na tej podstawie obliczano pole powierzchni ka¿-dej z badanych próbek.
Badania wytrzyma³ociowe wykonywano za pomoc¹ Uniwersalnej Maszyny Wytrzyma³ociowej Zwick 1435. Próbki koci po ich rozmro¿eniu obci¹¿ano z prêdkoci¹ 2 mm/min. Pomiar odkszta³cenia odbywa³ siê z dok³adno-ci¹ do 1/100 mm. Rozstaw podpór w ka¿dym przypadku wynosi³ 40 mm. Pocz¹tkowa wartoæ si³y wynosi³a 0,1 N. Próbkê uwa¿ano za zniszczon¹, kiedy wystêpowa³ spadek obci¹¿aj¹cej j¹ si³y o 90% w stosunku do wartoci maksy-malnej tej si³y. Maszyna wytrzyma³ociowa by³a po³¹czo-na z uk³adem komputerowym generuj¹cym wykres zale¿-noci pomiêdzy si³¹ F wyra¿on¹ w newtonach [N] i od-kszta³ceniem å w milimetrach [mm]. Test na trójpunktowe zginanie pozwoli³ okreliæ nastêpuj¹ce w³aciwoci bada-nej próbki: si³ê maksymaln¹ Fmax., to znaczy najwy¿sz¹ wartoæ si³y zanotowan¹ przez czujnik pomiaru wyra¿on¹ w newtonach [N], wytrzyma³oæ na zginanie ó w mega-paskalach [MPa], oznaczaj¹c¹ zdolnoæ materia³u do prze-noszenia obci¹¿eñ bez jego zniszczenia, odkszta³cenie å przy sile maksymalnej wyra¿one w milimetrach [mm], modu³ sprê¿ystoci E w gigapaskalach [GPa] oraz pracê zniszczenia Wz w newtonach razy metr [Nm].
Modu³ sprê¿ystoci istoty zbitej koci wyliczano na pod-stawie równania:
gdzie: E modu³ sprê¿ystoci liczony przy metodzie trój-punktowego zginania, l3
v rozstaw podpór, b szerokoæ
badanej próbki, h wysokoæ badanej próbki, ÄF przy-rost si³y na badanym odcinku, ÄF = F2 F1, Äå odkszta³-cenie próbki w badanym odcinku.
Do obliczenia modu³u sprê¿ystoci wykorzystywano wartoci si³y i odkszta³cenia znajduj¹ce siê w zakresie pro-porcjonalnoci ÄF, Äå.
Wyniki i omówienie
Uzyskane wyniki przedstawiono w tab. 1.
Do badañ wybrano tylko istotê zbit¹ z powierzchni grzbietowej, gdy¿ jest ona w tej czêci dobrze wykszta³-cona. Z³amanie próbek poddanych badaniom wytrzy-ma³ociowym nastêpowa³o zawsze w miejscu ich ob-ci¹¿ania. Uzyskane wartoci redniej arytmetycznej z pomiarów modu³u sprê¿ystoci istoty zbitej koci pêcinowych koni okrelone w tecie na trójpunktowe zginanie s¹ zbli¿one do wyników prezentowanych przez Hansona i Lawrenca (12, 15), ale znacznie od-biegaj¹ od wyników przedstawianych przez Schryvera (23), podaj¹cego wartoci zbli¿one do 20 GPa. Zró¿-nicowanie wyników by³o doæ znaczne i w przypadku modu³u sprê¿ystoci jego wartoci waha³y siê od 1,37 GPa do 6,66 GPa. Wyt³umaczeniem dla tak du¿ej dys-persji uzyskanych wyników mo¿e byæ fakt u¿ycia do badañ koci pochodz¹cych od koni ró¿nych ras, wie-ku, ¿ywienia i treningu.
W³aciwoci mechaniczne koci s¹ bardzo zró¿ni-cowane i wynikaj¹ z jej struktury anizotropowej (20). Wp³yw na te w³aciwoci ma wiele czynników, takich jak: masa cia³a, p³eæ, rasa, wiek, sposób ¿ywienia. Po-rednio maj¹ one zwi¹zek ze struktur¹ tkanki kostnej i jej gêstoci¹ (7). Wraz ze wzrostem gêstoci koci wzrasta jej modu³ Younga i wytrzyma³oæ koci (7, 8). W zale¿noci od istniej¹cych przy¿yciowo obci¹-¿eñ koæ w obrêbie jej istoty zbitej przybiera ró¿n¹ gruboæ. W przypadku koci MC III istota zbita jest zdecydowanie grubsza po stronie grzbietowej, bocz-nej i przyrodkowej ni¿ po stronie d³oniowej (29).
Ruch konia jest istotnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na zmiany gêstoci i przebudowê koci (11, 14, 23). Wzrost aktyw-noci ruchowej konia powoduje zwiêkszenie gêstoci obci¹¿a-nych koci i ich przebudowê (11, 15, 16), co poci¹ga za sob¹ wzrost wytrzyma³oci koci (17, 23). Zaobserwowano pozytywn¹ korelacjê pomiêdzy prêdkoci¹, z jak¹ porusza siê koñ a wytrzy-ma³oci¹ istoty korowej koci ródrêcza trzeciej (9).
Najwiêk-Tab. 1. W³aciwoci sprê¿yste próbek istoty zbitej koci pêcinowej konia badanych metod¹ trójpunktowego zginania
y r a i M e n z c y t s y t a t s S³iFammaxax. OdpkrszytzaF³mcaexnie Wnyartzzgyminaa³noieæ sprêM¿yosdtou³ciE zniPszraczceania ] N [ [mm] [MPa] [GPa] [Nm] a i n d e r 523,84 1,75 107,96 3,61 0,32 e i n e l y h c d O e w o d r a d n a t s 294,61 0,31 119,50 1,53 0,14 . n i m æ o tr a W 180,84 1,34 170,42 1,94 0,13 . x a m æ o tr a W 952,20 2,24 151,03 6,66 0,66 l3 v ÄF E = 4bh3 Äå
Med. Weter. 2013, 69 (2) 122
sz¹ wytrzyma³oæ obserwuje siê tu¿ po zakoñczeniu kariery sportowej (15).
Wytrzyma³oæ mechaniczna koci uzale¿niona jest równie¿ od ich kszta³tu i umiejscowienia w organiz-mie (1, 13, 18). Decyduj¹cym czynnikiem maj¹cym wp³yw na w³aciwoci mechaniczne koci d³ugich jest ich struktura rurowa zarówno w skali mikro, jak i ma-kro (6). Wraz ze wzrostem iloci osteonów zwiêksza siê modu³ sprê¿ystoci i wytrzyma³oæ (22). Sztyw-noæ koci wzrasta wraz ze zwiêkszeniem ich pola powierzchni przekroju poprzecznego (12). Kierunek oddzia³ywania si³ ma równie¿ wp³yw na wytrzyma-³oæ koci (1, 20). Najwiêksza wytrzymawytrzyma-³oæ obser-wowana jest przy obci¹¿eniach wzd³u¿ d³ugiej osi koci (19, 20).
Unikalne w³aciwoci fizyczne tkanki kostnej s¹ pochodn¹ zarówno sk³adnika organicznego (21% masy koci), jak i nieorganicznego (71% masy koci). Du¿a zwartoæ w³ókien kolagenowych w koci stanowi¹cych 95% osseiny sprawia, ¿e cechuje siê ona du¿¹ elastycz-noci¹. Z kolei obecnoæ zwi¹zków mineralnych g³ównie hydroksyapatytu decyduje o twardoci ko-ci znajduj¹cej swój wyraz w du¿ej wytrzyma³oko-ci na ciskanie (6, 7). Wraz ze wzrostem zawartoci wapnia w koci wzrasta modu³ Younga (3).
Wiêkszoæ koci u¿ytych do badañ w³asnych pocho-dzi³a od koni mieszañców poddanych ubojowi w rze-ni. Wiadome jest, ¿e rasa konia ma wp³yw na w³aci-woci mechaniczne koci (12), jednak obok czynnika rasowego o w³aciwociach mechanicznych koci de-cyduje szereg innych, takich jak wiek konia i jego wytrenowanie (15, 24) oraz rodzaj ¿ywienia (23). Brak szczegó³owych informacji na ten temat uniemo¿liwia oczywicie okrelenie wp³ywu poszczególnych czyn-ników.
Koci nie pobierano od koni m³odszych ni¿ dwa lata, tj. przed zakoñczeniem wzrostu. W ka¿dym przypad-ku koci by³y pozyskiwane jak najszybciej po mierci zwierzêcia, nie póniej ni¿ 24 godziny. Wyd³u¿enie czasu od momentu mierci do pobrania koci mog³o-by mieæ du¿y wp³yw na zmianê w³aciwoci mecha-nicznych badanego materia³u, co wynika g³ównie ze zmniejszenia wilgotnoci tkanki kostnej.
Idea³em by³oby u¿ywanie do badañ koci wie¿ych, wyizolowanych bezporednio po mierci konia. Ze wzglêdów technicznych by³o to jednak niemo¿liwe. W tej sytuacji znaczenia nabiera sposób przechowy-wania wyizolowanych koci, zw³aszcza ¿e metoda konserwacji koci wp³ywa na ich w³aciwoci mecha-niczne.
Zaobserwowano na przyk³ad znacz¹cy spadek wy-trzyma³oci na ciskanie i obni¿enie wartoci modu³u Younga nawet do 50% w koci przechowywanej w roz-tworze fluorku sodu. Nie zauwa¿ono natomiast takie-go zjawiska w przypadku wody i roztworu fizjologicz-nego soli kuchennej.
Sposób polegaj¹cy na przechowywaniu koci w sta-nie zamro¿onym w polietylenowych torebkach jest
powszechnie stosowany (8, 23). Tak¹ w³anie metodê wykorzystano dla potrzeb przedstawianej pracy. Oczy-wiste, ¿e i ten sposób tak¿e wywiera wp³yw na me-chaniczne w³aciwoci koci. Idzie g³ównie o niebez-pieczeñstwo wysychania koci. Spadek zawartoci wody w tkance kostnej ma decyduj¹cy wp³yw na jej charakterystykê naprê¿eniowo-odkszta³ceniow¹. Przy wilgotnoci koci wynosz¹cej 10,5% obserwuje siê jeszcze odkszta³cenia sprê¿yste. Spadek wilgotnoci do 8,5% sprawia, ¿e koæ zachowuje siê jak materia³ kruchy. Zmniejsza siê wtedy jej elastycznoæ i zanika strefa odkszta³ceñ sprê¿ystych. W zastosowanym w ni-niejszej pracy sposobie gromadzenia wyosobnionych koci pêcinowych ich w³aciwoci zmieniaæ siê mog³y w czasie zamra¿ania, przechowywania i rozmra¿ania. Wydaje siê, ¿e najwiêksze oddzia³ywanie zwi¹zane by³o z zamra¿aniem i rozmra¿aniem koci, dlatego te¿ obydwie czynnoci przeprowadzano w tych samych warunkach. Ewentualny b³¹d zwi¹zany z tymi proce-sami by³ wiêc powtarzalny.
Niewielkie ró¿nice dotyczy³y tylko czasu przecho-wywania koci od momentu ich pobrania do chwili przeprowadzenia badañ wytrzyma³ociowych, nie mog³o mieæ to jednak znacz¹cego wp³ywu na w³aci-woci mechaniczne koci i w konsekwencji na uzy-skane wyniki, poniewa¿ koci by³y pakowane w poli-etylenowe torebki zabezpieczaj¹ce przed nadmiern¹ utrat¹ wilgoci (sublimacja lodu). Ten sposób postêpo-wania jest zgodny z procedur¹ proponowan¹ przez innych autorów.
Wa¿nym elementem zastosowanej metody badañ wytrzyma³ociowych by³a równie¿ prêdkoæ, z jak¹ obci¹¿ano koci. Wynosi³a ona 2 mm/min. i by³a po-dobna do tej, jak¹ stosowali inni badacze (23). Zasto-sowanie takich prêdkoci obci¹¿ania nie jest przypad-kowe. Charakterystyka naprê¿eniowo-odkszta³cenio-wa okrelana dla tkanki kostnej w sposób istotny zale-¿y od szybkoci obci¹¿eñ (10). Wraz ze zwiêkszeniem prêdkoci badania próbki wzrasta jej sztywnoæ i wytrzyma³oæ (10). Ponadto zastosowanie prêdkoci zbyt ma³ej niepotrzebnie przed³u¿y³oby czas badañ, jak równie¿ prowadzi³by do poch³oniêcia zbyt du¿ej iloci energii przez koæ, co w konsekwencji mog³oby doprowadziæ do nietypowych z³amañ (17).
Na zró¿nicowanie wyników w³aciwoci mecha-nicznych koci wp³ywa wiele czynników. Istota zbita tkanki kostnej jest struktur¹ anizotropow¹, a wiêc nie jest to materia³ jednorodny pod wzglêdem wytrzyma-³ociowym. Ró¿nice mog¹ wynikaæ ze zró¿nicowania wiekowego koni (4, 5, 15), od których pochodzi³y koci. Podobny wp³yw mog¹ mieæ: masa konia, p³eæ, rasa, sposób ¿ywienia i wytrenowania konia (12, 15, 23). Porednio z wymienionymi czynnikami wi¹¿e siê gruboæ warstwy korowej maj¹ca bezporedni wp³yw na w³aciwoci mechaniczne.
Do badania w³aciwoci mechanicznych istoty zbi-tej koci wykorzystano test na trójpunktowe zginanie. Jak ka¿da metoda, tak¿e ten test obarczony jest
pew-Med. Weter. 2013, 69 (2) 123
nym b³êdem wynikaj¹cym miêdzy innymi z niedosko-na³oci konstrukcyjnych maszyny wytrzyma³ociowej. Luzy, które wystêpuj¹ w miejscach po³¹czenia poszcze-gólnych elementów maszyny maj¹ wp³yw na uzyski-wane wyniki.
Do oceny jakoci koci mo¿na wykorzystaæ rów-nie¿ metody przy¿yciowe w postaci absorpcjometrii jednofotonowej lub metody ultradwiêkowe (4, 5). Metody te s¹ znacznie dok³adniejsze, poniewa¿ uwzglêdniaj¹ tak¿e wp³yw tkanek miêkkich otaczaj¹-cych koæ, a jednoczenie s¹ bardziej skomplikowa-ne. Prêdkoæ rozchodzenia siê fali ultradwiêkowej w orodku zale¿y od jego gêstoci, a z oznaczeniem gêstoci koci ze wzglêdu na jej niejednorodnoæ by³yby trudnoci.
Wnioski
Wyniki uzyskane dla modu³u sprê¿ystoci s¹ znacznie ni¿sze ni¿ te przedstawiane dla koci d³ugich u ludzi i koni, które waha³y siê pomiêdzy 16-20 GPa.
Pimiennictwo
1.Batson E. L., Reilly G. C., Currey J. D., Balderson D. S.: Post-exercise and positional variation in mechanical properties of the radius in young horses. Equine Vet. J. 2000, 32, 95-100.
2.Bêdziñski R.: Biomechanika in¿ynierska, zagadnienia wybrane. Oficyna wy-dawnicza Politechniki Wroc³awskiej, Wroc³aw 1997.
3.Bigot G., Bouzidi A., Rumelhart C., Martin-Rosset W.: Evolution during growth of the mechanical properties of the cortical bone in equine cannon-bones. Med. Eng. Phys. 1996, 18, 79-87.
4.Buckingham S. H., Jeffcott L. B., Anderson G. A., McCartney R. N.: In vivo measurement of bone quality in the horse: estimates of precision for ultra-sound velocity measurement and single photon absorptiometry. Med. Biol. Ing. Comp. 1992b, 30, 41-45.
5.Buckingham S. H., McCarthy R. N., Anderson G. A., McCartney R. N., Jeffcott L. B.: Ultrasound speed in the metacarpal cortex a survey of 347 thoroughbreds in training. Equine Vet. J. 1992a, 24, 191-195.
6.Buckwalter J. A., Glimcher M. J., Cooper R. R., Recker R.: Bone biology. Part I Structure, blood supplay, cells, matrix, and mineralization. J. Bone Joint Surg. 1995 a, 77A, 1256-1275.
7.Buckwalter J. A., Glimcher M. J., Cooper R. R., Recker R.: Bone biology, part II: formation, form, modeling, remodeling, and regulation of cell func-tion. J. Bone Joint Surg. 1995 b, 77A, 1276-1289.
8.Currey J. D.: What Determines The Bending Strength Of Compact Bone? J. Exp. Biology 1999, 202, 2495-2503.
9.Davies S. M. H.: Ex vivo calibration and validation of in vivo equine bone strain measures. Equine Vet. J. 2009, 41, 225-228.
10.Evans G. P., Behiri J. C., Vaughan L. C., Bonfield W.: The response of equine cortical bone to loading at strain rates experienced in vivo by the galloping horse. Equine Vet J. 1992, 24, 125-128.
11.Firth C. E., Delahunt J., Wichtel J. W., Birch H. L., Goodship A. E.: Gallo-ping exercise induces regional changes in bone density within the third and radial carpal bones of Thoroughbred horses. Equine Vet. J. 1999, 31, 111-115.
12.Hanson P. D., Markel M. D., Vanderby R.: Diaphyseal structural properties of equine long bones. Am. J. Vet. Res. 1995, 56, 223-240.
13.Hoffler C. E., Moore K. E., Kozloff K., Zysset P. K., Brown M. B., Goldstein S. A.: Heterogeneity of bone lamellar-level elastic moduli. Bone 2000, 26, 603-609.
14.Jeffcott L. B., Buckingham S. H., McCarthy R. N., Cleeland J. C., Scotti E., McCartney R. N.: Non-invasive measurement of bone: a review of clinical and research application in the horse. Equine Vet. J. Suppl. 1988, 6, 71-79. 15.Lawrence L. A., Ott E. A., Miller G. J., Poulos P. W., Piotrowski G., Asquith R. L.: The mechanical properties of equine third metacarpals as affected by age. J. Anim. Sci. 1994, 72, 2617-2623.
16.Markel M. D.: Bone structure and the response of bone to stress, [w:] Equine Fracture Repair. Saunders W. B. Comp., Philadelphia 1996 a, 3-9. 17.Markel M. D.: Fracture biomechanics, [w:] Equine Fracture Repair.
Saun-ders W. B. Comp., Philadelphia 1996 b, 10-18.
18.Reilly G. C., Currey J. D.: The development of microcracking and failure in bone depends on the loading mode to which it is adapted. J. Exp. Biol. 1999. 202, 543-552.
19.Rho J. Y., Currey J. D., Zioupos P., Pharr G. M.: The anisotropic youngs modulus of equine secondary osteones and interstitial bone determined by nanoindentation. J. Exp. Biology 2001, 204, 1775-1781.
20.Rho J. Y., Roy M. E., Tsui T. Y., Pharr G. M.: Elastic properties of microstruc-tural components of human bone measured by nanoindentation. J. Biomed. Mater. Res. 1999a, 45, 48-54.
21.Rho J. Y., Tsui T. Y., Pharr G. M.: Elastic properties of human cortical and trabecular lamellar bone measured by nanoindentation. Biomaterials 1997, 18, 1325-1330.
22.Rho J. Y., Zioupos P., Currey J. D., Pharr G. M.: Variations in the individual thick lamellar properties within osteons by nanoindentation. Bone 1999b, 25, 295-300.
23.Schryver H. F.: Bending properties of cortical bone of the horse. Am. J. Vet. Res. 1978, 39, 25-28.
24.Szara T.: Badanie gêstoci tkanki kostnej na przyk³adzie metapodiów ¿ubra (Bison bonasus L.) w rozwoju pozap³odowym. Praca dokt., Wydz. Med. Wet. SGGW, Warszawa 1999.
25.Turek B.: Badania biomechaniczne in vitro nad mo¿liwoci¹ zastosowania ruby wêglowej w leczeniu z³amañ koci pêcinowej u koni. Praca dokt., Wydz. Med. Wet. SGGW, Warszawa 2000.
26.Turek B., Degórska B.: Przypadki z³amañ koci u koni leczonych w Katedrze Chirurgii Zwierz¹t SGGW w latach 1968-1993. ¯ycie Wet. 2003, 78, 391--393.
27.Turek B., K³os Z.: Carbon screw in the treatment of proximal phalanx frac-tures in horses preliminary results of biomechanical investigation in vitro. Schweizer Arch. Tierheilk. 1998, 140, 11.
28.Turek B., K³os Z.: Long term results of surgical treatment of the proximal phalanx fractures and condylar fractures of the III metacarpus in racing horses. Equine J. Vet. Sci. 1999, 19, 9.
29.Turner A. S., Mills E. J., Gabel A. A.: In vivo measurement of bone strain in the horse. Am. J. Vet. Res. 1975, 36, 1573-1579.
Adres autora: dr Bernard Turek, ul. Jutrzenki 6, Ustanów, 05-540 Zalesie Górne; e-mail: turekbernard@go2.pl
