View of Anna Bednarczyk, W poszukiwaniu dominanty translatorskiej, Warszawa: Wydawnictwo PWN 2008

(1)

MATERIA&Y, SPRAWOZDANIA, RECENZJE 175

Anna B e d n a r c z y k, W poszukiwaniu dominanty translatorskiej,

Warszawa: Wydawnictwo PWN 2008, ss. 116.

W dobie ywioLowo rozwijaj cych si! zainteresowa" przekLadem zarówno w aspekcie praktycznym, jak i teoretycznym i zwi zanym z tym zapotrzebowaniem na literatur! przedmiotu w zakresie przekLadoznawstwa, ksi ka Anny Bednarczyk niew tpliwie wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom. Autorka podejmuje problem od dawna nurtuj cy wielu badaczy przekLadu, w centrum zainteresowa" stawia bowiem pytanie o istot! do-minanty translatorskiej, konstytuuj cej celowo#$ kadego tLumaczenia i warunkuj cej wybór odpowiednich strategii tLumaczeniowych. To kluczowe dla dalszych rozwaa" poj!cie Autorka definiuje jako „element struktury utworu tLumaczonego, który trzeba przeLoy$ (odtworzy$) w utworze docelowym, aby zachowa$ caLoksztaLt jego subiektywnie istotnych cech” (s. 13). Jednocze#nie podkre#la, e dominanta wyznaczona przez tLumacza niekoniecznie musi pokrywa$ si! z dominant wytyczon przez autora oryginaLu, rezultatem takiego rozgraniczenia jest wprowadzenie poj!$: dominanta tranlatoryczna oraz dominanta translatorska. Pierwsza z nich staje si! – zdaniem A. Bed-narczyk – wyznacznikiem ekwiwalencji, powinien zatem cechowa$ j zobiektywizowany charakter. Druga natomiast odnosi si! do wyznaczanych przez tLumacza celów, jakie powinno peLni$ dane tLumaczenie w kulturze docelowej. Dominanta translatorska koresponduje wi!c z zasad akceptowalno#ci tekstu w nowej rzeczywisto#ci j!zykowo-kulturowej. Ta dyferencjacja typów dominant (moe nie do ko"ca przejrzysta z termi-nologicznego punktu widzenia) jest niew tpliwie konsekwencj tzw. podwójnego uwarunkowania tekstu przekLadu: z jednej strony wzgl!dem tekstu oryginalnego, z drugiej za# – wzgl!dem nowych odbiorców, stawiaj cych okre#lone wymogi uzualno-normatywne. Jak sLusznie zauwaa Badaczka, „tekst akceptowany w kulturze tLumaczenia jako wytwór tej kultury b!dzie jednak zawsze odbierany w inny sposób, ni w kulturze oryginaLu byL odbierany wytworzony w niej tekst” (s. 14).

Oprócz dwóch powyszych Autorka zwraca uwag! na moliwo#$ istnienia jeszcze innych typów dominant na przestrzeni jednego tekstu, w tym na tzw. dominant! intersemiotyczn , odwoLuj c si! do kodów pozawerbalnych. Przytaczana w takim brzmieniu dominanta jest skutkiem pewnych ustale" terminologicznych poczynionych przez Autork!, okre#laj cych wszelkie intertekstualne niewerbalne elementy tekstu polisemiotycznego elementami intersemiotycznymi. Swoje poszukiwania domimanty intersemiotycznej Badaczka opisuje na przykLadzie dwu tekstów piosenek estradowych, które ze swej natury s kodami kulturowymi, wyrazi#cie nacechowanymi zjawiskami polisemiotycznymi, obejmuj cymi nast!puj ce elementy: muzyk!, sLowa, konteksty pozaliterackie. MateriaL ilustracyjny w recenzowanej pracy stanowi równie wybrane teksty uytkowe, zwLaszcza reklamy, w obr!bie których spotykaj si! przynajmniej dwa systemy znaków: sLowo i rysunek. W przypadku prób przekLadu powyszych tekstów polisemiotycznych tLumacz powinien ustali$, który z obecnych w danym tek#cie kodów jest dominuj cy; w przypadku omawianego przez Autork! przekLadu piosenki estradowej tak dominant intersemiotyczn b!dzie warstwa meliczna utworu.

(2)

Recenzowana monografia doskonale wpisuje si w aktualny nurt bada nad prze-kMadem, traktowanym jako zjawisko kultury oraz skupiaj!cym uwag na kategorii odbiorcy i sposobie recepcji przez niego tMumaczonych tekstów. Wiele uwagi w niniejszej pracy po"wicono zagadnieniom odbioru przekMadu, w tym równie# problemom tzw. manipulacji recepcj! poprzez "wiadome dziaMania, maj!ce najcz"ciej swoje podMo#e w kontek"cie politycznym (w tym w tzw. poprawno"ci politycznej), "wiatopogl!dowym. Jak sMusznie zauwa#a A. Bednarczyk, zabiegi manipulacyjne byMy wykorzystywane zarówno w odniesieniu do utworów bardziej odlegMych w czasie (np. XVII-wiecznych), jak i wspóMczesnych. Jedn! z form realizacji takiej manipulacji jest – obok redukcji pewnych fragmentów wielu utworów – równie# brak tMumacze niektórych „niewygodnych poli-tycznie” dzieM, takich jak np. opowiadania MikoMaja Gogola C !"#$%& czy przez dMugi czas równie# innego utworu Gogola '( )%&*.

Dalsze poszukiwania dominanty translatorskiej zmierzaj! w kierunku badania elementów kultury trzeciej na przykMadzie opowiadania Czingiza Ajtmatowa +"#$, -"(, *"#.$, /"0 012. W tym przypadku kultur trzeci! stanowi obszar kulturowy niewielkiej eskimoskiej osady Niwchów na Wybrze#u Ochockim. Jzykowymi wyznacz-nikami tej kultury w tek"cie Ajtmatowa staj! si nastpuj!ce elementy: wtr!cenia obce, specyficzny sposób narracji, zaskakuj!ce porównania czy te# opisy nieznanych oby-czajów. Jak zauwa#a Badaczka, dominant! translatorsk! w przekMadzie tego tekstu staMo si dla polskiego tMumacza odtworzenie egzotyzmów, bezpo"rednio nawi!zuj!cych do omawianej kultury, a wic nie tylko wtrtów obcojzycznych z trzeciej kultury, ale równie# falsi-kulturowo nacechowanych elementów, bdacych przykMadem odpowied-ników tak zwanych nielokalizowanych dialektyzmów.

Ró#nice na pMaszczy$nie asocjacyjnej, jakich do"wiadczaj! odbiorcy oryginaMu i przekMadu, niejednokrotnie prowadz! do powstania tzw. pseudoprzekMadu, w którym tMumacz, dokonuj!c zabiegu trawestacji oryginaMu, w sposób zupeMnie "wiadomy pozo-stawia faMszywe tropy.

Nowatorski charakter koncepcji sprawia, #e niniejsza monografia mo#e by% wy-korzystywana na zajciach po"wiconych zagadnieniom zarówno teorii, jak i praktyki przekMadu tekstów literackich (zwMaszcza w ramach coraz bardziej powszechnej w "ro-dowiskach akademickich specjalizacji tMumaczeniowej). Klarowny, logiczny styl argu-mentacji oraz liczne, interesuj!ce z uwagi na kontekst kulturowy egzemplifikacje tekstowe sprawiaj!, #e niniejsza publikacja z caM! pewno"ci! bdzie dobrze odbierana w "rodowisku naukowym, tym bardziej, #e rynek wydawniczy pozycji traktuj!cych o przekMadzie tekstów rosyjskich jest raczej ubogi. Niekwestionowanym atutem recen-zowanej monografii jest równie# fakt, #e chocia# ksi!#ka zawiera materiaM ilustracyjny, pochodz!cy wyM!cznie z rosyjskich tekstów oryginalnych i ich polskich przekMadów, to szczegóMowy opis poszczególnych egzemplifikacji uMatwi recepcj tekstu równie# innym filologom (i nie tylko), nie bd!cym slawistami-rusycystami. Dodatkowo uwag zwraca przejrzysty sposób zapisu poszczególnych przykMadów; s! one przytaczane w tabelach, co niew!tpliwie uMatwia wizualizacj danego fragmentu tekstu.

Monografia Anny Bednarczyk z caM! pewno"ci! znajdzie uznanie nie tylko w krgu adeptów sztuki tMumaczenia, ale równie# w"ród do"wiadczonych tMumaczy-praktyków,

(3)

którzy zapragn poszerzy swoje horyzonty poznawcze. Co wi!cej, ksi"ka z uwagi na bardzo interesujcy i liczny materiaM egzemplifikacyjny pochodzcy z kanonu literatury rosyjskiej mo"e zyska uznanie w#ród literaturoznawców, posMugujcych si! na co dzie$ tekstami tMumaczonymi.

Maria Mocarz Instytut Filologii S2owiaskiej KUL

BEATA SIWEK, Instytut Filologii SMowia$skiej KUL

Konferencja: W kr gu warto!ci: Bóg, cz2owiek, !wiat w kulturze i

litera-turach wschodnios2owiaskich

, Lublin, 18-19 kwietnia 2008

W dniach 18-19 kwietnia 2008 roku w Collegium Norwidianum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawMa II odbyMa si! ogólnopolska konferencja naukowa pt. W kr gu warto!ci: Bóg, Cz2owiek, "wiat w kulturze i literaturach wschodnios2o-wiaskich. Organizatorami konferencji byMy: Katedra Literatury Rosyjskiej KUL oraz ZakMad Literatury i Kultury Rosyjskiej XVIII-XIX wieku UMCS.

Konferencja stanowiMa upami!tnienie dziesitej rocznicy #mierci Profesora Ryszarda &u"nego, zaMo"yciela slawistycznego o#rodka naukowo-dydaktycznego w KUL!, wy-bitnego popularyzatora literatury i my#li religijnej narodów wschodniosMowia$skich, o którym prof. Jan OrMowski pisaM: „Ryszard &u"ny byM uczonym wielkiego formatu, odwa"nie i przewidujco stawiaM przed polsk rusycystyk nowe horyzonty badawcze, nigdy nie ulegaM pokusom jej ideologicznej sowietyzacji. Nie byM typem badacza, który zasklepia si! w swojej wskiej dyscyplinie filologicznej, wprost przeciwnie – byM uczonym, humanist w peMnym tego sMowa znaczeniu, ujmujcym dawne pi#miennictwo Rosjan, Ukrai$ców i BiaMorusinów w szerokim kontek#cie kultury duchowej tych narodów”".

Nieprzypadkowy byM zatem wybór tematu konferencji, wszak wyra%nie nawizywaM on do profilu bada$ historycznoliterackich i kulturowych, zapocztkowanych na gruncie bada$ slawistycznych przez prof. &u"nego, a tak"e wybór prelegentów – na konferencji obecni byli uczniowie Profesora (Jan OrMowski, Witold Kowalczyk, Anna Ra%ny, Adam

!

Zob. na ten temat: J. O r M o w s k i, A. W o % n i a k, Wspomnienie o dzia2alno!ci Ryszarda

Fu#nego w KUL, „Roczniki Humanistyczne”, 51(2003), z. 7, s. 183. "

J. O r M o w s k i, Chrze!cijaskie tradycje literatury rosyjskiej w badaniach Ryszarda

Fu#ne-go, tam"e, s. 195