Procesy budowlane w Łodzi w sytuacji braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Bydgoszcz Kraków Lublin Olsztyn Poznañ Siedlce Szczecin Warszawa Wroc³aw

Administratio Locorum

Gospodarka Przestrzenna

Real Estate Management

10(3) 2011

ACTA SCIENTIARUM POLONORUM

Rada Programowa Acta Scientiarum Polonorum

Janusz Falkowski (Olsztyn), Florian Gambuœ (Kraków), Franciszek Kluza (Lublin), Wies³aw Nagórko (Warszawa), Janusz Prusiñski (Bydgoszcz),

Jerzy Sobota (Wroc³aw) – przewodnicz¹cy, Stanis³aw Socha (Siedlce), Waldemar Uchman (Poznañ)

Rada Naukowa serii Administratio Locorum Christian Ahl (Getynga), Koloman Ivanièka (Bratys³awa),

Arturas Kaklauskas (Wilno), Davorin Kerekoviè (Zagrzeb), Urszula Litwin (Kraków), Alina Maciejewska (Warszawa), Tadeusz Markowski (£ódŸ),

Heronim Olenderek (Warszawa), Ewa Siemiñska (Toruñ), Khac Thoy Nguen (Hanoi), Maria Trojanek (Poznañ), Zofia Wiêckowicz

(Wroc³aw), Ryszard róbek (Olsztyn) –- przewodnicz¹cy

Opracowanie redakcyjne Agnieszka Or³owska-Rachwa³

Projekt ok³adki Daniel Morzyñski

ISSN 1644-0749

© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego Olsztyn 2011

Redaktor Naczelny – Aurelia Grejner ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn

tel. (89) 523 36 61, fax (89) 523 34 38 e-mail: wydawca@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/ Nak³ad 300 egz. Ark. wyd. 5,2; ark. druk. 4,25 Druk: Zak³ad Poligraficzny UWM w Olsztynie, nr zam. 471

Od Redakcji

W Polsce trwa doœæ o¿ywiona dyskusja dotycz¹ca roli i miejsca gospodarki prze-strzennej w strukturach nauki. Sformu³owano stanowisko, ¿e winna byæ ona odrêbn¹ dys-cyplin¹ naukow¹ ze wzglêdu na oryginalnoœæ metod badawczych i specyficzny warsztat naukowy.

We wrzeœniu 2011 r. w Warszawie narodzi³a siê kolejna inicjatywa, która jest wyra-zem jednoczenia œrodowiska naukowego w tej sprawie. Pozytywne g³osy s³ychaæ te¿ od praktyków zajmuj¹cych siê gospodark¹ przestrzenn¹ w ró¿nych uk³adach terytorialnych.

Interdyscyplinarnoœæ gospodarki przestrzennej jest tak¿e widoczna w tym numerze Administratio Locorum (Real Estate Management).

Artyku³ autorstwa Z. Borcz i I. NiedŸwieckiej-Filipiak dotyczy analizy przestrzennej rozmieszczenia wiejskich szkó³ w sieci osadniczej Dolnego Œl¹ska. Autorki wskazuj¹ miêdzy innymi na nasilenie siê procesu likwidacji ma³ych szkó³ na obszarach wiejskich i proces ich kumulowania w lokalnych centrach osadniczych. M. Borowska opisuje nato-miast procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów zagospodaro-wania przestrzennego. Autorka zwraca uwagê na strukturê zagospodarozagospodaro-wania przestrzen-nego £odzi ze szczególnym uwzglêdnieniem procesów budowlanych w latach 2003–2008. Odmienn¹ tematykê przedstawia praca A. Cellmer. Jej badania dotycz¹ prze-mys³u kreatywnego w gospodarce miast. Autorka prezentuje miêdzy innymi analizê wy-branych modeli pomiaru i klasyfikacji kreatywnych elementów gospodarki miast. Z kolei K. Kocur-Bera skoncentrowa³a siê w swoim opracowaniu na badaniu wp³ywów rozbudo-wy drogi krajowej na strukturê przestrzenn¹ rozbudo-wybranej gminy (M³ynary). Zwróci³a te¿ uwagê na korzyœci wynikaj¹ce z poprawy uk³adu komunikacyjnego. Rola partycypacji spo³ecznej w kszta³towaniu terenów zieleni miasta by³a przedmiotem zainteresowañ M.Nowak-Rz¹sy. Autorka zwróci³a miêdzy innymi uwagê na potrzebê urozmaicenia kra-jobrazu oraz poda³a mo¿liwy zakres konsultacji spo³ecznych w tym zakresie. E. Trza-skowska opisa³a natomiast zbiorowiska synantropijne, traktuj¹c je jako niedoceniony po-tencja³ wspó³czesnych miast.

Problematyka poruszana w tym wydaniu Kwartalnika jest rozleg³a i dotyczy zarówno obszarów miast, jak i typowych terenów rolnych i leœnych.

Mam nadziejê, ¿e prezentowane prace przyczyni¹ siê do zachowania ³adu przestrzen-nego zgodnie z zasad¹ zrównowa¿oprzestrzen-nego rozwoju.

Przewodnicz¹cy Rady Naukowej serii Administratio Locorum

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 5

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 10(3) 2011, 5–17

Adres do korespondencji – Corresponding author: Zuzanna Borcz, Instytut Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu, pl. Grunwaldzki 24a, 50-363 Wroc³aw, e-mail: zuzanna.borcz@up.wroc.pl

ROZMIESZCZENIE WIEJSKICH SZKÓ£ W SIECI

OSADNICZEJ NA PRZYK£ADZIE DOLNEGO ŒL¥SKA

Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu

Streszczenie. W sieci osadniczej na Dolnym Œl¹sku wa¿n¹ rolê odgrywa³y szko³y. Pod-nosi³y rangê wsi i tworzy³y wraz z koœcio³em ich centrum. Dzieci odbywa³y drogê do szko³y pieszo. Ogólnie w co drugiej, rzadko w co trzeciej, wsi by³a szko³a. Dzisiaj, w dobie rozwoju komunikacji masowej, dzieci korzystaj¹ ze specjalnych autobusów i pokonuj¹ drogê do szko³y nawet do 20 kilometrów. W prezentowanej pracy pos³u¿ono siê siatk¹ pionowych i poziomych osi znajduj¹cych siê co 30 i 20 km. Wybrano cztery fragmenty Dolnego Œl¹ska wokó³ Wroc³awia, tj. tereny ko³o Oleœnicy, Milicza i ¯migro-du, Œrody Œl¹skiej oraz Strzelina. Ka¿dy z wybranych obszarów obejmowa³ 600 km2

i oko³o 80–100 wsi. Fragment wokó³ Oleœnicy przebadano, bior¹c pod uwagê dokumenty z lat 1885, 1984 i 2010, a pozosta³e trzy – analizuj¹c materia³y z lat 1984 i 2010. Stwier-dzono, ¿e na czterech badanych obszarach w ci¹gu 26 lat od 1984 do 2010 zlikwidowa-no ma³e wiejskie szko³y, przewa¿nie filialne o niewystarczaj¹cej infrastrukturze. Ostat-nio wznoszone s¹ nowe szko³y, obserwuje siê równie¿ przebudowy w celu pozyskania sal gimnastycznych.

S³owa kluczowe: szko³y wiejskie, lata: 1885, 1984, 2010, rozmieszczenie

WSTÊP

Szko³y na wsi to temat ¿ywy i ci¹gle aktualny, poniewa¿ podlegaj¹ one zmianom, a ich liczba stale maleje. Ze zrozumia³ych wzglêdów nie s¹ to ju¿ szkó³ki wiejskie, pozba-wione elementarnego wyposa¿enia, lecz szko³y z pracowniami komputerowymi i tema-tycznymi, z sal¹ gimnastyczn¹, boiskiem i placem zabaw dla najm³odszych dzieci. W przesz³oœci pe³ni³y na wsi rolê jedynych placówek oœwiaty, teraz pojawi³ siê dostêp do Internetu, telewizja i ró¿ne pomoce audiowizualne.

W sieci osadniczej na Dolnym Œl¹sku szko³y odgrywa³y wa¿n¹ rolê. Podnosi³y rangê wsi, tworzy³y wraz z koœcio³em ich centrum i skupia³y miejscowoœci pozbawione placówek oœwiatowych. Dzieci odbywa³y drogê do szko³y pieszo. Ogólnie w co drugiej, rzadko w co

6 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

trzeciej wsi, by³a szko³a z dwoma nauczycielami lub z jednym nauczycielem. Dzisiaj w dobie rozwoju komunikacji masowej dzieci korzystaj¹ ze specjalnych autobusów i po-konuj¹ drogê nawet kilkunastu kilometrów.

PRZYJÊTA METODA BADAÑ

Ze wzglêdu na to, ¿e na Dolnym Œl¹sku sieæ osadnicza jest stosunkowo gêsta, za-chodzi³a trudnoœæ wyboru fragmentów tylko z miejscowoœciami wiejskimi. Pos³u¿ono siê metod¹ markieta¿u, stosuj¹c siatkê osi co 30 i 20 km. Wybrano cztery fragmenty Dolne-go Œl¹ska wokó³ Wroc³awia, tj. wycinek ko³o Oleœnicy, Milicza, Œrody Œl¹skiej oraz Strze-lina. Ka¿dy z wybranych obszarów obejmowa³ 600 km2 _{i oko³o 80–100 wsi. Z biegiem lat}

sieæ osadnicza siê zmienia³a. Niektóre miasta rozwija³y siê, wch³aniaj¹c pobliskie wsie, inne podupad³y, a¿ do utraty praw miejskich (np. Dobroszyce). Widoczny jest te¿ wp³yw du¿ego miasta, którym jest Wroc³aw. W odleg³oœci kilkunastu kilometrów od niego po-wstaj¹ du¿e osiedla mieszkaniowe doœæ luŸno zwi¹zane z macierzystymi wsiami.

Przebadano dokumenty z lat 1845, 1984 i 2010, dotycz¹ce fragmentu 1. – obszarów wokó³ Oleœnicy, a pozosta³e, bior¹c pod uwagê lata 1984 i 2010. Dla wszystkich miejsco-woœci przedstawiono usytuowanie szko³y. We fragmencie, który obejmuje rok 1884, po-dano nazwy niemieckie sprzed 1945 r. [Knie 1845, Battek i Szczepankiewicz-Battek 2007] oraz liczbê ludnoœci. We wczeœniejszych zapiskach mo¿na znaleŸæ nazwy miejscowoœci o brzmieniu s³owiañskim, które potem zamieniono na germañskie, np. Breczalnka – Ku-nersdorf, a po 1945 r. wrócono do nazw s³owiañskich np. Brzezia £¹ka.

BADANIA SZCZEGÓ£OWE FRAGMENTU Z OKOLICY OLEŒNICY ( 1)

Badania objê³y lata 1845, 1984 i 2010, dwa miasta Oleœnicê i Bierutów oraz by³e mia-steczko Dobroszyce i 86 wsi i przysió³ków. Na rysunku 1 przedstawiono mapê rozmiesz-czenia szkó³ w 1845 r., a w tabeli 1 podano miejscowoœci, w których w analizowanym okresie istnia³y szko³y katolickie i ewangelickie.

Pewn¹ cech¹ charakterystyczn¹ dla dziewiêtnastowiecznej spo³ecznoœci dolnoœl¹skiej by³o wystêpowanie dwóch wyznañ równoczeœnie: katolickiego i ewangelickiego. Szko³y w tym czasie by³y zró¿nicowane pod wzglêdem wyznania, w wiêkszoœci wsi znajdowa³y siê szko³y ewangelickie, a tylko w niektórych, tam gdzie by³y koœcio³y katolickie, by³a tak¿e szko³a katolicka. Zdarza³y siê równie¿ takie wsie, w których by³y dwa koœcio³y i jedna szko³a np. w £ozinie. By³y te¿ szko³y we wsi bez koœcio³a np. w Krzeczyn, Bie-rzyce i Soko³owice. W badanych wsiach znaczna wiêkszoœæ szkó³ pochodzi z XIX w., do wyj¹tków nale¿y szko³a katolicka w Zawidowie, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1770 r.

W roku 1885 na omawianym terenie dzia³a³y 44 szko³y ewangelickie i 6 katolickich, co w sumie daje 50 szkó³ na 86 wsi. Czêstotliwoœæ wystêpowania szkó³ wynosi³a 1,72 na wieœ, pomijaj¹c szko³y, które by³y w pobliskich miastach [Borcz i Zaj¹c 1980, Borcz 1985].

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 7 OLEŚNICA WIDAWA DOBRA Brzezia Łąka Śliwice Kiełczówek Długołęka Mirków Piecowice Bielawa Oleśniczka Piszkawa Krzeczyn

Ligota Mała Zawidowice Zbytowa Jemielna Wabienice Rataje Lucień Bystre Ostrowina Ligota Polska Brzezinka Miodary Sokołowice Nieciszów Smardzów Szczodre Łozina Bierzyce Skarszyn Boleścin Węgrów Jaksonowice Dobrzeń Dobra Borowa Domaszczyn Dąbrowa Gręboszyce Jenkowice Ligota Wielka Nowa Ligota Siekierowice

Smolna Solniki Wielkie Spalice Bogusławice Strzałkowa Strzelce Januszkowice Byków OLEŚNICA DOBROSZYCE BIERUTÓW miasto town wieś ze szkołą ewangelicką village with Protestant school wieś village wieś ze szkołą katolicką village with Catholic school granica Księstwa Oleśnickiego Oleśnickie Duchy border rzeka river

Tabela 1.Liczba ludnoœci i szko³y wiejskie w latach 1885, 1984 i 2010 w okolicy Oleœnicy Table 1. Number of inhabitants and village schools in 1885, 1984 and 2010 years in the area

around Oleœnica

Rys. 1. Szko³y wiejskie w 1885 r. w okolicach Oleœnicy Fig. 1. Village schools in 1885 year in the area around Oleœnica

i s w a w z a N e g al li v e h t f o e m a N NaGzewrmaanneimnaeimceka w ó c ñ a k z s ei m a b z ci L st n a ti b a h n i f o r e b m u N TShezksoc³yho(oewsla(nPgroetlecisktaa,nk,taCtoalthcioklaci)) 5 8 8 1 1984 2010 1885 1984 2010 1 2 3 4 5 6 7 8 a w al ei B . 1 Beialu 304 246 314 ewang. szk. – e c y z r ei B . 2 Perschütz 309 286 338 ewang. szk. – e ci w a³ s u g o B . 3 Buselwtiz 213 208 261 ewang. – – e c y z s u g o B . 4 Bogschüsch 875 1146 1422 – – – n i c œ el o B . 5 Ecihendofr 260 303 227 ewang. szk. -a w o r o B . 6 Borau 470 600 635 ewang. szk. szk. a k ¹ £ ai z e z r B . 7 Kunerdofr 792 787 1063 ka.t szk. szk.zesp.szkolny a k n i z e z r B . 8 Breise 556 335 310 ewang. – – e ci w o j o w i z d u B . 9 ) y n i z o £ . p ( Ostwinkel 88 0 67 – – – w ó k y B . 0 1 Peuke 573 500 580 ewang. – – e rt s y B . 1 1 Ludwigsdofr 424 768 848 ewang. – – w ó z s o h ci C . 2 1 ) ci w o r ei k ei S . p ( – 279 – – – – – el œ ei C . 3 1 Zessel 436 303 363 – – – a w o r b ¹ D . 4 1 Ecihgrund 270 389 369 ewang. szk. – a k ê³ o g u ³ D . 5 1 Lanemeisse 559 1462 2881 ka.t szk.2 szk.ze.sszkolny e n z ci m o n o k e . ci l a r b o D . 6 1 Karslberg 429 360 321 ewang. – –

8 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak 1 il e b a t . d c 1 el b a T .t n o c 1 2 3 4 5 6 7 8 .l O w ó z s o r b o D . 7 1 Dobrsichau 285 163 168 – szk. szk. e c y z s o r b o D . 8 1 Juilusburg 699 1880 2525 – szk.2 szk. ñ e z r b o D . 9 1 Guttwohne 728 700 805 ewang. szk. szk. n y z c z s a m o D . 0 2 Sachsenau 274 360 563 ewang. – – w a³ s e z r o G . 1 2 Korschtiz 432 514 396 – – – e c y z s o b ê r G . 2 2 Krompusch 113 81 94 ewang. – – e ci w o n o s k a J . 3 2 Jackschönau 274 169 152 ewang. – – e ci w o k z s u n a J . 4 2 Jänstchdofr 480 476 520 ewang. – – a n l ei m e J . 5 2 Gimmel 514 203 268 ewang. – – e ci w o k n e J . 6 2 Jenkowtiz 512 387 376 ewang. – – ñ ei m a K . 7 2 Steine 299 421 513 – – – a n t ¹ K . 8 2 Süssewinkel 361 401 404 – – – a p ê K . 9 2 Kampern 198 1867 191 – – – w ó z c³ ei K . 0 3 GrossWeigesldofr 664 1320 3437 – szk. szk. k e w ó z c³ ei K . 1 3 KelinWeigesldofr 174 99 177 ewang. – – e ci w o ji K . 2 3 Vogelgesang 115 180 174 – – – w ó z si l K . 3 3 ) ci w o n o ³i M . p ( – 21 – – – – – y n ai w o k a r K . 4 3 Krakowahne 173 146 130 – – – e ci w o t a r K . 5 3 ) ci w o r ei k ei S . p ( – 220 – – – – – n y z c e z r K . 6 3 Kirstchen 627 370 424 ewang. – – a k sl o P a t o g i L . 7 3 AtlEllguth 525 634 674 ewang. – szk. a k l ei W a t o g i L . 8 3 G.rEllguth 336 361 399 ewang. – – ñ ei c u L . 9 3 ) y ci n œ el O æ œ ê z c ( Leuchten 204 – – ewang. – – e ci s o £ . 0 4 Losichwtiz 155 147 194 – – – a n i z o £ . 1 4 Lossen 957 617 668 ewang. szk. szk. a³ a M a t o g i L . 2 4 K.lEllguth 627 370 424 ewang. – – e ci w o z r a k ê M . 3 4 Mankerwtiz 187 92 75 – – – e ci w o ³ a h ci M . 4 4 Mcihesdofr 0 140 136 – – – e ci w o n o ³i M . 5 4 Mahlaiu 234 252 – – – – y r a d o i M . 6 4 Hõnigern 600 124 107 ewang. – – w ó k ri M . 7 4 Mrikau 160 930 1878 ewang. szk. szk,.ze.sszkolny, . ci l ,. n m i g e ci l d y M . 8 4 ) a w o k a R . p ( Medltiz 125 0 50 – – – w ó z si c ei N . 9 4 Nestche 499 392 431 ewang. szk. – a t o g i L a w o N . 0 5 NeuEllguth 170 82 77 ewang. – –

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 9 1 il e b a t . d c 1 el b a T .t n o c 1 2 3 4 5 6 7 8 a ci w o N . 1 5 Neuhaus 123 210 158 – – – e ci l d ei s o w o N . 2 5 Neudofr 168 208 144 – – – e c y z s o w o N . 3 5 Neuhof 132 278 309 – – – a k z ci n œ el O . 4 5 KelinOesl 337 306 282 ka.t – – a n i w o rt s O . 5 5 Werden 503 227 461 ewang. – – e ci w o c ei P . 6 5 Dörndofr 234 295 439 ewang. – – e ci w o k y z rt ei P . 7 5 Peterswelielr 146 130 105 – – – a w a k z si P . 8 5 Psichkwe 200 109 202 ewang. – – e ci c o w a r P . 9 5 Weisenbrunn 101 38 – – – – w ó k a R . 0 6 Raake 253 242 282 – – – e j a t a R . 1 6 ) y ci n œ el O æ œ ê z c ( Rathe 396 – – ewang. – – e ci w o r ei k ei S . 2 6 Schcikerwtiz 173 444 388 ewang. – – n y z s r a k S . 3 6 Sauebrunn 394 369 620 – – – w ó z d r a m S . 4 6 Schmarse 413 413 451 ewang. – – a n l o m S . 5 6 Schmoleln 805 753 734 ewang. – szk. e ci w o ³ o k o S . 6 6 Zuckalu 557 625 801 ewang. szk. szk. e³ a M i k i n l o S . 7 6 K.l Zöllnig 336 358 277 – – – ei k l ei W i k i n l o S . 8 6 G.rZöllnig 640 540 501 ka.t szk. – e ci l a p S . 9 6 Spahltiz 488 401 579 ewang. – – n i p ê t S . 0 7 Stampen 510 430 375 – szk. – ai n o rt S . 1 7 Srtonn 457 610 533 – szk. – a w o k ³ a z rt S . 2 7 Schützendofr 168 840 130 ewang. – – e cl e z rt S . 3 7 Srtelhtiz 773 534 514 ewang. szk. – e r d o z c z S . 4 7 Sibylelnotr 365 668 1006 ewang. szk. szk. e ci w il Œ . 5 7 Schelibtiz 373 387 380 ewang. szk. – e ci n ei b a W . 6 7 Wabntiz 432 550 446 ewang. szk. szk. y ³ o d ¹ W . 7 7 ) y ci n œ el O æ œ ê z c ( Wütremberg 107 – – – – – w ó r g ê W . 8 7 Bingenall 241 334 267 ewang. szk. szk. e t êi w œ h c e z s W . 9 7 Alelrhelingern 281 221 227 – szk. szk. d ó r g o z s y W . 0 8 Weisegrade 188 166 162 – – – n y ¿ ê r p a Z . 1 8 Sapraschine 303 195 162 – – – o k s y z r a Z . 2 8 Grüttenberg 132 159 141 – – – e ci w o d i w a Z . 3 8 Sademtiz 397 380 297 ka.t szk. – a w o t y b Z . 4 8 Veilguth 838 630 792 ewang. szk. szk. a ci n m i Z . 5 8 Katlvorwerk 205 160 177 – – –

Szko³y (szk.): ewang. – ewangelickie, kat. – katolickie, gimn. – gimnazjum, lic. – liceum

10 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

W 1984 r., po prawie 150 latach, by³a mo¿liwoœæ konfrontacji nowych danych z da-nymi z 1885 r. dotycz¹cy tego wycinka sieci osadniczej pod wzglêdem rozmieszczenia szkó³ na terenach wiejskich. W tym okresie nast¹pi³ znaczny rozwój Oleœnicy, do której przy³¹czono Rataje, Lucieñ i W¹do³y. Bierutów pozosta³ ma³ym miastem, Dobroszyce straci³y prawa miejskie (dwukrotnie je uzyskiwa³y w 1663 r. i 1939 r. i dwukrotnie je traci-³y w 1928 r. i w 1945 r.), a teraz staraj¹ siê je odzyskaæ.

W 1984 r. funkcjonowa³o 28 szkó³ wiejskich, w tym w dwóch wsiach zanotowano po dwie placówki oœwiatowe (w D³ugo³êce i w Dobroszycach), a w pozosta³ych po jednej. Pominiêto te miejscowoœci, które by³y przysio³kami lub zosta³y wch³oniête przez miasta. W sumie w 1984 r. liczba wsi wynosi³a 78. W stosunku do po³owy XIX w. uby³o 8 wsi i 20 szkó³. Czêstotliwoœæ wystêpowania szkó³ wynosi³a 2,6 na wieœ i by³a znacznie mniej-sza ni¿ w 1845 roku [Staffa 1993–2008, Lisowska 2010].

Porównuj¹c wyniki badañ z 1984 r. z wynikami z lat 2010 i 2011, mo¿na stwierdziæ, ¿e sieæ osadnicza niewiele ró¿ni siê od poprzedniego okresu. W s¹siedztwie aglomeracji wroc³awskiej, z któr¹ graniczy omawiany fragment, powstaj¹ du¿e osiedla mieszkaniowe zwi¹zane ze starymi wsiami. Rozrastaj¹ siê wsie gminne (D³ugo³êka i Dobroszyce), a tak¿e inne wsie w s¹siedztwie Wroc³awia, które w ostatnim okresie podwoi³y liczbê ludnoœci (Mirków i Kie³czów). W ostatnich latach zlikwidowano 11 szkó³ wiejskich i w sumie dzia³a-j¹ obecnie 22 placówki oœwiaty na badanym terenie. W czterech wsiach s¹ to szko³y pod-stawowe i zespo³y szkó³ gimnazjalnych i licealnych oraz jedno liceum o profilu ekonomicz-nym (D³ugo³êka). W pozosta³ych miejscowoœciach dzia³aj¹ szko³y podstawowe (rys. 2 i 3). Tabela 1 ukazuje nazwy wsi teraŸniejsze i sprzed 1945 r. oraz liczbê ludnoœci w latach 1845, 1984 i 2010 (2011). W zestawieniu widoczne s¹ zmiany, które zasz³y w rozmieszczeniu szkó³ wiejskich. Wspó³czeœnie czêstotliwoœæ wystêpowania szkó³ w omawianym fragmencie jest równa 4,53 na wieœ. Obecnie teren obejmuje miasto Oleœnicê i czêœæ Bierutowa oraz gminy D³ugo³êkê, Dobroszyce i w ma³ych wycinkach – Zawoniê i Syców.

Rys. 2. Szko³y wiejskie w 1984 r. w okolicach Oleœnicy Fig. 2. Village schools in 1984 year in the area around Oleœnica

OLEŚNICA BIERUTÓW WIDAWA OLEŚNICA DOBRA Brzezia Łąka Śliwice Długołęka Mirków Piecowice Bielawa Zbytowa Wabienice Sokołowice Nieciszów Szczodre Łozina Bierzyce Boleścin Węgrów Dobrzeń Borowa Dąbrowa Solniki Wielkie Strzelce Zawidowice Wszechswięte Stępin Stronia Kiełczów Dobroszyce Dobroszów miasto town wieś village wieś ze szkołą village with the school granice gmin commune borders

rzeka river

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 11

BADANIA SZCZEGÓ£OWE FRAGMENTÓW Z OKOLIC MILICZA I ¯MIGRODU (2), ŒRODY ŒL¥SKIEJ (3) ORAZ STRZELINA (4)

Fragment 2 – okolice Milicza i ¯migrodu – odejmuje kilka gmin z powiatu rawickiego (Rawicz, Pakos³aw i Jutrosin) oraz nieznaczne wycinki z gminy Trzebnica i Kroœniewice. W sumie zawiera dwa niedu¿e miasta – Milicz i ¯migród i 74 wsie (rys. 4 i tab. 2).

Rys. 3. Szko³y wiejskie w 2010 r. w okolicach Oleœnicy Fig. 3. Village schools in 2010 year in the area around Oleœnica

OLEŚNICA BIERUTÓW OLEŚNICA WIDAWA DOBRA Brzezia Łąka Długołęka Mirków Zbytowa Wabienice Sokołowice Szczodre Łozina Węgrów Dobrzeń Borowa Wszechswięte Kiełczów Dobroszyce Dobroszów Ligota Polska Smolna miasto town wieś village wieś ze szkołą village with the school granice gmin commune borders

rzeka river

Rys. 4. Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicach Milicza i ¯migrodu Fig. 4. Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Milicz and ¯migród

BARYCZ Słupia Kapitulna Sowy Zawady Pakosław Zielona Wieś Dębno polskie Dunkowa Wilkowo Szkaradowo Pakosławsko Dubin Kaszowo Sułów Osiek Radziądz Grabce Wszewilki ŻMIGRÓD MILICZ Powidzko Świebodów miasto town wieś ze szkołą w 2010 r. village with the school in 2010 wieś village granice gmin commune borders rzeka river wieś ze szkołą w 1985 r. village with the school in 1985

granice woj. voivodeship borders

12 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

W 1984 r. istnia³o tam 18 szkó³ wiejskich, w tym piêæ szkó³ filialnych. Po 26 latach zli-kwidowano siedem szkó³, pozosta³o siedem szkó³ podstawowych i trzy szko³y z gimna-zjami. W zasadzie likwidowano szko³y mniejsze, filialne. Czêstotliwoœæ wystêpowania szkó³ w omawianym fragmencie w 1984 r. wynosi³a 4,1 na wieœ, a po ich likwidacji – 7,4 na wieœ. Tabela 2 i rysunek 4 przedstawiaj¹ rozmieszczenie szkó³ w latach 1984 i 2010.

We fragmencie 3. – w okolicach Œrody Œl¹skiej – znaczna czêœæ wsi le¿y wokó³ mia-sta. Charakterystyczna w tym zbiorze jest bliskoœæ Wroc³awia, a w³aœciwie jego wysuniê-tej dzielnicy – Leœnicy. Na pozosta³ej czêœci fragmentu znajduj¹ siê gminy Miêkinia i Malczyce oraz nieznaczne wycinki Kostom³otów, K¹tów, Udanina, a po drugiej stronie Odry – Brzegu Dolnego (rys. 5 i tabela 3).

£¹czna liczba wsi we fragmencie 3. wynosi³a 82. W 1984 r. istnia³o tam 35 szkó³ wiej-skich, a po likwidacji ma³ych placówek pozosta³o tylko 11. Czêstotliwoœæ wystêpowania szkó³ wynosi³a 2,5 a potem 6,8 na wieœ. Obecnie istniej¹ dwa zespo³y z gimnazjami i dwie szko³y filialne.

Czwarty fragment obejmuje okolice Strzelina, ma³ego miasteczka Wi¹zowa i czêœci gminy O³awa. Oprócz wsi zwi¹zanych z miastami le¿¹ tam gminy: Borów, Domaniów i Kondratowice oraz ma³e wycinki gmin Przeworno i Grodków. Na tym obszarze gêstoœæ wsi jest doœæ znaczna i wynosi 113 miejscowoœci (rys. 6, tab. 4).

Tabela 2.Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicy Milicza i ¯migrodu

Table 2.Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Milicz and ¯migród a n i m G e n u m m o C VWlialeigœe SSczhkooo³yslwin11998844 SSczhkooo³yslwin22001100 w ó k z s ei C Pakosa³wsko szk. – n i s o rt u J Dubin szk. szk. o w o d a r a k z S szk. szk.gimn. z ci li M Dunkowo szk.f.li szk. o w o z s a K szk.f.li – w ó ³ u S szk. szk.igimn. i k li w e z s W szk.f.li – w a³ s o k a P Pakosa³w szk. szk.gimn. y w o S szk. szk. z ci w a R DêbnoPoslkei szk. – a n l u ti p a K ai p u ³ S szk. szk. y d a w a Z szk. œ ei W a n o l ei Z szk. szk. d ó r g i m ¯ Garbce szk. – k ei s O szk.f.li – o k z d i w o P szk. szk. z d ¹i z d a R szk. szk. o w o k li W szk.fli –

Szk. – szko³a, szk. fil. – szko³a filialna, gimn. – gimnazjum Szk. – school, szk. fil. – branch school, gimn. – junior hight school

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 13 ODRA Brodno Chomiąża Mazurowice Słup Wlk

Pogalewo _Głoska Uraz

Prężyce Białków Brzezinka Pisarzowice Wilkszyn Mrozów Malczyce Miękinia Krępice Lutynia Źródła Juszczyn Przedmoście Wróblowice Chwalimierz Jugowiec Ciechów Dębice Cesarzowice Ujazd Górny Karczyce Rakoszyce Gałów

Bogdaszowice _Małkowice Smolec Skałka Szczepanów Wilczków Kryniczno Wrocisławice WROCŁAW ŚRODA ŚLĄSKA Brzezina miasto town wieś ze szkołą w 2010 r. village with the school in 2010 wieś village granice gmin commune borders rzeka river wieś ze szkołą w 1985 r. village with the school in 1985

granice woj. voivodeship borders

Rys. 5. Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicach Œrody Œl¹skiej Fig. 5. Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Œroda Œl¹ska Tabela 3.Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicy Œrody Œl¹skiej Table 3.Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Œroda Œl¹ska

a n i m G e n u m m o C VWlialeigœe SSczhkooo³yslwin11998855 SSczhkooo³yslwin22001100 1 2 3 4 y n l o D g e z r B PogaelwoWeilkei szk. – ei k s w a³ c o r W y t ¹ K Ma³kowcie szk. szk. a k ³ a k S szk.f.li c el o m S szk. szk. y t o ³ m o t s o K Bogdanów szk.f.li – e c y z c r a K szk. – e c y z cl a M Chom¹i¿a szk.f.li – e ci b ê D – szk. e c y z cl a M szk. szk. e ci w o r u z a M – szk.f.li w ó k z cl i W szk.f.li szk.f.li ai n i k êi M Bai³ków szk.f.li – a n i z e z r B szk.f.li – a k n i z e z r B szk.f.li – w ó ³ a G szk.f.li – a k s o ³ G szk. – ai n i k êi M szk. szk.gimn. w ó z o r M szk. szk.

14 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

Rys. 6. Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicach Strzelina Fig. 6. Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Strzelin

miasto town

wieś ze szkołą w 2010 r. village with the school in 2010 wieś village granice gmin commune borders rzeka river wieś ze szkołą w 1985 r. village with the school in 1985 granice woj. voivodeship borders Domaniów Borek Strzeliński Skrzypnik Osiek STRZELIN Niemil Goszczyna

Ośno Witowice Oleśnica Mł

Miechowice Oławskie Jaworów Str Wiązów Pławna Ludów polski Borów Ludów Śląski Mańczyce Kuropatnik Biały Kościół Wyszonowice Jutrzyna Wawrzyszów Gnojna Bąków Owczary Zielenice Bierzyn WIĄZÓW

objaœnienia jak pod tabel¹ 2 explanations as in table 2 3 il e b a t . d c 3 el b a T .t n o c 1 2 3 4 ai n i k êi M Lutynai szk. zesp.szk. e ci w o z r a si P szk.f.li szk. e c y ¿ ê r P szk.f.li szk. n y z s k li W szk. – e ci w o l b ó r W szk.f.li – a³ d ó r  szk.f.li – a k s ¹l Œ a d o r Œ Brodno szk.f.li – e ci w o z r a s e C szk.f.li – z r ei m il a w h C szk.f.li – w ó h c ei C szk. – c ei w o g u J szk.f.li – n y z c z s u J szk.f.li – o n z ci n y r K szk.f.li – ei c œ o m d e z r P szk.f.li – e c y z s o k a R szk. – p u ³ S szk.f.li – w ó n a p e z c z S szk. szk. e ci w a³ si c o r W szk. – n i n a d U UjazdDolny szk. –

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 15

Tabela 4.Szko³y wiejskie w latach 1984 i 2010 w okolicy Strzelina Table 4.Village schools in 1984 and 2010 years in the area around Strzelin

objaœnienia jak pod tabel¹ 2 explanations as in table 2 a n i m G e n u m m o C VWlialeigœe SSczhkooo³yslwin11998855 SSczhkooo³yslwin22001100 1 2 3 4 w ó r o B Borów szk. szk,.gimn. i k s ñ il e z rt S k e r o B szk. szk. e c y z c ñ a M szk.f.li w ó d u L szk.f.li – e ci n el ei Z szk. szk. w ó i n a m o D Domaniów szk. szk,.gimn. a n y z c z s o G szk. szk. k i n p y z r k S szk.f.li – w ó k d o r G B¹ków szk. – a n j o n G szk. szk. a w a³ O Neimli szk.f.li – a³ a M a ci n œ el O szk. szk. k ei s O szk. szk. y r a z c w O szk.f.li – n il e z rt S Bai³yKoœció³ szk. szk,.gimn. n y z r ei B szk.f.li w ó z c r a K szk.f.li – k i n t a p o r u K szk. szk. i k sl o P w ó d u L szk.f.li a n w a³ P szk.f.li – w ó z ¹i W Jaworów szk. szk. a n y z rt u J szk.f.li ei k s w a³ O e ci w o h c ei M szk.f.li – o n œ O szk.f.li – w ó z ¹i W y r a t S szk.f.li – w ó z s y z r w a W szk. szk. e ci w o ti W szk. szk. e ci w o n o z s y W szk.f.li –

W 1984 r. dzia³a³y w okolicach Strzelina 33 szko³y wiejskie – 15 szkó³ podstawowych i 18 szkó³ filialnych. Po likwidacji niektórych placówek w tym rejonie istnia³o nadal 14 szkó³, w tym dziesiêæ podstawowych i cztery zespo³y z gimnazjami. W sumie czêsto-tliwoœæ wystêpowania szkó³ wynosi³a 3,4 placówki na wieœ, a po likwidacji – 8,7.

16 Zuzanna Borcz, Irena NiedŸwiecka-Filipiak

PODSUMOWANIE

Badania pozwoli³y stwierdziæ, ¿e we wsiach na Dolnym Œl¹sku szko³y odgrywa³y za-wsze du¿¹ rolê. W 1884 r. prawie w co drugiej wsi by³a szko³a ewangelicka lub katolicka (rzadziej). W miarê up³ywu czasu szko³y stawa³y siê wiêksze, lepiej wyposa¿one, a co za tym idzie – rozmieszone nieco rzadziej. Po II wojnie œwiatowej, w wyniku transformacji politycznych i spo³ecznych, szko³y czêsto zajmowa³y pa³ace lub dwory, które w miarê mo¿liwoœci adaptowano na potrzeby uczniów. Proces kumulowania szkó³ wiejskich trwa nadal. Likwidacji podlegaj¹ w pierwszym rzêdzie szko³y filialne o niewystarczaj¹cej infra-strukturze. Ostatnio wznoszone s¹ nowe szko³y podstawowe wraz z gimnazjami, obser-wuje siê równie¿ przebudowy w celu pozyskania sal gimnastycznych.

PIŒMIENNICWO

Battek M. i Szczepankiewicz-Battek J., 2007. S³ownik nazewnictwa krajoznawczego polsko--niemiecki (Œl¹sk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Warmia i Mazury), Silesia, Wroc³aw. Borcz Z., 1985. Funkcje pozarolnicze wsi dolnoœl¹skiej (wybrane zagadnienia). Wyd. AR we

Wroc³awiu, Wroc³aw.

Borcz Z., NiedŸwiecka I., 1994. Dziewiêtnastowieczne szko³y wiejskie na Dolnym Œl¹sku. Mate-ria³y do dziejów architektury, WSP w Czêstochowie, V, 43–53.

Borcz Z., Zaj¹c C., 1980. Funkcje pozarolnicze na wsi dolnoœl¹skiej w okresie 1740–1840. Œl¹ski Kwartalnik Historyczny Sobótka 3, 477–495.

Knie J., 1845. Alfabetisch-statitistisch-topographische Ûbersicht der Dörfer, Flecken, Städte Und Anders Orte der königl. Preuss. Provinz Schlesien, Breslau.

Lisowska A., 2010, Kszta³towanie architektury szkó³ w XIX i na pocz¹tku XX wieku na pogra-niczu Dolnego Œl¹ska i Wielkopolski (praca doktorska, niepublikowana) Wydz. Architektury Politechniki Wroc³awskiej, Wroc³aw.

S³ownik geografii turystycznej Sudetów, t. 1–21, 1993–2008, Red. M. Staffa,  Wyd. I-Bis, Wro-c³aw.

LOCALIZATION OF VILLAGE SCHOOLS AT THE SETTLEMENT NET IN THE LOWER SILESIA REGION

Abstract. In the settlement net of the Lower Silesia region the village schools played always a crucial role, together with the church they formed a centre, in this way increasing the importance of a village. A school existed usually in every second, sometimes in every third village. Formerly the children achieved the school on foot. Today, due to the transport development the students so of primary as of secondary school may use special buses, in this way they cover a distance up to 20 km. In the present work the net of vertical and horizontal axes, situated at every 30 and 20 km, respectively, was used. The four fragments of the Lower Silesia region, localized around Wroc³aw were selected, namely fragments near Oleœnica, Milicz, Œroda Œl¹ska and Strzelin, each of them including 600 km2 _{areawith ca. 80–100 villages. The study of}

Rozmieszczenie wiejskich szkó³ w sieci osadniczej... 17

Oleœnica fragment was made for 1885, 1984 and 2010 years, for the three other fragments the 1984 and 2010 years were investigated. It was established that in the four studied fragments during the 26 years between 1984 to 2010 the small village schools of an insufficient infrastructure, mostly branch ones were liquidated. Recently new schools are being built, it is also observed that the former ones are rebuilt aiming at the creation of large sport halls.

Key words: village schools, 1885, 1984, 2010 years, localization

Procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów... 19

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 10(3) 2011, 19–28

Adres do korespondencji – Corresponding author: Marta Borowska, Katedra Zagospodarowania Œrodowiska i Polityki Przestrzennej, Uniwersytet £ódzki, ul. dr. Stefana Kopciñskiego 31, 90-142 £ódŸ, e-mail: borosia@op.pl

PROCESY BUDOWLANE W £ODZI W SYTUACJI

BRAKU MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA

PRZESTRZENNEGO

Marta Borowska

Uniwersytet £ódzki

Streszczenie. W artykule przedstawiono strukturê przestrzenn¹ miasta £odzi. Scharak-teryzowano j¹ pod k¹tem istnienia miejscowych planów zagospodarowania przestrzen-nego. Zaprezentowano decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wy-dane dla poszczególnych dzielnic £odzi w latach 2003–2008. Nastêpnie opisano aktualne problemy systemu planowania przestrzennego w Polsce. Na koniec poddano ocenie obecny sposób zagospodarowania stolicy województwa ³ódzkiego oraz okreœlono konsekwencje wprowadzenia Ustawy z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospo-darowaniu przestrzennym [Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 717].

S³owa kluczowe: £ódŸ, procesy budowlane, decyzje o warunkach zabudowy, miejscowe plany

WSTÊP

Gospodarka przestrzenna oraz zwi¹zane z ni¹ planowanie miejscowe le¿¹ w gestii za-dañ w³asnych samorz¹dów gminnych, które stosownie do indywidualnych uwarunko-wañ naturalnych i kulturowych ka¿dej gminy oraz potrzeb spo³ecznoœci lokalnej kszta³tu-j¹ w³asn¹ politykê w tym zakresie, realizukszta³tu-j¹c kszta³tu-j¹ poprzez akty prawa miejscowego, którymi s¹ miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy stano-wi podstawowy dokument planistyczny na poziomie lokalnym. Okreœla d³ugookresow¹ politykê przestrzenn¹ oraz stanowi podstawê do szczegó³owych zasad przeznaczenia i zagospodarowania terenu.

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego w odró¿nieniu od studium uwa-runkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie s¹ obligatoryjne i nie maj¹ ograniczeñ dotycz¹cych wielkoœci powierzchni nimi objêtej. W tym przypadku wyj¹tek

20 Marta Borowska

stanowi¹ jedynie obszary wskazane zarówno w ustawie o planowaniu i zagospodarowa-niu przestrzennym, jak i ustawach odrêbnych, dla których gmina ma obowi¹zek uchwaliæ plan. Obowi¹zuj¹cy akt prawa miejscowego stanowi bezpoœredni¹ podstawê ka¿dej zmia-ny zagospodarowania terenu, w tym wydawania decyzji w sprawach pozwoleñ na budo-wê [Borsa i in. 2003, Niewiadomski 2008, Radziszewski 2006, Siegieñ 2006, Kostka i Hyla 2004].

Klarowna sytuacja w zakresie planowania przestrzennego sprzyja pozyskiwaniu in-westorów. Niestety w £odzi miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego pokry-waj¹ nieca³e 5% powierzchni. W wyniku braku podstawowego instrumentu planowania przestrzennego przestrzeñ miasta kszta³towana jest na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. O ile jednak akt prawa miejscowego mo¿e w spo-sób twórczy okreœlaæ nakazy, zakazy oraz ograniczenia w sposobie zagospodarowania terenów, o tyle decyzja jako jednostkowy akt prawny mo¿e opieraæ siê jedynie na obo-wi¹zuj¹cych przepisach prawa, a tak¿e na przewidzianej w ustawie analizie architekto-niczno-urbanistycznej najbli¿szego s¹siedztwa.

Celem pracy jest ocena procesów budowlanych w £odzi w latach 2003–2008, które s¹ nastêpstwem braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

STRUKTURA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO £ODZI

W wyniku wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej na pocz¹tku lat 90. XX w. do-sz³o do g³êbokich zmian w gospodarce przestrzeni¹. Wymaga³o to wypracowania nowej treœci i formy planu zagospodarowania przestrzennego miasta £odzi. Plan ten zawiera³ ustalenia, na które najwa¿niejszy wp³yw mia³y [Atlas miasta... 2002]:

– zasada praworz¹dnoœci jako podstawowa forma regulacji stosunków spo³ecznych; – konstytucyjna ochrona w³asnoœci prywatnej;

– samorz¹dnoœæ terytorialna;

– samodzielnoœæ podmiotów gospodarczych;

– odpowiedzialnoœæ za potrzeby wspólne spo³ecznoœci lokalnej.

Plan ten zosta³ zatwierdzony Uchwa³¹ Rady Miejskiej w £odzi z dnia 2 czerwca 1993 r. i obejmowa³ swym zasiêgiem ca³e miasto. W zwi¹zku z wprowadzeniem nowej Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym od 31 grudnia 2003 r. dokument ten utraci³ swoj¹ wa¿noœæ [Miejska Pracownia... 2011].

W latach 2003–2008 uchwalono 11 planów miejscowych, które obejmowa³y ok. 4% powierzchni miasta. W wyniku niestabilnej sytuacji planistycznej wynikaj¹cej z braku podstawowego instrumentu planowania przestrzennego oraz zmian w obowi¹zu-j¹cym studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania [Uchwa³a nr LXXVII/1793 /02 Rady Miejskiej w £odzi z dnia 3 kwietnia 2002 r. Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta £odzi], przestrzeñ miasta kszta³towana jest na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Nie ma mowy za-tem o spójnym planie, gdy¿ wspomniane decyzje urzêdnicy wydaj¹ dla jednostkowych inwestycji, nie posiadaj¹c przy tym pe³nych danych. Samorz¹dowi politycy, nie tylko w £odzi, która w ostatnim czasie cieszy siê du¿ym zainteresowaniem inwestorów,

Procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów... 21

Rys. 1. Obowi¹zuj¹ce miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz podjête uchwa³y o przyst¹pieniu do sporz¹dzenia miejscowych planów – stan na koniec 2008 r. [Miej-ska Pracownia... 2003]

Fig. 1. Existing Physical Plans and the resolution passed on proceeding to draw up Physical Plans – at the end of 2008 [Miejska Pracownia... 2003]

obowiązujące plany miejscowe zatwierdzone po 1.01.1995 r. applicable local plans, approved after the year 1.01.1995

podjęte uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowych planów the resolutions passed

accession to draw up local plans

ale równie¿ w ca³ej Polsce, boj¹c siê wycofania deweloperów, nie potrafi¹ dyktowaæ im swoich warunków, których respektowanie doprowadzi³oby do optymalnego rozwoju miasta (rys. 1).

PROCESY BUDOWLANE W £ODZI W LATACH 2003–2008

Obszar £odzi jest podzielony na piêæ ró¿nych dzielnic administracyjnych tworz¹cych jedn¹ gminê. Wœród nich jest Œródmieœcie, Ba³uty, Widzew, Górna oraz Polesie. Obecny podzia³ administracyjny miasta obowi¹zuje od lat 60. XX w. Zgodnie z nim zebrano dane dotycz¹ce liczby wydanych decyzji o warunkach zabudowy w latach 2003–2008. Obiek-ty te zosta³y podzielone na wielko- i ma³opowierzchniowe, a ze wzglêdu na pe³nione funkcje na:

– budynki mieszkaniowe jednorodzinne (zabudowa wolnostoj¹ca, szeregowa, bliŸniacza); – budynki mieszkaniowe wielorodzinne – zabudowa blokowa, kamienice itp.;

– budynki us³ugowe;

– budynki gospodarczo-magazynowe (gara¿e, komórki, magazyny); – budynki produkcyjne.

W omawianym okresie wydano w £odzi 1154 decyzji o warunkach zabudowy na bu-dynki wielkopowierzchniowe, z czego 447 przypad³o na funkcjê us³ugow¹, 280 – na funkcjê gospodarcz¹, 233 – na zabudowê wielorodzinn¹, 140 – na budynki mieszkalne

22 Marta Borowska

jednorodzinne oraz 54 – na budynki produkcyjne. Najwiêcej decyzji o warunkach zabu-dowy na budynki wielkopowierzchniowe wydano w 2007 r. – 298, natomiast najmniej w roku 2004 – zaledwie 101 (rys. 2.).

Rys. 2. Liczba decyzji budowlanych wydanych na budynki wielkopowierzchniowe w latach 2003–2008 w £odzi

Fig. 2. Number of planning permissions issued for large-area buildings in the years 2003–2008 in £ódŸ 64 59 63 78 101 82 13 6 28 32 78 76 6 9 11 13 12 3 32 18 47 66 58 59 11 9 48 15 49 8 0 20 40 60 80 100 120 2003 2004 2005 2006 2007 2008

budynki usługowe zabudowa wielorodzinna

budynki produkcyjne budynki gospodarcze

budynki mieszkaniowe jednorodzinne

Rys. 3. Budynki wielkopowierzchniowe – zabudowa us³ugowa Fig. 3. Large-area buildings – service buildings

Najwiêcej decyzji o warunkach zabudowy wydanych w latach 2003–2008 dotyczy³o budynków o funkcji us³ugowej – 39%, zaœ najmniej budynków produkcyjnych – jedynie 5%. Zabudowa o funkcji us³ugowej rozci¹ga siê z pó³nocy na po³udnie, przy czym naj-wiêksz¹ jej koncentracjê mo¿na zaobserwowaæ w pobli¿u Œródmieœcia (rys. 3.).

rok – year 2003 2004 2005 2006 2007 2008 dzielnice – districts

Procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów... 23

2003 2004 2005 2006 2007 2008 budynki usługowe budynki gospodarcze budynki mieszkaniowe 233 328 202 321 453 557 23 ₁₂ 7 19 21 15 70 99 55 69 71 51 0 100 200 300 400 500 600

W latach 2003–2008 wydano w £odzi 2606 decyzji o warunkach zabudowy na bu-dynki o ma³ej powierzchni, z czego 2094 przypad³o na funkcjê mieszkaniow¹ jednoro-dzinn¹, 415 na funkcjê gospodarcz¹ oraz 97 na us³ugow¹. Najwiêcej decyzji o warunkach zabudowy na omawiane budynki wydano w 2008 r. – 610, natomiast najmniej w roku 2005 – zaledwie 257 (rys. 4.).

Rys. 4. Liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy na budynki ma³opowierzchniowe w latach 2003–2008 w poszczególnych dzielnicach £odzi

Fig. 4. Number of planning permissions issued for small-area buildings in the years 2003–2008 in particular districts of £ódŸ

Najwiêkszy udzia³ decyzji o warunkach zabudowy wydanych w latach 2003–2008 sta-nowi³y budynki o funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej – 80%, zaœ najmniejszy przypad³ na budynki us³ugowe, jedynie 4%. Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna rozmieszczo-na jest w zrozmieszczo-nacznej odleg³oœci od centrum, gdy¿ to w³aœnie tam dzia³ki s¹ rozmieszczo-najdro¿sze, in-tensywnoœæ zabudowy najwiêksza, a terenów zielonych najmniej (rys. 5).

Rys. 5. Zabudowa ma³opowierzchniowa – budynki mieszkaniowe jednorodzinne Fig. 5. Small-area buildings – single-family homes

rok – year 2003 2004 2005 2006 2007 2008 dzielnice – districts

24 Marta Borowska

U£OMNOŒCI PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W POLSCE

Sytuacja planistyczna w £odzi jest niezadowalaj¹ca, a tempo przyrostu miejscowych planów nie nad¹¿a za rosn¹cym rozwojem spo³eczno-gospodarczym. Ma³o zaawansowa-ne prace planistyczzaawansowa-ne na niektórych obszarach, w tym tak¿e w stolicy województwa ³ódzkiego, mog¹ stanowiæ istotn¹ barierê rozwojow¹. Przyczyniaj¹ siê do tego przede wszystkim:

– brak aktów prawa miejscowego;

– niski stopieñ pokrycia planami w rejonach obecnej i potencjalnej dzia³alnoœci inwesty-cyjnej;

– rozdrobnienie powierzchni objêtych planami miejscowymi – bardzo dobrze widoczne w £odzi;

– chaos planistyczny powstaj¹cy wskutek wydawania licznych decyzji o ustaleniu wa-runków zabudowy, podejmowanych wy³¹cznie w oparciu o ma³o precyzyjne studium uwarunkowañ.

Zagro¿enia i ograniczenia w oczywisty sposób kumuluj¹ siê g³ównie na obszarach, które rozwijaj¹ siê najdynamiczniej. Nale¿¹ do nich miejsca, które w Polsce po zmianie ustroju w 1989 r. uwidoczni³y siê z dwóch powodów. Po pierwsze procesy rozwojowe za-chodz¹ na skutek przywrócenia mechanizmów renty gruntowej, a tak¿e rachunku ekono-micznego i prawa popytu. Dotyczy to g³ównie obszarów centralnych miast, a ponadto terenów po³o¿onych wzd³u¿ korytarzy transportowych. Po drugie, niektóre tereny zin-tensyfikowa³y siê inwestycyjnie wskutek naturalnych procesów wynikaj¹cych z rozwoju spo³eczno-gospodarczego oraz wzrostu poziomu ¿ycia, a tym samym wzrostu ich atrak-cyjnoœci pod wzglêdem ekonomicznym. Problem ten dotyczy przede wszystkim suburba-nizacji powoduj¹cej chaotyczne „rozlewanie” siê zabudowy komercyjnej i mieszkaniowej na tereny podmiejskie [Kowalewski 2009].

Na negatywne skutki istniej¹cego stanu rzeczy w najwiêkszym stopniu s¹ nara¿one dwie dziedziny ¿ycia spo³eczno-gospodarczego: budownictwo mieszkaniowe oraz trans-port drogowy. W pierwszym przypadku, efekt braków w dziedzinie planowania prze-strzennego skutkuje wzrostem cen nieruchomoœci, które uzyska³y status terenu budow-lanego w drodze warunków zabudowy, natomiast w drugim – opóŸnia inwestycje, grozi niewykorzystaniem unijnych funduszy strukturalnych oraz prowadzi do protestów spo-³ecznych przeciwko budowie dróg. Inwestycje zwi¹zane z wielkoskalow¹ dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹ s¹ zagro¿one w mniejszym stopniu. Badania wskazuj¹, ¿e perspektywy ich realizacji skutkuj¹ wykonywaniem odpowiednich planów miejscowych obejmuj¹cych wy-³¹cznie niezbêdny obszar. Z³a sytuacja planistyczna stanowi natomiast du¿o wiêksze za-gro¿enie dla rozwoju ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, a tak¿e wszelkich prac inwesty-cyjnych z zakresu infrastruktury technicznej.

W przypadku budownictwa mieszkaniowego problem dotyczy nie tyko zapewnienia odpowiedniej rezerwy terenów, ale równie¿ zapewnienia komunikacji, us³ug publicznych, terenów zieleni itp. ¯ywio³owe rozprzestrzenianie siê miast nie gwarantuje odpowiedniej jakoœci ¿ycia. W ujêciu przestrzennym najwiêksze problemy dotycz¹ tych stref podmiej-skich, w których po zmianie ustroju w 1989 r. nastêpuj¹ najintensywniejsze procesy na-p³ywu mieszkañców.

Procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów... 25 Obszary metropolitalne potrzebuj¹ pe³nego lub prawie pe³nego objêcia planami miej-scowymi, co powinno mieæ umocowanie prawne. Wynika to z tego, ¿e to w³aœnie w s¹-siedztwie metropolii wystêpuje kumulacja popytu na nowe tereny pod inwestycje gospo-darcze, mieszkaniowe czy transportowe [Bañski i in. 2007]. Towarzyszy temu ponadto czêsto koniecznoœæ ochrony terenów leœnych, co w przypadku £odzi ma swoje potwier-dzenie. Na pó³noc od miasta bêd¹ krzy¿owaæ siê dwie autostrady A1 i A2, a ponadto w granicach miasta znajduje siê bardzo du¿y kompleks leœny – Las £agiewnicki.

W £odzi obowi¹zuje obecnie niewiele miejscowych planów zagospodarowania prze-strzennego, które w dodatku dotycz¹ bardzo ma³ych powierzchniowo obszarów. Dlatego te¿ to decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania, które mia³y byæ instrumen-tem pomocniczym, sta³y siê podstaw¹ do wydania pozwolenia na budowê. W zwi¹zku z tym nie ma mowy o zachowaniu ³adu przestrzennego, poniewa¿ urzêdnicy wydaj¹ takie decyzje dla jednostkowych inwestycji, posiadaj¹c przy tym niepe³ne dane.

Rys. 6. Liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania w latach 2003–2008 w £odzi

Fig. 6. Number of planning permissions issued in the years 2003–2008 in LódŸ

Z badañ wynika, ¿e procesy inwestycyjne w £odzi postêpuj¹ bardzo intensywnie. W latach 2003–2008 wydano prawie 4000 decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania (rys. 6). Najwiêkszy udzia³ wydanych decyzji przypad³ na rok 2008 – 24% oraz 2007 – 22%, natomiast najmniejszy dotyczy³ pocz¹tkowego okresu obowi¹zywania nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zdecydowanie wiêcej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania wydano na obiekty o ma³ej po-wierzchni, ³¹cznie 2606, z czego a¿ 623 w 2008 r., zaœ na budynki wielkopowierzchniowe ³¹cznie udzielono 1154 decyzji, najwiêcej w 2007 r. – 298 (rys. 6.). Wydane decyzje doty-czy³y przede wszystkim obszarów podmiejskich, gdy¿ teren œródmiejski jest ju¿ w wiêk-szoœci zainwestowany. Analiza dostêpnych materia³ów Ÿród³owych pozwala stwierdziæ, ¿e nowa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r., która utrzyma³a zasadê fakultatywnoœci opracowania miejscowych planów

zagospoda-2003 2004 2005 2006 2007 2008 0 100 200 300 400 500 600 700 326 439 264 409 545 623 126 101 197 204 298 228

26 Marta Borowska

rowania przestrzennego, nie wprowadzi³a zasadniczych zmian systemowych w planowaniu przestrzennym. Zdaniem Markowskiego [2011] dotychczasowe dzia³ania sejmu i rz¹du id¹ w stronê dalszego os³abienia planowania miejscowego, co sprawia, ¿e rynki nieruchomoœci maj¹ nie tylko u³omny charakter, ale nabieraj¹ wrêcz patologicznego charakteru.

Na podstawie £odzi widaæ, ¿e stopieñ pokrycia miejscowymi planami jest niewystar-czaj¹cy, a wiêkszoœæ decyzji o pozwoleniu na budowê uzyskiwana jest na podstawie de-cyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Stanowi to g³ówn¹ przeszkodê w realizacji inwestycji i nie sprzyja usprawnieniu procesu inwestycyjnego. Pozostawie-nie s³u¿bom gminnym rozstrzygania o sposobie zagospodarowania terenu, zamiast po-wszechnie obowi¹zuj¹cym przepisom prawa, stanowi mechanizm korupcjogenny.

W obecnym systemie planowania przestrzennego mo¿na wyró¿niæ wiele problemów: 1. Istniej¹ca sytuacja doprowadza do pog³êbiania siê chaosu w zagospodarowaniu przestrzennym. W czasach gdy harmonijny krajobraz staje siê wartoœci¹ chronion¹ i jed-noczeœnie wa¿nym czynnikiem rozwoju, w Polsce ulega on degradacji na coraz wiêk-szych obszarach miast, a zw³aszcza terenach wiejskich i podmiejskich (tutaj przyk³adem mo¿e byæ równie¿ £ódŸ).

2. Za jedn¹ z zasadniczych przyczyn zaistnia³ego chaosu mo¿na uznaæ brak stabilno-œci planowania przestrzennego, spowodowany czêstymi zmianami ustaleñ planów oraz brakiem strategicznego odniesienia dla nich. W ci¹gu kilkunastu lat a¿ trzykrotnie zmie-niano zasady planowania, uniewa¿zmie-niano plany itp. Doprowadzi³o to do utraty wiarygod-noœci instytucji planowania przestrzennego w opinii obywateli oraz spowodowa³o, ¿e polska przestrzeñ sta³a siê „nieprzewidywalna”, co jest szczególnie dotkliwie odczu-wane przez potencjalnych inwestorów.

3. Brakuje silnego organu centralnego odpowiedzialnego za planowanie przestrzenne. 4. Nie ma planów o charakterze strategicznym obejmuj¹cych ca³e jednostki admini-stracyjne – dziêki czemu by³yby mo¿liwe œciœlejsze powi¹zania problemów rozwoju go-spodarczego, ochrony œrodowiska i planowania przestrzennego poprzez formu³owanie d³ugofalowych, strategicznych celów, na których powinny siê opieraæ akty prawa miej-scowego jako jedne z narzêdzi takiego rozwoju.

5. Ze wzglêdu na wci¹¿ wysoki koszt sporz¹dzania planów miejscowych powstaj¹ plany, które obejmuj¹ kilka – kilkanaœcie dzia³ek, wykonywane bardzo czêsto pod dyk-tando inwestora.

6. Istniej¹ obszary kraju, które s¹ faktycznie pozbawione planów. Sytuacja ta jest szczególnie niepokoj¹ca w du¿ych miastach, gdzie miejscowymi planami pokrytych jest od kilku do kilkunastu procent powierzchni. Do tej grupy nale¿y równie¿ £ódŸ, w której planami objêto zaledwie 3% powierzchni.

7. Komercjalizacja warsztatu planowania w kombinacji z procedur¹ zamówieñ publicz-nych przyczyni³a siê do obni¿enia merytorycznej jakoœci opracowañ planistyczpublicz-nych oraz znacznego ograniczenia rozwoju ich podstaw metodycznych [Polska przestrzeñ... 2007].

Procesy budowlane w £odzi w sytuacji braku miejscowych planów... 27 PODSUMOWANIE

System planowania przestrzennego powoduje chaos zamiast rozwi¹zywaæ problem zagospodarowania kraju i prowadziæ do ³adu przestrzennego. W pocz¹tkowym okresie polskiej transformacji mylnie odczytano dyskusjê w Europie, m.in. zwi¹zan¹ z opracowa-niem Europejskiej Perspektywy Planowania Przestrzennego. Uznano wówczas, ¿e Unia Europejska nie interesuje siê w odpowiednim stopniu planowaniem przestrzennym, co znalaz³o odzwierciedlenie w polskim systemie. Planowanie potraktowano jako dziedzinê zbêdn¹, dodatkowo skojarzono je ze wszechstronnym i scentralizowanym planowaniem dominuj¹cym w gospodarce centralnie planowanej. W rezultacie planowanie przestrzen-ne jako dzia³ administracji by³o przerzucaprzestrzen-ne z resortu do resortu. Nigdy nie mia³o ono powi¹zania z planowaniem inwestycyjnym, zaœ jego zwi¹zki z planowaniem regionalnym by³y luŸne. Gminie nadano podstawowe kompetencje w zakresie planowania na szczeblu lokalnym, co nie jest przez ni¹ wykorzystywane w odpowiedni sposób. Ustanowiono miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako akt prawa miejscowego, czyli podstawowy dokument, w oparciu o który powinny byæ wydawane pozwolenia na bu-dowê. Nie wprowadzono jednak obowi¹zku jego uchwalania. W zwi¹zku z tym wiêksza czêœæ powierzchni kraju nie ma planu, a pozwolenia na budowê wydawane s¹ na pod-stawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Dodatkowo Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leœnych [Dz.U. z 31 XII 2008 r., nr 237, poz. 1657 ze zm.], która powoduje automatyczne odrolnienie gruntów po³o¿onych w granicach miast, obowi¹zuj¹ca od 1.01.2009 r., doprowadza do coraz wiêkszej samowoli budowlanej. W ten sposób pogarsza siê jakoœæ otaczaj¹cej nas przestrzeni.

PHYSICAL DEVELOPMENT IN £ÓD IN THE SITUATION OF MISSING THE PHYSICAL PLANS

Abstract. This article presents the spatial structure of the city of £ódŸ, which was characterized in terms of existence of Physical Plans. Also the planning permissions issued for particular districts of £ódŸ in the years 2003–2008 were presented. Actual problems of spatial planning system in Poland were described. At the end the way the capital of £ódzkie Province is developed was evaluated, and the consequences resulted from implementation of new Planning and Spatial Development Act on March 27th ₂₀₀₃

were determined.

Key words: LódŸ, physical development, planning permissions, Physical Plans

PIŒMIENNICTWO

Atlas Miasta £odzi, 2002. Red. S. Liszewski. £ódzkie Towarzystwo Naukowe, £ódŸ.

Bañski J., Degórski M., Komornicki T., Œleszyñski P., Wiêckowski M., 2007. Stan zaawansowa-nia przestrzennego w gminach, IGiPZ PAN, Warszawa.

28 Marta Borowska Borsa M., Buczek G., Jaroczyñski K., 2003. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu

prze-strzennym. Przepisy – omówienia – komentarze, Urbanista, Warszawa.

Kostka Z., Hyla. J, 2004. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym – komentarz, przepisy wykonawcze. Wydawnictwo Oœrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o., Gdañsk.

Kowalewski A., 2005. Kryzys planowania miast w Polsce. Przegl¹d Urbanistyczny 1, 8–14. Markowski T., 2011. Reforma gospodarki przestrzennej potrzebna od zaraz, Europejski Doradca

Samorz¹dowy 2(17), 14–19.

Miejska Pracownia Urbanistyczna w £odzi, http://www.mpu.lodz.pl, dostêp: 3.07.2011 r. Niewiadomski Z., 2008. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Wydawnictwo C.H. BECK,

Warszawa.

Polska Przestrzeñ. Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju. Raport NIK. 2007. Urbanista 10.

Radziszewski E., 2006. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Przepisy i komentarze. Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis. Warszawa.

Siegieñ J., 2006. Wprowadzenie. Prawo budowlane i inne teksty prawne, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa.

Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania ptrzestrzennego miasta £odzi. Za³¹cznik nr 1 do uchwa³y nr XCIX/1826/10 Rady Miejskiej w £odzi z dnia 27 paŸdziernika 2010 r. http://www.mpu.lodz.pl/page/file.php?id=215, dostêp: 3.07.2011 r.

Uchwa³a nr LXXVII/1733/02 Rady Miejskiej w £odzi z dnia 3 kwietnia 2002 r.

Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leœnych. Dz.U. z 31 XII 2008 r., nr 237, poz. 1657 ze zm.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U. z 2003 r., nr 80, poz. 717.

Ptrzemys³ kreatywny w gospodarce miast 29

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 10(3) 2011, 29–37

Adres do korespondencji – Corresponding author: Anna Cellmer, Katedra Gospodarki Nieruchomoœciami i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Romana Prawocheñskiego 15, 10-724 Olsztyn, e-mail: aniacel@uwm.edu.pl

PRZEMYS£ KREATYWNY W GOSPODARCE MIAST

Anna Cellmer

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

Streszczenie. W artykule przedstawiono tematykê zwi¹zan¹ okreœleniem roli przemy-s³u kreatywnego w gospodarce przestrzennej. Podano przy tym mo¿liwoœæ pomiaru tego przemys³u i okreœlono jego znaczenie dla rozwoju miast. Artyku³ zawiera analizê wybranych modeli pomiaru i klasyfikacji kreatywnych elementów gospodarki miast, któ-ra mo¿e byæ pomocna w badaniach zwi¹zanych z w³aœciwym gospodarowaniem prze-strzeni¹ oraz okreœleniem czynników sprzyjaj¹cych rozwojowi miast.

S³owa kluczowe: przemys³ kreatywny, ekonomia kreatywna, gospodarka przestrzenna, rozwój miast

WSTÊP

Pojêcie kreatywnoœci nie jest nowym zjawiskiem towarzysz¹cym rozwojowi gospo-darczemu, jednak¿e stosunkowo niedawno zaczêto traktowaæ je jako wyodrêbniony i de-finiowany element gospodarki przestrzennej. Nabiera ono szczególnego znaczenia w pro-cesach rozwojowych miast i jest obecnie coraz bardziej doceniane i wykorzystywane równie¿ poprzez stosowanie odpowiedniej polityki dla rozwoju tej sfery gospodarki. Za-gadnienie to bowiem ³¹czy siê œciœle z takimi pojêciami gospodarki jak konkurencyjnoœæ i integracja spo³eczna jako wyrazy miary sukcesu ka¿dego cz³owieka i zjawisk obserwo-wanych globalnie lub w konkretnych miejscach. Istotne jest wiêc d¹¿enie do coraz lep-szego rozpoznania procesów zachodz¹cych w rozwoju przemys³u kreatywnego i œcis³ym jego powi¹zaniu z racjonalnie prowadzon¹ gospodark¹ przestrzenn¹ miast. W artykule przedstawiono wiele definicji okreœlaj¹cych przemys³ kreatywny oraz próby podstawo-wych miar zmierzaj¹cych do ogarniêcia tego zjawiska od strony praktycznej i jego udzia-³u w szeroko rozumianej gospodarce przestrzennej.

30 Anna Cellmer

IDENTYFIKACJA PRZEMYS£U KREATYWNEGO Pojêcie przemys³u kreatywnego

Przemys³ kreatywny jest pochodn¹ kreatywnoœci szeroko pojêtej. Wywodzi siê z kul-tury i sztuki, wi¹¿¹c siê œciœle z w³asnoœci¹ intelektualn¹. W znacznej mierze przyczynia siê do wzrostu produktu krajowego, eksportu i zatrudnienia.

Rozwój kreatywnoœci w miastach zale¿ny od wielu czynników, w tym g³ównie spo-³ecznych i kulturowych. W odniesieniu do zasobów lokalnych miasta s¹ czêœci¹ kapita³u ludzkiego, spo³ecznego, kulturowego, przyrodniczego i gospodarczego. Najwy¿sz¹ jed-nak rangê odgrywaj¹ tu wartoœci kulturowe [Karwiñska 2009].

Nieod³¹cznym pojêciem kojarzonym z przemys³em kreatywnym jest klasa kreatywna. Klasê tê tworz¹ wykszta³cone i utalentowane osoby, posiadaj¹ce wysokie kompetencje, charakteryzuj¹ce siê przedsiêbiorczoœci¹.

Znanym badaczem tego aspektu ekonomii kreatywnej w jej ujêciu podmiotowym jest R. Florida. Wed³ug niego klas¹ kreatywn¹ jest grupa ludzi twórczych, rozumiana inaczej jako udzia³ pracowników twórczych w ogólnej liczbie zatrudnionych w gospodarce mia-sta. Szacowanie wielkoœci tej klasy odbywa siê na zbiorze sektorów (przemys³) technicz-nie zaawansowanych. Stanowi to tzw. indeks kreatywnoœci lub tzw. indeks cyganerii, co prowadzi do mo¿liwoœci pomiaru kreatywnoœci regionu [Florida 2004].

Wracaj¹c do okreœlenia podstawowego zjawiska i jego roli w gospodarce przestrzeni miast, mo¿na pos³u¿yæ siê wyszczególnieniem zaproponowanym przez Klasika [2009], wed³ug którego przemys³ ten wyró¿nia siê dziêki:

– wartoœciom i dobrom intelektualnym; artystycznym oraz naukowym;

– szczególnej uwadze zwróconej na pracê umys³ow¹ zarówno indywidualn¹, a tak¿e ze-spo³ow¹;

– wielu dzia³aniom maj¹cym najwiêkszy stopieñ kreatywnoœci;

– charakterystycznej równowadze sektora publicznego oraz prywatnego z przewag¹ przedsiêbiorstw i organizacji mikro, ma³ej, a tak¿e œredniej wielkoœci;

– trudnoœci w jednoznacznym oszacowaniu z powodu skomplikowanych do wyceny sk³adników aktywów, zasobów, oraz umiejêtnoœci.

Próbuj¹c zdefiniowaæ pojêcie przemys³u kreatywnego odnosimy siê g³ównie do roli produktów wytwarzanych przez ten przemys³, a opartych na w³asnoœci intelektualnej. Powsta³e w ten sposób ujêcia i definicje stanowi¹ niejako wykaz wszystkich aktywnoœci cz³owieka, które wp³ywaj¹ na wzrost kreatywnoœci w danym miejscu i zwi¹zane s¹ z my-œl¹ ludzk¹, wyobraŸni¹, twórczoœci¹, a co za tym idzie równie¿ ze zmianami przestrzeni miast.

Przemys³ kreatywny w ujêciu dzia³alnoœci gospodarczej to:

– dzia³alnoœæ artystyczna, sztuka, kultura i sztuka, sztuka i rozrywka, sztuki audiowizual-ne, komunikacja, wiedza, rozrywka, doœwiadczenie, w tym ekonomiczaudiowizual-ne, informacja, czas wolny, multimedia, media, w³asnoœæ intelektualna [Chantepie 2009].

Ujêcie zaproponowane przez Halla [2000] jest doœæ trafne. Wed³ug niego za przemys³ kreatywny nale¿y uznaæ:

Ptrzemys³ kreatywny w gospodarce miast 31 – reklamê, architekturê, przedsiêbiorstwa rynku sztuki i antyków, rêkodzie³o artystyczne, projektowanie, projektowanie mody, sztukê filmow¹, obs³ugê, opracowania aktywnoœci czasu wolnego, muzykê, wystêpy estradowe, wydawnictwa, projektowanie informa-tyczne, radio i telewizjê.

Typologia pojêæ definiuj¹cych przemys³ kreatywny jest ju¿ w miarê szeroka. Przy czym w zasadzie oscyluje wokó³ wymienionych aktywnoœci zwi¹zanych z twórczoœci¹ i w³asno-œci¹ intelektualn¹ dotycz¹c¹ okreœlonej klasy spo³ecznej dzia³aj¹cej w okreœlonej przestrze-ni, podlegaj¹c tym samym szeroko rozumianemu pojêciu gospodarki przestrzennej.

Poza definicjami przemys³u kreatywnego robiono równie¿ próby wprowadzenia klasy-fikacji jego dzia³ów (rys. 1).

Rys. 1. Przemys³ kreatywny – klasyfikacja dzia³ów Fig. 1. Classification of creative industries

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie UNCTAD, United Nations Conference on Trade and De-velopment. Creative economy report 2008, United Nations, s. 38.

Source: Own study based on UNCTAD 2008. United Nations Conference on Trade and Develop-ment. Creative economy report 2008, United Nations, p. 38.

miejsca kultury,

ultural sites, archeological sites, museums, libraries, exhibitions, etc.

archeologiczne, muzea, biblioteki, wystawy itd.

c wykopaliska

tradycyjne ujęcie, sztuka i rzemiosło,

arts and crafts, festivals and celebrations festiwale i uroczystości traditional expression, aktorstwo i występy, performing arts, live music, theatre, dance, opera, circus,

puppetry muzyka, teatr, taniec, opera, cyrk

sztuki audiowizualne,

audiovisuals, film, television, radio and other broadcasting

fim, telewizja, radio, inne nagrania

usługi dotyczące

creative services architectural, advertising creatice

crestive

architektury, reklamy, centra badawcze

r&d projektowanie

design interior, grapic, fashion, jewellery and toys

wnętrz, graficzne, mody, biżuterii i zabawek drukarnie i wydawnictwa, publishing and printed media,

books and press, and other książki, prasa i inne publikacje sztuki wizualne, visual arts, paintings, sculptures, photography and antiques malarstwo, rzeźba, fotografia i antyki,

32 Anna Cellmer

W ujêciu tym wyodrêbniono oddzielnie sfery, w których dzia³aj¹ poszczególne sekto-ry przemys³u kreatywnego, tj.: dziedzictwo, sztuka, media, dzia³alnoœæ funkcjonalna. W modelu tym rozpoznaæ mo¿na sieæ wzajemnych powi¹zañ wszelkiego rodzaju dzia³al-noœci zwi¹zanej z przemys³em kreatywnym, funkcjonuj¹cej w przestrzeni globalnej, ale w zró¿nicowanej jakoœciowo i iloœciowo skali.

ROLA PRZEMYS£U KREATYWNEGO W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ Przemys³ kreatywny pobudza aktywnoœæ kreatywn¹ miast oraz regionów. Wp³ywa na rozwój spo³eczno-gospodarczy, buduj¹c ich potencja³ intelektualny. Przyczynia siê to do wzmocnienia atrakcyjnoœci miast poprzez wytwarzanie dóbr i us³ug zaliczanych do kate-gorii „przemys³u kreatywnego”. Inwestowanie w tego rodzaju przemys³ sprzyja rozwojo-wi procesów gospodarczych i spo³ecznych, które s¹ czynnikiem przyci¹gaj¹cym miesz-kañców, powstaj¹ bowiem nowe i ciekawe miejsca pracy, poszerza siê oferta kulturalna i szeroko rozumiane us³ugi sfery niematerialnej.

Podkreœlenia wymaga fakt, ¿e istotnym rodzajem, niejako trzonem, przemys³u kre-atywnego jest sektor kultury. Wed³ug Brecknocka i Atwella [2003] przemys³ kultury jest rodzajem aktywnoœci obejmuj¹cym strefê dziedzictwa, sztuki, projektowania, filmu, radia, telewizji oraz mediów elektronicznych, podczas gdy przemys³ kreatywny zamiast sfery dziedzictwa obejmuje np. us³ugi komputerowe.

G³ównym czynnikiem rozwoju przemys³u kultury sta³a siê rewolucja informacyjno--technologiczna oraz jej odkrycia (np. radio, telewizja, Internet, nagrania dŸwiêkowe, druk laserowy). Spowodowa³o to rewolucyjny wrêcz wzrost oferty dóbr oraz us³ug kul-tury oraz wzrost ich produkcji i kolporta¿u. Przyczyni³o siê tak¿e do masowego przekazu twórczych dzie³, a tym samym do rozkwitu kulturowego spo³eczeñstwa. W dobie Inter-netu nie ma ju¿ praktycznie ¿adnych barier dla formowania siê sieci osób wzajemnie ko-munikuj¹cych siê, inspiruj¹cych siê i tworz¹cych nowe kreatywne dobra o niespotyka-nym dot¹d zasiêgu, z których wszyscy uczestnicy sieci mog¹ korzystaæ, a których poszczególne elementy przetwarzane s¹ równie¿ na dzie³a dostêpne na rynku lokalnym w bardziej namacalnym wymiarze. Powoli stajemy siê wielokulturowym globalnym spo³e-czeñstwem, w którym liczy siê przede wszystkim to, co jesteœmy w stanie wykreowaæ, stworzyæ, wreszcie opatentowaæ i sprzedaæ czy udostêpniæ masowemu b¹dŸ zaintereso-wanemu odbiorcy. Wszystkie wymienione czynniki maj¹ znacz¹cy wp³yw na rozwój do-tychczas niedocenianego w gospodarce przestrzennej przemys³u kreatywnego. Niedoce-nianie tej ga³êzi gospodarki wynika³o g³ównie z braku œwiadomoœci, ¿e mo¿na tym zjawiskom nadaæ realny wymiar, stosuj¹c podobn¹ metodologiê jak do pomiaru innych zjawisk zachodz¹cych w szeroko rozumianej przestrzeni.

Obecnie wielu badaczy podjê³o siê analizy problemów zwi¹zanych z wymiarem i wp³ywem przemys³u kreatywnego na rozwój miast. Istnieje wiele instytucji publicznych i rz¹dowych, których celem jest wspieranie tego sektora w poszczególnych krajach. Po-wstaje tak¿e coraz wiêcej oœrodków akademickich oraz niezale¿nych firm konsultingo-wych uczestnicz¹cych w badaniach nad rozwojem i klasyfikacj¹ oraz okreœleniem zasiêgu

Ptrzemys³ kreatywny w gospodarce miast 33 i porównywalnoœci¹ kreatywnoœci na wybranych obszarach oraz umiejscowieniem jej roli na mapach zarówno okreœlaj¹cych wskaŸniki rozwoju w ujêciu ekonomicznym, jak rów-nie¿ przestrzennym.

Na przyk³ad z badañ prowadzonych przez Burns [2009] wynika, ¿e w samym centrum Londynu pracê w przemyœle kreatywnym daje oko³o 120 pracodawców. Wed³ug BOP Consulting’s Culture and Creative Industries w samej Wielkiej Brytanii zatrudnienie w przemyœle kreatywnym wynosi ok. 2,5 miliona osób.

APLIKACYJNY WYMIAR KREATYWNOŒCI (ASPEKT PRAKTYCZNY)

Cech¹ przemys³u kreatywnego jest silne oddzia³ywanie w skali lokalnej i globalnej na sfery nim objête. Przyczynia siê to do wzrostu zatrudnienia oraz wzrostu eksportu i pro-duktu krajowego. St¹d te¿ przy badaniu mierników kreatywnoœci za podstawowe dane bierze siê na ogó³ charakterystykê podmiotów nale¿¹cych do sektorów kreatywnych [Namyœlak 2009].

Jedn¹ z miar wp³ywu kreatywnoœci na rozwój gospodaczy miast jest okreœlenie, na ile kreatywne s¹ przedsiêbiorstwa poprzez wprowadzanie innowacji. Przyk³ad podano w zestawieniu tabelarycznym (tab 1). WskaŸniki kreatywnoœci okreœlono w ramach ba-dañ nad liczb¹ wprowadzonych innowacji i ich póŸniejszego udzia³u w sprzeda¿y na rynku innowacyjnych produktów.

Tabela 1. WskaŸniki kreatywnoœci Table 1.Indicators of creativity

ród³o: Chantepie P., 2009. Cultural statistics in France in a European Union, FUNDAP SAO PAU-LO, http://www.fundap.sp.gov.br/debatesfundap/pdf/1_ec/Apresentacao_Philippe_Chantepie.pdf, do-stêp: 10.05.2011 r.

Source: Chantepie P., 2009. Cultural statistics in France in a European Union, FUNDAP SAO PAU-LO, http://www.fundap.sp.gov.br/debatesfundap/pdf/1_ec/Apresentacao_Philippe_Chantepie.pdf, ac-cess: 10.05.2011 r. j ó w z o r i ai n a d a B n o it a e r c e g d el w o n K pirpoupbolrciczjnaepnrazeidnnsoêiwbiaocrjsetw,którezdoby³yfunduszeeuropesjkei n o it a v o n n i r o f s d n u f ci l b u p d e v i e c e r g n i v a h s e si r p r e t n e f o n o it r o p o r p i c œ o z c r o i b êi s d e z r p h c u d i e j c a w o n n I ti ri p s l ai r u e n e r p e rt n e d n a n o it a v o n n I smmaae³llainœrdedmneeidipumrzeednsteêirbpiorrsisetws(aSwMdEras)¿apjr¹accetsiininngowina-cfjrieminnovaiton e j c a w o n n i a n i k t a d y w n o it a v o n n i n o e r u ti d n e p x e ê j c a zi n a g r o w e j c a w o n n i e c ¹ j a ¿ a r d w a w t s r o i b êi s d e z r p ei n d e r œ i e³ a m s ei ti t n e r e h t o h ti w n o it a v o n n i g n i si t c a r p s E M S ei n a ¿ a r d W n o it a ci l p p A rmyanrekketspsrazelesdao¿fynenowwpyrcohdupcrostduktów m ri f al d w ó t k u d o r p h c y w o n ¿ a d e z r p s s m ri f r o f st c u d o r p w e n f o s el a s

34 Anna Cellmer

Innym przyk³adem mierników kreatywnoœci s¹ badania nad rozró¿nieniem i udzia³em klasy kreatywnej w ogólnym zatrudnieniu. W tym wypadku mo¿liwe jest okreœlenie udzia-³u klasy kreatywnej w stosunku do ca³oœci danego œrodowiska. W ten sposób oceniamy, na ile kreatywna jest dana spo³ecznoœæ i czy dane miasto mo¿na okreœliæ jako kreatywne.

Podstaw¹ okreœlenia mierników stopnia kreatywnoœci miast jest zastosowanie odpo-wiednich statystyk dotycz¹cych zawodów nale¿¹cych do przemys³u kreatywnego.

Mierniki znalaz³y zastosowanie m.in. w statystykach europejskich np. w ISCO 88 czte-rostopniowej klasyfikacji ISCO-88 (4-digit ISCO-88 classes 4, entirely cultural) [Chante-pie 2009].

W przedstawionych statystykach istnieje mo¿liwoœæ wy³onienia z du¿¹ szczegó³owo-œci¹ spoœród prezentowanych grup tych zawodów, które nale¿¹ ca³kowicie do przemys³u kreatywnego. Na bazie statystki i wskaŸników mo¿na okreœliæ udzia³ wybranej dzia³alno-œci kreatywnej we wzrodzia³alno-œcie kreatywnodzia³alno-œci i rozwoju badanej jednostki.

W Polsce badania kreatywnoœci opieraj¹ siê na Polskiej klasyfikacji dzia³alnoœci. W tym ujêciu do badanych podmiotów kreatywnych nale¿¹ [Namyœlak 2009]:

– DE – dzia³alnoœæ wydawnicza;

– K.72.2 – dzia³alnoœæ w zakresie oprogramowania; – K.72.4 – dzia³alnoœæ zwi¹zana z bazami danych; – K.74.2 – architektura, in¿ynieria;

– K.74.4 – reklama;

– 0.92.1 – film i przemys³ wideo; – 0.92.2 – radio i telewizja;

– 0.92.3 – dzia³alnoœæ artystyczna i rozrywkowa; – 0.92.4 – agencje informacyjne;

– 0.92.5 – biblioteki, archiwa, muzea.

Inny przyk³ad prób mierzalnoœci przemys³u kreatywnego w Polsce stanowi¹ metody porównawcze. Obejmuj¹ one m.in. takie badania jak:

– wy³onienie liczby podmiotów gospodarczych zaliczanych do przemys³u kreatywnego w wybranych miastach;

– okreœlenie procentowego udzia³u poszczególnych bran¿, zaliczanych do przemys³u kreatywnego, porównawczo w badanych miastach;

– okreœlenie liczby mieszkañców przypadaj¹cej na 1 podmiot zaliczany do przemys³u kreatywnego w wybranych miastach;

– okreœlenie procentowego udzia³u przemys³u kreatywnego na tle wszystkich podmio-tów gospodarczych w wybranych miastach;

– okreœlenie udzia³u osób korzystaj¹cych z oferty podmiotów kreatywnych.

Przyk³adem zastosowanie takiego ujêcia by³a analiza porównawcza trzech miast o ró¿-nej wielkoœci – Warszawy, Olsztyna i Brodnicy (du¿ego, œredniego i ma³ego). Wynika z niej, ¿e przemys³ kreatywny charakteryzuj¹ dane œrodowiska pod wzglêdem aktywnoœci b¹dŸ braku aktywnoœci w kierunku rozwoju kreatywnego. Miasta wiêksze maj¹ wiêksze predyspozycje i szanse na rozwój przemys³u kreatywnego. Decyduje o tym w du¿ej mie-rze ich dotychczasowy dorobek, w tym pmie-rzede wszystkim istniej¹ca w nich klasa ludzi kreatywnych. Wnioski takie potwierdzaj¹ wyniki badañ zawarte w tabeli 2.