Kazimierz Łatak
"Działalność społeczno-dobroczynna
Kościołą łódzkiego w okresie
międzywojennym", Piotr Zwoliński,
Łódź 2006 : [recenzja]
Echa Przeszłości 9, 365-367
Polemiki, recenzje i omówienia 3 6 5
P io tr Z w o liń sk i, D zia ła ln o ść sp ołeczn o-dobroczyn n a K o ścio ła łó d z k ieg o w o k resie m ięd zyw o jen n ym , A r c h id ie c e z ja ln e W y d a w n ictw o
Ł ó d zk ie, Ł ódź 2006, ss. 338. S t u d i a n a d k w e s t i a m i s p o ł e c z n y m i w u j ę c i u k o ś c i e l n y m i k o ś c i e l n ą d z i a ł a l n o ś c i ą s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n ą w d a w n e j i w s p ó ł c z e s n e j P o l s c e n i e n a l e ż ą w p r a w d z i e d o t e m a t ó w c a ł k i e m n o w a t o r s k i c h , a l e p o t r z e b a j e s z c z e w i e l e w y t ę ż o n e j p r a c y n a u k o w e j , b y p o w i e d z i e ć , ż e s ą w m i a r ę r o z p o z n a n e . W n u r t t y c h ż e s t u d i ó w w p i s a ł a s i ę k s i ą ż k a k s . P i o t r Z w o l i ń s k i e g o n a t e m a t d z i a ł a l n o ś c i s p o łe c z n o - d o b r o c z y n n e j K o ś c io ła k a t o li c k i e g o n a p r z y k ła d z ie a r c h id ie c e z j i łó d z k ie j, w y d a n a w 2 0 0 6 r. w Ł o d z i p o d a u s p i c j a m i t a m t e j s z e g o W y d a w n ic t w a A r c h i d ie c e z j a ln e g o . T e n n i e w ą t p l i w i e w a ż n y t e m a t n i e t y l k o d l a d z ie j ó w d i e c e z ji łó d z k ie j K o ś c io ł a r z y m s k o k a t o li c k ie g o p o z o s t a w a ł d o t ą d w c i e n i u i n n y c h , c o w y s t a r c z a j ą c o w y k a z a ł s a m A u t o r w e w s t ę p i e d o s w o j e g o o p r a c o w a n i a . O p r a c o w a n i e m a c h a r a k t e r m o n o g r a f i c z n y . J e g o w a r s z t a t n a u k o w y j e s t p r z y z w o i t y , n i e o d b i e g a o d z a s a d p r z y j ę t y c h w m e t o d o l o g i i n a u k h i s t o r y c z n y c h . W a r s t w a m e r y t o r y c z n a r o z p r a w y r o z k ł a d a s i ę n a c z t e r y r o z d z i a ł y 0 u k ł a d z i e r z e c z o w o - c h r o n o l o g i c z n y m . R o z d z i a ł p i e r w s z y p r z y b l i ż a k o n t e k s t d o k t r y n a l n y i h i s t o r y c z n y d z i a ł a ń s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n y c h w d i e c e z j i ł ó d z k ie j . S a m a u t o r m ó w i o n i m j a k o r o z d z i a l e w p r o w a d z a j ą c y m w s p e c y f i k ę , r o z d z i a l e s t a n o w i ą c y m t ł o p r a c y . S z k o d a w i ę c , ż e z a b r a k ło w n i m p r z y n a j m n ie j o g ó ln e g o z a r y s u d z ie j ó w d i e c e z j i w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m , a z n a l a z ł s i ę w n i m o p i s i n i c j a t y w s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n y c h b i s k u p ó w ł ó d z k i c h , k t ó r y w i n i e n z n a l e ź ć s i ę r a c z e j w r o z d z ia le d r u g im . Z b y t o g ó ln i e , j a k n a t ło i w p r o w a d z e n i e d o m e r i t u m , z o s t a ł a z a r y s o w a n a s y t u a c j a s p o ł e c z n a , g o s p o d a r c z a , d e m o g r a f i c z n a i r e l i g i j n a n a t e r e n i e d i e c e z j i. W o k r e s i e p r z y j ę t y m p r z e z a u t o r a j a k o z a k r e s c h r o n o l o g i c z n y j e g o k w e r e n d y Ł ó d ź i j e j r e g i o n s t a n o w i ł y k o n g l o m e r a t n i e z w y k l e z ło ż o n y , ś r o d o w i s k o o s p e c y f i c z n y m k l i m a c i e i o s t r o z a r y s o w a n y c h k o n t r a s t a c h s p o ł e c z n y c h ; m i a s t o i o k r ę g w i e l k i e g o i n o w o c z e s n e g o p r z e m y s ł u , a l e t e ż m i a s t o i o k r ę g s k r a j n e j n ę d z y m a t e r i a l n e j i m o r a l n e j , z w ł a s z c z a w ś r ó d b e z r o b o t n y c h m i e s z k a ń c ó w , m i a s t o i o k r ę g p o w a ż n y c h z a n i e d b a ń s o c j a l n y c h o r a z p a t o l o g i i s p o ł e c z n y c h . I n i e g d z i e i n d z i e j , a l e w t y m w ł a ś n i e r o z d z i a l e t r z e b a t o b y ło d o b i t n i e j i s z e r z e j w y a r t y k u ł o w a ć , a b y d a l s z e c z ę ś c i o p r a c o w a n i a b y ł y b a r d z ie j z r o z u m i a ł e d l a c z y t e l n i k a . W r o z d z i a l e d r u g im o m ó w i o n e z o s t a ł y d z i a ł a n i a s z c z e g ó ł o w e K o ś c i o ł a ł ó d z k i e g o n a p ł a s z c z y ź n i e s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n e j , c z y l i d z i e ł a i n i c j o w a n e p r z e z d i e c e z j ę . I c h w i e l o ś ć i r ó ż n o r o d n o ś ć , o d p o w i a d a j ą c a k o n k r e t n y m s y t u a c j o m , a z w ł a s z c z a i c h s k u t e c z n o ś ć , d o b r z e ś w i a d c z ą o h i e r a r c h i i , i n s t y t u c j a c h i o r g a n i z a c j a c h d i e c e z j a l n y c h . B e z p o ś r e d n i e j i d o r a ź n e j p o m o c y m a t e r i a l n e j ś w i a d c z o n e j w p a r a f i a c h , w l i c z n y c h o ś r o d k a c h Caritas i i n n y c h t o w a r z y s z y ł y o ś w i a t a 1 e d u k a c j a w p o w o ł a n y c h i n s t y t u t a c h n a u k o w y c h i t o w a r z y s t w a c h k u l t u r y k a t o l i c k i e j , p o p i e r a n i e r o b o t n i c z e j d z i a ł a l n o ś c i z w i ą z k o w e j , z a k ł a d a n i e s t o w a r z y s z e ń w z a j e m n e j p o m o c y , z a k ł a d a n i e s t o w a r z y s z e ń r z e m i e ś l n i c z y c h , o d w a ż n e u p o m i n a n i e s i ę o s p r a w i e d l i w o ś ć s p o ł e c z n ą p o p r z e z g ł o s z o n e w ś w i ą
3 6 6 Polemiki, recenzje i omówienia t y n i a c h k a z a n i a , o d e z w y b i s k u p ó w i i c h u r z ę d ó w , a t a k ż e p u b l i k a c j e n a ł a m a c h c z a s o p i s m a d i e c e z j a l n e g o „ S ło w o K a t o l i c k i e ”. R o z d z i a ł t r z e c i u k a z u j e a k t y w n o ś ć s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n ą z g r o m a d z e ń z a k o n n y c h , m a j ą c y c h s w o j e k l a s z t o r y n a t e r e n i e d i e c e z j i ł ó d z k i e j . W o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m w d i e c e z j i ł ó d z k i e j p r a c o w a ł o d z i e s i ę ć z g r o m a d z e ń z a k o n n y c h - o s i e m ż e ń s k i c h i d w a m ę s k i e . W p o n a d s z e ś ć d z i e s i ę c i u s w o i c h o ś r o d k a c h z l o k a l i z o w a n y c h w Ł o d z i i w i n n y c h m i e j s c o w o ś c i a c h d i e c e z j i z a k o n n i c e i z a k o n n i c y p r o w a d z i l i ż ło b k i , s i e r o c i ń c e , d o m y s t a r c ó w , d o m y w y c h o w a w c z e o t w a r t e , d o m y w y c h o w a w c z e z a m k n i ę t e , o ś r o d k i r e e d u k a c j i i r e s o c j a l i z a c j i , s z p i t a l e , a p t e k i , o ś r o d k i r e h a b i l i t a c y j n e , s c h r o n i s k a , n o c l e g o w n i e , k u c h n i e , s z k o ły , b u r s y , i n t e r n a t y , b i b l i o t e k i , ś w i e t l i c e , o r a t o r i a i i n n e . I c h p r a c a , g r a n i c z ą c a n i e k i e d y z h e r o i z m e m , n i e z a s p o k o i ł a w s z y s t k i c h p o t r z e b a n i n i e r o z w i ą z a ł a w s z y s t k i c h p r o b le m ó w , z k t ó r y m i b o r y k a ło s i ę m i a s t o i r e g i o n , a l e s t a n o w i ł a k o n k r e t n ą i b a r d z o w y r a z i s t ą o d p o w ie d z n a n i e , b y ł a p r z e j m u j ą c y m ś w i a d e c t w e m s o l i d a r n o ś c i z c i e r p i ą c y m c z ł o w i e k i e m o r a z o d r a d z a j ą c y m s i ę j a k f e n i k s z p o p i o ł ó w p a ń s t w e m p o l s k i m . W r o z d z i a l e c z w a r t y m i o s t a t n i m u k a z a n o a k t y w n o ś ć s t o w a r z y s z e ń s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n y c h j u r y s d y k c y j n i e n i e z a l e ż n y c h o d s t r u k t u r k o ś c ie ln y c h , a l e ś c i ś l e w s p ó ł p r a c u j ą c y c h z t y m i s t r u k t u r a m i w r a m a c h d ie c e z j i łó d z k ie j . Z a ło ż y c ie la m i t y c h ż e s t o w a r z y s z e ń b y l i z r e g u ł y ś w i e c c y d z ia ł a c z e s p o ł e c z n i , k t ó r z y w t e n s p o s ó b z a r e a g o w a l i n a k w e s t i e s p o ł e c z n e w ó w c z e s n e j P o l s c e , n a n i e z w y k l e z ł o ż o n ą s y t u a c j ę e g z y s t e n c j a l n ą s w o i c h r o d a k ó w . O p is p o s z c z e g ó l n y c h z a g a d n i e ń j e s t w m i a r ę p e łn y , c z y t e l n y , s p ó j n y w e w n ę t r z n i e , o d p o w i a d a j ą c y w a r s z t a t o w i n a u k h i s t o r y c z n y c h . Ś w i a d c z y o d u ż e j w i e d z y a u t o r a n i e t y l k o z z a k r e s u h i s t o r i i , a l e t a k ż e z z a k r e s u k a t o li c k i e j n a u k i s p o ł e c z n e j i s o c j o l o g i i. O w s z e m , c z a s a m i n i e u d a ł o s i ę a u t o r o w i u n i k n ą ć z a a n g a ż o w a n i a e m o c j o n a ln e g o , z a g a l o p o w a n i a a p o l o g e t y c z n o - h a g i o g r a - f i c z n e g o o r a z s k ł o n n o ś c i d o k o ś c i e l n e j i d e o l o g iz a c j i. A l e s ą t o z j a w i s k a r z a d k i e i n i e u j m u j ą c e o g ó ln e j w a r t o ś c i m e r y t o r y c z n e j t e k s t u . S ą t e ż f r a g m e n t y n i e k o n i e c z n e , k t ó r e z a m i a s t w t e k ś c i e z a s a d n i c z y m m o g ł y z n a l e ź ć s i ę w a n e k s i e , j a k n p . t e n z n i e z w y k l e s u g e s t y w n y m , a l e r ó w n i e n a i w n y m e s e j e m J . K r ę ż y ń s k i e j o s z p i t a l n e j d z i a ł a l n o ś c i b o n i f r a t r ó w w Ł o d z i , o p u b l i k o w a n y m w „ S ł o w i e K a t o l i c k i m ” w 1 9 3 7 r. ( s . 2 2 9 - 2 3 2 ) . I j e s z c z e j e d n o t r z e b a p o d n i e ś ć o c e n i a j ą c w a r s t w ę m e r y t o r y c z n ą r o z p r a w y , a m i a n o w i c i e , ż e j e s t o n a d o b r z e u d o k u m e n t o w a n a ź r ó d ło w o . A r c h i d i e c e z j a ł ó d z k a K o ś c i o ł a r z y m s k o k a t o l i c k i e g o w P o l s c e i s t n i e j e o d p o n a d o s i e m d z i e s i ę c i u l a t ( w l a t a c h 1 9 2 0 - 1 9 9 2 j a k o d i e c e z j a , o d 1 9 9 2 j a k o a r c h i d i e c e z j a ) . J e d n y m z h i s t o r y k ó w , z a j m u j ą c y m s i ę s y s t e m a t y c z n i e j e j p r z e s z ł o ś c i ą , j e s t k s . P i o t r Z w o l i ń s k i , p r a c o w n i k n a u k o w y U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o o r a z U n i w e r s y t e t u K a r d y n a ł a S t e f a n a W y s z y ń s k i e g o , k t ó r y w n a j n o w s z e j s w e j p u b l i k a c j i o p i s a ł w a ż n y s e k t o r a k t y w n o ś c i t e j ż e d i e c e z j i w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m , a m i a n o w i c i e d z i a ł a l n o ś ć s p o ł e c z n o - d o b r o c z y n n ą . K o ś c ió ł d e f i n i u j e a k t y w n o ś ć s p o ł e c z n ą i d o b r o c z y n n ą j a k o s w ó j o b o w i ą z e k z w y c z a j n y i u z n a j e j ą z a j e d n o z f u n d a m e n t a l n y c h s w o i c h z a d a ń . T e o r e t y c y k o ś c i e l n y c h n a u k s p o ł e c z n y c h , z w ł a s z c z a o d k o ń c a X I X w ., w i d z i e l i w n i e j n i e t y l k o
Polemiki, recenzje i omówienia 3 6 7
n a r z ę d z i e s k u t e c z n e g o a p o s t o l s t w a , a l e r ó w n i e ż ś r o d e k d o r o z ł a d o w a n i a n a s t r o j ó w n i e z a d o w o l e n i a s p o ł e c z n e g o ; z a l e c a l i w z m o ż e n i e w y s i ł k ó w n a o d c i n k u c h a r y t a t y w n y m z p o b u d e k r e l i g i j n y c h , a t a k ż e s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h , w i e r z ą c ż e człowiek opiera się wszystkiemu, lecz nigdy na dalszą metę - do
broci pra w d ziw ej ( s . 6 0 ) . M a m y j e d n a k w c i ą ż z a m a ł o o p r a c o w a ń , k t ó r e u k a z y w a ł y b y , j a k r e a l i z a c j a t e g o o b o w i ą z k u i z a d a n i a w y g l ą d a ł a w k o n k r e t n y m m i e j s c u , w k o n k r e t n e j d i e c e z j i i w o k r e ś l o n y m c z a s i e . D l a t e g o z d u ż y m z a i n t e r e s o w a n i e m s i ę g n ą ł e m d o p u b l i k a c j i k s . Z w o l i ń s k i e g o , k t ó r a - j a k to w y n i k a j u ż z t y t u ł u - o d p o w i a d a n a t e p y t a n i a n a p r z y k ł a d z i e d i e c e z j i ł ó d z k ie j w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m , k t ó r y t o o k r e s b y ł d l a P o l s k i i j e j o b y w a t e l i c z a s e m e n t u z j a z m u , z w i ą z a n e g o z o d z y s k a n i e m n i e p o d l e g ł o ś c i , a j e d n o c z e ś n i e c z a s e m s p o r y c h t r u d n o ś c i , z w i ą z a n y c h z o d b u d o w ą p a ń s t w a i j e g o g o s p o d a r k i . P o j e j l e k t u r z e p o w i e d z i e ć m u s z ę , ż e j e s t t o p o z y c j a n a p i s a n a k o m p e t e n t n i e , d o b r z e u d o k u m e n t o w a n a , w y p e ł n i o n a u w a ż n ą i n t e r p r e t a c j ą , w y p r o w a d z o n ą z s o l id n e j a n a l i z y r ó ż n o r o d n y c h ź r ó d e ł i d o s t ę p n e j l i t e r a t u r y p r z e d m i o t u . U w a ż a m , ż e o p r a c o w a n i e m o ż n a z a l i c z y ć d o m o n o g r a f i i z n a c z ą c y c h , d o p u b l i k a c j i w s p o s ó b i s t o t n y u z u p e ł n i a j ą c y c h l u k ę w p o l s k i c h b a d a n i a c h n a d h i s t o r i ą K o ś c i o ł a w P o l s c e , a z w ł a s z c z a j e g o a k t y w n o ś c i n a p o l u s p o ł e c z n o - c h a r y t a t y w n y m w o k r e s i e n a j n o w s z y m . J e s t t o t a k ż e p u b l i k a c j a w a ż n a d l a h i s t o r i i r e g i o n a l n e j , z a s ł u g u j ą c a n a d o s t r z e ż e n i e p r z e z b a d a c z y w i e l u d z i e d z i n , i n t e r e s u j ą c y c h s i ę m i a s t e m i o k r ę g i e m ł ó d z k i m .
K azim ierz Łatak
( W a r s z a w a - O ls z t y n )
P a w e ł D u d z iń s k i, W spółczesn a h e r a ld y k a i zw y c za je h era ld yczn e w K ościo łach ch rze śc ija ń sk ich , W y d aw n ictw o DiG , t. 1-2, W arszaw a
2007. U g r u n t o w a n a w ś r e d n i o w i e c z u h e r a l d y k a , p o d o b n i e j a k f a l e r y s t y k a , p r z e ż y w a o b e c n i e w P o l s c e s w ó j r e n e s a n s , o c z y m p r z e k o n u j ą d o ś ć l i c z n e n a r y n k u k s i ę g a r s k i m p u b l ik a c j e k s i ą ż k o w e , a r t y k u ł y w r ó ż n y c h c z a s o p i s m a c h , o r g a n i z o w a n e s y m p o z j a i k o n f e r e n c j e o r a z p o w s t a j ą c e n a w i e l u u n i w e r s y t e t a c h p r a c e m a g i s t e r s k i e i d o k t o r s k i e . J a k w a ż n a i w c i ą ż a k t u a l n a t o d z i e d z i n a u k a z a ł a w s k a l i P o l s k i n i e t a k d a w n a p r z e c i e ż d y s k u s j a n a d k s z t a ł t e m , s p o s o b a m i s t o s o w a n i a i p r z y s z ł o ś c i ą n a s z e g o g o d ł a p a ń s t w o w e g o , z a ś w s k a l i o g ó l n o ś w i a t o w e j d y s k u s j e n a d h e r b e m p a p i e ż a B e n e d y k t a X V I . H e r b y , j a k o z n a k i r o z p o z n a w c z e i ś r o d e k w y r a ż a n i a m y ś l i , f u n k c j o n u j ą r ó w n i e ż w K o ś c i e l e k a t o l i c k i m i w i n n y c h K o ś c i o ł a c h c h r z e ś c i j a ń s k i c h , a l e p r z e d m i o t e m s y s t e m a t y c z n y c h b a d a ń i n a u k o w e g o z a i n t e r e s o w a n i a s t a ł y s i ę d o p ie r o w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h X I X w . P r ó b y o p r a c o w a n i a n a u k o w e g o k o m p e n d i u m w i e d z y w z a k r e s i e h e r a l d y k i k o ś c i e l n e j , r o z b u d o w a n e g o o m a t e r i a ł i lu s t r a c y j n y , p o d e j m o w a n o j u ż k i l k a k r o t n i e , z w ł a s z c z a w k r ę g a c h h e r a l d y k ó w z a c h o d n ic h .