Koszty zastosowania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstwa - identyfikacja problemu

Joanna Błach

Koszty zastosowania innowacji

finansowych w działalności

przedsiębiorstwa - identyfikacja

problemu

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/4,

23-32

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . X L V I, 4 S E C T IO H 20 1 2

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, K atedra Finansów

JOA NNA BLACH

Koszty zastosowania innowacji finansowych w działalności

przedsiębiorstwa - identyfikacja problemu

The costs o f applying fin an cial innovations in th e corporate fin an cial decisions - identification o f th e problem

S ło w a k lu c z o w e : in n o w a c je fin a n so w e , s tra te g ia f in a n s o w a p rz e d się b io rs tw a , ra c h u n e k e fe k ty w n o śc i, k o sz ty in n o w a c ji fin a n so w y c h

K e y w o r d s : fin a n c ia l in n o v a tio n s, c o rp o ra te fin a n c ia l strateg y , e ffe c tiv e n e ss a n a ly sis, c o s ts o f fin a n c ia l in n o v a tio n s

Wstęp

Innowacje finansowe są zjawiskiem, które od zawsze towarzyszyło rozwojowi systemu finansow ego. Jednak ich dynam iczny rozwój obserwowany w ostatnim trzydziestoleciu, jak również rola, jak ą niektóre z nich odegrały w eskalacji global­ nego kryzysu finansowego, sprawiły, że tem atyka innowacji finansow ych stała się bardzo aktualna i często podejmowana. W większości prowadzonych badań innowacje finansowe są prezentowane z perspektyw y systemu finansowego, poszczególnych segmentów rynku finansowego czy pojedynczych instrumentów. Znacznie rzadziej podejmuje się rozw ażania od strony podmiotów sfery realnej będących użytkow ni­ kam i innowacji finansowych. Prezentowany artykuł proponuje podejście do analizy innowacji finansow ych właśnie z tej drugiej perspektyw y - przedsiębiorstwa niefi- nansowego, które może w ykorzystywać innowacje finansow e w różnych obszarach zarządzania finansami.

Efektywne zastosowanie innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstwa w ym aga nie tylko znajomości nowatorskich rozwiązań finansow ych oraz

rozpozna-nia potencjalnych obszarów ich zastosowarozpozna-nia, konieczne jest także przeprowadzenie rachunku efektywności tych działań pozwalającego na ocenę kosztów i korzyści. W artykule podjęto jedno z zagadnień zastosowania innowacji finansow ych w dzia­ łalności przedsiębiorstwa, a mianowicie problem oceny kosztów związanych z ich implementacją. Celem publikacji jest przedstawienie klasyfikacji rodzajowej oraz identyfikacja głów nych grup kosztów zw iązanych z w prow adzeniem innowacji finansow ych do działalności przedsiębiorstw a. Zidentyfikow ane grupy kosztów, obok potencjalnych korzyści, stanowią podstawę oceny efektywności wykorzystania innowacji finansow ych.

1. Innowacje finansowe i ich znaczenie

Innowacje finansowe tw orzą bardzo zróżnicowaną grupę zjawisk, procesów i in­ strum entów finansowych. Co więcej, ich liczebność i różnorodność systematycznie w zrasta, w raz z rozwojem inżynierii finansowej oraz narzędzi i m etod przez nią stosowanych. Nie dziwi zatem wielość definicji oraz klasyfikacji innowacji fin anso ­ wych prezentowanych w teorii finansów.

W wąskim ujęciu pojęcie innowacji finansow ych jest odnoszone do zm ian za­ chodzących w instrum entach i technikach finansow ych (innowacje finansowe sensu

strictoy. Cechę innowacyjności ocenia się z perspektywy podmiotu wprowadzającego

lub stosującego innowacje finansowe, a nie całego systemu finansowego. Oznacza to, że innowacją finansow ą w ocenie konkretnego podm iotu może być instrum ent, który jest ju ż dobrze znany i szeroko stosowany przez inne podmioty, działające np. na bardziej rozwiniętych rynkach finansowych. Słabo rozw inięta ochrona patentowa innowacji finansow ych, połączona z relatywnie niskim i kosztam i ich kreacji oraz dynam icznym rozwojem technik komunikacyjnych, sprzyja ich szybkiemu rozprze­ strzenianiu w globalnym systemie finansowym.

W prezentowanych rozważaniach przyjęto szeroką definicję innowacji finan so­ wych (innowacje finansowe sensu largo), obejmującą wszelkie zmiany w konstruk­ cji i działaniu w szystkich elem entów systemu finansow ego - rynków, instytucji, instrum entów finansow ych - oraz rozw iązaniach regulujących ich funkcjonowanie, które w yw ołują zmiany w strategii finansowej podm iotów gospodarczych2. Z tak

1 W ąskie ujęcie innow acji fin an so w y ch przed staw io n o m .in. w: L. A nderloni, D.T. Llew ellyn, R.H. S chm idt (red.), F in a n c ia l In n o va tio n in R e ta il a n d C orporate B a n kin g , E dw ard Elgar, C heltenham 2009, s. 41-43; F.J. Fabozzi, F. M odigliani, C ap ita l M arkets. In stitu tio n s a n d In stru m en ts, P earson E ducation, U p ­ p e r Saddle R iver 2003, s. 27 -2 8 ; W.S. Fram e, L.J. W hite, T echnological Change, F in a n c ia l Innovation, a n d

D iffu sio n in B anking, W orking Paper 2 0 0 9 -1 0 , Federal R eserve B an k o f A tlanta, s. 3.

2 Por. J. Błach, F in a n c ia l In n o va tio n s a n d T h eir R o le in the M o d e rn F in a n c ia l S ystem — Id en tifica tio n

a n d S ystem a tiza tio n o f the P ro b lem , F inancial In tern et Q u arterly „e-F in an se”, vol. 7, no. 3, s. 18-19. Szerokie

ujęcie innow acji fin an so w y ch p rzedstaw iono ta k ż e w: J. L erner, P Tufano, The C onsequences o f F in a n c ia l

Innovation: A C ounterfactual R esearch A genda, W orking Paper 16780, N ational Bureau o f E conom ic Research,

KOSZTY ZASTOSOWANIA INNOWACJI FINANSOW YCH W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA... 2 5

przyjętej koncepcji innowacji finansow ych w ynika szeroki zakres ich potencjalnego zastosowania, bezpośrednio związany z funkcjam i, jakie mogą one pełnić, zarówno w odniesieniu do całego systemu finansowego, jak i jego pojedynczych uczestników. Przyjmując założenie, iż innowacje finansowe powinny wspierać system finansow y w w ypełnianiu jego funkcji - funkcje innowacji finansow ych i systemu finansowego powinny być tożsame. W zw iązku z tym funkcje innowacji finansow ych obejmują zadania z zakresu3:

1) realizacji p łatności - ułatw iając tran sfer kapitał u, zw iększając płynność i obniżając koszty transakcyjne (np. karty płatnicze, automatyczne systemy transakcyjne);

2) inwestowania - zwiększając różnorodność oraz dostępność możliwości inwe­ stycyjnych (np. fundusze hedgingowe, produkty strukturyzowane);

3) finansow ania - ułatwiając dostęp do źródeł finansow ania i obniżając koszt kapitału (np. instrum enty hybrydowe, fundusze private equity);

4) wyceny - usprawniając proces wyceny instrum entów finansow ych oraz sza­ cowania ryzyka finansowego (np. rozbudowane modele wyceny instrumentów,

credit scoring);

5) transferu ryzyka - innowacje ułatwiające proces zarządzania ryzykiem (np. instrum enty pochodne, instrum enty strukturyzowane).

Przenosząc rozw ażania z płaszczyzny całego systemu finansowego n a sytuację konkretnego przedsiębiorstwa niefinansowego, należy przyjąć, iż funkcje innowacji finansow ych będą każdorazow o dostosow yw ane do indyw idualnych potrzeb ich użytkow nika końcowego. Przedsiębiorstwo m oże więc wykorzystyw ać innowacje finansowe w podejmowaniu i realizacji decyzji finansowych z zakresu inwestowania, finansow ania i zarządzania ryzykiem , m odyfikując strategię finansow ą zgodnie ze swoimi potrzebam i oraz zm ianam i zachodzącym i w otoczeniu.

2. Korzyści zastosow ania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstw a

W yzwania stawiane współczesnym przedsiębiorstwom w ym agają podjęcia odpo­ wiednich działań adaptacyjnych także w obszarze zarządzania finansami. Dostosowanie to może przejawiać się w wykorzystywaniu innowacji finansowych, które powinny pozwalać na lepsze wykorzystanie szans i pełniejszą ochronę przed zagrożeniami płynącym i z otoczenia przedsiębiorstwa.

Journal o f C orporate L aw ” 2011, vol. 36, s. 62; M. S tradom ski, In now acje fin a n so w e w kreow aniu wartości

p rzed się b io rstw a , A k ad em ia E konom iczna w Poznaniu, Poznań 2006, s. 24-25.

3 Różne po d ejścia do k lasy fik acji fu n k cji innow acji fin an so w y ch p rzedstaw iono m .in. w: P. Tufano,

F in a n c ia l Innovation, [w:] G. C onstantinides (red.), The H a n d b o o k o f the E co n o m ics o f F inance: C orporate F inance, vol. 1A, Elsevier, A m sterd am 2003, s. 307-336; L. A nderloni, D.T. Llew ellyn, R.H. S chm idt (red.), op. cit., s. 5-7; F.J. Fabozzi, F. M odigliani, op. cit., s. 27; J. Błach, op. cit., s. 25 -2 6 .

Jednak zastosowanie innowacji finansow ych w działalności przedsiębiorstwa w ym aga określonego poziomu świadomości innowacji finansow ych rozumianego nie tylko jako znajomość zasad ich konstrukcji i m echanizm ów działania, ale tak­ że um iejętność rozpoznania potencjalnych konsekw encji ich w ykorzystania, tak pozytyw nych, jak i negatyw nych, bezpośrednich i pośrednich, dla pojedynczego użytkow nika oraz dla całego systemu finansowego. Innowacje finansow e w spie­ rające działanie i rozwój systemu finansowego, poprawiające funkcjonowanie jego uczestników, sprzyjające wzrostowi gospodarczemu i dobrobytowi społecznemu są określane jako innowacje zrównoważone lub właściwe. Pojęcie to wprowadzono dla odróżnienia innowacji szkodliwych, które w krótkim okresie mogą poprawić sytuację pojedynczych podmiotów, jednak ich długofalowe konsekwencje oceniane są jako negatyw ne z perspektyw y całego systemu finansowego.

Przedsiębiorstwa będące użytkownikami innowacji finansowych mogą opierać się na założeniu, że jeśli jakieś rozw iązania zostały ju ż zastosowane w innych gospodar­ kach, na innych rynkach, w innych podm iotach, to znaczy, że są bezpieczne i mogą być z pożytkiem wykorzystane także przez nie (efekt naśladownictwa). Podejście takie nie jest jednak właściwe ze względu na odm ienną sytuację poszczególnych podm io­ tów oraz znaczną liczbę czynników determinujących to zróżnicowanie. Innowacje finansowe wprow adzają zm iany w profilu ryzyka zarówno po stronie aktywów, jak i pasywów przedsiębiorstwa. Dlatego każdorazowa decyzja dotycząca zastosowania innowacji finansow ych w ym aga przeprow adzenia szczegółowej analizy kosztów i korzyści dostosowanej do specyfiki poszczególnych rozwiązań.

Pozytyw y zastosowania innowacji finansow ych są bardzo zróżnicowane i zależą nie tylko od rodzaju konkretnego rozwiązania, ale także od m otywów zastosowania oraz funkcji, jakie m ają pełnić w danym przedsiębiorstwie. Jako podstawowy m otyw wykorzystanie innowacji finansow ych wskazuje się dążenie do ograniczenia niedo­ skonałości systemu finansowego poprzez redukcję: kosztów transakcyjnych, asymetrii informacji, niekorzystnych rozwiązań podatkowych czy ograniczeń w dostępie do źródeł finansow ania lub możliwości inwestycyjnych4.

Jak zaznaczono wyżej, przedsiębiorstwo niefinansowe może stosować innowacje finansowe w każdym z obszarów strategii finansowej - finansow aniu lub inw esto­ waniu, wykorzystując nowe instrum enty (np. hybrydowe, strukturyzowane), rynki (np. euroobligacji, derywatów) lub instytucje finansowe (np. fundusze private equity, hedgingowe) przy pozyskiwaniu źródeł finansow ania lub realizacji inwestycji fin an­ sowych. Oba wym ienione obszary łączy proces zarządzania ryzykiem obejmujący ryzyko finansowe, inwestycyjne, operacyjne i rynkowe (w tym ryzyko stopy procen­ towej, kursu walutowego, cenowe). Szczegółowa analiza korzyści pow inna więc być

4 Por. P. Tufano, H o w F in a n c ia l E n g in e e rin g C an A d v a n c e C orporate S trategy, „H arv ard B usiness R eview ”, Ja n u a ry -F e b ru a ry 1996; M.H. M iller, F in a n c ia l Innovation: T he L a st T w enty Years a n d th e N ext, „Jo u rn al o f F inancial and Q uantitative A nalysis” D ecem ber 1986, vol. 21, no. 4; J.D. F innerty, F in a n c ia l

KOSZTY ZASTOSOWANIA INNOWACJI FINANSOW YCH W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA... 2 7

przeprowadzana indywidualnie dla każdego z wyodrębnionych obszarów strategii finansowej przedsiębiorstwa.

T abela 1. K orzyści zasto so w an ia innow acji fin an so w y ch w strateg ii finansow ej p rzedsiębiorstw a

O bszar zastosow ania

innow acji fin an so w y ch Potencjalne k orzyści zasto so w an ia innow acji fin an so w y ch

O graniczenie kosztów tran sak cy jn y ch O bniżenie ko sztu k ap itału

Finansow anie D ostęp do now ych źró d e ł fin an so w an ia

Z w iększenie elastyczności stru k tu ry fin an so w an ia

Z a rz ą d z a n ie ry z y k ie

m O g raniczenie ry z y k a finansow ego Z arzą d zan ie ry zy k iem ry n k o w y m

O bniżenie kosztów transakcyjnych S tabilizacja stóp zw ro tu z inw estycji D y w ersy fik acja p o rtfela inw estycyjnego

O g raniczenie ry z y k a inw estycyjnego i operacyjnego Inw estow anie D ostęp do now ych m ożliw ości inw estycyjnych

Z w iększenie elastyczności s tru k tu ry aktyw ów Z arzą d zan ie ry zy k iem ry n k o w y m

P rzesunięcie w czasie lub zm n iejszen ie obciążeń podatkow ych z ty tu łu dochodów kapitałow ych

Źródło: opracowanie własne.

Lista potencjalnych korzyści wynikających z zastosowania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstwa jest relatywnie długa (chociaż niewyczerpująca), co powinno zachęcać do korzystania z nowych rozw iązań (por. tabela 1). Należy jednak zaznaczyć, że ze względu na różnorodność innowacji finansowych skala odnoszonych korzyści może być większa lub mniejsza od prezentowanej. Wielkość i zakres korzyści będzie zależał również od sytuacji konkretnego przedsiębiorstwa oraz zm ian zacho­ dzących w jego otoczeniu, w tym na rynku finansow ym . Innego rodzaju problem w ynika z faktu, iż część potencjalnych korzyści m a charakter niem ierzalny lub ich prawidłowe oszacowanie może być utrudnione.

Właściwe zastosowane innowacje finansowe, prowadząc do zwiększenia przewagi konkurencyjnej, powinny sprzyjać realizacji głównego celu działania przedsiębiorstwa, jakim jest m aksym alizacja jego wartości. Jednocześnie błędnie w ykorzystyw ane innowacje finansowe m ogą prowadzić do utraty wartości, stanowiąc zagrożenie dla dalszego funkcjonow ania przedsiębiorstwa.

3. Koszty zastosow ania innowacji finansowych w działalności przedsiębiorstw a

Podjęcie trudu identyfikacji kosztów innowacji finansow ych w ynika z koniecz­ ności racjonalizacji decyzji o ich zastosowaniu. W skazuje się, że wprow adzenie innowacji finansow ych do działalności przedsiębiorstwa jest uzasadnione w dwóch sytuacjach - 1) gdy tradycyjne rozw iązania nie są ju ż dostępne lub 2) gdy koszty zastosowania tradycyjnych rozwiązań są wyższe od kosztów zastosowania innowacji finansowych5. Analiza kosztów innowacji finansowych znajduje również uzasadnienie w konieczności porównywania efektywności różnych rozwiązań, a następnie wyboru tych działań, które najlepiej odpowiadają potrzebom przedsiębiorstwa i jego sytuacji finansowej zgodnie z określoną hierarchią potrzeb innowacyjnych.

Identyfik acja kosztów zastosow ania innow acji finansow ych w działalności przedsiębiorstwa jest możliwa w drodze w ykorzystania rachunku kosztów innowacji finansow ych6. Prawidłowa konstrukcja takiego rachunku w ym aga przeprowadzenia podziału kosztów ze względu na sposób ich identyfikacji oraz rodzaj oddziaływ ania na sytuację finansow ą przedsiębiorstwa. W zw iązku z tą klasyfikacją koszty inno­ wacji finansow ych m ogą być ujmowane jako: 1) koszty w rachunku bieżącym oraz 2) koszty w rachunku hipotetycznym7.

K oszty w ykorzystania innowacji finansow ych w rachunku rzeczyw istym (bie­ żącym) obejmują koszty bezpośrednie (DCFI) zw iązane z ich zastosowaniem, pre­ zentowane w rachunku zysków i strat. W tej grupie kosztów uw zględnia się wartość zasobów, czasu i w ysiłku pracowników, czyli nakłady zw iązane z wprowadzeniem innowacji finansow ych, w szczególności zaś:

• koszty techniczne - koszty rozw iązań technologicznych, w tym innowacji technologicznych um ożliwiających dostęp do innow acji finansow ych oraz ich zastosowanie,

• koszty szkoleń pracowników,

• koszty doradztw a finansowego i prawnego,

• prowizje z tytułu korzystania z usług pośredników finansowych, • koszty transakcyjne.

W rachunku rzeczyw istym ujmuje się również straty finansowe poniesione przez przedsiębiorstwo na skutek niewłaściwego zastosowania innowacji finansow ych lub

5 Por. C.C. Pantalone, J.B. W elch, In n o va tive F inancing. H o w N e w F in a n c ia l S tra teg ies H a ve R e sh a p ed

A m e ric a n B u sin ess, „F inancial E xecutive” A pril 1987, s. 33-35.

6 W litera tu rze p rzed m io tu p o ru szan y je s t problem kosztów innow acji technologicznych. P rzeniesienie n iek tó ry ch ro zw ażań n a g ru n t kosztów innow acji fin an so w y ch je s t m ożliw e ty lk o w razie a n alizy kosztów in sty tu c ji fin an so w y ch tw o rzący ch innow acje finansow e. W p rz y p a d k u p rz e d sięb io rstw niefin an so w y ch - u ży tk o w n ik ó w krań co w y ch innow acji fin an so w y ch - je s t w y m ag an e inne podejście. Jedno m ożliw ych ro zw iązań polega n a zastosow aniu proponow anego rach u n k u kosztów innow acji finansow ych.

7 K oncepcję rach u n k u bieżącego i hipotetycznego d la id en ty fik a cji kosztów zw iązanych z zapasam i przed sięb io rstw a p rzedstaw iono w pracy: M. Sierpińska, T. Jachna, M e to d y p o d ejm o w a n ia decyzji fin a n s o ­

KOSZTY ZASTOSOWANIA INNOWACJI FINANSOW YCH W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA... 2 9

wynikające z realizacji ryzyka im przynależnego. Techniczne koszty wykorzystania innowacji finansow ych, jak rów nież koszty szkoleń i doradztw a, zm niejszają się w m iarę upływ u czasu, ale raczej mają charakter kosztów stałych. Część nakładów poniesionych w zw iązku z wprow adzeniem jednego typu innowacji finansow ych może obniżać wartość nakładów wym aganych przy w prow adzeniu kolejnych (np. w ykorzystanie jednego system u inform atycznego dla obsługi różnych transakcji finansowych). Pozostałe koszty, w tym prowizje i koszty transakcyjne, są zmienne. Koszty szkoleń i doradztw a ponoszone są w zw iązku z koniecznością zm iany nasta­ w ienia pracowników i zarządu przedsiębiorstwa do innowacji finansow ych, zasto­ sowania nowoczesnych technologii umożliwiających dostęp do nich czy akceptacji podwyższonego ryzyka. Nakłady tego typu określa się jako koszty zm iany przyzw y­ czajeń8. Koszty ujmowane w rachunku bieżącym pokazują więc rzeczyw iste koszty obciążające przedsiębiorstwo w ynikające z zastosow ania innowacji finansowych.

Natomiast w przypadku kosztów ujmowanych w rachunku hipotetycznym powinno się uwzględniać koszty pośrednie (ICFI), w tym koszty zewnętrzne oraz szacunki i analizy kosztów potencjalnych, ukrytych, nieujętych w rachunku zysków i strat. Rachunek kosztów hipotetycznych m a szczególne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o charakterze strategicznym. Jednak koszty w rachunku hipotetycznym są trudne do identyfikacji oraz oszacowania, np. koszty braku zastosowania innowacji finansowych (utracone możliwości, niższa efektywności działania w związku z brakiem akceptacji innowacji finansowych)9, które m ogą być ocenione w yłącznie za pomocą metod symulacyjnych oraz analizy różnych scenariuszy działania.

Całkowite koszty innowacji finansow ych (TCFI) m ogą być ustalane w kilku przekrojach: 1) dla pojedynczych rozw iązań (ujęcie przedmiotowe), 2) dla w yod­ rębnionych obszarów zarządzania finansam i (ujęcie funkcjonalne) lub 3) dla całego przedsiębiorstwa (ujęcie podmiotowe). Łączna wartość kosztów innowacji finansowych może być obliczana jako suma kosztów bezpośrednich i pośrednich zgodnie z formułą:

TCFI = D C IF + IC F I

gdzie: TCFI - całkowite koszty innowacji finansowych; D C IF - bezpośrednie koszty innowacji finansowych; IC F I - pośrednie koszty innowacji finansowych.

Koszty innowacji finansow ych m ożna analizować również ze względu na do­ datkowe kryterium opisujące sposób pow iązania efektów zastosow ania innowacji finansow ych z ich użytkownikiem . Zgodnie z tym podejściem w ram ach kosztów innowacji finansow ych m ożna wyróżnić: 1) koszty wewnętrzne oraz 2) koszty ze­ w nętrzne (ang. externalities).

8 Por. D. Blake, F in a n c ia l in term ed ia tio n a n d fin a n c ia l in n o va tio n in a ch a ra cteristic s fram e-work, „S co ttish Journal o f P olitical E co n o m y ” 1996, vol. 43, s. 16-31.

9 Por. J. Franks, O. S ussm an, F in a n c ia l inno va tio n a n d co rp o ra te b a n kru p tcy , „Jo u rn al o f Financial In term ed iatio n ” 2005, vol. 14, s. 292.

Koszty wewnętrzne innowacji finansow ych to te, które dotyczą bezpośrednio i obciążają użytkow nika końcowego innowacji, czyli przedsiębiorstwo. Do grupy kosztów wewnętrznych są zaliczane będą wszystkie koszty ujmowane w rachunku bieżącym (koszty bezpośrednie) oraz koszty pośrednie i potencjalne prezentowane w rachunku hipotetycznym, w tym koszty braku zastosowania innowacji finansowych.

Z kolei koszty zewnętrzne w ynikają z oddziaływ ania innowacji finansow ych na wszystkich uczestników systemu finansowego. Koszty te m ogą być definiowane jako wynikające z decyzji jednej grupy uczestników systemu finansowego w zakresie w y­ korzystania innowacji finansowych i ostatecznie obciążające inne grupy uczestników tego systemu, niebędące bezpośrednio zw iązane i zainteresowane wykorzystaniem tych innowacji finansowych

Koszty zewnętrzne innowacji finansow ych odnoszą się więc do negatywnych konsekwencji zastosowania nowych rozw iązań finansow ych, czyli wspomnianych powyżej innowacji szkodliwych10. Innowacje tego typu mogą odpowiadać na wiele potrzeb poszczególnych uczestników systemów finansowego (np. ułatwiając realizację transakcji, oferując dostęp do źródeł finansow ania, umożliwiając proces zarządzania ryzykiem). Jednocześnie m ogą prowadzić do licznych negatywnych konsekwencji dla pozostałych uczestników systemu finansowego. Jako przykład takiego oddziaływania m ożna podać problemy zw iązane z instrum entam i typu MBS (ang. mortgage backed

securities), które doprowadziły do znacznego ograniczenia aktywności kredytowej

banków, co skutkowało utrudnieniam i w dostępie do kapitału dla wielu przedsię­ biorstw, nawet tych, które nie uczestniczyły w transakcjach n a rynku instrum entów hipotecznych. Dostęp do kredytu jest traktowany jako podstawowe prawo obywateli, brak zaś takiego dostępu świadczy o wykluczeniu finansowym, a nawet społecznym11. Niewłaściwie wykorzystane przez jedną grupę podmiotów (w tym wypadku instytucje finansowe) innowacje finansowe doprowadziły do w ykluczenia finansowego i pogor­ szenia sytuacji innych (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych). Aby uniknąć takich sytuacji, należy wprowadzić regulacje, które przede wszystkim zapew nią właściwą wycenę ryzyka innowacji finansowych. Problem kosztów zewnętrznych jest często określany mianem ryzyka systemowego innowacji finansow ych12. Nie jest więc to kwestia łatw a do rozwiązania, jednak identyfikacja kosztów zewnętrznych innowacji

10 Problem negatyw nych konsekw encji innow acji fin an so w y ch przedstaw iono m .in. w: M.D. Flood, Two

F a ces o f F in a n c ia l In n o va tio n , Federal R eserve B a n k o f St. L ouis, S eptem ber/O ctober 1992, s. 3-17; S.A.

L um pkin, R e g u la to ry Issu es R e la te d to F in a n c ia l Innovation, „O E C D Journal: F inancial M arket T rends” 2009, issue 2, s. 91-121; B.J. H enderson, N.D. Pearson, The D a r k S id e o f F in a n c ia l Innovation, February 2009, hhtp:// ssrn.com /abstract= 1342654 (15.12.2011).

11 Por. A.W. M ullineux, F in a n c ia l innovation a n d social welfare, „Jo u rn al o f F inancial R egulation and C om pliance” 2010, vol. 18, no. 3, s. 246.

12 Ryzyko systemowe je st najczęściej definiow ane jako: 1) szok ekonom iczny prow adzący do łańcuchowych problem ów i upadków /załam ań in sty tu cji i ry nków finansow ych; 2) ry zy k o prow adzące do w z ro stu kosztu kapitału, sp a d k u jeg o dostępności, w p o w iązan iu ze zn a c z n ą zm ien n o ścią cen rynkow ych. Por. J. Lerner, P. Tufano, op. cit., s. 13.

KOSZTY ZASTOSOWANIA INNOWACJI FINANSOW YCH W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA. ₃₁

finansow ych w rachunku hipotetycznym jest w skazana również ze względu na stale rosnącą popularność koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa.

Zakończenie

W spółczesne przedsiębiorstwo może i powinno stosować innowacje finansowe w celu poprawy efektywności działania i zw iększania swojej wartości. Jednak racjo­ nalizacja decyzji o zastosowaniu innowacji finansow ych w ym aga przeprowadzenia szczegółowego rachunku kosztów i korzyści uwzględniającego hierarchię potrzeb innow acyjnych przedsiębiorstw a - przy czym analiza ta pow inna być przep ro­ w adzana dla każdego typu innow acji finansow ych, które zam ierza w ykorzystać przedsiębiorstwo. Potencjalne korzyści m ogą być identyfikowane dla poszczególnych rozwiązań oraz dla wybranych obszarów zarządzania finansam i przedsiębiorstwa. N atom iast koszty innow acji finansow ych należy ujm ować w rachunku kosztów bieżących (bezpośrednich) oraz w rachunku kosztów hipotetycznych (pośrednich i potencjalnych), z uwzględnieniem dodatkowego podziału na koszty wewnętrzne i zewnętrzne (społeczne). Należy podkreślić, iż identyfikacja kosztów zewnętrznych innowacji finansow ych jest szczególnie istotna z perspektyw y koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa.

W łaściwa identyfikacja kosztów innowacji finansowych, nawet tych trudnych do oszacowania, pozw ala na przygotowanie listy potencjalnych zagrożeń dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Rachunek kosztów i korzyści zastosowania innowacji finansow ych może więc być traktow any jako element świadom ości innowacji fi­ nansowych, pozwalającej na udoskonalenie strategii finansowej przedsiębiorstwa.

B ib lio g ra fia

1. A n d e rlo n i L., L le w e lly n D.T., S c h m id t R .H . (red.), Financial Innovation in Retail and Corporate Banking, E d w a rd E lg ar, C h e lte n h a m 2009.

2. B lak e D., Financial intermediation andfinancial innovation in a characteristics framework, „ S c o t­

tis h J o u rn a l o f P o litic al E c o n o m y ” 1996, vol. 43.

3. B la c h J., Financial Innovations and Their Role in the Modern Financial System - Identification and Systematization o f the Problem, F in a n c ia l I n te rn e t Q u a rte rly „ e -F in a n s e ”, vol. 7, no. 3.

4. F a b o z z i F. J., M o d ig lia n i F., Capital Markets. Institutions and Instruments, P e a rso n E d u c a tio n

In te rn a tio n a l, U p p e r S a d d le R iv e r 2003.

5. F in n e rty J.D ., Financial Engineering in Corporate Finance: Overview, „ F in a n c ia l M a n a g e m e n t”

W in te r 1988.

6. F lo o d M .D ., Two Faces o f Financial Innovation, F e d e ra l R e se rv e B a n k o f St. L o u is, S e p te m b e r/

O c to b e r 1992.

7. F ra m e W .S., W h ite L .J., Technological Change, Financial Innovation, and Diffusion in Banking,

8. F ra n k s J., S u ss m a n O ., Financial innovation and corporate bankruptcy, „ J o u rn a l o f F in a n c ia l

In te rm e d ia tio n ” 2 0 0 5 , vol. 14.

9. G u b le r Z .J., The Financial Innovation Process: Theory and Application, „ D e la w a re J o u rn a l o f

C o rp o ra te L a w ” 2011, vol. 36.

10. H e n d e rso n B .J., P e a rso n N .D ., The Dark Side o f Financial Innovation, F e b ru a ry 2009, h ttp ://s s rn .

c o m /a b stra c t= 1 3 4 2 6 5 4 (15.12.2011).

11. L e rn e r J., T u fan o P., The Consequences o f Financial Innovation: A Counterfactual Research Agenda, W o rk in g P a p e r 16780, N a tio n a l B u re a u o f E c o n o m ic R e se a rc h , C a m b rid g e 2011.

12. L u m p k in S.A ., Regulatory Issues Related to Financial Innovation, „ O E C D Jo u rn a l: F in a n c ia l

M a rk e t T re n d s” 2 0 0 9 , issu e 2.

13. M ille r M .H ., Financial Innovation: The Last Twenty Years and the Next, „ J o u rn a l o f F in a n c ia l and

Q u a n tita tiv e A n a ly s is ” D e c e m b e r 1986, vol. 21, no. 4.

14. M u llin e u x A.W., Financial innovation and social welfare, „ J o u rn a l o f F in a n c ia l R e g u la tio n and

C o m p lia n c e ” 2010, vol. 18, no. 3.

15. P a n ta lo n e C .C ., W elch J.B ., Innovative Financing. How New Financial Strategies Have Reshaped American Business, „ F in a n c ia l E x e c u tiv e ” A p ril 1987.

16. S ierp i ń s k a M ., J a c h n a T., Metody podejmowania decyzji finansowych. Analiza przykładów i przy­ padków, P W N , W a rsz a w a 2007.

17. S tra d o m s k i M ., Innowacje finansowe w kreowaniu wartości przedsiębiorstwa, A k a d e m ia E k o ­

n o m ic z n a w P o z n a n iu , P o z n a ń 2 0 0 6 .

18. T u fan o P., Financial Innovation, [w:] G . C o n s ta n tin id e s (red.), The Handbook o f the Economics o f Finance: Corporate Finance, vol. 1A, E lsev ier, A m ste rd a m 2 003.

19. T u fa n o P., How Financial Engineering Can Advance Corporate Strategy, „ H a r v a r d B u s in e ss

R e v ie w ” J a n u a ry - F e b r u a ry 1996.

The costs o f applying financial innovations in the corporate financial decisions - identification o f the problem

F in a n c ia l in n o v a tio n s c a n b e im p le m e n te d in th e c o rp o ra te fin a n c ia l m a n a g e m e n t in o rd e r to e n ­ h a n c e its e ffic ie n c y a n d in c re a se its v alu e. H o w ev er, th e d e c is io n to a p p ly fin a n c ia l in n o v a tio n s sh o u ld be p re c e d e d b y th e d e ta ile d a n a ly s is o f th e p o te n tia l c o s ts a n d b e n e fits. T h e m a in a im o f th is p a p e r is to id e n tify th e c o s ts o f fin a n c ia l in n o v a tio n s a n a ly z e d fro m th e c o m p a n y ’s p e rsp e c tiv e (the e n d -u se r o f fin a n c ia l in n o v a tio n ). T h is p a p e r p re se n ts th e re s u lt o f th e c o n c e p tu a l stu d ie s in a fo rm o f th e c o sts a n a ly s is p ro p o sitio n , d is tin g u is h in g tw o b a s ic g ro u p s o f f in a n c ia l in n o v a tio n s c o sts: a c tu a l (d ire c t co sts) a n d h y p o th e tic a l (in d ire c t a n d p o te n tia l co sts). T h e se c o s ts c a n b e f u rth e r g ro u p e d in to in te rn a l an d e x te rn a l o n es. T h e p ro p e r id e n tific a tio n o f th e fin a n c ia l in n o v a tio n s e x te rn a litie s (e x te rn a l c o sts) c a n b e d if fic u lt b u t it is p a rtic u la rly im p o rta n t fro m th e c o rp o ra te so c ia l re sp o n s ib ility p e rsp e c tiv e .