Konferencja
T h e tu r b u le n t e p o c h - n e w m a te r ia ls f r o m th e L a te R o m a n P e r io d
a n d th e M ig ra tio n P e r io d
W d n iach 18.09-22.09.2007 r. w K rasnobrodzie (Roz tocze Środkow e) odbyła się m ięd zy n aro d o w a k o n fe ren cja naukow a The turbulent epoch - new materials
fro m the Late R om an Period and the M igration Period.
Pom ysłodaw cą i głów nym jej o rg an izato rem był In s ty tu t A rcheologii U niw ersytetu M arii C urie-Skło- dow skiej w Lublinie. H o n o ro w y K om itet O rg an iza cyjny k onferencji tw orzyli: Jego M agnificencja R ektor UM CS, prof, d r hab. W iesław A ndrzej K am iński, prof, d r hab. U lla L u n d -H an sen , prof, d r hab. M agdalena M ączyńska, prof, d r hab. Jorgen Ilkjær, prof. d r hab. P io tr K aczanow ski, d r hab. Igor K hrapunov, prof. d r hab. A ndrzej Kokowski, prof, d r hab. W ojciech N o w a kow ski. W jego skład w chodzili także przedstaw iciele lokalnych W ładz i O rganizacji: W ojew oda Lubelski W ojciech Sław om ir Ż ukow ski, S tarosta P ow iatu To m aszow skiego Jan Franciszek Kowalczyk, W ójt G m i n y T om aszów Lubelski A n to n i W aw ryca, N adleśniczy N ad leśnictw a T om aszów A n to n i Rzeźnik, D y re k to r M u zeu m im . dr. Janusza P etera w T om aszow ie Lubel skim E ugeniusz H anejko, B u rm istrz M iasta K rasn o b ró d Janusz Oś, W ójt G m iny H ru b ieszó w Jan M ołode- cki, Prezes T ow arzystw a R egionalnego H ru b ieszo w skiego Jerzy Krzyżewski. K onferencja odbyw ała się w O śro d k u S zkoleniow o-W ypoczynkow ym „H ubal” w K rasnobrodzie.
Pom ysł n a te m a t konferencji zro d ził się z p o trzeb y p rezen tacji licznie pojaw iających się w o statn ich la tach now ych m ateriałó w d atow anych n a p ó źn y okres rzym ski i okres w ędrów ek ludów. O g ro m n y p rzy ro st ta k d atow anych źró d e ł jest w y nikiem now ych o dkryć i zw iązanych z nim i, zakrojonych n a szeroką skalę b a d a ń w ykopaliskow ych. Za signum tem poris o statn ich lat u zn ać należy także nielegalne p o szu k iw an ia przy w ykorzystaniu w ykryw aczy m etali. C oraz liczniej ujaw n ian e ta k pozyskane m ateriały, często o o g ro m nej ran d z e naukow ej, ch o ć po zb aw io n e k o n tek stu
archeologicznego, rzucają zu pełnie now e św iatło n a obraz schyłku staro ży tn o ści w eu ro p ejsk im Barbari-
cum. Nie bez znaczenia był rów nież fakt, że o statn ia
k o nferencja po św ięcona zbliżonej tem atyce odbyła się w Łodzi aż jedenaście lat te m u (Die spätrömische K ai
serzeit und die fr ü h e Völkerwanderungszeit in M ittel u n d Osteuropa, Łódź 1996 r.)1. Stąd też zorg an izo w a
nie now ego sp o tk an ia archeologów zajm ujących się schyłkiem starożytności, reprezentujących w iększość p ań stw Europy, stało się p o trz e b ą chwili.
G łów nym celem konferencji The turbulent epoch... była p rzed e w szystkim p rezentacja now o o d k ry w a nych i niepublikow anych m ateriałó w z p ó źnego o k re su rzym skiego i okresu w ędrów ek lu d ó w w eu ro p e j skim Barbaricum. C hcieliśm y także w yw ołać dyskusję na tem at obecnych m ożliw ości tkw iących w b ad an iach n a d ty m okresem , co pozw oli p o n o w n ie spojrzeć na kw estię d ato w an ia n iek tó ry ch kategorii zabytków oraz p ro cesó w k u ltu ro w y ch i etnicznych zachodzących n a teren ie E u ro p y u schyłku starożytności. D uży nacisk p o ło żo n y został n a p rezentację stan u b a d ań n a d p ó ź ny m okresem rzym skim i okresem w ędrów ek ludów w E uropie W schodniej i Południow ej.
K onferencja p o d z ielo n a została n a pięć bloków tem atycznych, o d p o w iad ający m ró żn y m strefom k u ltu ro w y m europejskiego Barbaricum. Z racji n a o g ro m n e zainteresow anie jej problem atyką, ja k też z p o w o d u chęci p rezentacji jak najw iększej ilości m a teriałów , w iększość w ystąpień m iała ch arak ter 15-20 m inu to w y ch kom unikatów . W ygłoszonych zostało także pięć referatów głów nych, om aw iających s y tu a cję k u ltu ro w ą w poszczególnych strefach „b a rb a rzy ń skiej E u ro p y ”.
1 M. M ączyńska, T. G rabarczyk (Hrsg.), Die spätrömische Kaiserzeit und die frü h e Völkerwanderungszeit in Mittel- und Osteuropa. Łódź 2000.
Kronika - The c hronicle
Pierw szy blok tem atyczny pośw ięcony był sy tu acji kulturow ej w E uropie Środkow ej. P rezentow ane w nim k o m u n ik a ty dotyczyły głów nie m ateriałó w zw iązanych z k u ltu ra m i przew orską i w ielbarską. Sesji p rzew odniczyła prof, d r hab. U lla L u n d -H an sen . W ygłoszono 9 k o m u n ik a tó w (m g r Jacek A ndrzejow - ski, m g r R adosław Prochow icz, m g r Tom asz R akow ski; prof, d r hab. P io tr K aczanow ski, d r Judyta R odziń- ska-N ow ak; m g r M a rta Stasiak-C yran; m g r M irosław Pietrzak, d r F ranciszek Rożnow ski, d r Lidia Cym ek; prof, d r hab. G rzegorz D om ański; d r Józef B ednar czyk, m g r A d rian a R om ańska; d r M arcin Biborski, m gr Jo an n a Zagórska-Telega; d r P io tr Łuczkiewicz; prof, d r hab. A leksander Bursche).
D ru g i b lo k tem atyczny dotyczył zagad n ień zw ią zanych z p ó źn y m okresem rzym skim i o kresem w ę drów ek lu d ó w w Europie P ó łn o cn o -W sch o d n iej. P ośw ięcony był on zagadnieniom o d n o szą cy m się do sytuacji w tzw. kręgu bałtyjskim . Sesja p o p rze d zo n a została referatem głów nym zaprezen to w an y m przez d r A nnę B itner-W róblew ską - Observers or partici
pants? The Balts during turbulent epoch. P o n ad to
wy-Ryc. 1. Konferencja w Krasnobrodzie. W trakcie obrad - od lewej: dr L. Vaga- linski, prof. A. Kokowski, prof. A. Bursche, dr hab. M. Meyer. Fot. M. Schön felder.
głoszono w n im cztery k o m u n ik aty (d r A dam Cie- śliński; d r B artosz K ontny; m g r M irosław R udnicki; d r Paweł Szym ański). Sesji przew odniczył d r H eino N eum ayer.
Trzeci blo k tem atyczny o d p o w iad ał zagadnieniom zw iązanym ze schyłkiem staro ży tn o ści w Europie Środkow ej i Południow ej. Z ap rezen to w an o stan w ie dzy i now e m ateriały z p ó źn eg o okresu rzym skiego i okresu w ędrów ek ludów z obszarów nad d u n ajsk ich , z C zech i Bałkanów. W ygłoszone zostały dw a refera ty głów ne: d r V ujadin Ivanisevic, m g r Ivan B ugarski - B anat in the Great M igration period oraz d r T ivadar V ida - Später Volkerwanderungszeit südlich vom M it
teldonau (Neue M aterialien - alte Probleme). P o n a d
to zap rezen to w an o pięć k o m u n ik ató w (d r L yudm il F. Vagalinski; d r hab. Jörg K leem ann; m g r Jaroslav Jiřík; d r E d u ard D ro b erjar; m g r Ján Beljak, d r hab. Ján Rajtar). Sesji p rzew o d n iczy ł d r H ein o N eum ayer.
C zw arty b lo k tem atyczny pośw ięcony był p ó ź n e m u okresow i rzy m sk iem u i okresow i w ędrów ek ludów w E uropie W schodniej. W stęp stan o w ił refe ra t głów ny w ygłoszony przez dr. Igora G a v ritu k h in a - Ц ент ральноевропейская фаза D и периодиация
в о ст чно европейских м ат ериалов: проблемы соот нош ения (Centraľnoevropejskaja fa z a D i periodiza- cija vostočnoevropejskich materialov: problem y soot- nošenija). Z ap rezen to w an o także pięć k o m u n ik ató w
(d r E rd m u te Schultze, d r B ohdan S tro c eń ; d r Jura B askhatov; d r hab. Igor K hrap u n o v ; d r hab. A n d rey O blom skij; d r A lexander G ertsen ). Sesji p rz e w o d n i czyła prof, d r hab. M agdalena M ączyńska.
Piąty, o sta tn i b lo k tem aty czn y zaw ierał k o m u n ik a ty p o św ięcone sytuacji kulturow ej i n o w y m m a te ria ło m oraz ich in terp retacjo m z E uropy P ółnocnej i Z a chodniej (Skandynaw ia, Niem cy, p ó łn o c n o -z a c h o d - nia Polska). Referat głów ny w ygłoszony został przez dr. H en ry k a M achajew skiego - D ie Verbindungen der
südwestlichen Zone des Ostseebeckens m it dem Elbekreis an der W ende des A ltertum s. Z ap rezen to w an o także
siedem k o m u n ik ató w (m g r M arzen a Przybyła; d r hab. U lla L und -H an sen ; d r hab. M ichael M eyer; d r A n g e lika Abegg-W igg; m g r A nd reas Rau; m g r Ján Beljak; prof. d r hab. Jorgen Ukjær). Sesji przew o d n iczy ł prof, d r hab. A leksander Bursche.
P rezen to w an y m referatom i k o m u n ik a to m to w a rzyszyła sesja posterow a. P rzedstaw iono ta m głów nie now e, szerzej n iepublikow ane m ateriały, a także now e in terp retacje znanych już odkryć. Z ap rezen to w an o dw anaście p o steró w zasięgiem te ry to rialn y m o b e jm u jących obszar o d E uropy W sch o d n iej po p o łu d n io w ą Skandynaw ię (m gr V adzim Bielavec; D ipl.-G eogr. K arin G öbel; d r hab. Igor K h rapunov; m g r A n n a La sota; prof. d r hab. R enata M adyda-L egutko; d r
Ryc. 2. Konferencja w Krasnobrodzie. W rezerwacie krajobrazowym „Czartowe Pole" - od lewej: prof. W. Nowakowski, dr T. Vida, dr A. Bitner-Wróblewska, prof. J. Bemmann, p. E. Wojnarowska, dr E. Droberjar, m gr M. Stasiak-Cyran, m gr I. Bugarski, prof. M. Mączyńska, dr E. Schultze, m gr J. Beljak, p. M. Ciuryło, m gr J. Jiřík, dr H. Neumayer, prof. U. Lund-Hansen. Fot. A. Kokowski.
Ryc. 3. Konferencja w Krasnobrodzie. Na „Szlaku Skamieniałych Drzew" w Siedliskach - od lewej: W. Łosiewicz, m gr M. Stasiak-Cyran, m gr J. Beljak, dr K. Czarnecka, dr E. Droberjar, dr J. Rodzińska-Nowak, prof. R. Madyda-Le- gutko, m gr J. Zagórska-Telega, dr A. Bitner-W róblewska, prof. J. Ilkjær, mgr J. Jiřík. Fot. P.Łuczkiewicz.
Ryc. 4. Konferencja w Krasnobrodzie. Na stanowisku nr 3 w Ulowie - od lewej: m gr R. Prochowicz, dr A. Cieśliński, m gr A. Reszczyńska, dr I. Gavri- tukhin, drT. Vida, m gr M. Natuniewicz-Sekuła, I i K. Ledwoń, dr E. Droberjar, m gr M. Rudnicki, m gr K. Watemborska, m gr T. Rakowski, prof. J. Kolendo, m gr M. Pietrzak. Fot. P. Łuczkiewicz.
Kronika - The chronicle
to f Tunia; d r hab. Boris M agom edov, d r hab. T atiana Rudich; m g r Ireneusz M archelak; m g r M arcin P io trow ski; m gr A gnieszka Reszczyńska; m g r Sylwester Sadowski; m g r M agdalena W ilk; m gr Aleksej Z in’ko).
Po zakończeniu piątego b loku tem atycznego p rz e pro w ad zo n o o żyw ioną dyskusję p o d su m o w u jącą konferencję o raz o m ó w io n o sesję posterow ą.
Po w ytężonej p ra c y uczestnicy konferencji m ogli uczestniczyć w licznych im prezach tow arzyszących, sprzyjających k uluarow ym dyskusjom , zacieśnianiu więzi i w y m ian y inform acji p o m ięd zy arch eo lo g a m i z różnych stro n Europy. P rzyw itani zostali przez przedstaw icieli m iejscow ych w ładz, k tó rzy wzięli udział w uroczystej kolacji w pierw szym jej dn iu . Brali także u d ział w ognisku oraz w bankiecie połączo n y m z w ieczorkiem tanecznym .
O statniego dnia konferencji odbyła się wyciecz ka o charakterze archeologiczno-krajoznaw czym . Jej uczestnicy m ieli okazję zobaczyć je d n e z najciekaw szych m iejsc p rzy ro d n iczy ch Roztocza, takie jak re zerw at krajo b razo w y Czartowe Pole z w o d o sp a d am i n a p o to k u S opot i ru in a m i p a p ie rn i w ybudow anej w połow ie X VIII w. oraz w yruszyć na p rzy ro d n i- czo-kulturow ą w ycieczkę Szlakiem Skam ieniałych
Drzew w Siedliskach. Zwiedzili także w ystaw ę Ułów - a m ystery o f the ancient Roztocze (Ułów - tajem ni ca starożytnego Roztocza) w M uzeum R egionalnym
im. dr. Janusza P etera w Tom aszow ie Lubelskim . K olejnym p u n k te m p ro g ra m u było zw iedzanie k o m pleksu stan o w isk archeologicznych z p ó źnego o k re su rzym skiego i okresu w ędrów ek lu d ó w w U low ie. D zień uw ień czo n y został w ieczorem archeologicz- no-lu d o w y m n a b oisku Szkoły Podstaw ow ej w tej m iejscow ości. O p ró c z u czestników konferencji wzięli w nim u d ział licznie przybyli przedstaw iciele lokal nych W ładz, O rganizacji i Instytucji, przedstaw iciele W ładz UM CS oraz m iejscow i m ieszkańcy. S potkanie to było także okazją do uczczenia 30. ro czn icy p racy naukow ej prof. dr. hab. A ndrzeja K okowskiego, k tóre uśw ietnili licznie przybyli jego przyjaciele i u c z n io wie. W trakcie w ieczoru archeologiczno-ludow ego w U low ie ogłoszono także w yniki k o n k u rsu na n a j lepszy k o m u n ik a t i p o ste r zaprezentow ane przez m ło dą generację archeologów . W pierw szej kategorii n a grodę o d eb rała m g r (obecnie dr) M arzena Przybyła, a w dru g iej m g r V adzim Bielavec. F u n d ato rem n a g ró d byli Jego M agnificencja R ektor UM CS, prof, d r hab. W iesław A ndrzej K am iński oraz Tow arzystw o R egio nalne H rubieszow skie. W trakcie sp o tk an ia w Ulow ie zaprezentow ane zostały p o n a d to dw ie now e książki: prof. dr. hab. Jorgena Ilkjæ ra - Czarodziejskie zw ier
ciadło archeologii - Illerup  dal (W arszawa 2007) oraz
prof. dr. hab. A n d rzeja K okow skiego - Goci od
Skan-dzy do Cam pi G othorum (od Skandynaw ii do Półwyspu Iberyjskiego) (W arszaw a 2007). W ieczór uśw ietn iły
w ystępy zespołów ludow ych. G o sp o d arzam i były w io dące p ry m P anie z zespołu Prząśniczki z U low a, k tó re zaprezentow ały także sposoby p ro d u k c ji i obróbki lnu, przędzenia, m ielen ia ziarn a itp. oraz częstow ały gości specjałam i p rzy g o to w an y m i w edług starych, m iejscow ych receptur. P o n ad to w ystąpili także: ch ó r m ęski i kapela m uzyczna Podhorce z P o d h o rzec oraz K rasn o b ro d zk a K apela Echo Roztocza z K rasnobrodu. W ieczór u św ietn ił także w ystęp Z esp o łu Tańca D aw nego Crinale skupiający m .in. stu d en tó w archeologii UM CS w Lublinie.
W konferencji The turbulent epoch ... w zięli u dział (w p o rz ą d k u alfabetycznym ): d r A ngelika A begg-W igg (Schlesw ig), m g r Jacek A ndrzejow ski (W arszawa), K a tarzy n a B artoś (Lublin), d r Jura B ashkatov (Kijów), d r Józef B ednarczyk (P oznań), m g r Ján Beljak (N itra), prof. d r hab. Jan B em m an n (B onn), m g r V adzim Biela vec (M ińsk), d r A n n a B itner-W róblew ska (W arszawa), m g r Ivan B ugarski (B elgrad), prof. d r hab. A leksander B ursche (W arszawa), d r A dam C ieśliński (W arszawa), d r K atarzyna C zarnecka (W arszawa), prof, d r hab. G rzegorz D o m ań sk i (W rocław ), d r E d u ard D ro b erjar (Praga), m g r Iw ona Florkiew icz (Rzeszów), d r Igor G a v ritu k h in (M oskw a), d r A lexander G ertsen (Sym feropol), D ipl.-G eogr. K arin G obel (Schleswig), m g r A n n a H yrchała (H rubieszów ), prof, d r hab. Jörgen Ilkjæ r (H ojbjerg), d r V ujadin Ivanišević (B elgrad), m g r Jaroslav Jiřík (Písek), m g r M arcin Juściński (L ub lin), m g r D aria K aniew ska (P oznań), m g r A ndrzej K asprzak (K oszalin), d r hab. Igor K h rap u n o v (Sym- feropol-L ublin), d r hab. Jörg K leem ann (B erlin-L ub- lin), m g r Ewelina Kokow ska (Lublin), prof, d r hab. A ndrzej Kokow ski (Lublin), prof, d r hab. Jerzy K olen do (W arszawa), d r B artosz K ontny (W arszawa), m g r A n n a Lasota (K raków ), Zofia Leszczyńska (Lublin), W ojciech Łosiew icz (Lublin), d r P io tr Łuczkiew icz (Lublin), prof, d r hab. U lla L u n d -H an sen (K o p en h a ga), d r H e n ry k M achajew ski (G dańsk), prof, d r hab. R enata M adyda-L egutko (K raków ), d r hab. Boris M a g o m ed o v (Kijów), prof, d r hab. M agdalena M ączyńska (Łódź), d r hab. M ichael M eyer (B erlin), d r A ndrzej M ichałow ski (P oznań), m g r M agdalena N atuniew icz- Sekuła (W arszawa), d r H ein o N eu m ay er (B erlin), m g r B arbara N iezabitow ska-W iśniew ska (Lublin), d r To m asz N ow akiew icz (W arszawa), Judyta N ow akow ska (Lublin), prof, d r hab. W ojciech N ow akow ski (W arsza wa), d r hab. A n d rey O blom skij (M oskw a), M agdalena Pilch (Lublin), m g r M irosław P ietrzak (G dańsk), m g r M arcin P iotrow ski (Lublin), m g r Beata Polit (Lublin), m g r R adosław Prochow icz (W arszaw a), d r M arzena
Przybyła (K raków ), m g r Tom asz Rakow ski (W arsza w a), m g r A n d reas R au (Schleswig), m g r A gnieszka R eszczyńska (Rzeszów), d r Judyta R odzińska-N ow ak (K raków ), m g r A d rian a R om ańska (P oznań), m g r M irosław R udnicki (W arszawa), R o b ert Ryndziew icz (L ublin), m g r A leksandra R zeszotarska-N ow akie- w icz (W arszaw a), m g r Sylwester Sadow ski (Lublin), d r M a rtin Schönfelder (M ainz), d r E rd m u te Schultze (B erlin), d r hab. Jan S chuster (Łódź), m g r A rtu r So- bucki (P oznań), m g r M arta S tasiak-C yran (Lublin), d r B o h d an S tra c e ń (T arnopol), Izabela Szter (W arsza w a), d r L ubom ira Tyszler (Łódź), d r A gnieszka U rb a n ia k (Łódź), d r Lyudm il Vagalinski (Sofia), d r T ivadar V ida (B udapeszt), d r K rzysztof W alenta (Łódź), m g r K atarzyna W atem borska (W arszawa), m g r M agdale na W ilk (Rzeszów), d r W ojciech W róblew ski (W ar szawa), m g r Joanna Zagórska-Telega (K raków ), m gr Aleksej Z in k o (Sym feropol). D r M arcin Biborski i prof, d r hab. P io tr K aczanow ski z K rakow a, d r Li d ia C ym ek ze Słupska, d r Franciszek R ożnow ski ze Słupska oraz Ján R ajtar z N itry - choć n ieobecni, byli w sp ó łau to ra m i w ygłoszonych w trakcie konferencji kom unikatów , a nieo b ecn y m g r Ireneusz M archelak z Ł odzi przesłał swój poster. K om unikat n ieo b ecn e go dr. Paw ła Szym ańskiego (W arszawa) o d czy tał prof, d r hab. W ojciech N ow akow ski.
Z o rg an izo w an ie konferencji było m ożliw e dzięki pozyskanym sp o n so ro m 2 i zaan gażow aniu ogrom nej liczby osób i In sty tu cji - W ład z UM CS w Lublinie, W ład z W ojew ództw a Lubelskiego, U rzędu G m iny i S tarostw a P ow iatow ego w T om aszow ie Lubelskim , U rzęd u G m in y w H rubieszow ie, N ad leśn ictw a To m aszów, Z esp o łu P arków K rajobrazow ych R oztocza z siedzibą w Z am ościu, M u zeu m R egionalnego im. dr. Janusza P etera w T om aszow ie Lubelskim , U rzę d u M iasta K rasn o b ró d , T ow arzystw a R egionalnego H rubieszow skiego. O rganizacja w ieczo ru archeolo- giczno-ludow ego w U low ie nie byłaby m ożliw a bez zaangażow ania p raco w n ik ó w Szkoły Podstaw ow ej w U low ie, członków m iejscow ej O chotniczej Straży Pożarnej i m ieszkańców wsi. O g ro m n ą p o m o c o trzy m aliśm y także o d stu d e n tó w In sty tu tu A rcheologii U M CS w L ublinie oraz o d p raco w n ik ó w O śro d k a S zkoleniow o-W ypoczynkow ego „H ubal” w K rasn o brodzie.
Pokłosiem k onferencji jest d w u to m o w a p u b li kacja - The turbulent epoch. N ew m aterials fr o m the
Late R om an Period and the M igration Period w ydana
w 2008 r.3 Z nalazły się w niej z aró w n o m ateriały za p reze n to w an e w jej trakcie, jak rów nież tek sty osób, k tó re z różnych przyczyn nie m ogły wziąć w niej u d ziału 4. M g r B a rb a ra N ie z a b ito w s k a - W iś n ie w s k a In s ty tu t A r c h e o lo g i i U M C S w L u b lin ie Pl. M . C u r ie - S k lo d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin baica@poczta.onet.pi
2 Perła Brow ary Lubelskie S.A., G rand H otel „Lublinianka” w Lublinie, Praktibud w Tomaszowie Lubelskim.
3 The turbulent epoch. New materials fro m the Late Roman Period and the Migration Period, B. Niezabitowska-W iśniewska, M. Juściński, P. Luczkiewicz, S. Sadowski (Hrsg.). Lublin 2008. M onum enta Studia G othica 5.
4 W ydanie m ateriałów pokonferencyjnych m ożliwe było dzięki dotacji M inisterstw a K ultury i Dziedzictw a N arodow e go, za co w yrażam y niniejszym głęboką wdzięczność.
