Paweł Kocoń, Renata Maćkowska
Rola lobbingu w konstytuowaniu
wizerunku grup interesu
Ekonomiczne Problemy Usług nr 75, 587-596
2011
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 663 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 75 2011
dr PAWEŁ KOCOŃ
dr RENATA MAĆKOWSKA
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
ROLA LOBBINGU W KONSTYTUOWANIU
WIZERUNKU GRUP INTERESU
S tre s z c z e n ie
Artykuł objaśnia rolę lobbingu w konstytuowaniu wizerunku grup interesu. Lobbing rozu miany jako wywieranie wpływu na władzę jest z jednej strony, wyznacznikiem skuteczności organizacji, lecz z drugiej strony, sam obciążony jest negatywnymi stereotypami. Lobbing umac nia organizację, jej pozycję w otoczeniu, sprawia, że warunki jej funkcjonowania stają się lepsze, a więc wizerunek staje się właściwszy dla jej funkcjonowania
W s tę p
Wraz z upadkiem komunizmu kraje środkowej i wschodniej części Europy
rozpoczęły proces budowania państwa liberalnej demokracji, opartego na go
spodarce wolnorynkowej. Wolny rynek nie dotyczy tylko towarów i usług.
Można mówić o rynku interesów idei czy tożsamości. Wolność zrzeszania się
powoduje powstanie niezliczonych grup interesu tworzonych zarówno
a d h o c,jak i trwałe stowarzyszenia, firmy czy partie polityczne.
Istnieje więc problem naukowy, dotyczący charakteru, anatomii i standar
dów relacji pomiędzy lobbingiem, wizerunkiem i tworzeniem się grup intere
sów. Podj ęta problematyka badawcza oraz postawione cele wymagaj ą wykorzy
stania wtórnych i pierwotnych źródeł informacji.
P o d s ta w o w e p o ję c ia z w ią z a n e z te m a te m
Grupa interesu jest jedną z podstawowych instytucjonalnych form regulato
ra. Jako jednostka wchodząca w skład otoczenia celowego organizacji ma moż
liwość regulować, kontrolować, wpływać na politykę i praktyki organizacji.
Grupa interesu zostaje powołana przez swoich członków w celu wywierania
w p ły w u n a o rg a n iz a c ję. G ru p y in te re su nie p o s ia d a ją o fic ja ln y c h atry b u tó w w ła d z , w ja k ie s ą w y p o sa ż o n e ag en cje rz ą d o w e , m o g ą je d n a k silnie w p ły w a ć n a o rg a n iz a c ję, w y k o rz y stu ją c m e d ia do z w ró c e n ia u w ag i o p in ii p u b liczn ej n a sw o je ra c je 1.
N a to m ia s t w iz e ru n e k o rg a n iz a c ji o k re śla się ja k o : „W y o b ra ż en ie , ja k ie je d n a lu b w iele p u b lic z n o śc i m a o so b ie, p rz e d się b io rstw ie lu b in sty tu cji; nie je s t to o b ra z rz e c z y w isty , d o k ła d n ie i sz c zeg ó ło w o n a k re ślo n y , ale raczej m o z a ik a w ie lu sz c zeg ó łó w , p o d c h w y c o n y c h p rz y p a d k o w o , fra g m e n ta ry cz n ie o n ie o stry c h ró ż n ic a c h ”1 2. W iz e ru n e k o k re śla n y m o ż e b y ć te ż ja k o „p o rtret, su b ie k ty w n e w y o b ra ż e n ie z jaw isk , p rz e d m io tó w , lu d zi, p a ń stw , firm , p ro d u k tó w m a te ria ln y c h i u słu g , zja w isk p rz y ro d n ic z y ch , sp o łe c z n y c h i g o sp o d a rc z y c h ”3.
N a rolę h isto rii o rg a n iz a c ji z w ra c a u w ag ę J. P en c d e fin u ją c y w iz e ru n e k j a ko: „k o m p o zy cj ę o so b o w o śc i p rz e d się b io rstw , w y rastaj ą c ą z je g o filo z o fii, h i sto rii, k u ltu ry , strateg ii, sty lu k ie ro w a n ia , rep u ta c ji o ra z z a c h o w a n ia się p ra c o w n ik ó w i in n y c h p rz e d sta w ic ieli firm y. Je st to p ro je k c ja o so b o w o śc i firm y, k tó r ą lu d zie p o strzeg aj ą, z k tó r ą się id en ty fik u j ą i w o b e c k tó rej w yrażaj ą w łasn e o p in ie i o d c z u c ia 4” . J. P e n c p isze, że „ w iz e ru n e k firm y to n ic in n eg o , ja k lu strzan e o d b icie o s o b o w o śc i”5. W y d a je się, że ta k ie u ję c ie w iz e ru n k u p ro w a d z i w p ro s t do p e rso n ifik a c ji te g o z ja w isk a , a co z a ty m id zie - o tw ie ra d rzw i do b a d a ń p ro je k c y jn y c h te g o zjaw isk a.
C ie k a w y p o d z ia ł d efin icji w iz e ru n k u p ro p o n u je J. Jersch in a. W y ró ż n ia on trz y p ersp ek ty w y :
1. P e rsp e k ty w a p sy c h o lo g ic z n a : in d y w id u a ln e w y o b ra ż e n ie d o b ra lu b u słu g i, m aj ą c y c h sw oj ą n a z w ę .
2. P e rsp e k ty w a so cjo lo g iczn a: zb io ro w e (g ru p o w e) w y o b ra ż e n ie m a rk i (p ro d u k tu o o k reślo n ej n a z w ie ), której istn ien ie u ś w ia d a m ia ją sobie je d n o s tk i, co z k o le i w y w ie ra p e w ie n n a c isk n a n ie, b y ta k w ła śn ie m y śle ć o tej m arce i z a c h o w y w a ć się zg o d n ie z ty m , co z b io ro w o ść m n ie m a o m arce.
1 Grupa interesów, http://mfiles.pl/pl/index.php/Grupa_interes%C3%B3w.
2 D. Newsom, A. Scott, T.J. Van Slyke, This is public relations The realities o f public rela
tions, Wadsworth, Belmont CA, 1989, s. 364, za: K. Wojcik, Public relations od A do Z, Placet,
Warszawa 2001, s. 38.
3 M. Biederman, M. Urbaniak, Image - czynnikiem sukcesu firmy, „Marketing i Rynek” 1998, nr 11.
4 J. Penc, Rynkowy wizerunek firmy, „Marketing Serwis” 1998, nr 4, s. 15.
Rola lobbingu w konstytuowaniu wizerunku grup interesu
5 893. P e rsp e k ty w a an tro p o lo g iczn a: w iz e ru n e k m a rk i staje się e le m e n te m k u ltu ry p o p rz e z to , że istn ie je w z ó r k u ltu ro w y (e le m e n t n o rm a ty w n y ), d y k tu ją c y o k re ś lo n ą p erc e p c ję tej m ark i i sp o só b u ż y tk o w a n ia p ro d u k tu tej m a rk i6. A u to rz y E n c y k lo p e d ii z a rz ą d z a n ia tw ie rd z ą , że w iz e ru n e k o rg a n iz a c ji sp e ł n ia n a stę p u ją c e funkcje:
a) id e n ty fik a c y jn ą , k tó ra z w ra c a u w a g ę n a c e c h y o rg a n iz a c ji, p o d k re śla k o rz y śc i za ró w n o e m o c jo n a ln e , ja k i fu n k c jo n a ln e w y n ik aj ące z o fe rty o rg a n iz a c ji o ra z w a rto śc i p o ż ą d a n e p rz e z o k re ślo n y se g m e n t o d b io r ców ;
b) u p ra sz c z ają c ą , k tó ra w y n ik a z fak tu , że c o ra z b ard ziej isto tn a i tru d n a staje się d e c y z ja o w y b o rz e te g o lu b in n eg o p ro d u k tu w sy tu acji o g ro m n ej ró ż n o ro d n o śc i su b sty tu tó w , stając p rz e d ta k im w y b o re m d e cy d u je m y się n a te, k tó re m a ją u g ru n to w a n y w iz e ru n e k , a co z a ty m id zie - o rg a n iz a c ja, w której o fercie o n się zn ajd u je m a s ta b iln ą p o zy c ję;
c) w s p o m a g a n ia d e c y z ji, k tó ra j e s t ściśle p o w ią z a n a z funkcj ą u p ra sz c z a j ącą, p o le g a o n a n a o d b io rze in fo rm a c ji i selek ty w n ej o ce n ie o rg an izacji p o p rz e z p o ró w n a n ie fu n k cjo n u j ąceg o w iz e ru n k u z w iz e ru n k ie m id e a l n y m lu b w iz e ru n k ie m k o n k u re n tó w ;
d) m in im a liz a c ji ry zy k a, czy li g w a ra n c ja p rz ed staw io n ej oferty;
e) k sz ta łto w a n ia lo ja ln o śc i w o b e c k lie n tó w , p o z w a la ją c a p o z y sk a ć stały ch k lie n tó w 7.
W św ietle p ro w a d z o n y c h b a d a ń n a jw a ż n ie jsz a w y d a je się fu n k c ja p ierw sza, p rz y c zy m n a le ż y za u w a ż y ć, że d o ty c z y o n a w ró w n y m sto p n iu o to c z e n ia z e w n ę trz n e g o i w e w n ę trz n e g o o rg an izacji.
P rzez lo b b in g ro zu m ie się „ z d o ln o ść p rz e k o n a n ia d e c y d e n ta do z ro b ie n ia c zeg o ś, czeg o n ie z ro b iłb y b e z p e rsw a z ji lo b b y sty , lu b te ż do z a n ie c h a n ia c z e g o ś, co n o rm a ln ie b y z re a liz o w a ł” 8. Ph. K o tle r o k re śla lo b b in g ja k o „ k o n ta k to w a n ie się i p rz e k o n y w a n ie c z ło n k ó w c ia ł u sta w o d a w c z y c h i u rz ę d n ik ó w p a ń stw o w y c h do o k re ślo n y c h ro z w ią z a ń p ra w n y c h i a d m in istra c y jn y c h ”9. C elem
6 J. Jerschina, Struktura wizerunku marki: komentarze do prezentacji przedstawionej na Kon
gresie PTBRiO w listopadzie 2002 r., www.cem.pl/?a=pages&id=41.
7 Wizerunek, http://mfiles.pl/pl/index.php/Wizerunek.
8 D.B. Mastromarco, A.P. Saffer, M. Zieliński, U. Biedrzycka, K. Hryciuk, Sztuka lobbingu
w Polsce, USAID/GEMINI, Warszawa 1995, s. 10.
d z ia ła ln o śc i lo b b y sty czn ej je s t „ p ro m o w an ie p o m y słó w i in te re só w w c e lu w y w ie ra n ia w p ły w u n a o k reślo n e d z ia ła n ia lu b d e c y z je ” 10 11.
L o b b in g d e fin iu je się ta k ż e ja k o rz e c z n ictw o in te re só w p o sz c z e g ó ln y c h g ru p , d z iałan ie p o le g a ją c e n a w y w ie ra n iu w p ły w u n a p rz e d sta w ic ieli w ła d z u sta w o d a w c z y c h i w y k o n a w c z y c h w c e lu o s ią g n ię c ia o k re ślo n y c h celów . O lo b b in g u m ó w i się ró w n ie ż w z n aczn ie sz erszy m z n a c z en iu - w zw iązk u z w p ły w a n ie m ro z m a ity c h g ru p in te re su (czy w rę c z k o rp o ra c ji i firm ), o rg a n i zacji sp o łe c z n y c h lu b m e d ió w n a d e c y zje p o lity k ó w o ra z in sty tu c ji sta n o w ią c y c h p ra w o czy te ż b ę d ą c y c h w ła d z ą w y k o n a w c z ą 11.
L o b b in g w k o n s ty tu o w a n iu w iz e r u n k u g r u p in te r e s u
L o b b in g j e s t je d n y m z n a jw a ż n ie jsz y c h o b sz a ró w ak ty w n o śc i PR . L o b b in g to w y sp e c ja liz o w a n a fo rm a p u b lic re latio n s, p rz y ty m fo rm a n ajtru d n ie jsz a , w y m a g a ją c a p o d ję c ia ró ż n o ro d n y c h d z ia ła ń i w y k o rz y sta n ia w ie lu in stru m e n tó w , n ie je d n o k ro tn ie b ard zo su b teln y ch , o d d z ia ły w a n ia n a sferę p o lity czn ą. B ę d ą c d z ia ła n ie m p o d e jm o w a n y m w c e lu w y w a rc ia w p ły w u , je s t p ro c e se m k o m u n ik a c ji słu ż ą c y m k sz ta łto w a n iu z a c h o w a ń in n y ch osó b . T o p rz e d e w s z y s t k im p rz e k o n y w a n ie , p rz e k a z y w an ie i u z y sk iw a n ie in fo rm a c ji, k tó ry c h z a m ia rem je s t p ro m o c ja o k re ślo n y c h id ei, d z ia ła ń i ro z w iązań . P rz e k o n a n ie do sw o ic h racji m a zn a le ź ć o d b icie w k o n k retn ej decyzji.
L o b b in g j e s t p ro c e se m u c z e stn ic tw a p rz e d sta w ic ieli ró ż n o ro d n y c h śro d o w isk w p ro c e sie p o d e jm o w a n ia d e c y z ji, k tó re d o ty c z ą ic h in teresó w . R ze c z n ic - tw o in te re só w o só b lu b o k re ślo n y c h g ru p sp o łe c z n y c h i o rg a n iz a c ji w y m a g a w y k sz ta łc e n ia i z o rg a n iz o w a n ia fo rm ro z p o z n a w a n ia p o trz e b , b u d o w a n ia w s p a rc ia i w p ły w a n ia n a d e cy zje p o d e jm o w a n e n a p o z io m ie o rg a n iz a c ji, n a p o z io m ie lo k aln y m , reg io n a ln y m , p a ń stw o w y m lu b m ię d z y n a ro d o w y m .
W tej d z ia ła ln o śc i, ja k i w c a ły m p u b lic re latio n s, isto tn a je s t b u d o w a z a u fa n ia , p rz y cz y m w o d d z ia ły w a n iu n a o to czen ie p o lity c z n e w y k o rz y sty w a n e s ą sp e c y fic z n e, su b teln e in stru m e n ty z a p e w n ia jąc e sk u te c z n o ść k o m u n ik acji. K o m u n ik a c y jn y a sp e k t lo b b in g u w sk a z u je , że lo b b in g je s t je d n ą z d ró g , d zięk i k tó ry m o b y w a te le m o g ą u c z e stn ic z y ć w fo rm u ło w a n iu p o lity k i rz ą d ó w i b ro n ić sw y ch in teresó w . Z p u n k tu w id z e n ia d e c y d e n tó w je s t to sp o só b u z y sk iw a n ia o p in ii w ro z m a ity c h sp raw ach . P rz e k a z y w a n ie in fo rm a c ji i w y w ie ra n ie w p ły w u n a o rg a n y w ła d z y p u b liczn ej to w a ż n y e le m e n t re p re z en ta c ji in teresó w .
10 Organizacje członkowskie biznesu, Development Alternatives i Fundacja Rozwoju Społe czeństwa Obywatelskiego, Warszawa 1997, s. 73.
Rola lobbingu w konstytuowaniu wizerunku grup interesu
591W sp ó łc z e śn ie z n a czen ie p o ję c ia lo b b in g u j e s t c o raz b ard ziej p o jem n e, g d y ż c h a ra k te r d z ia ła ń p o d e jm o w a n y c h p rz e z lo b b y stó w je s t co ra z szerszy , w p isu ją c się w c a ło ś c io w ą strateg ię p u b lic relatio n s. S k u teczn o ść lo b b in g u sp ra w d z a się n ie ty lk o w p ro c e sie k sz ta łto w a n ia p ro c e su le g isla c y jn e g o - ja k o m e c h a n iz m d ia lo g u p o m ię d z y ro z m a ity m i g ru p a m i in te re só w a d e c y d e n ta m i, ale tak że w tw o rz e n iu „ k o n tek stu sy tu a c y jn e g o ” - ja k o sy stem in fo rm o w a n ia i k s z ta łto w a n ia o p in ii p u b lic z n e j.
Z ja w isk o lo b b in g u , ro z u m ian e ja k o rz e c z n ictw o in teresó w , je s t trw a ły m e le m e n te m fu n k c jo n o w a n ia d o jrz a ły c h d e m o k ra c ji, b ę d ą c je d n ą z w aż n y c h fo rm k o m u n ik a c ji i o d d z ia ły w a ń m ię d z y sp o łe c z e ń stw e m a w ład zą. S tanow i m e c h a n iz m d ia lo g u ró ż n o ro d n y c h śro d o w isk sp o łe c z n y c h i k a n a ł in fo rm a c y jn y 0 istniej ą c y c h p ro b le m a c h i in te re sa c h o k re ślo n y c h śro d o w isk .
L o b b in g b iz n e su o b ejm u je in te re sy p o d m io tó w b e z p o śre d n io zw ią z a n y ch z d z ia ła ln o ś c ią g o s p o d a rc z ą i j e s t p ro w a d z o n y p rz e z p o sz c z e g ó ln e firm y , k o rp o racje, o rg an izacje p ra c o d a w c ó w za ró w n o z rzeszo n e w fe d e ra c ja c h eu ro p e jsk ic h j a k i w k ra jo w y c h sto w arzy szen iach .
W z ro s t k o n k u re n c y jn o śc i to stra te g ic z n a p o d sta w y u zasad n iaj ą c a p o trzeb ę p ro m o c ji, d z ia ła ń p u b lic re latio n s, szczeg ó ln ej ak ty w n o śc i w z a k resie lo b b in g u , s k o re lo w a n ia c h a ra k te ru d z ia ła ń z o g ó ln y m i te n d e n c ja m i je d n o c z ą c e j się E u ro py. G łó w n e cele d z ia ła ń , ja k ie p o d e jm u ją lo b b y śc i t o 12:
a) p o p ra w a k o m u n ik a c ji z u rz ę d n ik a m i i ag e n d a m i rząd o w y m i;
b) m o n ito ro w a n ie u sta w o d a w stw a i d z ia ła ń a g e n d re g u la c y jn y c h w o b s z a ra c h m aj ąc y c h w p ły w n a d z ia ła ln o ść re p re z en to w a n y c h o rg an izacji; c) p ro m o w a n ie a n g a ż o w a n ia re p re z en to w a n y c h o rg a n iz a c ji w śró d w s z y s t
k ic h szczeb li a d m in istracji;
d) w y w ie ra n ie w p ły w u n a u sta w o d a w stw o d o ty czące d z ied zin y , w której fu n k c jo n u je g ru p a re p re z en to w a n y c h o rg an izacji;
e) b u d z e n ie z a in te re so w a n ia i z ro z u m ie n ia w śró d u sta w o d a w c ó w fu n k c jo n o w a n ie m i d z ia ła ln o ś c ią re p re z en to w a n y c h o rg an izacji.
L o b b in g je s t j e d n ą z m e to d sk u teczn eg o d z ia ła n ia w w a ru n k a c h k o n k u re n cji. P ro fe sjo n a ln a d z ia ła ln o ść w c h o d z ą c a w zak res lo b b in g u w k ra ja c h z a c h o d n ic h je s t p ro w a d z o n a n a p o z io m ie p rz e d się b io rstw ja k o e le m e n t o d d z ia ły w a n ia n a w aż n ie jsz e części o to c z e n ia , ja k ró w n ie ż n arz ę d z ie p ro m o c ji b izn eso w ej 1 je d n a z czy n n o śc i d z iałó w P R 13. J e s t w ię c to d z ia ła ln o ść w sp o łeczn y m o to c z e n iu firm y . O z n a c z en iu lo b b in g u św iad czy p rz y k ła d a m e ry k a ń sk ic h p rz e d
12 F.P. Seitel, Public relations w praktyce, Wyd. Felberg SJA, Warszawa 2003, s. 478. 13 Ph. Kotler, Marketing..., s. 621.
siębiorstw, które otworzyły w Polsce centra badawcze pracujące na rzecz swo
ich zagranicznych firm - matek i musiały płacić za te usługi podatek VAT:
„Tak znaczne obciążenie finansowe spowodowało, iż prowadzenie takiej dzia
łalności w Polsce stało się nieopłacalne. W tym przypadku argumenty sformu
łowane przez AmCham zostały uznane przez ministra finansów i przepisy zo
stały zmienione. Wykazaliśmy ponadto, że złe przepisy nie wynikały ze złej
woli legislatora, lecz z jego niewiedzy, nieznajomości specyfiki branży. Nało
żenie VAT-u było wynikiem niewłaściwego zakwalifikowania tego rodzaju
usług. Udowodniliśmy także, że wpływy z tak naliczonego podatku VAT były
by znikome dla budżetu państwa, a koszty społeczne znacznie większe, gdyż
centra badawcze zostałyby przeniesione z Polski do innego kraju, a pracę straci
liby polscy naukowcy zatrudnieni w tych placówkach”14.
Lobbing jako rzecznictwo interesów realizowany jest w ramach dwóch mo
deli: pluralistycznego i korporatywistycznego15. W modelu pluralistycznym
luźno powiązane grupy interesów pełnią rolę pośredników między społeczeń
stwem i władzą, będąc elementami demokracji uczestniczącej. Wywodzący się
z tradycji anglosaskiej model ten funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych i Wiel
kiej Brytanii. Jest on również adekwatny do realizacji interesów na poziomie
ponadnarodowym.
W państwach europejskich występuje model korporatywistyczny związany
z zintegrowaniem grup interesu z systemem politycznym i ich uczestnictwem
w procesie wypracowywania decyzji i wprowadzeniem decyzji w życie. Czę
stym rozwiązaniem jest występowanie zinstytucjonalizowanych powiązań mię
dzy rządem, związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców. W modelu
tym zasadnicze decyzje podejmowane są w wyniku negocjacji w pozaparlamen
tarnym układzie strukturalnym. W tym drugim modelu skuteczność lobbingu
jest warunkiem
sin eq a n o nistnienia organizacji i realizowania jej celów. Stąd
skuteczny lobbing wyznacza właściwy wizerunek organizacji. Nieco inaczej
jest w społeczeństwie pluralistycznym, gdzie przekonywanie władzy do swoich
racji, co prawda szeroko praktykowane - jest też oficjalnie krytykowane jako
korupcjogenne.
14 Kuracja sędziów. Wywiad z Romanem Rewaldem, prezesem American Chamber o f Commer
ce w Polsce, „Decydent” 2005, nr 1-2.
15 K. Jasiecki, M. Molęda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2000, s. 46.
Rola lobbingu w konstytuowaniu wizerunku grup interesu
593M e to d o lo g ia b a d a ń
D an e w y k o rz y sty w a n e w p o n iż sz y m te k śc ie p o c h o d z ą z b a d a ń sta tu to w y c h pt. „F u n k cje p u b lic re la tio n s o rg a n iz a c ji w p rz e strz e n i p u b lic z n e j” re a liz o w a n y c h p rz e z K a ted rę Z a rz ą d z a n ia P u b lic z n e g o i N a u k S p o łe c z n y c h w U n iw e rsy te c ie E k o n o m ic z n y m w K a to w ic a c h 16. R e a liz a c ja ce ló w b a d a n ia w y m a g a ła p rz e p ro w a d z e n ia za ró w n o k w e re n d y lite ra tu ro w e j, ja k i b a d a ń em p iry czn y ch . W b a d a n ia c h w y k o rz y sta n o k w e stio n a riu sz a n k iety , k tó ry lic z y ł 36 p y tań , z czeg o 12 p y ta ń sta n o w iły p y ta n ia o tw arte, a 24 - p y ta n ia z a m k n ięte, w k tó ry c h zam ie sz c zo n o k afe te rię b ą d ź te ż p ro sz o n o o o k re śle n ie siły o d d z ia ły w a n ia d an e g o zjaw isk a.
P ró b a z o sta ła d o b ra n a w sp o só b celo w y , co z o stało p o d y k to w a n e m .in . c h ę c ią z a p e w n ie n ia k o m p le k so w o śc i an alizy . B a d a n ia o b ję ły sw o im zak re se m w sz y stk ie u rz ę d y m a rsz a łk o w sk ie w P o lsce, u rz ę d y m ia s t n a p ra w a c h p o w ia tu i sta ro stw a z te re n u w o je w ó d z tw a ślą sk ie g o 17. A n k ie ty b y ły d o rę c z a n e re s p o n d e n to m b e z p o śre d n io p rz e z p rz e sz k o lo n y c h a n k ieteró w . O d n o to w a n o je d y n ie trz y o d m o w y w y p e łn ie n ia a n k ie ty - w sz y stk ie w u rz ę d a c h g m in n y ch . D an e e m p iry czn e z o sta ły zeb ran e w o k resie w rz e s ie ń -p a ź d z ie rn ik 2 0 0 9 r. A n a liz a d a n y c h ilo śc io w y c h z o sta ła p rz e p ro w a d z o n a p rz y w y k o rz y sta n iu p a k ie tu SPSS. W s p ó łc z e s n y k o n te k s t lo b b in g u - w y n ik i b a d a ń
E fe k ty w n a d z ia ła ln o ść lo b b y sty c z n a je s t w y n ik ie m d łu g o trw a łe g o p ro c e su s a m o o rg a n iz o w a n ia się śro d o w isk w o k ó ł w sp ó ln y c h in teresó w . M a ró w n ie ż zn a c z en ie n a p o zio m ie sam o rz ą d ó w lo k a ln y c h i re g io n a ln y c h w p ro c e sie p o d e jm o w a n ia d ecy zji. Istn ie n ie w p rz e strz e n i p u b liczn ej w ie lu g ru p in te re sa riu - szy i z w ią z a n a z ty m o d m ie n n o ść o p in ii i o c z e k iw a ń m o że d o p ro w a d z ić do k o n flik tu in te re só w i p o d e jm o w a n ia ró ż n o ra k ic h d z ia ła ń zm ierzaj ą c y c h do o sią g n ię c ia sw o ich celów .
N a ty m tle je d n a k m o ż n a w y ró ż n ić p u b lic z n o śc i, k tó re s ą w sk a z y w a n e rz a dziej ja k o a d resaci d ziałań: w zd ecy d o w an ej m n ie jsz o śc i w sk a z u je się n a p artie p o lity c z n e , co m o g ło b y w sk a z y w a ć n a n ie w ie lk ie zw iązk i z w ła d z a m i sa m o rz ą d o w y m i w sta ro stw a c h . W ty m w z g lę d z ie n ie p o k o ją c e je s t to , że nie d o strz e g a się ró w n ie ż lo b b in g u ja k o w a ż n e g o k a n a łu arty k u la c ji in teresó w , co w y n ik a z p e w n o ś c ią z n e g a ty w n e g o p o strz e g a n ia lo b b in g u w P o lsc e ja k o z ja w isk a k o - ru p c jo g e n n e g o (tab. 1).
16 Funkcje public relations organizacji w przestrzeni publicznej, Badania statutowe pod kierun kiem dr Agaty Austen, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach.
Tabela 1 Podmioty będące adresatami działań public relations urzędu
Wyszczególnienie Tak Nie Nie wiem Razem
Ogół mieszkańców cz ęs to ść procent częs to ść procent częs to ść procent częs to ść procent Łącznie, w tym: 51 98,1 1 1,9 - - 52 100 Urząd marszałkowski 16 100,0 - - - - 16 100
Urząd miasta, starostwo 35 97,2 1 2,8 - - 36 100 Przedsiębiorcy
Łącznie, w tym: 48 92,3 3 5,8 1 1,9 52 100
Urząd marszałkowski 15 93,8 1 6,3 - - 16 100
Urząd miasta, starostwo 33 91,7 2 5,6 1 2,8 36 100 Organizacje
pozarządowe
Łącznie, w tym: 51 98,1 1 1,9 - - 52 100
Urząd marszałkowski 15 98,1 1 1,9 - - 16 100
Urząd miasta, starostwo 35 97,2 1 2,8 - - 36 100 Urząd marszałkowski 14 87,5 1 6,3 1 6,3 16 100 Urząd miasta, starostwo 31 86,1 5 13,9 - - 36 100
Partie polityczne
Łącznie, w tym: 20 38,5 26 50,0 6 11,5 52 100 Urząd marszałkowski 10 62,5 4 25,0 2 12,5 16 100 Urząd miasta, starostwo 10 27,8 22 61,1 4 11,1 36 100 Urząd marszałkowski 14 87,5 1 6,3 1 6,3 16 100 Urząd miasta, starostwo 21 58,3 12 33,3 3 8,3 36 100
Urząd marszałkowski 15 93,8 - - 1 6,3 16 100
Urząd miasta, starostwo 32 88,9 4 11,1 - - 36 100 Osoby lub organi
zacje zajmujące się lobbingiem
Łącznie, w tym: 16 30,8 25 48,1 11 21,2 52 100 Urząd marszałkowski 4 25,0 7 43,8 5 31,3 16 100 Urząd miasta, starostwo 12 33,3 18 50,0 6 16,7 36 100
Źródło: Badania statutowe Katedry Zarządzania Publicznego i Nauk Społecznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010.
W p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a n ia c h zau w a ż o n o , że n ie d o strz e g a się ró w n ież lo b b in g u ja k o w a ż n e g o k a n a łu a rty k u la c ji in teresó w , co w y n ik a z p e w n o ś c ią z n e g a ty w n e g o p o strz e g a n ia lo b b in g u w P o lsce ja k o z ja w isk a k o ru p c jo g e n n e - g o 18. P o n ad to „w śró d b a d a n y c h u rz ę d n ik ó w w id o c z n y je s t n e g a ty w n y sto su n e k do z ja w isk a lo b b in g u ” 19.
A k c e p ta c ja d la k ry ty k i, ro z b ie ż n o śc i i sp o ró w w ra m a c h JS T je s t w d u ży m sto p n iu u g ru n to w a n a . O d rz u c a się p rz y ty m m o ż liw o śc i in g e ro w a n ia w ła d z p a ń stw o w y c h w d z ia ła n ia sam o rząd u , co św ia d c z y o d u ży m p o c z u c iu k o n ie c z n o śc i sam o d z ie ln o śc i w d ziałan iu . S y m p to m a ty c z n y j e s t ró w n ie ż n e g a ty w n y sto su n e k do z ja w isk a lo b b in g u . Z k o le i w y stę p u je w y so k i p o z io m p o p a rc ia d la ró ż n y c h fo rm a n g a ż o w a n ia się ze stro n y o b y w a te li (tab. 2).
18 Badania statutowe Katedry Zarządzania Publicznego i Nauk Społecznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010.
Rola lobbingu w konstytuowaniu wizerunku grup interesu
595Tabela 2 Stopień akceptacji dla następujących zjawisk
Wyszczegól nienie Nie akcep tuję Nie mam zdania Akceptuję Razem Rozbieżności i spory w stru kturach władzy samorządowej cz ęs to ść procent częs to ść procent częs to ść procent częs to ść procent Łącznie, w tym: 12 23,1 11 21,2 29 55,8 52 100 Urząd marszałkowski 4 25,0 2 12,5 10 62,5 16 100 Urząd miasta, starostwo 8 22,2 9 25,0 19 52,8 36 100
Krytyki decyzji władz samorzą dowych w me diach Łącznie, w tym: 1 1,9 10 19,2 41 78,8 52 100 Urząd marszałkowski - - 3 18,8 13 81,3 16 100 Urząd miasta, starostwo 1 2,8 7 19,4 28 77,8 36 100 Urząd marszałkowski 14 87,5 1 6,3 1 6,3 16 100 Urząd miasta, starostwo 20 55,6 12 33,3 4 11,1 36 100 Urząd marszałkowski - - 2 12,5 14 87,5 16 100 Urząd miasta, starostwo 4 11,1 6 16,7 26 72,2 36 100 Wyrażania przez mieskań- ców opinii o kierunkach rozwoju jed nostki samo rządu Łącznie, w tym: 4 7,7 4 7,7 44 84,6 52 100 Urząd marszałkowski - - 2 12,5 14 87,5 16 100 Urząd miasta, starostwo
4 11,1 2 5,6 30 83,3 36 100
Zjawiska lobbingu
Łącznie, w tym: 17 32,7 27 51,9 8 15,4 52 100 Urząd marszałkowski 5 31,3 7 43,8 4 25,0 16 100 Urząd miasta, starostwo 12 33,3 20 55,6 4 11,1 36 100
Źródło: Badania statutowe Katedry Zarządzania Publicznego i Nauk Społecznych Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010.
T o n e g a ty w n e u sto su n k o w a n ie do z ja w isk a lo b b in g u je s t n ie p o k o ją c e , p o n ie w a ż j e s t o n je d n y m z szerzej sto so w a n y c h w U n ii E u ro p ejsk iej n a rzęd zi re a liz o w a n ia p o trz e b g ru p in teresó w .
P o d s u m o w a n ie
W y ła n ia się d w o ja k i m o d e l ro li lo b b in g u w k o n s ty tu o w a n iu g ru p interesu: p o p ie rw sz e , ja k o e le m e n t sk u teczn eg o d z ia ła n ia , a p o d ru g ie, ja k o ele m e n t d z ia ła ń n ie tra n sp a re n tn y ch .
W P o lsc e lo b b in g w in ie n o d g ry w a ć is to tn ą rolę, j a k ą je s t „ sty m u lo w an ie ro z w o ju sp o łe c z e ń stw a o b y w a te lsk ie g o , p o b u d z a n ie do o b y w a te li do re p re z e n to w a n ia sw o ich in teresó w , łą c z e n ia się w g ru p y in teresó w . P o zw o li to z m n ie j szy ć p rz e p a ść , k tó ra w y tw o rz y ła się p rz e z o statn ie d z ie się c io le c ia m ię d z y o b y
w a te le m a w ła d z ą ”20. W sy stem ie d e m o k ra ty c z n y m lo b b in g j e s t in te g ra ln ą c z ę ś c ią ż y c ia p o lity c z n e g o i m o że p rz y n o sić w y m ie rn e k o rzy ści. P rzek a z y w a n ie in fo rm a c ji i w y w ie ra n ie w p ły w u n a o rg a n y w ła d z y p u b liczn ej to w a ż n y e le m e n t re p re z en ta c ji in teresó w .
W sp ó łc z e śn ie lo b b in g je s t zn a c z ąc y m e le m e n te m ży c ia p o lity c z n e g o w k a ż d y m z p a ń stw o stabilnej d em o k racji. In te n sy fik a c ja d zia ła ln o śc i lo b b y stycznej je s t efe k te m ro z w o ju p ro c e su in te g ra c ji e u ro p e jsk ie j, o b e jm o w a n ia w sp ó ln o to w y m i re g u la c ja m i c o ra z w ięk szej ilo ści d z ie d z in i sy stem aty czn eg o z w ię k sz a n ia k o m p e te n c ji in sty tu c ji w sp ó ln o to w y c h .
L o b b in g ja k o d e m o k ra ty c z n y sp o só b w p ły w a n ia n a tw o rz o n e u sta w o d a w stw o lu b n a je g o zm ian y je s t o b ecn ie n ie z b ę d n y w sk u teczn y m z a rz ą d za n iu o rg an izacj ą. W sp ó łc z e sn y m w y m o g ie m je s t b o w ie m p o z y sk a n ie z a in te re so w a n ia , z ro z u m ie n ia i a p ro b aty d la p o stu la tó w o rg a n iz a c ji w ś ró d a d re sa tó w d ziałań .
D e c y z je p o d e jm o w a n e p rz e z o rg an y a d m in istra c ji p ań stw o w ej i sa m o rz ą dow ej w z n a c z ąc y m sto p n iu określaj ą w a ru n k i d zia ła ln o śc i i ro z w o ju ró ż n o ro d n y c h o rg a n iz a c ji, co ra z silniej z a z n a c z a się ró w n ie ż w p ły w d e c y z ji p o d e j m o w a n y c h p rz e z in sty tu c je m ię d z y n a ro d o w e . R ozw ój d zia ła ln o śc i lo b b in g o w ej z w ią z a n y j e s t w y ra ź n ie z p o stę p e m p ro c e só w in te g racy jn y ch . Z a d a n ie m lo b b in g u je s t tw o rz e n ie ta k ie g o o to c z e n ia , w k tó ry m z o s ta n ą p o d ję te k o rz y stn e d la d an e g o p o d m io tu re g u lacje, często j e s t tra k to w a n y ja k o je d n a z d z ie d z in d o ra d z tw a g o sp o d a rc z e g o c z y p o lity c z n e g o . L o b b in g u m a c n ia o rg a n iz a c ję, jej p o z y c ję w o to czen iu , sp raw ia, że w a ru n k i je j fu n k c jo n o w a n ia s ta ją się lep sze, n io s ą m niej n ie p e w n o śc i co do je j ro zw o ju , b o w ie m lo b b in g p o z w a la n a sz y b k ą id e n ty fik a c ję z a g ro ż e ń i p rz e c iw d z iała n ie im .
T H E R O L E O F T H E L O B B IN G IN I N T E R E S T S G R O U P S I M A G E B U IL D IN G
S u m m a ry
The paper tries to define the role of the lobbing in interest groups image building. Lobbing is understood as influencing the authorities; it is on one hand the indicator of an organization effec tiveness and efficiency; however, on the other hand- it itself carries a burden- negative stereo types. Lobbing strengthens an organization, its position within its surrounding; it makes the func tioning of an organization conditions better and in this way, the image of an organization also becomes more apt for its functioning.
20 S. Wilkos, Fragment wystąpienia podczas konferencji: Polskie doświadczenia w budowaniu
podstaw demokratycznego parlamentaryzmu, Sejm, czerwiec 2001, www.decydent.pl/issue/
