Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
„ Zm i e r z c h k o m p l e k s u t r z c i n i e c k o-k o m a r o w s k i e g o i s p o s o b y k s z t a ł t o w a n i a s i ę n o w e j r z e c z y w i s t o ś c i k u l t u r o w e jw ś r o d k o w e j i m ł o d s z e j e p o c e b r ą z u”
Z a m o ś ć
7-9 X I I 1998
Ha l in a Ta r a sW 1995 roku K atedra A rcheologii UM CS i R egio nalny O środek Studiów i O chrony Środow iska K ulturo w ego w L ublinie we w spółpracy z m uzeam i środkow o w schodniej Polski podjęły się realizacji program u „Po granicze chronologiczne kultury trzcinieckiej i łużyc kiej”. W ram ach program u zintensyfikow ano prace tere now e na szeregu osad w dorzeczu H uczw y i Bugu i rów nolegle prow adzono studia archiwalne. Celem studiów, oprócz sp o rząd zen ia k a talo g ó w m ateriałó w obydw u w ym ienionych kultur i zestaw ienia m ap, stała się rekon strukcja procesów osadniczo - kulturow ych w epoce brą zu w środkow ow schodniej Polsce. Program pozw olił lepiej zrozum ieć charakter kontaktów m iędzygrupow ych i dynam izm przeobrażeń kulturow ych ja k ie m iały m iej sce w tej części Europy, gdzie krzyżow ały się oddziały w ania ze w schodu i zachodu. W celu prezentacji m ate riałów i poddaniu ich ogólnej dyskusji organizow ano cykliczne sem inaria. Potrzeba szerszej konfrontacji spo strzeżeń i ustaleń dokonanych w trakcie procesu badaw czego zaow ocow ała pom ysłem konferencji.
W dniach 7-9 grudnia 1998 r. odbyła się w Zam o ściu m iędzynarodow a konferencja na tem at „Zm ierzch kom pleksu trzciniecko-kom arow skiego i sposoby kształ tow ania się nowej rzeczyw istości kulturow ej w środko wej i młodszej epoce brązu” . O rganizatoram i byli: K ate dra A rcheologii U M CS, R egionalny O środek Studiów i O chrony Środow iska K ulturow ego w L ublinie oraz M uzeum O kręgow e w Zam ościu. K onferencja finanso w ana b y ła z fu n d u szy o rg a n iza to ró w oraz u zyskała w sparcie ze strony Fundacji im. Stefana B atorego a tak że R e k to ra i D z ie k a n a W y d z iału H u m an isty czn eg o UM CS. O brady odbyw ały się w Kam ienicy Orm iańskiej, siedzibie M uzeum O kręgow ego w Zam ościu.
Zam ojska konferencja była najw iększym spotkaniem naukow ym pośw ięconym problem atyce epoki brązu j a kie zorganizow ano w Polsce w 1998 r. W zięło w niej udział około 70 osób, w tym w ielu w ybitnych badaczy epoki brązu z polskich instytucji naukow ych oraz U krai ny, B iałorusi i Słowacji.
W śród w ygłoszonych 28 referatów, badania swoje zaprezentow ali archeolodzy z K rakow a (U niw ersytet Ja gielloński, M uzeum A rcheologiczne), W arszawy (Pol ska A kadem ia N auk, Państw ow e M uzeum Archeologicz ne), Łodzi (U niw ersytet Łódzki), Poznania (U niw ersy tet A dam a M ickiew icza), W rocławia (Polska A kadem ia
N auk), Rzeszow a (W yższa Szkoła Pedagogiczna), Lu blina (U niw ersytet M arii C urie-Skłodow skiej, Regional ny O środek Studiów i O chrony Środow iska K ulturow e go). G oście zagraniczni reprezentow ali A kadem ie Nauk Białorusi (M ińsk), U krainy (K ijów ) i Słowacji (Nitra) a także U niw ersytet w Łucku, M uzea w D oniecku, Czer kasach i N etiszynie.
Tem aty referatów prezentow ane były w dwóch blo kach. W pierw szym (w pierw szym i w części przedpołu dniowej drugiego dnia obrad) znalazły się w ystąpienia 0 problem owym , szerokim ujęciu zagadnienia. Swoje po glądy na charakter przem ian kulturow ych w epoce brą zu zaprezentow ali tu m .in. prof. B. G ediga (W rocław), prof. S. Berezanśka i dr J. H erszkow ycz (Kijów). M gr J.G órski (K raków ) w sw oim w ystąpieniu skupił się na praktycznych m ożliw ościach i zasadności w ydzielania faz przejściow ych. N astępnie zaprezentow ana została seria referatów, w których A utorzy odw oływ ali się do tem atu konferencjii na przykładzie m niejszych jednostek tery to rialn y ch , i tak zag ad n ien ie zm ian kulturow ych w P o lsce p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j p rz e d sta w ił prof. S. Czopek (Rzeszów ), w południow o-zachodniej strefie kultury trzcinieckiej prof. M. G edl (K raków ), zaś na M a zow szu prof. J. D ąbrow ski (W arszawa). Specyfikę fazy schyłkow ej kultury trzcinieckiej oraz genezę kultury łu życkiej w rejonie środkow o-w schodniej Polski zaprezen towali m gr J. N iedźw iedź (Zam ość) i dr H. Taras (L ub lin). Interesujący referat pośw ięcony tej problem atyce w m ięd zy rzeczu środkow ej W isły i W arty w ygłosili dr J. Czebreszuk, m gr M. Ignaczak i dr P. M akarow icz (Poznań). Z aproponow ali oni odm ienne spojrzenie na źródła, rozpatrując poszczególne zespoły osadnicze jako odrębne organizm y, w obrębie których d o k o n u ją się zmiany, których nie sposób sprow adzić do wspólnego m ianow nika, ze w zględu na różnicę jak o ścio w ą zespo łów i odm ienne tem po przem ian. W ydzielili oni szereg niezależnych jednostek - horyzontów - i określili ich zm ienność.
K w estiom m etalurgii p o św ięco n y był referat dra W. B lajera, który om ów ił zróżnicow anie regionów post- trzcinieckich w św ietle w yrobów brązowych, starając się dociekać przyczyn tego zjaw iska. Prof. S. B erezanśka 1 dr H. Taras zw róciły uw agę na charakterystyczny dla fazy schyłkow ej we wschodniej strefie kom pleksu trzci- nieckiego typ naczyń ostrodennych, które określają spe
Kr o n ik a 2 7 5
cyfikę tego regionu i przeanalizow ały m ożliw e źródła ich genezy. Goście z Nitry, dr dr K. M arkow a i J. B atora odw ołali się do sytuacji panującej w K otlinie K arpac kiej, która z reguły stanow iła w zorzec dla północnych rejonów Europy. P rzea n alizo w ali zm iany w k ulturze m aterialnej i duchow ej, które m iały m iejsce w środko wej epoce brązu.
W następnym dniu drugi blok zaw ierał w ystąpienia pośw ięcone szczegółow ej analizie źródeł w obrębie m i kroregionów lub jed n o stek osadniczych i przyczynki do studiów nad w ytw órczością poszczególnych kategorii źródeł.
Now e aspekty skarbu z Żyrardow a, w św ietle p ozy skanych ostatnio przedm iotów , w chodzących pierw ot nie w jeg o skład, przedstaw ił m gr B. K arch (W arszawa). A utor przeanalizow ał kulturow o-chronologiczne aspekty depozytu.
Zagadnieniom osadniczym pośw ięcone były w ystą pienia mgr. mgr. R. Janiaka, P. Z aw ilskiego (Łódź) i J. G órskiego (K raków ). Schyłek kultury trzcinieckiej i początki kultury łużyckiej na przykładzie w arsztatu ce ram icznego w obrębie w ybranych osad w Nowej H ucie- Pleszow ie i Tyszow cach om ów iły m gr I. Pieróg (K ra ków) i m gr B. G osik (Lublin).
Specyfikę m ateriałów na Polesiu przedstaw ili dr dr A. K aleczyc, M. K ryw alcew icz, W. Ł akiza (M ińsk), zaś na Wołyniu H. O chrim ienko (Łuck) oraz S. B erezanśka (Kijów) i W. Sam oluk (Netiszyn). Problem atyka w ytw ór czości krzem ieniarskiej na w schodniej peryferii św iata trzcinieckiego w późnym okresie epoki brązu była te m atem w ystąpienia dr A. K oleśnika (D onieck) i J. Hersz- kow ycza (K ijów ) zaś dr S. Łysenko (K ijów ) przeanali zow ał kom pleks m ateriałów z późnej epoki brązu z rejo nu północnej Ukrainy.
Szeroki zakres terytorialny, narzucony przez tem at konferencji pozw olił n a konfrontację różnic rozw ojo
wych społeczności środkow ej i m łodszej epoki brązu. W prezentow anych referatach i dyskusji dociekano przy czyn tego zróżnicow ania oraz rozpatryw ano dynam izm przeo b rażeń k u lturow ych w poszczególnych strefach terytorialnych. Postrzegane są one ja k o stopniow a trans form acja przy braku lub niew ielkiej ingerencji czynni ków zew nętrznych, ja k o w ynik w pływ ów obcych kultu row o społeczności czy też efekt szerzenia się now ych idei, zw łaszcza religijnych pow odujących daleko idące przeobrażenia także w w ielu dziedzinach kultury m ate rialnej. N a terytorium objętym osadnictwem ludności kul tur trzcinieckiej i kom arow skiej w ięk szą intensyw ność zm ian oraz pełniejsze reform y prześledzić m ożna w za chodniej i południow ej strefie tego ugrupow ania pod czas gdy terytoria w schodnie i północno-w schodnie w y kazały się tradycjonalizm em i konserwatyzm em . Począw szy od środkowej epoki brązu pogłębia się rozłam na m niejsze, odrębne strefy osadniczo-kulturow e.
P odstaw ow ą trudność stanow ią ciągle kłopoty z da tow aniem i z w ypracow aniem optym alnej m etody kon frontacji szeregu lokalnych system ów chronologicznych. Trudności te zw iązane są z faktem posługiw ania się róż nym i kategoriam i źródeł i koniecznością budow ania sys tem ów periodyzacji często na bazie tych źródeł, które nie są precyzyjnym datow nikiem , ja k np. ceram ika. N ie mniej jednak i tutaj w idać znaczne postępy co z zado w oleniem skonstatow ano w czasie dyskusji.
Spotkanie zrealizow ane w Z am ościu uporządkow a ło bądź ugruntow ało stan w iedzy w obrębie zagadnień epoki brązu. W ykazało też potrzebę pogłębiania studiów nad kultura duchow ą i szukania now ych rozw iązań prze łam ujących pow szechnie stosow any schem atyzm poję ciowy, który nie pozw ala na w yjaśnienie m echanizm ów życia społeczeństw pradziejow ych.
M aterialnym śladem konferencji będzie zbiorow a publikacja, przygotow yw ana do w ydania na przełom ie
1999/2000 r.
