Med. Weter. 2015, 71 (3), 142-145 142
Artykuł przeglądowy Review
W przemysłowych fermach krów mlecznych o znacznej obsadzie oraz dużych wymaganiach wydaj-ności mlecznej szczególnie trudno jest utrzymać opty-malne warunki środowiskowo-żywieniowe. Wszelkie odstępstwa od przyjętych norm prowadzą do zwięk-szonego narażenia na zaburzenia procesów fizjologicz-nych i występowania różfizjologicz-nych problemów zdrowotfizjologicz-nych oraz obniżenia parametrów produkcyjnych (31, 33). U wysoko wydajnych krów utrzymywanych w warun-kach wielkich ferm intensyfikacja produkcji mlecznej powoduje ogromne obciążenie – wysiłek metaboliczny wynikający z konieczności zapewnienia potrzeb byto-wych i dodatkowo związanych ze zwiększoną produk-cją mleka (10). Wysiłek jest ponadto potęgowany stałą intensyfikacją rozrodu, zakładającą wycielenia krów w odstępach nie dłuższych niż 12 miesięcy, a także pokonywaniem wielu barier technologicznych (be-tonowe posadzki, ruszt, progi, urządzenia techniczne stanowiące wyposażenie ferm), co zwiększa zapo-trzebowanie na składniki żywieniowe oraz pogłębia predyspozycję do powstawania zaburzeń homeostazy wewnątrzustrojowej organizmu (13). Zaburzenia te wynikają w znacznej mierze z nieodpowiedniej jakości lub ilości dostarczanej karmy, a szczególnie niedoboru energii, związków mineralnych i witamin w paszy, co powoduje kliniczne lub podkliniczne następstwa, które mogą występować na każdym etapie produkcji
zarów-no w laktacji, jak i podczas zasuszenia (10, 14, 23, 38). Najczęściej jednak problemy te ujawniają się w okresie okołoporodowym, ich występowanie ujemnie rzutuje na przebieg okresu poporodowego, a niekiedy decy-duje o dalszych losach zdrowotnych, produkcyjnych i reprodukcyjnych krów (1, 9, 13). Niekorzystne czynniki środowiskowe, a szczególnie niedoborowe żywienie w okresie okołoporodowym uznawane są za pierwotne źródło poważnych problemów zdrowotnych, powodują zaburzenia metaboliczne, obniżenie statusu immunologicznego, a w konsekwencji zwiększają ryzyko wystąpienia zatrzymania błon płodowych, porażeń poporodowych, różnego rodzaju zapaleń w obrębie macicy, wymienia, tworzywa racicowego, a nawet przemieszczeń trawieńca u krów (3-5, 9, 10, 13, 17, 19, 29).
Mogłoby się wydawać, że mechaniczne przemiesz-czania trawieńca nie mają wiele wspólnego z żywie-niem czy metabolizmem u krów, tymczasem wyniki badań wyraźnie wskazują na istotne związki żywienia z powstawaniem przemieszczeń trawieńca, szczególnie na lewą stronę (16, 17, 19, 20, 24, 29, 34, 36, 37). Do lewostronnego przemieszczenia trawieńca (LPT) do-chodzi głównie we wczesnym okresie poporodowym u krów mlecznych o wysokiej wydajności, z reguły w 2.-3. tygodniu laktacji. Około 80% przypadków LPT występuje w pierwszym miesiącu po porodzie
Metaboliczne uwarunkowania
przemieszczenia trawieńca u krów
RYSZARD MORDAK, JÓZEF NICPOŃ
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wrocław
Otrzymano 22.11.2013 Zaakceptowano 28.04.2014
Mordak R., Nicpoń J.
Metabolic conditions of displacement of abomasum in cows Summary
The article presents significant associations between metabolic disturbances and left displacement of the abomasum after calving in cows. It describes the most important and currently relevant aspects of multifactorial etiology, pathogenesis, clinical and laboratory diagnosis, as well as directions of therapy and prophylaxis for these mutually connected health problems. It also shows a new systemic approach to the prevention of metabolic health problems in cows on dairy farms in some countries of the European Union. The paper presents a metabolic profile performed on dairy farms in the United Kingdom as a useful example for the prophylaxis of abomasal displacements in veterinary practice. The article contains a review of the literature related to this topic and published mainly in recent years.
Med. Weter. 2015, 71 (3), 142-145 143 i łączy się rozpoznanymi zaburzeniami
metabolicz-nymi. Według Husbanda (16, 17), występowanie tego schorzenia ma podłoże wieloczynnikowe, ale głównie żywieniowe, któremu towarzyszą różne zaburzenia metaboliczne. Ponadto przemieszczenia te występować mogą równocześnie lub wtórnie podczas niedoborów mineralnych, składników energetycznych i białkowych (2). Zaburzenia metaboliczne, których przyczyny wy-nikają u wysoko wydajnych krów z trudności lub nie-możliwości zaspokojenia w pełni zapotrzebowania na składniki pokarmowe, powstających z powodu zwięk-szonych potrzeb płodu i uruchamianej laktacji, mogą być także wywołane prostymi błędami żywieniowymi, jak zbyt gwałtowne wprowadzenie pasz treściwych po wycieleniu lub podawanie nadmiernie rozdrobnio-nych pasz objętościowych w dawce pokarmowej (10). Właściwe zbilansowanie dawki pokarmowej zawsze ma podstawowe znaczenie dla zdrowia i produkcyj-ności krów, ale jest szczególnie ważne u krów na początku laktacji, kiedy zwierzęta otrzymują wysoko skoncentrowaną karmę i pobierają mniejsze objętości pokarmu (14). Częstość występowania przemieszczeń trawieńca występujących w laktacji oscyluje średnio od ok. 1% (34) do ok. 2% (19) populacji. Jeszcze rzadziej notowane są przypadki przemieszczenia trawieńca u bydła przed osiągnięciem dojrzałości (25).
Fürll i wsp. (7) wykazali związek między gospo-darką tłuszczową oraz endotoksynami bakteryjnymi a powstawaniem przemieszczenia trawieńca (ryc. 1). Endotoksyny, które dostają się do organizmu z paszą lub produkowane są przez bakterie w żwaczu, mogą na drodze neurogennej obniżać napięcie mięśniówki gładkiej, przez co mogą usposabiać do powstawania przemieszczenia trawieńca. Ponadto efektem ich dzia-łania jest ogólna reakcja obronna organizmu,
obserwu-ję się gorączkę, wzrost produkcji i uwalniania cytokin prozapalnych głównie TNFα, wzrost stężenia hapto-globiny oraz innych białek ostrej fazy. Endotoksyny w organizmie są związane z lipoproteidami i mogą być wydalane poprzez wątrobę oraz gruczoł mleko-wy. Lyons i wsp. (20) obserwowali między innymi zależność pomiędzy obniżonym stężeniem insulinopo-dobnego czynnika wzrostu (IGF-1) w surowicy krwi a przemieszczeniem trawieńca na lewo. Obniżone stężenie tego czynnika we krwi towarzyszy niedoży-wieniu, zaburzeniom metabolicznym i chorobom wą-troby u krów. Do przemieszczenia trawieńca dochodzi w efekcie wypełnienia go zwiększoną ilością gazów na skutek niewłaściwej motoryki przedżołądków oraz zbyt szybkiego przepływu do trawieńca jeszcze silnie fermentującej treści pokarmowej ze żwacza (37). Ta niewłaściwa motoryka przedżołądków, ale także tra-wieńca w znacznej mierze jest konsekwencją obecności zaburzeń homeostazy wewnętrznej, jak ujemny bilans energetyczny i mineralny skutkując stresem metabo-licznym z uruchomieniem obu ramion hormonalnej odpowiedzi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczo-wej (9). Pobudzenie osi przysadkowo-podwzgórzopodwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczo-wej i podwyższone wydzielanie kortykosteroidów i zaan-gażowaniu układu cytokin powodują immunosupresję, natomiast uruchomienie drugiego ramienia reakcji stre-sowej przebiegającej ze zwiększonym wydzielaniem katecholamin poprzez sympatykomimetyczny wpływ na receptory adrenergiczne skutkuje między innymi obniżeniem lub utratą kurczliwości mięśniówki ścian żołądka i jelit oraz obniżeniem wydzielania soków tra-wiennych i śliny (9, 15). Podczas hipokalcemii, która jest często obserwowana w okresie okołoporodowym u krów, także notowany jest wzrost stężeń kortyzolu i adrenaliny, skutkujących, odpowiednio, obniżeniem sprawności układu immunologicz-nego oraz hamowaniem motoryki żołądka (12, 18). W przypadku niedoboru wapnia w mięśniach ich kurczliwość jest upośledzona, co predysponuje do przemiesz-czania się trawieńca. Hipotonia lub nawet atonia tego narządu, która często występuje w okresie poporodowym, może być oprócz hipokalcemii i ketozy potęgo- wana także obecnością zwiększo-nej ilości wolnych kwasów tłusz-czowych w jego treści (13, 23). W konsekwencji tej patogenezy ostatecznie dochodzi do nienor-malnego powiększenia objętości i przemieszczania się trawieńca, jest niemożność skutecznego prze-ciwstawienia się mięśniówki jego ścian gromadzeniu się zwiększo-Ryc. 1. Powstawanie przemieszczeń trawieńca w okresie okołoporodowym wg Fürll
i wsp. (7)
stłuszczenie wątroby przed porodem
↓
ujemny bilans energetyczny
↓
stres poporodowy
↓ ↓ ↓
endotoksyny stymulacja lipolizy ↑ sympatyko- kwasy tłuszczowe wydalanie endotoksyn ↓ tonus
endotoksyna ↑
↓ ↓ ↓
przepuszczalność ↑ napięcie mięśniowe (Ca, K, Mg) ↓ resorpcja LKT ↑
↓ ↓ ↓
zaburzenia opróżniania treści w trawieńcu
+
wypełnienie żwacza ↓ ←wpływy mechaniczne → gazy w trawieńcu ↑
↓
Med. Weter. 2015, 71 (3), 142-145 144
nych ilości gazów wewnątrz tego narządu. W warun-kach fizjologicznych powstające gazy fermentacyjne w trawieńcu przedostają się z powrotem do żwacza dzięki odpowiedniej kurczliwości jego ścian. O wiele rzadziej występujące prawostronne przemieszczenie trawieńca, które może przebiegać najczęściej ze skrę-tem i nie jest kojarzone z zaburzeniami metabolicznymi wprost, w patogenezie ostatecznie także uwzględnia rolę gazów wewnątrz trawieńca – podobnie jak przy przemieszeniu tego narządu na stronę lewą.
To, że etiologia omawianego problemu zdrowotnego związana jest istotnie z czynnikami ryzyka pochodze-nia żywieniowego, potwierdzają także wyniki dokład-nych analiz biochemiczdokład-nych krwi i moczu przeprowa-dzonych u krów z rozpoznanym przemieszczeniem trawieńca na lewo w pierwszym miesiącu po porodzie (17). Przypadki te, według cytowanych autorów, w po-równaniu do kontrolnych, nie dotkniętych LPT krów wykazywały między innymi istotnie gorszy status energetyczny (ujemny bilans energetyczny mierzony podwyższonym stężeniem ciał ketonowych – kwasu beta-hydroksymasłowego (BHM) – (BHB beta-hy-droxybutyrate) średnio 2,33 mmol/l przy 1,35 mmol/l dla krów zdrowych oraz niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych (NKT) – (NEFA – non esterified fatty acids) średnio 1,68 mmol/l przy 0,71 mmol/l dla grupy kontrolnej), gorszy status mineralny (niższe stężenia wapnia, magnezu, graniczące lub osiągające stan hipokalcemii i hipomagnezemii) mierzone we krwi. Przypadkom LPT u krów ponadto towarzyszyły często objawy odwodnienia organizmu, a także obecność paradoksalnej acidurii. Paradoksalna aciduria wystę-puje u krów, u których badając krew można stwierdzić zupełnie przeciwstawny status RKZ w postaci metabo-licznej zasadowicy (8). Pojawia się ona wówczas, gdy metaboliczna alkaloza powodowana przez uporczywe wymioty lub nadmierny napływ płynów z przedżo-łądków do trawieńca prowadzi do nerkowej resorpcji dwuwęglanów oraz wydalania jonów wodorowych i sodowych z nieodpowiednią produkcją kwasu mo-czowego. W wielu publikacjach wskazuje się także na ogólne korelacje lub predyspozycje do LPT, biorąc pod uwagę kondycję krów, wydajność czy niektóre choroby wątroby (28, 32).
Diagnostyczne znaczenie dla oceny ryzyka wystą-pienia skrętu trawieńca na lewo ma kontrola laborato-ryjna w zakresie przemiany energetycznej, białkowej i mineralnej. Ocena równowagi energetycznej na ogół prowadzona jest w oparciu o analizy krwi w zakresie stężenia kwasu beta-hydroksymasłowego (BHM), niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych (NKT) i glukozy w surowicy krwi. Stężenie kwasu beta-hy-droksymasłowego u krów będących w laktacji nie po-winno przekraczać 1,0 mmol/l, a u krów zasuszonych 0,6 mmol/l, stężenie NKT w laktacji nie powinno prze-kraczać 0,7 mmol/l, a w laktacji 0,4 mmol/l, natomiast stężenie glukozy nie powinno być niższe niż 3,0 mmol/l
w obu okresach (34). Ocenę przemiany białkowej według Whikatera i wsp. dokonuje się na podstawie stężenia w surowicy krwi mocznika (Urea-N), które nie powinno przekraczać u krów niezależnie od lak-tacji czy zasuszenia 1,7 mmol/l, stężenia albumin, które nie powinno być niższe niż 30 g/l oraz globulin, których zawartość w surowicy krwi nie powinna być wyższa niż 50 g/l. Ponadto w normalnych warunkach stężenie magnezu powinno być wyższe od 0,8 mmol/l, stężenie fosforu nieorganicznego wyższe od 1,3 mmol/l). Mimo że cytowani autorzy nie uwzględnili w swojej pracy stężenia wapnia w surowicy krwi, które powinno mieścić się w przedziale 2,4-3,0 mmol/l, to zawarli w swoim profilu stężenie miedzi, które powinno wynosić minimum 9,2 mmol/l. Jest to przykład dość powszechnie wykorzystywanego profilu metabolicznego do oceny żywienia krów, przyjęte-go także w Uniwersytecie w Edynburgu w ramach prowadzonego programu nadzoru nad zdrowiem i produkcyjnością stad mlecznych w Zjednoczonym Królestwie (Dairy Herd Health and Productivity Service – DHHPS). Dane statystyczne analizowane w ramach tego programu w latach 2006-2011 na pod-stawie uzyskanych wyników od 42 734 krów podczas wykonanych 2980 metabolicznych profilowanych testów w 1203 fermach wykazały, że w tych wielkoto-warowych stadach blisko 30% krów w pierwszych 50 dniach laktacji wykazywało poziom BHM wyższy od 1,0 mmol/l (z klasyfikacją jako dotknięte subkliniczną ketozą 28% w przedziale 1,0-2,9 mmol/l lub kliniczną ketozą 2% powyżej 3 mmol/l), co więcej, 47% krów wykazywało stężenie NKT powyżej 0,7 mmol/l, 30% krów wykazywało obniżone stężenie mocznika, około 10% krów miało podwyższone stężenie globulin jako efekt poporodowych przewlekłych zapaleń macicy, wymienia oraz zakażeń w obrębie racic i tyleż samo krów (około 10%) wykazywało obniżony status mine-ralny (21). Podobne składowe profilu metabolicznego dla monitorowania zagrożeń zdrowotnych w stadach krów mlecznych były realizowane w USA (26). W pro-filu metabolicznym mogą być ujmowane także inne parametry biochemiczne krwi, jak: stężenie wapnia, magnezu, wskaźników stanu czynnościowego wątroby oraz te, z którymi dana ferma czy region ma odpowied-nie doświadczenia z uwagi na odpowied-niedobór czy nadmiar pierwiastka w środowisku. W Wielkiej Brytanii dodat-kowo badanym w profilach pierwiastkiem jest miedź w związku z dość powszechnym niedoborem tego pierwiastka w tamtejszych glebach. Monitorowanie stad ma na celu głównie optymalizację warunków środowiskowych oraz żywienia, co jest podstawowym i najważniejszym postępowaniem w fermach bydła (11, 30). Metodyka prewencji żywieniowej jest analogiczna jak w przypadku zapobiegania ujemnemu bilansowi energetycznemu, białkowemu, mineralnemu i witami-nowemu w ketozie. Znaczenie ma zatem cały system żywienia i postępowania w okresie okołoporodowym
Med. Weter. 2015, 71 (3), 142-145 145
w celu eliminacji przyczyn, który zestawiono w tabeli 1 (7). Zasadność takiego działania potwierdzają badania u krów z diagnozowaną podkliniczną ketozą, u których podawano glikol propylenowy, mający jako prekursor glukozy korzystny wpływ na obniżenie stężenia ciał ketonowych oraz obniżenie występowania przypadków przemieszczeń trawieńca (22).
W przypadku wystąpienia przemieszczenia trawień-ca w leczeniu uwzględnia się metody zachowawcze i operacyjne (6). Stosowane są różne techniki operacji chirurgicznych polegających na repozycji i stabilizacji przemieszczonego trawieńca. Wybór metody zależy od ogólnego stanu zwierzęcia oraz stanu zaawansowania choroby. Od tego też uwarunkowane jest rokowanie poszczególnych przypadków. Niektóre przypadki wy-magają dalszego leczenia pooperacyjnego z uwagi na różne powikłania towarzyszące tym technikom (38). Krowy po przechorowaniu lub po zabiegu w związku z przemieszczeniami trawieńca często osiągają istotnie niższe parametry produkcji mlecznej i rozrodu, dlatego najlepszym sposobem działania jest profilaktyka (27).
Piśmiennictwo
1. Bell A. W.: Regulation of organic nutrient metabolism during transition from late pregnancy to early lactation. J. Anim. Sci. 1995, 73, 2804-2819. 2. Cockroft P., Jackson P.: Clinical examination of the abdomen in adult cattle.
Vet. Rec. – In Pract. 2004, 26, 304-323.
3. Davies C. J., Eldridge J. A., Fisher P. J., Schlafer D. H.: Evidence for ex-pression of both classical and non-classical major histocompatibility complex class I genes in bovine trophoblast cells. Am. J. Reprod. Immunol. 2006, 55, 188-200.
4. Davies C. J., Fisher P. J., Schlafer D. H.: Temporal and regional regulation of major histokompatability complex class I expression at the bovine uterine/ placental interface. Placenta 2000, 21, 194-202.
5. Davies C. J., Hill J. R., Edwards J. L., Schrick F. N., Fisher P. J., Eldridge J. A., Schlafer D. H.: Major histocompatibility complex antigen expression on the bovine placenta: its relationship to abnormal pregnancies and retained placenta. Anim. Reprod. Sci. 2004, 82-83, 267-280.
6. Dirksen G., Gründer H.-D., Stober M.: Choroby wewnętrzne i chirurgia bydła. Wyd. Galaktyka, Łódź 2007, 541.
7. Fürll M., Krüger M.: Kuhkomfort, Tiergesundheit, Stoffwechsel-Diagnostik und Stabilisierung. DLG-Fütterungskonferenz 1999, s. 1-6.
8. Gingerich D. A., Murdik P. W.: Paradoxic aciduria in bovine metabolic alka-losis. J. Am. Vet. Med. Ass. 1975, 166, 227-230.
9. Goff J. P.: Immune suppression around the time of calving and the impact of metabolic disease. Hungarian Veterinary Journal supplement I XXV Jubilee World Buiatrics Congress Budapest July 6-11, 2008, 130, 39-42.
10. Goff J. P.: Major advances in our understanding of nutritional influence on bovine Heath. J. Dairy Sci. 2006, 89, 1292-1301.
11. Goff J. P.: Managing of transition cows – considerations for optimizing energy and protein balance and immune function. Cattle Pract. 2003, 11, 51-63. 12. Goff J. P.: The monitoring, prevention, and treatment of milk fever and
sub-clinical hypocalcemia in dairy cows. Vet. J. 2008, 176, 50-57.
13. Goff J. P., Horst R. L.: Physiological changes at parturition and their relation-ship to metabolic disorders. J. Dairy Sci. 1997, 80, 1260-1268.
14. Grove-White D.: Rumen healthcare in the dairy cow. Vet. Rec. – In Pract. 2004, 26, 88-95.
15. Horst R. L., Jorgensen N. A.: Elevated plasma cortisol during induced and spontaneous hypocalcemia in ruminants. J. Dairy Sci. 1982, 65, 2332-2337. 16. Husband J. A.: Precalving fat mobilization and body condition score: Risk
factors for left displacement of abomasum, a study of five high yielding herds in southwest England. Cattle Pract. 2006, 14, 209-212.
17. Husband J., Burnell M., Plate P., Blake M., Chamberlain T.: Metabolic dis-turbances associated with left displaced abomasums (LDA) in the first month post calving: A case-controled study. Cattle Pract. 2013, 21, 62-66. 18. Kimura K., Reinhardt T. A., Goff J. P.: Partutition and hypocalcemia blunts
calcium signals and immune cells of dairy cattle J. Dairy Sci. 2006, 89, 2588- -2595.
19. LeBlanc S., Lesilie K., Duffield T.: Metabolic predictors of displaced aboma-sums in dairy cattle. J. Dairy Sci. 2005, 88, 159-170.
20. Lyons N. A., Brickell J. S., Wilson S., Wathes D. C.: Assotiation between post-partum concentration of Plasma IGF-1, left displacement of the abomasums and subsequent fertility in the dairy cow. Cattle Pract. 2009, 17, 131-135. 21. Macrae A. I., Burrough E., Forrest J.: Assessment of nutrition in dairy herds:
Use of metabolic profiles. Cattle Pract. 1012, 20, 120-127.
22. McArt J. A. A., Nudam D. V., Oedsel G. R.: A field trial on the effect of propylene glycol on displaced abomasum, removal from herd and reproduction in fresh cows diagnosed with subclinical ketosis. J. Dairy Sci. 2012, 95, 2505-2512. 23. Mee J. F.: The Role of Micronutrients In Bovine Periparturient Problems.
Cattle Pract. 2004, 12, 95-100.
24. Momke S., Sholz H., Doll K., Rehage J.: Distl. Mapping quantitative trait loci for left sidet displacement of the abomasums in Gegman Holstein dairy cows J. Dairy Sci. 2008, 91, 4383-4392.
25. Nicpoń J.: Przemieszczenie trawieńca buhaja i cielęcia. Zesz. Nauk. AR Wrocław, Weterynaria 1991, 75-78.
26. Oetzel G. R.: Monitoring and testing dairy herds for metabolic diseases. Veterinary Clinics of North America. Food Anim. Pract. 2004, 20, 651-674. 27. Pedersen S. L.: Analysis of reproductive performance, milk production and
survival following surgery for a left displacement abomasums in dairy cattle. Cattle Pract. 2006, 14, 221-226.
28. Sevinc M., Basoglu A., Birdane F. M., Boydak M.: Liver function in dairy cows with fatty liver. Rev. Med. Vet. 2001, 152, 297-300.
29. Shaver R. G.: Nutritional risk factors In the etiology of left displaced abomasum in dairy cows: a review. J. Dairy Sci. 1997, 80, 2449-2453.
30. Staufenbiel R., Gelfert C. C.: Metabolic Profile Test as a Management Tool in Dairy Herds. Proc. The 5th Middle-European Buiatrics Congress Hajdusoboslo
2004, s. 721.
31. Wathers D. C.: Interactions between energy balance, the immune system end the reproductive tract with influence dairy cow fertility. Cattle Pract. 2010, 18, 19-26.
32. West H. J.: Clinical and pathological studies in cattle with hepatic disease. Vet. Res. Comunic. 1997, 21, 169-185.
33. Whitaker D. A., Macrae A. I., Burrough E.: Nutrition, Fertility and Dairy Herd Productivity. Cattle Pract. 2005, 13, part 1, 27-32.
34. Winden S. C. L. Van, Brattinga C. R., Muller K. E., Schonewille J. T., Noordhuizen J. P. M. T., Beynen A. C.: Changes in the feed intake, pH, and osmalarity of rumen fluid and the position of the abomasum of eight dairy cows during diet induced left displacement of the abomasum. Vet. Rec. 2004, 154, 501-504.
35. Winden S. C. L. Van, Muller K. E., Beynen A. C.: Induction of displacement of the abomasum in dairy cattle. XXII World Buiatric Congress. Hannover, Germany 2002, Abstracts 94.266, 30.
36. Winden S. C. L. Van an, Jorritsma R., Muller K. E., Noordhuizen J. P.: Feed intake, milk yield and metabolic parameters prior to left displaced abomasum in dairy cows. J. dairy Sci. 2003, 89, 1465-1471.
37. Wittek T., Barrett D. C.: An update on the aetiology and pathogenesis of abomasal displacement. Cattle Pract. 2009, 17, 117-122.
38. Wittek T., Tischer K., Konstable P. D., Fürll M.: Treatment of abomasal hypomotility after surgical correction of abomasal volvulus. Cattle Pract. 2007, 15, 319.
Adres autora: dr Ryszard Mordak, Pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wrocław; e-mail: ryszard.mordak@up.wroc.pl
Tab. 1. Zapobieganie przemieszczeniu trawieńca (7) Przyczyny Profilaktyka Otłuszczenie przed
ocieleniem, deficyt energii po ocieleniu
Uwzględnianie dwóch okresów w żywieniu krów zasuszonych, koncentracja energii w paszy po ocieleniu, stosowanie środków glukoplastycznych Słabe wypełnienie
żwacza po ocieleniu Dobre pasze objętościowe, włókno strukturalne 2,5 kg/dz. Trudne porody i stres Oddzielenie porodówki od stada, dobór buhajów,
zapobieganie hipokalcemii i zapaleniom wymienia Działanie endotoksyn
bakteryjnych Ograniczenie lipolizy i stresu, otłuszczenia wątroby, stosowanie dobrej jakości kiszonek Warunki utrzymania Obory wolnostanowiskowe również dla krów zasuszonych, umożliwienie leżenia na lewym boku, brak stresu temperaturowego
Niezbędne badania Analiza wybranych parametrów krwi u krów zagrożonych w trzecim dniu po ocieleniu
