ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXI, zeszyt 5 – 2013
ANNA RUTKA*
PORTRET KOBIETY Z KRYZYSEM KULTURY W TLE: MARLENE STREERUWITZ ENTFERNUNG. (2006)
I INGA IWASIÓW NA KRÓTKO (2012)
A b s t r a k t. Niniejszy artykuM poQwiTcony jest komparatystycznej analizie dwóch wspóMczesnych powieQci: Entfernung. austriackiej pisarki Marlene Streeruwitz i Na krótko polskiej autorki Ingi Iwasiów. Refleksj_ M_cz_c_ obie powieQci jest diagnoza kondycji wspóMczesnej kobiecoQci w po-wi_zaniu z aktualnymi przemianami spoMecznymi i kulturowymi. W Qwiecie coraz dynamiczniejszej technologizacji, digitalizacji, biurokratyzacji i wzrastaj_cego znaczenia praktycznej fachowoQci kwalifikacje ksztaMcone przez humanistykT, takie jak wraaliwoQb moralna i estetyczna, zdolnoQb przenikliwej interpretacji i wartoQciuj_cej oceny rzeczywistoQci, boleQnie trac_ na znaczeniu. Ko-biety, które dziTki prawom osi_gniTtym przez ruchy emancypacyjne XX wieku uzyskaMy wolny dostTp do Qwiata kultury i aycia uniwersyteckiego, staj_ obecnie w obliczu kryzysu tych sfer, co zmusza je do nowego samookreQlenia.
W 1994 r. peruwiaeski pisarz i laureat Nagrody Nobla Mario Vargas Llosa postawiM, a nastTpnie uzasadniM przykMadami tezT, mówi_c_, ae w przyszMoQci kul-tura bTdzie ksztaMtowana gMównie przez kobiety, mTaczygni zaQ bTd_ w niej odgrywab rolT marginaln_ – jedynie jako poQrednicy. Na poparcie swojej pro-gnozy Llosa przytoczyM statystyki dokumentuj_ce zdecydowan_ przewagT kobiet we wszystkich sektorach studiów humanistycznych, a takae w czytelnictwie literatury piTknej. Przy tym pisarz okreQliM humanistykT jako toasam_ z pojTciem kultury w szerokim znaczeniu, wykluczaj_c z niej wszystko, co ma zwi_zek z technik_, specjalizacj_ i zagadnieniami czysto praktycznymi, a wiTc obszarami nalea_cymi do tego, co zwykMo siT okreQlab mianem cywilizacji. Llosa nie pokusiM
Dr hab. ANNA RUTKA, prof. KUL – Katedra NiemieckojTzycznej Literatury II PoMowy XX
Wieku w Instytucie Filologii Germaeskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawMa II; adres do korespondencji: IFG, Al. RacMawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: wiosna@kul.lublin.pl
siT jednak o spekulacje na temat, w jaki sposób i w jakim kierunku przebiegn_ zmiany sfeminizowanej kultury, pozostawiaj_c te kwestie otwartymi1.
DoQwiad-czenia ostatnich lat zdaj_ siT w peMni potwierdzab sMusznoQb tezy postawionej przez Peruwiaeczyka. Tendencj_ czasów wspóMczesnych istotnie jest aeeska dominacja w ksztaMtowaniu humanistyki tak w Europie, jak tea w Ameryce i wielu innych regionach Qwiata. Równolegle do tego humanistycznego pTdu ko-biet zaobserwowab moaemy nieprzerwan_ mTsk_ dominacjT w dziedzinie tech-niki, nowych technologii, gospodarki, polityki – krótko mówi_c: w sferach aycia spoMecznego bTd_cych domen_ wMadzy i finansów.
WokóM problemu statusu i kondycji kobiety w realiach wspóMczesnego Qwiata, a w szczególnoQci zwi_zku kobiecoQci z kultur_, ogniskuj_ siT narracje dwóch powieQci powstaMych w XXI wieku: Entfernung.2 austriackiej pisarki Marlene
Streeruwitz i Na krótko, której autork_ jest Polka – Inga Iwasiów. Kompara-tystyczna analiza obu utworów pozwala uchwycib i bliaej scharakteryzowab specyfikT przemian, jakim podlegaj_ obecnie procesy kulturowe, jak tea rola kobiet i konstrukcje kobiecoQci w ponowoczesnym, zglobalizowanym Qwiecie. Zestawienie powieQci autorki polskiej i austriackiej wydaje siT uzasadnione nie tylko ze wzglTdu na podobn_ w obydwu utworach diagnozT interdependencji wspóMczesnego stanu kultury i kobiecoQci, lecz równiea z racji nader zbliaonych sylwetek literackich i Qwiatopogl_dowych obu pisarek. Liczne paralele miTdzy obydwoma dzieMami literackimi, jak tea intelektualnym zamysMem Streeruwitz i Iwasiów stanowi_ równiea, jua same w sobie, dowód na ponadnarodowe trendy spoMeczno-kulturowych transformacji w zglobalizowanym i zmedializowanym Qwiecie.
MARLENESTREERUWITZIINGAIWASIÓW–FEMINISTYCZNEGmOSY Z AUSTRIIIPOLSKI
MarlenT Streeruwitz (ur. w 1950 r. w podwiedeeskim Baden) i IngT Iwasiów (ur. w 1963 r. w Szczecinie) M_czy przede wszystkim pokrewieestwo Qwiato-pogl_dowo-pisarskie, którego podwalin_ jest zaangaaowanie feministyczne.
1 M.V.L
LOSA, Wie Froschhaut in der Sonne. Die Kultur der Zukunft wird von Frauen bestimmt,
„Die Süddeutsche Zeitung” 1994, nr 231.
2 PowieQb Marlene Streeruwitz nie zostaMa przetMumaczona na jTzyk polski. TytuMowe
Nie-mieckie „Entfernung” przetMumaczyb moana jako „oddalenie”, „odlegMoQb”, co uzasadnione jest po-dróa_ gMównej bohaterki z rodzimego Wiednia do Londynu. „Entfernung” moae oznaczab równiea „usuniTcie” – w tym wypadku usuniTcie protagonistki z jej stanowiska menedaerki kultury.
W twórczoQci literackiej, jak i tekstach naukowych i publicystycznych obu pisarek uderza pogMTbiona refleksja nad kategori_ gender i strukturami spoMe-czeestwa patriarchalnego, co sprawia, ae w swoich krajach obie maj_ od lat ugruntowan_ pozycjT artystyczn_ i krytycznoliterack_. Marlene Streeruwitz zadebiutowaMa w latach 90. XX wieku, pisz_c dla teatru sztuki demaskuj_ce struktury panowania, bTd_ce staM_ i wci_a powracaj_c_ histori_ wMadzy3.
Nara-staj_ce rozczarowanie komercjalizacj_ aycia teatralnego skMoniMo pisarkT do odej-Qcia od teatru. Od 1996 r. pisze tylko prozT, analizuj_c oblicza wspóMczesnoQci ze szczególnym wyczuleniem na Qwiat kobiet. Austriaczka w sposób programowy skupia siT na przedstawianiu „kompleksowoQci kobiecej codziennoQci”4, czyni_c
z niej kontrapunkt dla tematyki kanonicznych tekstów literatury. Feministyczna pespektywa przyjTta przez Streeruwitz w przedstawianiu kwestii kobiecych ogniskuje siT od lat niezmiennie wokóM uQwiadamiania (Aufklärung) i eman-cypacji5. Jej twórczoQb konsekwentnie obnaaa konsumpcyjne spoMeczeestwo,
zdo-minowane przez pieni_dz i rz_dzone przez mity patriarchatu, które wci_a jeszcze podskórnie funkcjonuj_ w strukturach „postpatriarchalnego Qwiata”6. Polityczne
i spoMeczne zaangaaowanie pisarki skMania j_ do refleksji nad relacjami panowania odbijaj_cymi siT w jTzyku. Tematami wci_a powracaj_cymi w jej prozie lite-rackiej i eseistyce s_ ponadto powierzchownoQb i skomercjalizowanie kultury, a takae zagroaenia, jakie niesie dla demokracji neoliberalizm i pustota niektórych propozycji Qwiata mediów dla odbiorcy masowego. Ów temperament polityczno--spoMeczny stawia Streeruwitz obok innej Austriaczki, Elfriede Jelinek, której zaangaaowana literatura feministyczna i spoMeczno-krytyczna nagrodzona zostaMa w 2004 r. literackim Noblem.
Inga Iwasiów jest poetk_ i prozaiczk_, lecz równiea sMynn_ badaczk_ i kry-tyczk_ literatury oraz redaktork_ „Pograniczy”. W swojej pracy naukowej szcze-cieska literaturoznawczyni podejmuje próbT zreinterpretowania wielu utworów kanonicznych. Jej monografie poQwiTcone prozie WModzimierza Odojewskiego
3 Por. U. H
Aß, M. STREERUWITZ, „die leerstelle zu sehen. Das wäre es“ Ein Gespräch über das
Theater, w: M. Streeruwitz. Text + Kritik, red. H.L.Arnold, München: Richard Boorberg Verlag 2004, s. 65.
4 S.H
ARENBERG, Liebe, Sexualität, Erotik? „Verführungen. 3. Folge Frauenjahre.“ von
Mar-lene Streeruwit, w: Lustfallen. Erotisches Schreiben von Frauen, red. CH.KALKUHL,W.SOLMS, Bielefeld: Verlag Aisthesis 2003, s. 49.
5 Por. D.C.G.L
ORENZ, Feminismus als Grundprinzip und Autorenposition bei Marlene
Streeru-witz, w: „Aber die Erinnerung davon.“ Materialien zum Werk von Marlene StreeruStreeru-witz, red.
J. Bong, R. Spahr, O. Vogel, Frankfurt a. M.: Fischer Verlag 2007, s. 51.
6 Por. M.S
TREERUWITZ, Können. Mögen. Dürfen. Sollen. Wollen. Müssen. Frankfurter
oraz twórczoQci Leopolda Tyrmanda wykorzystuj_ narzTdzia krytyki femini-stycznej7. KrytykT feministyczn_ Iwasiów wM_czyMa do polskiej teorii literatury
przede wszystkim poprzez swoj_ rozprawT Rewindykacje. Kobieta czytajYca dzi-siaj8, w której podejmuje szereg krytycznych analiz poQwiTconych mTskiemu
tekstowi kultury, wykazuj_c m.in., ae pMeb i pisanie/czytanie to pojTcia QciQle ze sob_ powi_zane. Jej eseistyczna ksi_aka-wykMad Gender dla Zrednio zaawan-sowanych weszMa na staMe do kanonu polskich opracowae z zakresu Gender Studies. Wydana w 2012 r. ksi_aka Na krótko jest trzeci_ powieQci_ Ingi Iwasiów po Bambino (2008) i jej kontynuacji Ku s\o]cu (2010). Wszystkie trzy utwory tworz_ chronologiczn_ caMoQb, poM_czon_ postaciami bohaterów. W Bambino autorka opowiada, na podstawie losów przesiedlonych do Szczecina Kresowia-ków, powojenn_ historiT Polski aa do wprowadzenia stanu wojennego. Ku s\o]cu jest kontynuacj_ ayciorysów bohaterów i bohaterek z pierwszej powieQci osnut_ wokóM transformacji ustrojowych po 1989 r. Na krótko odczytab moana jako trzeci_ czTQb trylogii, chociaa znajdujemy tu kontynuacjT tylko wybranych w_tków z poprzedniej powieQci, dotycz_c_ maMaeestwa Sylwii, wykMadowczyni literaturoznawstwa, i jej mTaa Tomka. Akcja powieQci rozgrywa siT w niedale-kiej, bliaej niesprecyzowanej przyszMoQci, przy czym czytelnik sam musi zrekon-struowab wydarzenia i przemiany polityczno-spoMeczne poprzedzaj_ce narracjT.
ENTFERNUNG.INAKRÓTKO–KOBIECYOGLuD
RZECZYWISTOvCIXXIWIEKU
Porównawcze zestawienie Entfernung. i Na krótko moae siT wydab zrazu trudne. Oba utwory róani_ siT bowiem diametralnie form_ oraz sposobem prowa-dzenia narracji. PowieQb Streeruwitz napisana jest w charakterystycznym dla naturalizmu stylu sekundowym, bTd_cym radykalnie osobistym i subiektywnym zapisem kobiecego spojrzenia na rzeczywistoQb i wMasn_ toasamoQb. W charak-terystycznym dla siebie stylu jTzykowym, porównywanym do staccato, autorka protokoMuje „uszkodzon_ kronikT uszkodzonego aycia”9. W krótkich, czTsto
elip-tycznych zdaniach, pozbawionych wszelkiego ornamentu i zakMóconych
natar-7 I.I
WASIÓW, Kresy w twórczoZci W\odzimierza Odojewskiego. Próba feministyczna, Szczecin:
W.A.B. 1994; TAw, OpowieZ^ i milczenie. O prozie Leopolda Tyrmanda, Szczecin: Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Szczecieskiego 2000.
8 T
Aw, Rewindykacje. Kobieta czytajYca dzisiaj, Kraków: Universitas 2002.
czywie stawian_ kropk_10, dochodzi do gMosu gMówna bohaterka, Selma
Brecht-hold, zdaj_ca relacjT ze zniewag i zraniee, jakich doznaMa w ayciu prywatnym i zawodowym. CzterdziestodziewiTcioletnia Selma, kobieta niezamTana i bez-dzietna, zwi_zana jest ze Qwiatem kultury. Punktem wyjQcia jej monologu, za-rejestrowanego „bez wytchnienia”, jest dwoista klTska – zawodowa i osobista. Protagonistka w tym samym czasie zostaje zwolniona ze stanowiska menadaerki kultury i porzucona przez wieloletniego partnera ayciowego, który „wymieniM” j_ na kobietT mModsz_ i oczekuje z ni_ dziecka. UdziaMem czytelnika staje siT swoisty strumiee QwiadomoQci Selmy, której myQli ogniskuj_ siT wokóM roz-paczliwych prób podjTcia walki o sens dalszego aycia zawodowego i prywatnego. Bohaterka wyjeadaa do Londynu, aby w akcie desperacji przekonab swego daw-nego brytyjskiego wspóMpracownika do awangardowego projektu inscenizacji sztuk Sarah Kane i z oddalenia (tytuMowe „Entfernung”) spojrzeb na swoje po-kiereszowane aycie. Jej londyeska przygoda znajduje dramatyczny finaM w za-machu terrorystycznym na londyeskie metro 7 lipca 2005 r., w który mimowolnie wpleciony zostaje los kobiety, ukazuj_c tym samym nieuchronnoQb wspóMczes-nych procesów globalizacyjwspóMczes-nych.
W porównaniu z klaustrofobicznie subiektywistyczn_ perspektyw_ Streeruwitz powieQb Ingi Iwasiów otwiera szerszy kr_g narracyjny. FabuMa Na krótko kon-centruje siT wokóM losów dwóch kobiet – Sylwii i Ruty – i ich dotkniTtych kry-zysem maMaeestw. Sylwia, profesorka literaturoznawstwa, ucieka przed zawodo-wym kryzysem spowodowanym fataln_ zapaQci_ humanistyki i przed wyobcowa-niem maMaeeskim w podróa do bliaej nieokreQlonego miasta w Europie Wschodniej. Akcja rozgrywa siT w nieodlegMej przyszMoQci, w której zaszMy waane transformacje w strukturach Unii Europejskiej, okreQlane jako zwrot neolokalny. Niektóre paestwa, gMównie wschodnioeuropejskie, odM_czaj_ siT od wspólnoty, odrzucaj_ kapitalizm i prowadz_ politykT protoasamoQciow_, w wyniku której wielu mieszkaeców emigruje. Do prowincjonalnego miasta w takim wMaQnie, przypomi-naj_cym skansen, paestwie trafia Sylwia, która w ramach unijnego programu muzealniczego zbiera informacje i sporz_dza raporty na temat czytelnictwa pol-skich ksi_aek w lokalnych bibliotekach. Przebywaj_c w obcym mieQcie, bohaterka trafia do staromodnego salonu fryzjerskiego Ruty. Losy obu kobiet „na krótko” splataj_ siT, gdya Sylwia postanawia wynaj_b na miesi_c mieszkanie Witka, brata Ruty. Historia napisana przez Iwasiów skupia siT gMównie na kobietach, obrazuj_c wielowarstwowo Qwiat kobiecej wraaliwoQci i problemów na tle nowych wyzwae,
10 O „ontologicznej” funkcji kropki por. M.S
TREERUWITZ, Sein. Und Schein. Und Erscheinen.
jakie niesie z sob_ zdigitalizowana, zglobalizowana i owMadniTta przez unijn_ biurokracjT przyszMoQb. PowieQb nie wyklucza jednak ze swego ogl_du mTaczyzn, których postacie nakreQlone zostaMy z dua_ wraaliwoQci_ i przenikliwoQci_.
Bohaterka powieQci Ingi Iwasiów rzucona zostaMa w realia tylko pozornej przyszMoQci. „W rzeczywistoQci”, jak zauwaaa sama autorka w wywiadzie na temat swojej ksi_aki, „s_ to jej najbliasze konsekwencje”, gdya pewne zjawiska, jakich dotyka powieQb, np. „sztafaa technologiczny”, to jua dzisiejsze realia, w których ayjemy i na które siT zgadzamy11. Zestawiaj_c SelmT z powieQci
Streeruwitz, której historia w sposób nader precyzyjny nakreQlona zostaMa na tle neoliberalnego i zglobalizowanego spoMeczeestwa europejskiego 2005 r., z Sylwi_ z Na krótko, moana skonstatowab, ae przedstawiony kryzys kobiecoQci jest w obu przypadkach osadzony w bardzo podobnym ukMadzie odniesienia. Poczucie oso-bistego i zawodowego wykluczenia zwi_zane jest bowiem nierozerwalnie z dyna-mik_ wspóMczesnych procesów spoMeczno-politycznych i gospodarczych, które determinuj_ nowy kryzys kobiecoQci. PrzeQledzenie tych powi_zae w obu po-wieQciach bTdzie celem poniaszej analizy porównawczej.
KOBIECA PODRÓw DO OBCEGO MIASTA
Narracja obu ksi_aek oparta jest w duaej mierze na w_tku podróay, zmiany miejsca i doQwiadczeniu obcoQci miasta. Jak wspomniano, bohaterka Na krótko wyjeadaa w ramach projektu europejskiego do prowincjonalnego miasta wschod-nioeuropejskiego. Oficjalnym celem jej podróay jest sporz_dzanie statystyk i ra-portów na temat czytelnictwa polskich ksi_aek w tamtejszych bibliotekach. Nie-oficjalnie natomiast owa podróa jest czymQ wiTcej – oznacza ucieczkT od aycio-wego status quo oraz peMnej frustracji rzeczywistoQci zawodowo-maMaeeskiej. Podróa na Wschód stanowi jednoczeQnie Qwiadomy odwrót od pogoni za nowo-czesnoQci_ w paestwach unijnych. Sylwia odwiedza „skansen, poza Uni_”12
w poczuciu, ae Wschód ma jedn_ waan_ zaletT, a mianowicie „ceni tradycjT”13.
Wizyta w obcym mieQcie jest wiTc odzwierciedleniem chTci przeciwstawienia siT ogólnemu pTdowi ku ultranowoczesnoQci, a zarazem obrazuje nowy, „nieskonkre-tyzowany”14 etap, na jakim znalazMa siT bohaterka. Panuj_cy na prowincji „stan
11 Por. wywiad Anki Król z Ing_ Iwasiów dla FEMINOTEKI: http://www.feminoteka.pl/
readarticle.php?article_id=1184 (ostatnie wejQcie 5.11.2012).
12 I.I
WASIÓW, Na krótko, Warszawa: Wielka Litera 2012, s. 64.
13 Tamae, s. 80. 14 Tamae, s. 204.
oczekiwania przechodz_cego w rezygnacjT pasowaM do niej”15. Na koecu
po-wieQci Sylwia postanawia przedMuayb czas wyjazdu, gdya „[m]a ochotT tu pobyb bez celu”16. WynajTcie cudzego mieszkania przenosi protagonistkT w stan
ducho-wego tranzytu, „pomiTdzy sam_ sob_ a kimQ, kto zajmowaM jej miejsce”17.
Stop-niowe oswajanie miasta, bTd_ce de facto „oswajaniem obcoQci”18, peMni istotn_
funkcjT koj_c_, zezwala na zMapanie oddechu i pewne przeczekanie stanu atrofii woli, w którym od jakiegoQ czasu znajduje siT kobieta.
Równiea bohaterce Entfernung., Selmie, wyjazd z rodzinnego Wiednia do Londynu ma pomóc w zMapaniu pewnego dystansu i zapewnib jej moaliwoQb przemyQlenia opresyjnej sytuacji zawodowej i prywatnej19. TytuMowe „oddalenie”
okazuje siT jednak przekleestwem. Londyn jako „stolica bezwzglTdnoQci”20,
sym-bol surowoQci zglobalizowanego aycia przerasta j_, wprowadza w stan zagubienia i wzmaga pragnienie samounicestwienia21. Obce miasto nie jest li tylko tMem, lecz
awansuje do rangi przestrzeni przeaywania wMasnych poraaek i zraniee. Jest ono QciQle zintegrowane ze strumieniem QwiadomoQci Selmy. PowieQb dokumentuje swoiste sprzTaenie zwrotne miTdzy opisem metropolii a wewnTtrznym samopoczu-ciem i samoQwiadomoQci_ kobiety. Wielkie miasto egzemplifikuje wiTc z jednej strony subiektywizm bohaterki, z drugiej zaQ – poprzez swój gwar, anonimowoQb mas ludzkich, pl_taninT linii metra – funkcjonuje raz po raz jako czynnik potT-guj_cy poczucie zagubienia i zagroaenia. Logiczn_ konsekwencj_ takiej konstrukcji wielkomiejskiego wyobcowania jest zamykaj_cy powieQb zamach terrorystyczny w londyeskim metrze, którego uczestnikiem mimo woli jest tea Selma, potwier-dzaj_c w ten sposób jednoczeQnie omniprezencjT procesu globalizacji.
KRYZYS KOBIETY
Zarówno Sylwia, jak i Selma s_ kobietami przechodz_cymi kryzys. W obu powieQciach stan ten jest nakreQlony wielowarstwowo i dotyczy róanych dziedzin aycia prywatnego i spoMecznego. Obie bohaterki przeaywaj_ rozterki zwi_zane z przerwanymi lub wypalonymi wieloletnimi zwi_zkami z mTaczyznami.
Pro-15 Tamae, s. 356. 16 Tamae, s. 128. 17 Tamae, s. 204. 18 Tamae, s. 298. 19 S TREERUWITZ, Entfernung., s. 15. 20 Tamae, s. 144. 21 Tamae, s. 105.
tagonistka Marlene Streeruwitz odkrywa podwójne aycie swojego partnera Antona. Narracyjnym punktem wyjQcia staje siT fakt odejQcia mTaczyzny do innej kobiety i ujawnienie prawdy, ae bTdzie miaM z ni_ dziecko. MyQl o zdradzie, opuszczeniu i oszukaniu powraca w monologu bohaterki niczym obsesyjne fatum, staj_c siT przyczyn_ myQli samobójczych i fantazji o samounicestwieniu. W kon-tekQcie poraaki erotycznej i prokreacyjnej (Selma jest bezdzietna) kobieta okreQla sam_ siebie jako „wdowT mojego wMasnego aycia”22.
Bohaterka Iwasiów nie roztrz_sa kwestii swoich maMaeeskich poraaek z takim impetem i nachalnoQci_ jak Selma. Kryzys jej maMaeestwa nakreQlony jest wpraw-dzie z dua_ wyrazistoQci_ i precyzj_, przewija siT jednak barwpraw-dziej miTdzy wersami. Podobnie jak u Streeruwitz pojawia siT tu w_tek zdrady. Tomek, m_a Sylwii, zdradza j_ wielokrotnie z róanymi kobietami. W jego mTskiej strategii te liczne romanse, których nie jest w stanie siT wyrzec, s_ QciQle powi_zane z suk-cesem zawodowym i finansowym23. Przelotny seks z kobietami, które chciaMy
robib karierT w jego firmie, jest wyznacznikiem wMadzy, daje mu poczucie wiTk-szego panowania nad firm_ i swoim ayciem. Rzecz_ charakterystyczn_ jest to, ae poczucie zdrady wywoMuje wprawdzie w Tomku wyrzuty sumienia, ale w jego mniemaniu nie przekreQla miMoQci i przywi_zania do aony. Zwi_zki poza-maMaeeskie nie staj_ siT tym samym bezpoQredni_ przyczyn_ kryzysu maMaee-skiego. RozkMad bliskoQci, który nie zostaM przez autorkT opisany i nazwany wprost, a jedynie subtelnie wspomniany na marginesie introspekcji bohaterów, nastTpuje od wewn_trz – jest wieloletnim i wieloetapowym procesem wypalenia i duchowo-cielesnego oddalenia obojga partnerów. Na owo intymne oddalenie siT od siebie niebagatelny wpMyw wywieraj_ przemiany spoMeczne. Technologizacja i wirtualizacja aycia, dynamiczne neoliberalne procesy rynkowe stanowi_ dla Tomka atrakcyjne wyzwanie zawodowe i egzystencjalne, dla jego aony staj_ siT jednak przyczyn_ apatii, zniechTcenia i poczucia, ae za niczym jua w ayciu nie nad_aa. MaMaonkowie w caMkiem odmienny sposób absorbuj_ zmiany rzeczywi-stoQci, co w gruncie rzeczy oddala ich od siebie zewnTtrznie i wewnTtrznie, pozostawiaj_c pustkT i zmTczenie: „SzMo ku lepszemu, z jego punktu widzenia szMo ku lepszemu. Z ni_ niestety byMo gorzej”24.
Niepowodzenia w relacjach damsko-mTskich M_cz_ siT integralnie z kryzysem toa-samoQci, w jakim tkwi_ obie bohaterki rzucone w realia „pMynnej nowoczesnoQci”25.
Zarówno Selma, jak i Sylwia przeaywaj_ stan zawieszenia, pewn_ fazT przejQciow_,
22 Tamae, s. 24. 23 I
WASIÓW, Na krótko, s. 152.
24 Tamae, s. 11.
co w duaej mierze utrudnia im okreQlenie wMasnej toasamoQci. Obie kobiety w wyniku przemian kulturowo-spoMecznych zostaMy „wydalone” ze stabilnych ram zawodowych. Selma utraciMa pracT jako menedaerka kultury, Sylwia zaQ w zwi_zku z upadkiem polonistyki na rodzimych uniwersytetach zostaMa zmuszona do „przebranaowienia siT”26. Jej praca na Wschodzie podyktowana jest raczej
roz-paczliw_ chTci_ przetrwania w humanistyce aniaeli zawodow_ pasj_ czy zainteresowaniami.
Powoduj_cy kryzys stan duchowego tranzytu obu bohaterek wi_ae siT QciQle z problemem staroQci, a zwMaszcza starzej_cego siT ciaMa. PowieQb Austriaczki w sposób szczególny ogniskuje siT wokóM przechodzenia czterdziestodziewiTcio-letniej bohaterki w okres staroQci, przy czym zauwaayb naleay, ae w_tek ten roz-waaany jest z wyragnie feministycznej perspektywy. Selma odbiera swój wiek jako gródMo problemów oraz jako swego rodzaju „straszny egzamin”27. Na
kaa-dym kroku swojej prywatnoQci i aycia zawodowego przekonuje siT o bolesnej prawdzie, ae jej kobiece starzenie siT oznacza dla spoMeczeestwa coQ zupeMnie innego nia starzenie siT mTaczyzny. Anton opuszcza j_ dla kobiety duao mMod-szej, która jest w stanie dab mu potomstwo. Takae na polu zawodowym jej miej-sce powierzone zostaje mModszej. Refleksje na temat przechodzenia w wiek starszy i obserwacja starzej_cego siT ciaMa dominuj_ samoQwiadomoQb i postrze-ganie rzeczywistoQci. W wielu miejscach ten natarczywy „samoogl_d” prowadzi do QwiadomoQci utraty wMasnej podmiotowoQci, do poczucia rozpadu na szereg oddzielnych czTQci28. W ksi_ace Streeruwitz staroQb zostaje kobiecie „wpisana”
w ciaMo zgodnie z tez_ autorki, ia „ciaMo stanowi pMaszczyznT, na której spra-wowana jest wMadza”29. Uaywaj_c terminu „wMadza” (die Macht), pisarka ma na
myQli moc konwencji i rytuaMów spoMecznych, które bezwzglTdnie eliminuj_ i wy-kluczaj_ starzej_ce siT kobiety. DosMownoQb tej wywy-kluczaj_cej siMy egzemplifikuje brutalna scena, w której trzech pijanych wyrostków uderza SelmT w gMowT i obel-aywie nazywa „bloody old bitch”30. W powieQci Na krótko problem starzenia siT
protagonistki nie ma aa tak wyragnego cielesnego wymiaru. GMówny akcent
26 I
WASIÓW, Na krótko, s. 57.
27 Por. S.B
OVENSCHEN, Älter werden. Notizen. Frankfurt a. M.: Fischer Verlag 2009, s. 17.
28 Wnikliw_ analizT samorefleksji bohaterki Entfernung. nad starzej_cym siT ciaMem
przepro-wadza w swojej monografii Joanna Drynda. Por. J.DRYNDA, Spiegel-Frauen. Zum Spiegelmotiv in
Prosatexten zeitgenössischer österreichischer Autorinnen, Frankfurt a. M.–Berlin–Bern: Peter Lang
2012, s. 144-148.
29 Marlene Streeruwitz uaywa sformuMowania: „Körper als Landschaft der Machtausübung”.
Por. M. STREERUWITZ, Mein Körper, w: TAw, Tagebuch der Gegenwart, Wien–Köln–Weimar:
Böhlau 2002, s. 66.
w opisie przechodzenia w podeszMy wiek poMoaony jest na subiektywnym po-czuciu niedopasowania i nienad_aania za technologiami zmieniaj_cymi siT w spo-sób lawinowy. Sylwia z dua_ ostroQci_ spojrzenia konstatuje róanicT miTdzy tym, co byMo kiedyQ jej bezpiecznym Qwiatem, a zmienion_ diametralnie rzeczywi-stoQci_ XXI wieku. BolesnoQb upMywu czasu i nieubMagalnego przechodzenia w inny stan artykuMuje siT bodaj najwyragniej w jej macierzyeskich uczuciach, w gMTbokim lTku zwi_zanym z dorastaniem syna. Kobieta odczuwa przejQcie dziecka w dorosMoQb jako oddalenie i stratT: „RwaMo j_ w Qrodku od tego poczucia straty”31. Symboliczny wymiar starzenia siT moana równiea odczytab w
drTcz_-cych protagonistkT stanach utraty pamiTci krótkotrwaMej o nieznanym podMoau. Sylwia bagatelizuje pocz_tkowo banalne na pozór objawy, z czasem jednak potTguje siT w niej poczucie zagubienia i zmTczenia. PrzejQciowe zaniki pamiTci skutkuj_ fizycznym zaniedbaniem. Protagonistka aali siT podczas jednej z wizyt lekarskich, ae zupeMnie przestaMa dbab o swój wygl_d. Nie przywi_zuj_c wagi do ubioru, fryzury i pielTgnacji ciaMa, przyzwala na owMadniTcie jej osoby przez staroQb. Konsekwencj_ pogodzenia siT z takim stanem jest atrofia woli, nie-moanoQb podjTcia decyzji i dokonania radykalnej zmiany w swoim ayciu32.
MTcz_ce SylwiT „stany zaciemnienia, wymazania”33 maj_ w powieQci waany
wy-miar symboliczno-spoMeczny. Bohaterka nie jest w swojej dolegliwoQci przypad-kiem odosobnionym. WrTcz przeciwnie, jak stwierdza: „fora internetowe pTcz-niaMy od podobnych opisów, ludzkoQb zdawaMa siT chorowab na wielk_ demencjT, na zaniki pamiTci krótkotrwaMej o róanej etiologii”34. W kontekQcie opisanych
przez Iwasiów wielkich przemian wywoManych nowoczesnymi technologiami, a takae wskutek stawianych przez nie nowych wymagae, amnezja odczytana moae byb jako swoista forma ucieczki czy tea obrony przed narastaj_cym tempem aycia i natMokiem informacji.
Kryzys egzystencjalny kobiet powi_zany jest, tak w ksi_ace Polki, jak i Au-striaczki, z kryzysem kulturowym. W Na krótko przejawia siT on w zapaQci aycia uniwersyteckiego oraz marginalizowaniu i wypieraniu humanistyki ze Qwiado-moQci spoMecznej. Podobne wykluczanie kultury ze sfer publicznie przydatnych i poaytecznych staje siT gródMem zawodowej i osobistej frustracji Selmy, która przestaje wierzyb w sens zajmowania siT teatrem.
31 I
WASIÓW, Na krótko, s. 172.
32 Por. tamae, s. 267. 33 Tamae, s. 59. 34 Tamae, s. 60.
KRYZYSKULTURY–KRYZYSKOBIECOvCI
W powieQci austriackiej autorki refleksje na temat kryzysu teatru i upadku sztuki zajmuj_ miejsce centralne. Selma, bTd_ca do niedawna czoMowym drama-turgiem prestiaowego wiedeeskiego festiwalu teatralnego i wykwalifikowan_ znawczyni_ miTdzynarodowej sceny teatralnej, odbiera zawodow_ poraakT jako osobisty kryzys swojej kobiecoQci. Patrz_c z dystansu, jako osoba, która straciMa ugruntowan_ przez lata pozycjT, bohaterka krytycznie ocenia neoliberalne reguMy, jakimi kieruje siT instytucja wspóMczesnego teatru. Teatr zaabsorbowaM bowiem wojnT toczon_ przeciwko podmiotowi ludzkiemu do sfery sztuki. Zgodnie z regu-Mami biznesu utartymi na wolnym rynku gospodarczym uprzywilejowana pozycja przyznawana jest kobietom mModym i atrakcyjnym, takim, które wiedz_, jak naleay „prawidMowo wyQwiadczab przysMugi”35. W tym kontekQcie Selma jako
dramaturg teatralny reflektuje swoj_ rolT w sposób nastTpuj_cy: „O tym, ae byMa kobiet_, dowiadywaMa siT wyM_cznie poprzez problemy. […] Poprzez niemoanoQci i przeszkody”36. wycie teatralne uzaleaniMo siT caMkowicie od sponsorów, o
któ-rych pieni_dze naleaaMo zabiegab lub wrTcz aebrab37. FrustracjT bohaterki
dodat-kowo pogMTbia skonstatowany przez ni_ zanik sztuki krytycznej, której protek-tork_ byMa przez lata. Jej próby przeforsowania inscenizacji sztuk brytyjskiej autorki Sarah Kane stanowi_ nie tylko wyzwanie zawodowe, lecz s_ w szerszym znaczeniu walk_ o sztukT krytyczn_, niepokorn_ i j_trz_c_. W postaciach sztuk brytyjskiej dramatopisarki dostrzega ona bowiem ucieleQnienia „podmiotów nowoczesnoQci”38, takich, „które same ze sob_ uwikMane s_ w sadystyczny klincz.
Które s_ wobec siebie samych egzekutorami wMadzy. JednoczeQnie sTdziami i katami wobec siebie”39. Najdotkliwszym rozpoznaniem protagonistki staje siT
fakt, ae tego rodzaju sztuka nikogo wspóMczeQnie nie ciekawi i ae aaden teatr nie jest zainteresowany realizacj_ tego typu niewygodnego projektu. Naczeln_ za-sad_, jak_ kieruje siT „przemysM” teatralny, jest bowiem komercja, wygodny kon-sumpcjonizm i zaspokajanie niskich potrzeb i uczub publicznoQci. Sztuka prze-transformowana zostaMa w pewien rodzaj „uzupeMnienia stylu aycia”40.
Publicz-noQb, która – jak wspomina Selma – jeszcze w latach 80. XX wieku zdolna byMa do oburzenia z powodu kontrowersyjnych treQci, obecnie akceptuje wszystko, co
35 S
TREERUWITZ, Entfernung., s. 268.
36 Tamae, s. 207. TMumaczenie autorki artykuMu. 37 Tamae, s. 205.
38 Tamae, s. 215. 39 Tamae. 40 Tamae, s. 92.
oferowane jest jej na scenie. „Konsumenci kultury” stali siT, mówi_c za Zyg-muntem Baumanem, „wszystkoaerni”41. Cen_ takiego konformizmu jest sztuka,
która speMnia funkcjT „podwójnego lustra. Z przodu kultura, z tyMu zaQ porno-grafia”42. To wMaQnie ów „pornograficzny realizm sztuki”43, swoista fuzja klubu
nocnego i teatru s_ tym, co Selma odbiera jako najwiTksz_ poraakT wspóMczesnej kultury. Konstatuj_c kryzys sztuki krytycznej, bohaterka rewiduje równiea swoj_ rolT menedaerki kultury. Poprzez wieloletni_ pracT w tej branay doskonale opano-waMa strategiT dopasowywania siT do neoliberalnych reguM gry, które zawMadnTMy teatrem. PrzymykaMa oczy na perwersyjny realizm, zaspakajaj_cy najniasze a_dze publicznoQci w imiT zasady, ae niczego nie wolno ukrywab, natomiast sztuka musi kierowab siT nieograniczon_ wolnoQci_. Dopiero dystans poraaki pozwoliM jej dostrzec swoisty circulus vitiosus takich reguM. Zasada wolnoQci w sztuce posMuayMa umocnieniu wMadzy. Struktury panowania i sprawowania wMadzy, jaki-mi kieruj_ siT wszystkie sektory wolnego rynku i polityki, weszMy niejako tylnyjaki-mi drzwiami do uQwiTconej przestrzeni sztuki44, przeobraaaj_c j_ w towar czekaj_cy
na nabywcT i konsumenta45.
Kryzys kultury, o którym pisze Inga Iwasiów, wyraaa siT w zapaQci Qrodo-wiska uniwersyteckiego wtMoczonego w biurokratyczny matrix czasów KRK46,
w szczególnoQci zaQ dotyczy on kierunków humanistycznych, w tym polonistyki, które „ciTako dysz[_] za peletonem mistrzowskich dyscyplin”47 i utrzymywane s_
„na garnuszku dochodowych kierunków”48. Taka futurystyczna diagnoza nie jest
niestety czyst_ fantazj_ literack_ czy tea fatalistycznym proroctwem. Iwasiów pisze raczej o problemach, które jua od jakiegoQ czasu stanowi_ nasz_ rzeczy-wistoQb. Korzystaj_c z wolnoQci fikcji literackiej, autorka przelewa na karty powieQci swoje wMasne doQwiadczenia wykMadowczyni uniwersyteckiej, konstru-uj_c jednoczeQnie waan_ powieQb egzystencjalno-obyczajow_ o konsekwencjach tego pogMTbiaj_cego siT stanu wykorzeniania kultury. W humanistyce przyszMoQci jedynie wyostrz_ siT jej aktualne problemy. W historii opowiedzianej przez pisarkT Polska ostatecznie doM_cza do Zachodu, który oznacza ultranowoczes-noQb, wirtualizacjT filologii i wprowadzanie przeroQniTtego do granic absurdu
41 B
AUMAN, Kultura w p\ynnej nowoczesnoZci, s. 18.
42 S
TREERUWITZ, Entfernung., s. 178.
43 Tamae. 44 Tamae, s. 268. 45 Por. B
AUMAN, Kultura w p\ynnej nowoczesnoZci, s. 30.
46 KRK oznacza Krajowe Ramy Klasyfikacji, tj. sporz_dzany przez uczelnie opis kwalifikacji
zdobywanych w systemie szkolnictwa wyaszego, który ma pomóc w modelowaniu rynku pracy.
47 B
AUMAN, Kultura w p\ynnej nowoczesnoZci, s. 8.
systemu administracyjnego i biurokratycznego, który zmusza humanistów do wyraaania wszystkiego we wskagnikach, ankietach i benchmarkach49. Na
polonis-tykT nie ma jua naboru, a studenci, ksztaMceni gMównie w systemie e-wykMadów, to „niedobitki”, „nieuleczalne przypadki miMoQników ksi_aek i sztuki, ostatnio licz_-ce na pracT w dziaMach muzealnych, tworzonych w kaadej miejscowoQci”50.
Polo-nistom nie przyznaje siT jua grantów, co ostatecznie potwierdza bezproduktyw-noQb i archaiczbezproduktyw-noQb tego i podobnych kierunków. Coraz wiTcej wykMadowców zmuszonych jest do przechodzenia na kontrakty finansowane ze specjalnych pro-gramów. Stary etos pracy uniwersyteckiej, polegaj_cy na pisaniu artykuMów i ksi_aek, traci zupeMnie znaczenie, a dawne konferencje naukowe zast_pione zostaj_ przez odbywaj_ce siT w cyberprzestrzeni telekonferencje. Tak nakreQlony kryzys humanistyki ma w Na krótko wyragnie kobiece oblicze. Wobec wysokiego sfeminizowania tego obszaru kultury to wMaQnie kobiety dotkniTte zostaj_ najdot-kliwiej przez zanikanie kierunków humanistycznych. W konsekwencji wiele z nich rzuca pracT, przechodzi do rzemiosMa lub wybiera „karierT domow_, oto-czon_ kultem wspomaganym przyzwoit_ pensj_”51. Sylwia wybiera
przebranao-wienie i decyduje siT na udziaM w muzealniczym programie unijnym, którego sensownoQb budzi w niej powaane w_tpliwoQci. Kobieta pozostaje na finansowym utrzymaniu mTaa, a swoje zadanie muzealnicze odczytuje jako „ochMap rzucony skazanym na wymarcie humanistom unijnym”52. Powszechne zmarginalizowanie
humanistyki protagonistka odbiera, podobnie jak bohaterka austriackiej powieQci, jako osobist_ poraakT, degradacjT jej osoby i kobiecoQci. Skazana na utrzymy-wanie przez mTaa i cierpi_ca wewnTtrznie z powodu jego zdrad, nie znajduje oparcia w upadMym prestiau profesury literaturoznawczej. Jej zawód traktowany jest raczej jako „nieszkodliwe hobby”53. To powszechne deprecjonowanie
za-wodu nauczycielki akademickiej i humanistki odbiera kobiecie energiT ayciow_ i wszelkie siMy twórcze. Od roku nie napisaMa niczego, przestaMa uczestniczyb w konferencjach, nie jest w stanie dokoeczyb rozpoczTtej przed laty monografii, a zajTcia ze studentami staMy siT dla niej, z powodu kMopotów z pamiTci_, uci_a-liwym obowi_zkiem. Bohaterka Ingi Iwasiów rozpada siT wewnTtrznie i w iden-tyczny sposób jak Selma Brechthold cierpi na groa_c_ autodestrukcj_ atrofiT woli. Jej zawodowe wyjazdy „na krótko” staj_ siT jedyn_ form_ egzystencji, na któr_ moae sobie chwilowo pozwolib.
49 Tamae, s. 20. 50 Tamae, s. 18. 51 Tamae, s. 57. 52 Tamae, s. 291. 53 Tamae, s. 112.
PODSUMOWANIE
Kobiece osamotnienie i wykluczenie obu bohaterek ma wiele cech uniwersal-nych i ponadczasowych. Zarówno u Ingi Iwasiów, jak i u Marlene Streeruwitz kluczow_ rolT odgrywa tTsknota za kontaktem, rozmow_ i zwyczajn_ miTdzy-ludzk_ bliskoQci_. Refleksj_ M_cz_c_ obie powieQci jest diagnoza kondycji wspóM-czesnej kobiecoQci w powi_zaniu z aktualnymi przemianami spoMecznymi i kultu-rowymi. W Qwiecie coraz dynamiczniejszej technologizacji, digitalizacji, biurokra-tyzacji i wzrastaj_cego znaczenia praktycznej fachowoQci kwalifikacje ksztaMcone przez humanistykT, takie jak wraaliwoQb moralna i estetyczna, zdolnoQb przenikliwej interpretacji i wartoQciuj_cej oceny rzeczywistoQci, boleQnie trac_ na znaczeniu. Kobiety, które dziTki prawom osi_gniTtym przez ruchy emancypacyjne XX wieku uzyskaMy wolny dostTp do Qwiata kultury i aycia uniwersyteckiego, staj_ obecnie w obliczu kryzysu tych sfer, co zmusza je do nowego samookreQlenia. Kryzys kobiety w kulturze, którego przejawy i skutki portretuj_ obie powieQci, odczytab naleay w szerszym kontekQcie kryzysu stabilnoQci. W koecu XX wieku oraz w pierwszej dekadzie XXI wieku w róanych obszarach aycia indywidual-nego i zbiorowego w sposób szczególny nasiliMy siT przejawy niestabilnoQci i nie-pewnoQci, na które niebagatelny wpMyw ma m.in. digitalno-wirtualna dominanta wspóMczesnego Qwiata. W ostatnich latach liczne kryzysy na rynkach finanso-wych, wywoMane przez neoliberalizm i globalizacjT, transformacje na rynkach pracy, katastrofy przyrodnicze, strach przed wojnami i zamachami terrorystycz-nymi na trwaMe zmieniMy kondycjT czMowieka wspóMczesnego i sposób pojmowa-nia rzeczywistoQci. O ile liczne zaMamapojmowa-nia ekonomiczne, przejawiaj_ce siT niesta-bilnoQci_ zatrudnienia, fluktuacj_ rynków pracy i bankructwami finansowymi w równej mierze dotykaj_ kobiet i mTaczyzn, o tyle kryzys kultury, chociaa dotycz_cy w ostatecznoQci caMej kondycji czMowieka, w sposób szczególny dotyka aktualnie kobiet. Jak ukazuj_ to obie powieQci, kobiety, dominuj_c sfery huma-nistyki i kultury, zyskaMy wprawdzie przywilej krytycznej, nonkonformistycznej interpretacji zastanej rzeczywistoQci, jednak tym samym wykluczone zostaMy poza nawias wMadzy i wpMywów. UaytecznoQb, zysk, dostTp do wymiernych korzyQci ekonomicznych pozostaj_ przywilejami mTaczyzn. Nieprzypadkowo w obu po-wieQciach wMaQnie mTaczyznom, mTaowi Sylwii i partnerowi ayciowemu Selmy, udaje siT bez szwanku przetrwab te digitalno-ekonomiczne transformacje Qwiata ponowoczesnego. W „pMynnej nowoczesnoQci”54 najskuteczniejsz_ strategi_
prze-54 Por. Z.B
AUMAN, Liquid Modernity, Cambridge: Polity Press 2000 (wyd. pol.: P\ynna
trwania okazuje siT strategia Don Juana, o której mówi Zygmunt Bauman w roz-mowie z Keith Tester: „Aby sprostab wymogom wspóMczesnej nowoczesnoQci i udowodnib swoj_ wartoQb rynkow_, trzeba wykazywab siT elastycznoQci_, mobilnoQci_, gotowoQci_ reagowania na kaade wyzwanie i zaczynania wszyst-kiego od nowa. wycie pojmowane jest jako seria ci_gle nowych pocz_tków”55.
Ani Selma, ani Sylwia nie s_ jednak na taki model aycia gotowe. Dlatego tea nowy pocz_tek okupiony jest gMTbokim kryzysem egzystencjalnym i zagubieniem duchowym. Otwarte zakoeczenia powieQci austriackiej i polskiej autorki pozosta-wiaj_ los obu kobiet jako bliaej nieokreQlony w analogii do aktualnych przemian spoMeczno-kulturowych, których finaMu nie sposób jeszcze przewidzieb.
BIBLIOGRAFIA
LI T E R A T U R A R Ó D m O W A
IWASIÓW I.: Na krótko, Warszawa: Wielka Litera 2012.
STREERUWITZ M.: Entfernung., Frankfurt am Main: Fischer Verlag 2006.
LI T E R A T U R A P R Z E D M I O T U
BAUMAN Z.,TESTER K.: O poaytkach z w_tpliwoQci. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem,
War-szawa: Wydawnictwo Sic! 2003.
BAUMAN Z.: Kultura w pMynnej nowoczesnoQci, Warszawa: Agora 2011.
BAUMAN Z.: Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press 2000. (Pol.: PMynna nowoczesnoQb, przeM. T. Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2006).
BOVENSCHEN S.: Älter werden. Notizen. Frankfurt am M.: Fischer Verlag 2009.
DRYNDA J.: Spiegel-Frauen. Zum Spiegelmotiv in Prosatexten zeitgenössischer österreichischer
Autorinnen, Frankfurt am M.–Berlin–Bern: Peter Lang 2012.
HARENBERG S.: Liebe, Sexualität, Erotik? „Verführungen. 3. Folge Frauenjahre“ von Marlene
Stree-ruwitz, w: Lustfallen. Erotisches Schreiben von Frauen, red. Ch. Kalkuhl, W. Solms, Bielefeld: Aisthesis Verlag 2003, s. 49-57.
HAß U., STREERUWITZ M.: „die leerstelle zu sehen. Das wäre es.“ Ein Gespräch über das Theater. W: M. Streeruwitz. Text + Kritik, red. H.L. Arnold, München: Richard Boorberg Verlag 2004, s. 59-65.
IWASIÓW I.: Kresy w twórczoQci WModzimierza Odojewskiego. Próba feministyczna, Szczecin: JotA
1994.
IWASIÓW I.: OpowieQb i milczenie. O prozie Leopolda Tyrmanda, Szczecin: Wydawnictwo
Nau-kowe Uniwersytetu Szczecieskiego 2000.
IWASIÓW I.: Rewindykacje. Kobieta czytaj_ca dzisiaj, Kraków: Universitas 2002.
55 Z.BAUMAN,K.TESTER, O poaytkach z wYtpliwoZci, Warszawa: Wydawnictwo Sic! 2003,
LLOSA M.V.: Wie Froschhaut in der Sonne. Die Kultur der Zukunft wird von Frauen bestimmt,
„Die Süddeutsche Zeitung” 1994, nr 231
LORENZ D.C.G.: Feminismus als Grundprinzip und Autorenposition bei Marlene Streeruwitz, w:
„Aber die Erinnerung davon.“ Materialien zum Werk von Marlene Streeruwitz, red. J.Bong, R. Spahr, O. Vogel, Frankfurt am Main: Fischer Verlag 2007, s. 51-74.
STREERUWITZ M.: Können. Mögen. Dürfen. Sollen. Wollen. Müssen. Frankfurter Poetikvorlesun-gen, Frankfurt am M.: Suhrkamp 1998.
STREERUWITZ M.: Mein Körper, w: TAw, Tagebuch der Gegenwart, Wien–Köln–Weimar: Böhlau 2002.
STREERUWITZ M.: Sein. Und Schein. Und Erscheinen. Tübinger Poetikvorlesungen, Frankfurt am Main: Suhrkamp 1997.
Wywiad Anki Król z Ing_ Iwasiów dla FEMINOTEKI: http://www.feminoteka.pl/readarticle.php? article_id=1184, (5.11.2012).
FRAUENPORTRAIT MIT DER KRISE DER KULTUR IM HINTERGRUND:
ZU MARLENE STREERUWITZ’ ENFERNUNG. (2006) UND INGA IWASIÓWS NA KRÓTKO (2012)
Z u s a m m e n f a s s u n g
Der vorliegende Beitrag beschäftigt sich mit der vergleichenden Analyse von zwei zeitgenös-sischen Romanen: der österreichischen Autorin Marlene Streeruwitz Entfernung. und der polnischen Schriftstellerin Inga Iwasiów Na krótko. Die Grundlage für die komparatistische Herangehensweise bildet die in beiden Prosatexten zentrale Diagnose über die Kondition der Weiblichkeit in Quer-verbindung mit der durch soziale Prozesse herbeigeführten Krise der Kultur. Der im Zuge der Emanzipationsprozesse des 20. Jahrhunderts durchgesetzte Andrang der Frauen in die akademische Humanistik sowie in zahlreiche Kunstbereiche erweist sich gegenwärtig als Sackgasse. Humanistik wird zusehends konkurrenzunfähig und verliert schmerzhaft an Bedeutung im Vergleich zu anderen, Profit sichernden Fachrichtungen. Viele Bereiche der Kunst wie etwa der Theaterbetrieb, von dem Streeruwitz’ Roman handelt, geraten in Abhängigkeit von Geld stiftenden Machthabern, werden gefährlich kommerzialisiert und verlieren ihren kritischen Impetus. Die darin involvierten Frauen werden demonstrativ aus Finanz- und Machtbereichen der „flüchtigen Moderne“ (Z. Bauman) aus-gespart und bleiben gleichermaßen beruflich wie privat auf der Strecke.
Zusammengefasst von Anna Rutka
A PORTRAIT OF A WOMAN WITH A CRISIS OF CULTURE IN THE BACKGROUND: MARLENE STREERUWITZ ENTFERNUNG. (2006)
AND INGA IWASIÓW NA KRÓTKO (2012) S u m m a r y
This paper is a comparative analysis of two contemporary novels — by the Polish author Inga Iwasiów Na krótko and the Austrian writer Marlene Streeruwitz Enfernung. A reflection that both novels have in common is a diagnosis of the condition of contemporary womanhood in relation to current social and cultural transformation. In the world of more and more dynamic technologisation, digitalisation, bureaucratisation and increasing significance of practical specialist knowledge, quali-fications encouraged by humanities, such as moral and aesthetic sensitivity, ability to perceptively
interpret and evaluate the reality, become considerably less important. As a result of the rights achieved in the course of the 20th century emancipation movement women gained free access to
culture and universities. Nowadays, they face a crisis of the above mentioned areas, which forces them to redefine themselves.
Translated by Agnieszka Bidas
S(owa kluczowe: Marlene Streeruwitz Entfernung., Inga Iwasiów Na krótko, wspóMczesna
po-wieQb polska i austriacka, kryzys kultury, kryzys kobiecoQci.
Schlüsselbegriffe: Marlene Streeruwitz Entfernung., Inga Iwasiów Na krótko, polnischer und
österreichischer Gegenwartsroman, Kulturkrise, Krise der Weiblichkeit.
Key words: Marlene Streeruwitz Entfernung., Inga Iwasiów Na krótko, contemporary Polish and
