Struktura plonu i oddziaływanie na populację mątwika ziemniaczanego (Globodera rostochiensis) wybranych odmian gorczycy białej uprawianej w plonie głównym. I. Dynamika wzrostu roślin, kwitnienie i plon nasion

Mirosław Nowakowski, Katarzyna Franke

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Bydgoszczy Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych

Autor korespondencyjny – M. Nowakowski, e-mail: m.nowakowski@ihar.bydgoszcz.pl DOI: 10.5604/12338273.1083029

Struktura

plonu i oddziaływanie na populację

mątwika ziemniaczanego (Globodera rostochiensis)

wybranych

odmian gorczycy białej

uprawianej w plonie głównym

I. Dynamika wzrostu roślin,

kwitnienie i plon nasion

*

Yield structure of selected varieties of white mustard grown as main crops

and their impact on the potato cyst nematode (Globodera rostochiensis)

I. Dynamics of plant growth, flowering and seed yield

Słowa kluczowe: odmiany gorczycy białej, wysokość roślin, kwitnienie, plon nasion Streszczenie

W latach 2008–2010 przeprowadzono doświadczenia na stanowisku z piaskiem gliniastym

lekkim. Badania miały na celu porównanie dynamiki wzrostu roślin i udziału roślin kwitnących

w trzech terminach oraz plonu nasion i masy 1000 nasion dziesięciu odmian gorczycy białej

uprawianych w plonie głównym. Odmiany gorczycy białej różniły się istotnie wysokością roślin, kwitnieniem, plonem nasion i masą 1000 nasion. Największym plonem nasion i wysokością roślin charakteryzowały się odmiany Accent, Concerta, Bardena i Radena. Najmniejszy udział roślin kwitnących zarejestrowano u odmian Sirola i Accent, a największą masę 1000 nasion określono dla

odmian Accent, Concerta, Bardena i Rota. Lata badań miały istotny wpływ na wszystkie badane

parametry. W 2009 roku, przy dużych opadach deszczu w maju i czerwcu, zarejestrowano największe plony nasion oraz najwyższe rośliny gorczycy białej.

Key words: white mustard varieties, height of plants, flowering, seed yield

Abstract

In 2008–2010 experiments were carried out on the field with light loamy sand belonging to the Research Division of the Plant Breeding and Acclimatization Institute – National Research Institute in Bydgoszcz. The aim of the experiments was to compare ten white mustard varieties (Accent,

* Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2008–2011 jako projekt badawczy

N N310 304534.

Mirosław Nowakowski...

76

Bamberka, Bardena, Barka, Concerta, Metex, Nakielska, Radena, Rota and Sirola), cultivated as the main crop. Observations according to plant growth dynamics and flowering were carried at three times. Yield of seed and 1000 seed weight were estimated after harvest. The varieties of white mustard differed significantly in terms of plant height, flowering, yield of seed and 1000 seed weight. The greatest height of plants and yield of seeds was obtained for the varieties Accent, Concerta, Bardena i Radena. The least share of flowering plants was found for varieties Sirola and Accent, and the greatest weight of 1000 seed – for Accent, Concerta, Bardena and Rota. The years of investigations had an influence on all the examined parameters. The largest yields of seed and the highest plants of white mustard were recorded in 2009 characterized with high rainfalls in May and June.

Wstęp

Gorczyca biała (Sinapis alba L.) jest jedną z najwierniej plonujących jarych

roślin oleistych (Muśnicki i in. 1997, Toboła i Muśnicki 1999, Jankowski i Budzyński

2003). Uwarunkowane jest to szybkim wzrostem i znaczną tolerancyjnością tej

rośliny na niedobór wody, hamowaniem rozwoju chwastów (allelopatia) oraz dobrą

odpornością na patogeny (Malicki i Michałowski 1994, Oleszek 1994, Wałkowski

1997, Szymczak-Nowak i in. 2000). Zyskuje ona coraz bardziej na znaczeniu

gospodarczym ze względu na szerokie możliwości wykorzystania, między innymi

w produkcji przypraw i oleju, a przy uprawie w międzyplonie – jako zielony

nawóz, roślina sanitarna oraz mulcz – ważny element nowoczesnych technologii

uprawy (Müller 1991, Thorup 1994, Zimny 1999, Cherr i in. 2006, Jaskulska

i Gałęzewski 2009). Jest ona ponadto bardzo wydajną rośliną miododajną (Sawicka

i Kotiuk 2007). Dwie krajowe odmiany gorczycy białej, Bamberka i Warta,

ch

arakteryzują się niską zawartością kwasu erukowego, a druga z wymienionych

odmian –

także małą zawartością glukozynolanów. Predysponuje to obie odmiany, jako

alternatywne jare rośliny oleiste, do zastosowania w przemyśle olejarskim i

pali-wowym (Piętka i in. 2010). Według danych ARiMR (2011) powierzchnia

zasie-wów gorczycy białej uprawianej w Polsce jako plon główny i międzyplon w

ostat-nich latach dynamicznie rośnie i wynosi obecnie przeszło 400 tysięcy hektarów.

Celem badań przedstawionych w niniejszej pracy było porównanie dynamiki

wzrostu roślin i kwitnienia oraz wysokości plonu nasion i masy tysiąca nasion

dziesięciu odmian gorczycy białej wysianych w plonie głównym.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w latach 2008–

2010 na terenie Oddziału Instytutu

Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w

Byd-goszczy. Doświadczenie polowe zostało założone metodą losowanych bloków,

w czterech powtórzeniach, na typowym stanowisku dla uprawy ziemniaka,

z glebą

płową typową, wytworzoną z piasku gliniastego lekkiego. Pierwszym czynnikiem

doświadczalnym były odmiany gorczycy białej, a drugim – lata badań. Na

polet-kach o powierzchni 1 m

wysiano po 1,8 g nasion (w

pięciu rzędach, odległość

między rzędami – 16 cm) dziesięciu zróżnicowanych pod względem

morfologicz-nym odmian gorczycy białej: Accent (Saaten Union), Bamberka (IHAR Poznań),

Bardena (Ramenda), Barka (Święciccy/Ramendowie), Concerta (Saaten Union),

Metex (Saaten Union), Nakielska (Rogowska HR), Radena (Ramenda), Rota

(Ramenda) i Sir

ola (KWS). Gleba przed siewem została spulchniona glebogryzarką

i wyrównana. Nie stosowano chemicznej ochrony roślin. Chwasty były usuwane

z poletek ręcznie. Przedsiewnie zastosowano: 50 kg·ha

azotu oraz 66 kg·ha

potasu. Odmiany gorczycy

białej wysiano w trzeciej dekadzie kwietnia (22.04.2008 r.,

20.04.2009 r. i 20.04.2010 r.), a nasiona zebrano w ostatnim tygodniu lipca lub

pierwszym tygodniu sierpnia (29.07.2008 r., 31.07.2009 r. i 4.08.2010 r.).

Aby dokonać charakterystyki porównawczej badanych odmian gorczycy białej

przeprowadzono ocenę dynamiki wzrostu roślin oraz udziału roślin kwitnących,

bądź też tych, które zawiązały już łuszczyny na 30 roślinach na każdym poletku,

w trzech

terminach: 1. tydzień czerwca, 1. tydzień lipca i przy zbiorze. Ponadto

określono plon nasion i masę 1000 nasion.

Wyniki opracowano statystycznie z wykorzystaniem analizy wariancji. Istotność

różnic między średnimi weryfikowano testem t-Studenta przy poziomie istotności

p = 0,05.

Wyniki i dyskusja

Warunki pogodowe w latach

badań można uznać za umiarkowanie

sprzyja-jące rozwojowi gorczycy białej. W okresie wegetacji gorczycy białej (kwiecień –

lipiec) w latach 2009 i 2010 stwierdzono opady mniejsze o 7% od sumy z

wielo-lecia (tab. 1). W 2008 roku opady były niższe od wymienionej sumy o 29%. Istotne

znaczenie dla powodzenia uprawy gorczycy miał rozkład opadów, zwłaszcza w maju

–

na początku rozwoju roślin oraz w najważniejszym okresie dla uzyskania

wyso-kiego plonu, jakim jest czerwiec. W maju duże opady zanotowano w 2009 i 2010

roku, natomiast w 2008 roku były one bardzo małe. Z kolei w czerwcu, znacznie

większe opady, w porównaniu do pozostałych dwu lat, wystąpiły w 2009 roku.

Nie stwierdzono istotnego zróżnicowania opadów pomiędzy latami badań w lipcu.

W latach 2008, 2009 i 2010 zarejestrowano wyższe, w odniesieniu do średniej

z wielolecia, średnie temperatury w okresie wegetacji gorczycy, odpowiednio

o 0,6°C, 0,5°C i 0,7°C. W maju i czerwcu średnie temperatury były zróżnicowane

w poszczególnych latach i ujemnie skorelowane

z ilością opadów w danym miesiącu

i roku. W lipcu 2010 roku stwierdzono wysoką i odbiegającą od pozostałych lat

i średniej z wielolecia temperaturę.

Mirosław Nowakowski...

78

Tabela 1 Warunki meteorologiczne dla okresu kwiecień – lipiec w latach 2008–2010 i 1951–1980

Meteorological conditions for period April – July in 2008–2010 and 1951–1980 Miesiąc

Month

Suma opadów [mm]

Total precipitation

Średnia dobowa temperatura [o

C]

Daily mean temperature

2008 2009 2010 1951–80 2008 2009 2010 1951–80 Kwiecień — April 52,8 1,1 30,0 37,0 8,3 10,7 8,5 7,9 Maj — May 22,7 76,0 103,7 53,0 13,9 13,0 12,2 13,4 Czerwiec — June 24,8 59,9 13,1 66,0 17,8 15,7 17,8 16,7 Lipiec — July 74,5 94,0 83,6 91,0 19,1 19,3 21,1 18,8 Suma opadów Total precipitation 174,8 231,0 230,4 247,0 Średnia temperatura Mean temperature 14,8 14,7 14,9 14,2

Podczas wegetacji gorczycy w trzech

terminach (z odstępem czasowym co

4–

5 tygodni) zmierzono wysokość roślin gorczycy białej oraz oznaczono udział roślin

kwitnących. We wszystkich terminach pomiarów najwyższe były rośliny odmian:

Accent, Concerta, Bardena

i Radena (tab. 2). Najniższe były rośliny odmian Sirola

i Bamberka. Dla wzrostu wydłużeniowego roślin najbardziej sprzyjający okazał się

2009 rok, a najbardziej niekorzystnym – 2008 rok. W drugim i trzecim terminie

oceny wykazano istotne współdziałanie odmiany gorczycy i roku badań.

Największym udziałem roślin kwitnących w pierwszym i drugim terminie

obserwacji charakteryzowały się odmiany: Bamberka, Barka, Rota, Radena i

Na-kielska

(tab. 3). Natomiast najmniej roślin kwitnących w tych terminach oraz przy

zbiorze zarejestrowano u odmian Sirola i Accent. Dla pozostałych odmian

zanoto-wano w trzecim terminie kwitnienie wszystkich roślin, bądź też zawiązanie przez

nie łuszczyn.

Najmniejs

zy udział roślin kwitnących w pierwszym i drugim terminie

stwierdzono w 2009 roku, a w trzecim terminie jedynie 2008 rok przyczynił się do

niewielkiego zróżnicowania wyników. Analiza wariancji wykazała współdziałanie

pomiędzy odmianami i latami badań dla udziału roślin kwitnących w trzech

terminach pomiarów.

Porównując wzrost i kwitnienie sześciu odmian gorczycy białej Kubicki

(2009) zarejestrował także najwyższe rośliny oraz najmniejszy udział roślin

kwitnących u odmiany Accent. W badaniach Szymczak-Nowak i Nowakowskiego

(2000, 2002) odmiana

Barka odznaczała się najwyższymi roślinami, a odmiana

Metex najmniejszą intensywnością kwitnienia.

T W ys ok oś ć ro śl in g or cz yc y bi ał ej m ier zo na w tr zec h ter m in ach w lat ach 2 00 8– 201 0 H ei ght of w hi te m us tar d pl ant s m eas ur ed at th re e tim es , 2 0 0 8 – 20 10 O dm ia na Va rie ty W ys ok oś ć roś lin — H ei ght of pl a nt s [c m] I II III 5. 0 6. 200 8 8. 0 6. 200 9 7. 0 6. 201 0 śr edni a m ea n 2 .07 200 8 6. 0 7. 200 9 7. 0 7. 201 0 śr edni a m ea n 29. 07. 200 8 31. 07. 200 9 4. 0 8. 201 0 A c cen t Ba m b erk a B ar d en a Ba rk a C o n cer ta M et ex N aki el ska R ad en a Ro ta S ir o la 58, 9 50, 2 56, 7 54, 1 54, 2 52, 0 52, 4 55, 8 54, 3 50, 5 74, 1 69, 3 75, 9 69, 0 73, 8 68, 8 70, 1 72, 7 71, 9 68, 5 67, 4 62, 1 66, 0 65, 2 67, 5 64, 3 63, 4 66, 6 66, 8 60, 5 66, 8 60, 5 66, 2 62, 8 65, 2 61, 7 62, 0 65, 0 64, 3 59, 8 100 ,6 90, 4 98, 6 93, 7 95, 8 94, 3 95, 0 94, 5 95, 1 91, 3 123 ,9 110 ,5 119 ,9 111 ,2 116 ,0 110 ,7 112 ,0 113 ,3 112 ,6 108 ,6 106 ,2 100 ,6 103 ,4 1 0 1, 8 105 ,5 101 ,0 102 ,3 105 ,2 104 ,1 97, 8 110 ,2 100 ,5 107 ,3 102 ,2 105 ,8 102 ,0 103 ,1 104 ,3 103 ,9 99, 2 105 ,1 93, 5 102 ,8 99, 5 100 ,3 98, 4 98, 9 99, 2 99, 0 94, 6 130 ,0 118 ,2 126 ,6 119 ,8 127 ,4 119 ,4 120 ,7 122 ,8 121 ,5 116 ,1 125 ,1 112 ,0 117 ,3 116 ,4 121 ,6 115 ,0 115 ,5 11 9, 5 116 ,2 109 ,4 Śr ed ni a — M ean 53, 9 71, 4 65, 0 63, 4 94, 9 113 ,9 102 ,8 103 ,8 99, 1 122 ,2 116 ,8 NI R — LS D 0, 05 O d m ia n y — Va rie tie s 1 ,5 1 ,9 1 ,8 NI R — LS D 0, 05 L at a — Y ea rs 0 ,8 0 ,8 0 ,8 NI R — LS D 0, 05 W spół dz . — In ter a ct . n .i. 2 ,6 2 ,5 n .i . – r óżn ice ni ei sto tn e — n o t sig n ific a n t d iffe re n ce s W spół dz . – w sp ół dzi ał an ie: o dm ian y × lat a — In ter a ct . – i n ter a ct io n : va ri et ies ×

T ab el a 3 U dzi ał k w itn ąc yc h ro śl in g or cz yc y bi ał ej o kr eś lo ny w tr zech ter m in ac h w l at ac h 2 0 0 8 – 20 10 Shar e of f low er ing pl a nt s of w hi te m us tar d m eas ur ed at t hr ee t im es , 2008 – 201 0 O dm ia na Va rie ty U dz ia ł r oś lin k w itn ąc yc h — Sh ar e of f low er ing pl ant s [% ] I II III 5. 0 6. 200 8 8. 0 6. 200 9 7. 0 6. 201 0 śr edni a m ea n 2 .07 200 8 6. 0 7. 20 09 7. 0 7. 201 0 śr edni a m ea n 29. 07. 200 8 31. 07. 200 9 4. 0 8. 201 0 śr edni a m ea n A c cen t Ba m b erk a B ar d en a Ba rk a C o n cer ta M et ex N aki el ska R ad en a Ro ta S ir o la 8 ,5 20, 0 12, 0 17, 7 11, 5 15, 7 20, 5 13, 3 15, 0 4 ,5 0 ,0 35, 7 6 ,7 7 ,0 2 ,5 5 ,5 6 ,7 6 ,0 8 ,3 0 ,0 3 ,1 24, 4 9 ,6 14, 5 8 ,4 8 ,6 11, 0 10, 8 11, 9 1 ,8 3 ,9 26, 7 9 ,5 13, 1 7 ,5 10, 0 12, 8 10, 0 11, 7 2 ,1 93, 7 100 ,0 100 ,0 100 ,0 97, 5 94, 7 98, 7 97, 5 98, 7 91, 3 59, 8 87, 7 71, 5 75, 8 65, 8 73, 3 73, 7 75, 7 77, 0 60, 8 94, 8 100 ,0 97, 6 100 ,0 96, 5 97, 6 98, 3 98, 0 98, 8 92, 6 82, 8 95, 1 89, 7 91, 9 86, 6 88 ,2 90, 2 90, 4 91, 5 81, 6 98, 3 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 94, 7 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 99, 4 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 100 ,0 98 ,3 Śr ed ni a — M ean 13, 9 7 ,9 10, 4 10, 7 97, 1 72, 1 97, 4 88, 9 99, 3 100 ,0 100 ,0 99, 8 NI R — LS D 0, 05 O d m ia n y — Va rie tie s 1 ,5 1 ,6 0 ,2 NI R — LS D 0, 05 L at a — Y ea rs 0 ,8 0 ,9 0 ,1 NI R — LS D 0, 05 W spół dz . — In ter a ct . 2 ,5 2 ,7 0 ,3 W spół dz . – w spół dz ia ła ni e: odm ia ny × lat a — In ter a ct . – i n ter a ct io n : va ri et ies × yea rs

Odmiany gorczycy Accent, Concerta, Bardena i Radena wyróżniały się

naj-większym plonem nasion, a najmniejszy plon wytworzyły: Bamberka, Sirola i Rota

(tab. 4). Z kolei największą masę tysiąca nasion (MTN) określono u odmian:

Accent, Concerta i Bardena. Najmniejsze wartości MTN oznaczono dla Bamberki,

Barki i Nakielskiej. Plonowanie nasi

on poszczególnych odmian gorczycy było

zatem w dużym stopniu determinowane przez MTN. Zależność ta nie potwierdziła

się przy ocenie średnich plonów nasion i MTN wyliczonych dla lat badań.

Jan-kowski i Budzyński (2003) stwierdzili, że plony gorczycy białej są kształtowane

przede wszystkim przez obsadę roślin oraz liczbę łuszczyn na roślinie. Masa tysiąca

nasion określona w badaniach własnych była mniejsza o 38%, od tej ustalonej po

wieloletnich badaniach,

opisanych przez Muśnickiego i współpracowników (1997).

W stosunku do średniego plonu nasion gorczycy białej oraz plonu rzepaku jarego,

jakie uzyskali w następstwie 20-letnich badań Toboła i Muśnicki (1999), średnie

Tabela 4 Plon nasion i masa tysiąca nasion dziesięciu odmian gorczycy białej w latach 2008–2010

Seed of yield and 1000 seeds weight of ten white mustard varieties, 2008–2010

Odmiana

Variety

Plon nasion [dt·ha-1]

Yield of seeds

Masa tysiąca nasion [g]

Weight of 1000 seeds 2008 2009 2010 średnia mean 2008 2009 2010 średnia mean Accent Bamberka Bardena Barka Concerta Metex Nakielska Radena Rota Sirola 6,33 3,78 5,87 4,70 5,82 4,37 4,48 5,23 4,92 4,57 9,07 5,70 8,58 7,83 8,82 7,57 7,52 8,23 6,68 6,52 8,46 6,57 7,82 7,72 7,99 7,46 7,23 8,07 7,04 6,93 7,96 5,35 7,42 6,75 7,55 6,47 6,41 7,17 6,21 6,01 5,13 4,73 5,17 4,96 5,27 5,12 5,07 5,09 4,97 5,02 5,16 4,86 5,12 5,07 5,15 5,01 4,94 4,99 5,09 4,98 5,10 4,82 4,95 4,90 5,23 4,97 4,92 4,98 5,08 5,01 5,13 4,80 5,08 4,97 5,22 5,03 4,98 5,02 5,05 5,00 Średnia — Mean 5,01 7,65 7,53 6,73 5,05 5,04 5,00 5,03 NIR — LSD 0,05 Odmiany — Varieties 0,31 0,07 NIR — LSD 0,05 Lata — Years 0,14 0,03 NIR — LSD 0,05 Współdz. — Interact. 0,44 n.i.

n.i. — różnice nieistotne — not significant differences

Mirosław Nowakowski...

82

plony odmian gorczycy białej zarejestrowane w badaniach własnych stanowiły

odpowiednio 29–43% oraz 58–89%. Niskie plonowanie gorczycy spowodowane

było słabym stanowiskiem, właściwym dla uprawy ziemniaka i żyta. Dwukrotnie

większe plony nasion gorczycy białej określili Szymczak-Nowak i Nowakowski

(2000, 2002)

oraz Kubicki (2009) na stanowisku z czarną ziemią. Z badań

Jankowskiego i Budzyńskiego (2003) wynika, że na glebie płowej, w sprzyjających

warunkach, można osiągnąć wysoki plon nasion, przekraczający 25 dt·ha

.

Największy plon nasion zebrano w 2009 roku, a masa tysiąca nasion w latach

2008 i 2009 była prawie identyczna i istotnie przewyższała MTN z roku 2010.

Stwierdzono istotne współdziałanie czynników doświadczalnych w odniesieniu do

plonu nasion, co uwidoczniło się w zróżnicowanym poziomie plonowania odmian

gorczycy białej w poszczególnych latach badań.

Wnioski

1.

W warunkach prowadzonych badań najwyższymi roślinami oraz największym

plonem nasion odznaczały się odmiany gorczycy białej: Accent, Concerta,

Bardena i Radena.

Dla wzrostu roślin i plonu nasion najbardziej sprzyjający

był 2009 rok, a najbardziej niekorzystny – 2008 rok, z małą ilością opadów.

2.

Odmiany Accent, Concerta, Bardena i Rota charakteryzowały się największą

masą tysiąca nasion. Duży udział roślin kwitnących zanotowano dla odmian:

Bamberka, Barka, Rota, Radena i Nakielska, a najmniejszy dla odmian: Sirola

i Accent.

3.

Plony nasion ocenianych odmian gorczycy białej były determinowane przez

masę tysiąca nasion oraz sumę opadów atmosferycznych w okresie wegetacji

roślin.

Literatura

2011 rok w ramach PROW 2007–2013. ARiMR, Wydział Programów Rolnośrodowiskowych

oraz Natura 2000: 1-9.

Cherr C.M., Scholberg J.M.S., Mcsorley R. 2006. Green manure approaches to crop producton: A Synthesis. Agron. J., 98: 302-319.

Jankowski K., Budzyński W. 2003. Rola elementów struktury plonu w kształtowaniu plonu niektórych jarych roślin oleistych. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXIV (2): 443-454. Jaskulska I., Gałęzewski L. 2009. Aktualna rola międzyplonów w produkcji roślinnej i środowisku.

Kubicki K. 2009. Plonowanie i antymątwikowe oddziaływanie wybranych odmian gorczycy białej uprawianych w plonie głównym przy dwóch poziomach nawożenia KMgN. Uniw. Technol.-Przyrod. w Bydgoszczy, Wydz. Roln., praca magisterska: 53 ss.

Malicki L., Michałowski C. 1994. Problem międzyplonów w świetle doświadczeń. Post. Nauk Rol., 4: 3-18.

Müller I. 1991. Einsatz resistenter Zwischenfrüchte zur Bekämpfung von Heterodera schachtii. Proc. 54. IIRB Congress: 179-197.

Muśnicki Cz., Toboła P., Muśnicka B. 1997. Produkcyjność alternatywnych roślin oleistych w warunkach Wielopolski oraz zmienność ich plonowania. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XVII (2): 269-278.

Oleszek W. 1994. Brassicaceae jako rośliny alternatywne umożliwiające kontrolę zachwaszczenia

w rolnictwie zachowawczym. Fragm. Agron., 4 (44): 5-19.

Piętka T., Krzymański J., Krótka K. 2010. Pierwsza podwójnie ulepszona odmiana gorczycy białej

(Sinapis alba L.). Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXXI (2): 177-200.

Sawicka B., Kotiuk E. 2007. Gorczyce jako rośliny wielofunkcyjne, Acta Sci. Pol., Agricultura, 6 (2): 17-27.

Szymczak-Nowak J., Kostka-Gościniak D., Nowakowski M., Gutmański I., Sitarski A., Wąsacz E. 2000. Allelopatyczny wpływ gorczycy białej i rzodkwi oleistej uprawianych w międzyplonie ścierniskowym na stan zachwaszczenia plantacji buraka cukrowego. Mat. Konf. Nauk.

Biochemiczne interakcje w oddziaływaniach środowiskowych, IUNG Puławy, 2–3.10.2000:

111-112.

Szymczak-Nowak J., Nowakowski M. 2000. Efekt antymątwikowy i plonowanie gorczycy białej,

facelii błękitnej i rzodkwi oleistej uprawianych w plonie głównym. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXI (1): 285-291.

Szymczak-Nowak J., Nowakowski M. 2002. Plonowanie gorczycy białej, facelii błękitnej i rzodkwi

oleistej uprawianych w plonie głównym oraz ich wpływ na populację mątwika burakowego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXIII (2): 223-234.

Thorup K. 1994. The effect of nitrogen catch crop species on the nitrogen nutrition of succeeding crops. Fertilizer Res., 37: 227-234.

Toboła P., Muśnicki Cz. 1999. Zmienność plonowania jarych roślin oleistych z rodziny krzyżowych. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XX: 93-100.

Wałkowski T. 1997. Gorczyce. IHAR, Radzików: 28 ss.