EWA KOPEC´
RAPORT Z PRZEPROWADZONYCH BADAN´
DOTYCZ B
ACYCH DIAGNOZY WIEDZY PEDAGOGICZNEJ
POSIADANEJ PRZEZ RODZICÓW DZIECI
W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
W POWIECIE KOLBUSZOWSKIM
Wychowanie to proces, który ma najwieBkszy wpVyw na prawidVowe formo-wanie osobowos´ci dziecka. Spos´ród wszystkich s´rodowisk oddziaVuj Bacych na dziecko, najbardziej sprzyjaj Bacym oraz maj Bacym najwieBkszy wpVyw na jego ksztaVtowanie jest s´rodowisko rodzinne. Jest to naturalne, pierwsze i nie-zast Bapione miejsce, w którym dziecko jest otoczone indywidualn Ba opiek Ba i ma moz^liwos´c´ zaspokajania wszystkich swoich potrzeb. Z uwagi na to, z^e w ro-dzinie wychowanie realizuje sieB w sposób naturalny w warunkach codzien-nego z^ycia, a rodzice jako pierwsi wychowawcy odgrywaj Ba waz^n Ba roleB w z^y-ciu dziecka, doskonalenie rodziny jako gVównego s´rodowiska wychowawczego powinno skupiac´ sieB na poszerzaniu okres´lonej wiedzy pedagogicznej i psy-chologicznej rodziców. DziaVania wychowawcze rodziców oparte na bogat-szym zasobie wiedzy maj Ba wieBkszy wpVyw na prawidVowy przebieg procesu ksztaVtowania osobowos´ci dziecka w rodzinie.
W otaczaj Bacej rzeczywistos´ci, w dobie szybkich przemian gospodarczych, politycznych i spoVecznych, wychowanie dziecka w rodzinie nie jest Vatwe. Trudnos´ci wychowawcze pojawiaj Ba sieB czeBsto juz^ u dziecka w mVodszym wie-ku szkolnym, poniewaz^ rodzice czeBsto uznaj Ba wówczas, z^e jego edukacj Ba od tej pory powinna zajmowac´ sieB szkoVa, wychowawca szkolny czy katecheta. Tymczasem obowi Bazki rodziców wzgleBdem dziecka, niezalez^nie od jego
wie-Dr EWAKOPEC´– Katedra Pedagogiki Katolickiej, Instytut Pedagogiki, WydziaV
ku, oprócz czynnos´ci pieleBgnacyjnych i zapewnienia mu bytu materialnego, dotycz Ba przede wszystkim starania o jego wVas´ciwy rozwój fizyczny, psy-chiczny i spoVeczny. PrawidVowe wywi Bazywanie sieB z tych obowi Bazków moz^e zwieBkszyc´ odpowiedni poziom naukowej wiedzy pedagogicznej rodziców, któ-ra stanowi waz^ny aspekt wychowania dziecka w rodzinie.
MVodszy wiek szkolny jest dla dziecka waz^nym okresem, poniewaz^ rozpo-czyna ono naukeB szkoln Ba. Kon´czy sieB dla niego wiek beztroskiego dziecin´-stwa, w którym czas speBdzaVo gVównie na zabawie i z rodzicami, a zaczynaj Ba sieB dla niego obowi Bazki zwi Bazane z chodzeniem do szkoVy. W tym waz^nym dla dziecka okresie rodzice powinni byc´ obecni w jego z^yciu pos´wieBcaj Bac mu wiele uwagi. Zaniedbania wychowawcze, które dokonane zostaVy w wieku przedszkolnym czy wczes´niejszym, w wieku wczesnoszkolnym czeBsto daj Ba sieB jeszcze naprawic´, natomiast bVeBdy wychowawcze popeVnione w mVodszym wieku szkolnym mog Ba zawaz^yc´ na caVym póz´niejszym z^yciu. Dlatego dziecko wczesnoszkolne potrzebuje, na tym etapie rozwojowym, pomocy i wsparcia rodziców, wymagaj Bacego od nich s´wiadomego dziaVania. d Baczy sieB to z po-siadaniem gruntownej, naukowej a nie przypadkowej wiedzy pedagogicznej.
1. ELEMENTY NAUKOWEJ WIEDZY PEDAGOGICZNEJ RODZICÓW DZIECI W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM
KsztaVtowanie osobowos´ci dziecka w rodzinie jest procesem zVoz^onym i zalez^nym od licznych uwarunkowan´. Jednym z nich jest wiedza pedagogicz-na rodziców. Powinpedagogicz-na opedagogicz-na obejmowac´ prawidVowe rozumowanie specyfiki wychowania, to znaczy to, czym ono jest, jaki jest jego cel, cechy i zasady. Poniewaz^ w rodzinie pierwszymi i najwaz^niejszymi nauczycielami s Ba rodzice, wiedza pedagogiczna obejmuje tez^ znajomos´c´ rodziców jako wychowawców, ich prawo do wychowania dziecka oraz znajomos´c´ cech dobrego opiekuna. W wiedzy pedagogicznej rodziców potrzebna jest takz^e znajomos´c´ dziecka jako wychowanka, w tym specyfiki jego rozwoju biologicznego, psychiczne-go, jak równiez^ spoVecznego. Waz^nym elementem wiedzy pedagogicznej ro-dziców jest tez^ znajomos´c´ metod wychowania dziecka w rodzinie oraz umie-jeBtne ich stosowanie. Poniewaz^ wychowanie wi Baz^e sieB gVównie ze s´wiadom Ba dziaValnos´ci Ba rodziców, zakres naukowej wiedzy pedagogicznej w duz^ym stopniu warunkuje efektywnos´c´ tego procesu.
Wychowanie to jedno z waz^niejszych pojeBc´ w pedagogice. Wi Baz^e sieB z ce-low Ba dziaValnos´ci Ba, która powinna byc´ oparta na pewnym zasobie wiedzy
dotycz Bacej dziecka, rodziców oraz samego procesu wychowania. Waz^ne jest posiadanie podstawowych wiadomos´ci, dotycz Bacych wychowania, jego celów i zasad wychowawczych1. Na podstawie tej wiedzy tworz Ba sieB umiejeBtnos´ci wychowawcze.
PojeBcie „wychowanie” zawiera bogat Ba tres´c´, dlatego jest ono róz^nie okres´lane2. To jedno z trudniejszych pojeBc´ do zdefiniowania w pedagogice3.
Problem ten wynika nie tylko ze zVoz^onos´ci tres´ci, któr Ba oznacza to pojeBcie, ale równiez^ z waz^nos´ci praktycznych konsekwencji, jakie wi Baz^ Ba sieB z wycho-waniem4. W potocznym znaczeniu termin ten oznacza wszelkie celowe
od-dziaVywania dojrzaVych ludzi, czyli wychowawców, gVównie na dzieci i mVo-dziez^, czyli wychowanków, aby ksztaVtowac´ w nich okres´lone pojeBcia, uczu-cia, postawy i d Baz^enia5.
W kaz^dym procesie wychowania realizowane s Ba ideaVy i cele, jawne b Badz´ ukryte, które s Ba wyprowadzane gVównie z obrazu spoVeczen´stwa. Realizacja okres´lonych celów wychowania jest urzeczywistnieniem takiego ksztaVtu osobowos´ci, która pozwala na uczestniczenie wychowanków w spoVecznym z^yciu6. Cel wychowania podjeBty przez wychowawceB jest znany tylko w przy-padku s´wiadomego wychowania, opiera sieB on na okres´lonych i s´wiadomie powzieBtych dziaVaniach7. Z oddziaVywan´ wychowawczych na pierwszym
miejscu wyodreBbnia sieB zawsze te, które s Ba s´wiadome i celowe8. Naczelnym
d Baz^eniem wychowania jest uksztaVtowanie dojrzaVej osobowos´ci dziecka oraz aktywnej jego postawy wobec z^ycia9. Rodzina jako instytucja wychowawcza
takz^e realizuje cele i zadania wychowawcze10. W rodzinie wychowanie
od-1 J. W i l k, Pedagogika rodziny, Lublin: Wydawnictwo Poligrafia Salezjan´ska 2002, s. 80. 2 W. O k o n´, Wychowanie, w: Nowy s2ownik pedagogiczny, oprac. W. Okon´, Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie „Z^ak” 2007, s. 466.
3 J. K u V a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny. Teoria wychowania w rodzinie,
Warszawa–domianki: Wydawnictwo Diecezji Rzeszowskiej Bonus Lider 2009, s. 19.
4 W. P o m y k a V o, Wychowanie, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. PomykaVo,
Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Innowacja 1993, s. 917.
5 S. K u n o w s k i, Podstawy wspó2czesnej pedagogiki, Warszawa: Wydawnictwo
Sale-zjan´skie 1993, s. 19.
6 K u V a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny, s. 21.
7 K. S o s´ n i c k i, Istota i cele wychowania, Warszawa: Nasza KsieBgarnia 1964,
s. 13-14.
8 K u V a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny, s. 21. 9 Tamz^e, s. 27.
10E. W y s o c k a, Wzór osobowy, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI w., red. T. Pilch,
bywa sieB poprzez obecnos´c´ swoich czVonków pozostaj Bacych ze sob Ba w relacji miVos´ci i z^yczliwos´ci11.
Charakterystyczne cechy wychowania to: zVoz^onos´c´, intencjonalnos´c´, interakcyjnos´c´, relatywnos´c´ oraz dVugotrwaVos´c´12. Oprócz znajomos´ci tych wVas´ciwos´ci, dla osi BagnieBcia celu wychowania konieczne jest takz^e prze-strzeganie okres´lonych norm i zasad wychowania13.
Wychowanie jest realizowane w róz^nych s´rodowiskach, jednak podstawo-wym i najwaz^niejszym s´rodowiskiem wychowawczym dla dziecka jest rodzi-na, a rodzice s Ba jego pierwszymi i najwaz^niejszymi wychowawcami14.
Po-przez dziaVania rodziców dziecko uczy sieB przystosowania do spoVeczen´stwa oraz przyswaja i utrwala sobie zachowania najbliz^szych mu osób. Dla dziecka wzorem i autorytetem do nas´ladowania s Ba rodzice15. Rodzice maj Ba prawo i obowi Bazek wychowania swoich dzieci. Jest to prawo rodziców do wycho-wania, które pochodzi z uczestnictwa maVz^onków w stwórczym dziele Boga. Na szczególnos´c´ tego prawa czy obowi Bazku rodziców do wychowania wpVyw ma samo przekazywanie z^ycia ludzkiego16. Rodzice maj Ba pierwszen´stwo w speVnianiu zadan´ wychowawczych przed innymi osobami i instytucjami17. Z wielu waz^nych funkcji wychowawczych rodziny jedn Ba z najwaz^niejszych jest wychowanie. Najbardziej korzystne warunki dla peVnienia tej funkcji rodzicielskiej ma rodzina peVna, zVoz^ona z obojga rodziców oraz dzieci
11T. K u k o V o w i c z, Rodzina w procesie wychowania, w: Pedagogika rodziny na
progu XXI wieku, red. A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2004, s. 45.
12M. d o b o c k i, Teoria wychowania w zarysie, Kraków: Oficyna Wydawnicza
„Impuls” 2009, s. 51.
13A. S k r e c z k o, Zasady wychowawcze, w: S2ownik ma2zCen´stwa i rodziny, red.
E. Ozorowski, domianki: Wydawnictwo Fundacja Pomoc Rodzinie 1999, s. 499-500.
14J. K u V a c z k o w s k i, Rzeczywistos´c´ wychowawcza rodziny, Stalowa Wola–Lublin:
Wydawnictwo KUL 2001, s. 51; K. M a j d a n´ s k i, Wspólnota zCycia i mi2os´ci, domianki: Wydawnictwo Fundacja Pomoc Rodzinie 2001, s. 314.
15D. S i e m e k, Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Warszawa: IWZZ 1982,
s. 15; J. K u V a c z k o w s k i, NiepodwazCalna godnos´c´ autorytetu rodziców jako wycho-wawców w ujeFciu Syracha, „Zeszyty Naukowe KUL” 2004, nr 1 (185), s. 41-61.
16J a n P a w e V II, Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrzes´cijan´skiej
w s´wiecie wspó2czesnym „Familiaris Consortio”, nr 36, w: Posoborowe dokumenty Kos´cio2a katolickiego o ma2zCen´stwie i rodzinie, t. I, red. K. Lubowicki, Kraków: Wydawnictwo „M” 1999, s. 133-238.
17
Adhortacja apostolska „Familiaris concortio” Ojca S´wieFtego Jana Paw2a II do biskupów, kap2anów i wiernych ca2ego Kos´cio2a katolickiego o zadaniach rodziny chrzes´cijan´skiej w s´wiecie wspó2czesnym, [nr 36], WrocVaw: Wydawnictwo WrocVawskiej KsieBgarni Archi-diecezjalnej TUM 2000, s. 3-6.
poV Baczonych ze sob Ba siln Ba wieBzi Ba emocjonaln Ba, w której przestrzegane s Ba normy, zasady, wartos´ci i ideaVy18.
Rodzice s Ba odpowiedzialni za wVas´ciwe wypeVnianie zadan´ wynikaj Bacych z ich wychowawczej funkcji, dlatego bardzo waz^ne s Ba ich cechy osobowo-s´ci19. Ws´ród najwaz^niejszych cech osobowos´ci wychowawcy nalez^y wskazac´
dobroc´. WVas´ciwos´c´ ta sprawia, z^e wychowawca staje sieB oddany dziecku. Rodzic prawdziwie kocha i wychowuje swoje dziecko wtedy, gdy wskazuje mu wartos´ci i jest z nim na co dzien´ w trudnych chwilach20.
W rodzinie istniej Ba najwieBksze moz^liwos´ci wszechstronnego rozwoju dziecka21. Rodzice stanowi Ba podstawowy obszar wpVywów oddziaVuj Bacych
na jego rozwój i funkcjonowanie. Powinny one byc´ prawidVowe i korzystne dla dziecka, ale mog Ba takz^e okazac´ sieB niewVas´ciwe oraz stanowic´ z´ródVo jego zaburzen´ emocjonalnych, zaburzen´ zachowania czy problemów szkolnych22. Ma to miejsce wówczas, gdy dziaVania rodziców nie s Ba oparte na odpowied-nim zasobie wiedzy pedagogicznej. W celu osi BagnieBcia wszechstronnego, prawidVowego rozwoju dziecka, rodzice powinni miec´ okres´lon Ba wiedzeB pedagogiczn Ba dotycz Bac Ba jego rozwoju fizycznego, psychicznego oraz spo-Vecznego23. Nie moz^na wychowywac´ dziecka, nie znaj Bac go. Znajomos´c´
dziecka jest konieczna dla jego prawidVowego wychowania24.
Wychowanie dziecka w s´rodowisku rodzinnym ma swoj Ba specyfikeB. Polega ona na tym, z^e rodzice dokonuj Ba wobec dzieci pewnych intencjonalnych i zamierzonych zabiegów wychowawczych, usiVuj Bac nadac´ wychowaniu pe-wien zaplanowany kierunek25. Dokonuje sieB to gVównie za pomoc Ba pewnych
sposobów posteBpowania, zwanych metodami wychowania. Rodzice, chc Bac
18d o b o c k i, Teoria wychowania w zarysie, s. 298-299.
19G. Z i m a b a r d o, Psychologia i zCycie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
1999, s. 723.
20K. R a d z i k, Osobowos´c´ wychowawcy w systemie zapobiegawczym ks. Bronis2awa
Markiewicza, Marki–Struga: Wydawnictwo Michalineum 1991, s. 8-10.
21M. S o b i e s z c z y k, Specyfika wychowania w rodzinie dzieci w m2odszym wieku
szkolnym, w: Wychowanie rodzinne w teorii i praktyce, red. A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2008, s. 253.
22E. L i s o w s k a, Pedagogiczna diagnoza rodziny, w: ZagrozCenia wspó2czesnej rodziny,
red. E. Lisowska, Kielce: Wydawnictwo „Kaligraf” 2008, s. 9.
23S o b i e s z c z y k, Specyfika wychowania w rodzinie dzieci w m2odszym wieku
szkolnym, s. 253.
24P. P o r eB b a, Pedagogizacja rodziców, „Studia Warmin´skie” 6(1969), s. 424. 25J. K u V a c z k o w s k i, Teologia pedagogicznego wymiaru wieFzi ma2zCen´skiej w
dobrze wychowywac´ dziecko, powinni znac´ i umiejeBtnie stosowac´ prawidVowe metody wychowania dziecka w rodzinie oraz poszczególne s´rodki wychowaw-cze26. Moz^na wyróz^nic´ kolejno nasteBpuj Bace metody wychowania dziecka
w rodzinie, s Ba to: metoda wVasnego przykVadu, czyli wzoru wychowawczego, nasteBpnie metoda perswazji, metoda zadaniowa, metoda nagradzania oraz karania. Najwaz^niejsze w tych metodach jest posteBpowanie rodziców27.
2. METODOLOGIA BADAN´ WdASNYCH
Na podstawie literatury dotycz Bacej metodologii badan´ naukowych oraz procedur zwi Bazanych z tym posteBpowaniem, przeprowadzone prace skVadaVy sieB z trzech etapów: przygotowania badan´, ich przeprowadzenia oraz opra-cowania wyników z uzyskanych danych empirycznych28. W ramach
przygo-towania procedury badawczej okres´lony zostaV przedmiot rozwaz^an´, którym jest wiedza pedagogiczna rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym w po-wiecie kolbuszowskim, oraz ich teoretyczno-poznawczy cel, czyli okres´lenie zakresu tej wiedzy. Problem badawczy sformuVowano w pytaniu: „Jaki jest zakres wiedzy pedagogicznej rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym na podstawie badan´ w powiecie kolbuszowskim?”. Wyszczególniono takz^e szcze-góVowe problemy badawcze wynikaj Bace ze struktury pojeBcia, jakim jest wiedza pedagogiczna rodziców:
1. Jaka jest znajomos´c´ specyfiki wychowania, jego celów i zasad przez rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym?
2. Jaka jest znajomos´c´ prawa rodziców do wychowania dziecka, ich funk-cji wychowawczej oraz jakie cechy osobowos´ci charakteryzuj Ba rodzica jako wychowawceB?
3. Jak przedstawia sieB wiedza rodziców na temat rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym?
4. Jakie metody wychowania dziecka w rodzinie s Ba znane i stosowane przez rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym?
W dalszej kolejnos´ci przyjeBto nasteBpuj Bac Ba hipotezeB badawcz Ba: „wiedza pedagogiczna rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym na podstawie badan´
26M. d o b o c k i, Altruizm a wychowanie, Lublin: UMCS 1998, s. 80. 27K u V a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny, s. 82.
28M. d o b o c k i, Metody i techniki badan´ pedagogicznych, Kraków: Oficyna
w powiecie kolbuszowskim jest zróz^nicowana”. Z hipotezy gVównej wyodreBb-niono kolejne hipotezy szczegóVowe odpowiadaj Bace sformuVowanym proble-mom szczegóVowym:
1. Rodzice dzieci w wieku wczesnoszkolnym maj Ba niepeVn Ba wiedzeB o wy-chowaniu, jego celach i zasadach wychowawczych.
2. Rodzice dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie znaj Ba dokumentów praw-nych, z których wynika ich prawo do wychowania, nie maj Ba wystarczaj Bacej wiedzy odnos´nie do prawidVowego peVnienia przez nich funkcji wychowaw-czych, nie potrafi Ba wymienic´ istotnych cech osobowos´ci rodzica jako dobrego wychowawcy.
3. Wiedza rodziców o rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym zawiera liczne braki.
4. WieBkszos´c´ rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie zna i nie stosuje metod wychowania dziecka w rodzinie.
AnalizeB problemów badawczych oraz weryfikacjeB sformuVowanych hipotez prowadzono w kierunku szukania zalez^nos´ci pomieBdzy niektórymi zmiennymi zalez^nymi a zmiennymi niezalez^nymi. W odniesieniu do problemów i hipotez badawczych przyjeBto poniz^sze zmienne niezalez^ne, czyli zmienne oddziaVuj Bace na zmienne zalez^ne:
1. PVec´ rodziców. 2. Wiek rodziców.
3. WyksztaVcenie rodziców.
4. Warunki socjalno-bytowe rodziny. 5. Aktywnos´c´ zawodowa rodziców.
Jako zmienne zalez^ne maj Bace znaczenie w pracy badawczej przyjeBto: 1. WiedzeB o pojeBciu, celach i zasadach wychowania dziecka w rodzinie przez badanych rodziców.
2. Znajomos´c´ przez badanych rodziców ich prawa do wychowania dziecka, funkcji wychowawczej rodziny oraz cech osobowos´ci charakteryzuj Bacych rodzica jako wychowawceB.
3. Stan wiedzy badanych rodziców o rozwoju dziecka w wieku wczesno-szkolnym.
4. Zakres wiedzy badanych rodziców o metodach wychowania dziecka w rodzinie oraz rodzaj stosowania tych metod.
Na potrzeby prowadzonych prac badawczych wybrano metodeB sondaz^u oraz technikeB w postaci ankiety, opracowan Ba na podstawie skonstruowanych 50 pytan´.
Badania zostaVy przeprowadzone w 2011 r. w województwie podkarpac-kim, w powiecie kolbuszowspodkarpac-kim, w 21. (na 42 funkcjonuj Bace na tym obsza-rze) szkoVach podstawowych. Badaniami objeBto 900 rodziców (61,7%), którzy pobrali formularz ankiety, jednak w rezultacie zbadano 500 respondentów, co stanowi 55,6% ogólnej liczby badanych. Na podstawie zebranego materiaVu badawczego dokonano analizy uzyskanych danych za pomoc Ba programu Mi-crosoft Excel 2010, nasteBpnie utworzono tabele statystyczne przedstawiaj Bace zebrane dane empiryczne z uwzgleBdnieniem wartos´ci liczbowych i procento-wych. Zalez^nos´ci pomieBdzy zmiennymi szukano z wykorzystaniem testu chi
kwadrat, przy poziomie istotnos´ci statystycznej równej 0,05, nasteBpnie,
w przypadku wysteBpowania zwi Bazku, siVeB liczono za pomoc Ba wspóVczynnika T Czuprowa. W dalszej kolejnos´ci dokonano interpretacji wyników przepro-wadzonych badan´ oraz jej uzasadnienia.
3. STAN WIEDZY PEDAGOGICZNEJ BADANYCH RODZICÓW NA PODSTAWIE UZYSKANYCH WYNIKÓW ANKIETOWYCH
Przeprowadzone badania naukowe, a takz^e zwi Bazana z nimi analiza sta-tystyczna i opisowa oraz interpretacja zebranych danych ankietowych do-wodzi, z^e zakres wiedzy pedagogicznej rodziców dzieci w wieku wczesno-szkolnym jest zróz^nicowany.
Weryfikacja hipotezy pierwszej zakVadaj Bacej, z^e rodzice dzieci w wieku wczesnoszkolnym maj Ba niepeVn Ba wiedzeB o pojeBciu, celach i zasadach wycho-wania wykazaVa, z^e zaVoz^enia te w wieBkszos´ci okazaVy sieB zasadne.
Podstaw Ba dobrego wychowania dziecka w rodzinie jest prawidVowe rozu-mienie pojeBcia „wychowanie”. Na podstawie opracowanych wyników badan´ moz^na stwierdzic´, z^e wieBkszos´c´ badanych rodziców (54,2%) prawidVowo je rozumie, okres´laj Bac wychowanie jako uksztaVtowanie osoby ludzkiej przez harmonijny rozwój wVas´ciwos´ci fizycznych, moralnych i intelektualnych. Jednak waz^ny sposób wychowania rozumiany jako s´wiadome i celowe dzia-Vanie pedagogiczne rodziców zmierzaj Bace do osi BagnieBcia staVych skutków i zmian rozwoju w osobowos´ci wychowanka, uzyskaVo tylko 18.8% odpowie-dzi roodpowie-dziców. Analiza danych dowoodpowie-dzi, z^e poziom wyksztaVcenia respon-dentów ma istotny wpVyw na rozumienie tego pojeBcia. Szukana zalez^nos´c´ pomieBdzy rozumieniem pojeBcia „wychowanie” przez respondentów a ich wy-ksztaVceniem wykazaVa, z^e moz^na przyj Bac´ tezeB o istnieniu zwi Bazku mieBdzy tymi zmiennymi, poniewaz^ uzyskana wartos´c´ chi kwadrat 63,25 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej równej 18,31. WspóVczynnik T Czuprowa wynosz Bacy
0,18 s´wiadczy o niezbyt duz^ej sile zalez^nos´ci pomieBdzy analizowanymi zmiennymi.
W wychowaniu dziecka w wieku wczesnoszkolnym waz^na jest znajomos´c´ przyczyn wpVywaj Bacych na zachodz Bace u niego zmiany fizyczne i psychiczne. Badani rodzice maj Ba ograniczony zakres tej wiedzy. Zdaniem wieBkszos´ci z nich (71,6%), przyczynami maj Bacymi najwieBksz Ba roleB w zachodz Bacych zmianach fizycznych i psychicznych dziecka w wieku wczesnoszkolnym s Ba sytuacje wychowawcze. Natomiast pozostaVe przyczyny wpVywaj Bace na rozwój dziecka s Ba mniej znane ankietowanym, na przykVad rezultat procesu rozwo-jowego, który uzyskaV jedynie 6,4% wskazan´ rodziców. Szukana zalez^nos´c´ pomieBdzy pVci Ba respondentów a okres´leniem przez nich przyczyny maj Bacej najwieBkszy wpVyw na rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym wykazaVa, z^e moz^na przyj Bac´ hipotezeB o istnieniu zwi Bazku mieBdzy tymi zmiennymi, dlatego z^e wartos´c´ testu chi kwadrat wynosz Baca 51,42 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej równej 9,49, przy czym wspóVczynnik T Czuprowa wynosz Bacy 0,22 s´wiadczy o stosunkowo niewielkiej sile tego zwi Bazku.
Najliczniej wskazywanym przez ankietowanych (46,4%) aspektem wycho-wania jest odpowiedzialnos´c´ rodziców, wynikaj Baca z ich zainteresowycho-wania prawidVowym rozwojem dziecka. Na uwageB zasVuguje jednak fakt, z^e waz^ny aspekt nauczania, jakim jest doskonalenie wVasnej wiedzy i rozwijanie umiejeBtnos´ci z zakresu wychowania, wybraVo tylko 1/4 rodziców (25,8%). Przeprowadzona analiza dowodzi, z^e istnieje zwi Bazek pomieBdzy okres´laniem przez respondentów poszczególnych aspektów wychowania dziecka w rodzinie a ich wyksztaVceniem, gdyz^ wynik testu chi kwadrat równy 35,76 jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej 18,31. Jednak wspóVczynnik T Czuprowa o wartos´ci 0,14 oznacza, z^e siVa tej zalez^nos´ci nie jest duz^a.
Na podstawie uzyskanych wyników badan´ moz^na stwierdzic´, z^e rodzice nie maj Ba duz^ej wiedzy teoretycznej o celach wychowania. Jednakz^e dos´c´ istotny wpVyw na posiadan Ba przez nich wiedzeB ma poziom wyksztaVcenia. W opinii badanych rodziców, gVównie matek (56,5%), waz^nym oraz realizowanym przez nich celem jest ksztaVtowanie dojrzaVej osobowos´ci dziecka oraz jego aktywnos´ci wobec z^ycia. Natomiast wskazanie dotycz Bace wspomagania ogól-nego rozwoju uzyskaVo tylko 27,6% odpowiedzi badanych rodziców, przekaz wzorów osobowych jedynie 19,0% ich wskazan´, a zaspokajanie potrzeb czVon-ków rodziny i regulowanie ich zachowan´ – zaledwie 10,4% odpowiedzi an-kietowanych. Przeprowadzone testy statystyczne badaj Bace zalez^nos´c´ pomieBdzy okres´leniem przez respondentów celów wychowania dziecka w rodzinie a
wa-runkami socjalno-bytowymi rodziny wskazuj Ba, z^e moz^na odrzucic´ twierdzenie o istnieniu zwi Bazku mieBdzy tymi zmiennymi.
Wychowanie charakteryzuje sieB pewnymi cechami. Dobrze byVoby, gdyby rodzice je znali oraz potrafili okres´lic´. Uzyskane wyniki badan´ wskazuj Ba jednak, z^e ankietowani rodzice maj Ba trudnos´ci w charakteryzowaniu tych wVas´ciwos´ci lub nie rozumiej Ba znaczenia cech opisuj Bacych to pojeBcie, dlatego tez^ nie umieli wskazac´ wszystkich istotnych okres´len´ dotycz Bacych wychowa-nia dziecka w rodzinie. WedVug danych najczeBs´ciej wskazywan Ba przez ankie-towanych cech Ba wychowania byVa dVugotrwaVos´c´ (36,6% wskazan´), co ozna-cza, z^e wychowanie to dziaVanie wieloletnie. Cecha ta byVa gVównie okres´lana przez matki, ojcowie wykazali sieB mniejsz Ba wiedz Ba w tym zakresie. PozostaVe cechy wychowania dziecka w rodzinie uzyskaVy niz^sze wskaz´niki. Na uwageB zasVuguje fakt, z^e waz^n Ba cecheB wychowania, jak Ba jest intencjonalnos´c´, okres´liVo jedynie 10,4% badanych rodziców. Uzyskany wynik badan´ dowodzi istnienia zalez^nos´ci pomieBdzy wiedz Ba o cechach wychowania a wyksztaV-ceniem respondentów, poniewaz^ otrzymana wartos´c´ testu chi kwadrat 50,09 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej równej 21,03. WspóVczynnik T Czuprowa wynosz Bacy 0,15, stanowi o niezbyt duz^ej sile zachodz Bacej pomieBdzy tymi zmiennymi.
Stosowanie odpowiednich zasad wychowawczych odgrywa znacz Bac Ba roleB w prawidVowym wychowaniu dziecka w rodzinie. Na podstawie zebranych da-nych moz^na przypuszczac´, z^e badani rodzice maj Ba braki odnos´nie do posia-danej wiedzy o zasadach, dlatego trudno im byVo wskazac´ te, które stosuj Ba w swoich oddziaVywaniach wychowawczych. Okres´lenia ankietowanych wska-zuj Ba, z^e ponad poVowa badanych rodziców opiera sieB na zasadzie motywacji (51,6%), aktywnos´ci (40,2%) oraz praktycznos´ci (29,0%). PozostaVe zasady wychowania, takie jak trwaVos´c´ (22,0%), bezpos´rednios´c´ (20,4%) czy in-dywidualizacja (7,6%) byVy rzadko okres´lane przez respondentów. Szukana zalez^nos´c´ pomieBdzy znajomos´ci Ba przez ankietowanych zasad wychowawczych a ich wyksztaVceniem wykazaVa, z^e moz^na przyj Bac´ tezeB o istnieniu zwi Bazku mieBdzy tymi zmiennymi, gdyz^ uzyskany wynik testu chi kwadrat, wynosz Bacy 50,22, jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej 31,41, jednak wartos´c´ wspóV-czynnika T Czuprowa równego 0,10 oznacza, z^e siVa tej zalez^nos´ci jest niewielka.
W prawidVowym peVnieniu roli wychowawczej przez rodziców jako wawców pomaga odpowiedni zakres wiedzy na temat cech dobrego wycho-wawcy i innych jego wVas´ciwos´ci. Hipoteza druga zakVadaj Baca, z^e rodzice dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie znaj Ba dokumentów prawnych, z których
wynika ich prawo do wychowania, nie maj Ba wystarczaj Bacej wiedzy odnos´nie do prawidVowego peVnienia przez nich funkcji wychowawczych, a takz^e nie potrafi Ba wymienic´ istotnych cech osobowos´ci rodzica jako dobrego wycho-wawcy – zostaVa zweryfikowana pozytywnie w caVos´ci. W s´wietle uzyskanych wyników badan´ dotycz Bacych problematyki wiedzy o rodzicu jako dobrym wy-chowawcy, moz^na wnioskowac´, z^e wiedza ankietowanych nie jest wystarcza-j Baca w tym wzgleBdzie.
W wychowaniu dziecka w rodzinie waz^na jest znajomos´c´ przez rodziców dokumentów prawnych, zarówno pan´stwowych, jak i kos´cielnych, okres´laj Ba-cych ich naturalne i niepodwaz^alne prawo do wychowania dziecka. Uzyskane wyniki badan´ s´wiadcz Ba o maVym zakresie znajomos´ci przez respondentów tych dokumentów. Ws´ród licznych dokumentów, gdzie zawarto prawa rodzi-ców do wychowania, najczeBs´ciej wskazywano na Kodeks rodzinny i opiekun´-czy (47,2%), który okazaV sieB znany mniej niz^ poVowie badanym (gVównie matkom), oraz BiblieB (35,6%), na któr Ba powoVywali sieB czeBs´ciej ojcowie niz^ matki. PozostaVe dokumenty, w których zostaVy okres´lone prawa rodziców do wychowania dziecka, nie s Ba ankietowanym tak dobrze znane, poniewaz^ uzyskaVy nieliczne wskazania, na przykVad: dokumenty papieskie jedynie 2,0%, a dokumenty soborowe zaledwie 1,2%. WieBcej niz^ 1/5 badanych ro-dziców przyznaVa, z^e nie zna z^adnych dokumentów dotycz Bacych tego tematu (21,4% odpowiedzi). Szukana zalez^nos´c´ dowiodVa, z^e moz^na przyj Bac´ twier-dzenie o istnieniu zwi Bazku pomieBdzy znajomos´ci Ba przez respondentów do-kumentów, z których wynikaj Ba prawa rodziców do wychowania a ich wy-ksztaVceniem, poniewaz^ otrzymany wynik testu chi kwadrat równy 54,88 jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej – 23,69. SiVa tej zalez^nos´ci, wedVug wspóVczynnika T Czuprowa równego 0,15, jest stosunkowo niewielka.
Codzienne dziaVania wychowawcze rodziców opieraj Ba sieB na wykonywaniu przez nich wielu zadan´ wychowawczych. Nalez^yte wykonywanie tych zadan´ moz^e s´wiadczyc´ o tym, z^e proces wychowania dziecka w rodzinie jest rea-lizowany prawidVowo. Na podstawie uzyskanych wyników badan´ moz^na stwierdzic´ u ankietowanych braki w posiadaniu wiedzy dotycz Bacej zadan´ wychowawczych.
WedVug zebranych danych, ankietowani najczeBs´ciej wskazywali wykony-wanie zadania dotycz Bacego przekazu wartos´ci, norm i zasad oraz angaz^owania dziecka do czynnos´ci i obowi Bazków domowych (54,4%) czy przekazywanie dziecku odpowiednich wzorów zachowan´ (28,0%), mniej licznie okres´lano przygotowanie do podjeBcia ról zawodowych i spoVecznych (15,0%). Zasada rozwijania u dziecka szacunku do tradycji narodowych uzyskaVa 22,8%
wskazan´, czeBs´ciej byVa wskazywana przez matki niz^ ojców, co moz^e ozna-czac´, z^e badani ojcowie zwracaj Ba mniejsz Ba uwageB na patriotyczne wycho-wanie swoich dzieci, które polega, mieBdzy innymi, na przekazywaniu dziecku podstaw polskiej kultury czy historii, obchodzeniu s´wi Bat narodowych, chodzeniu do Kos´cioVa, przejawianiu szacunku do symboli narodowych – flagi lub godVa Polski. Szukanie zalez^nos´ci pomieBdzy wypeVnianiem zadan´ wycho-wawczych przez badanych rodziców a ich wiekiem wykazaVo, z^e moz^na od-rzucic´ tezeB o istnieniu zwi Bazku mieBdzy tymi zmiennymi. Natomiast dokonane obliczenia statystyczne dowiodVy prawdziwos´ci istnienia zalez^nos´ci pomieBdzy realizacj Ba poszczególnych zadan´ wychowawczych przez badanych rodziców a ich pVci Ba, poniewaz^ wynik testu chi kwadrat wynosi 32,71 i jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej, wynosz Bacej 16,92. Mimo z^e siVa tej zalez^nos´ci, wedVug wspóVczynnika T Czuprowa równego 0,09, jest dos´c´ sVaba, oznacza to jednak, z^e matki staranniej niz^ ojcowie wywi Bazuj Ba sieB z realizowania swoich zadan´ wychowawczych.
Cechy osobowos´ci rodzica s Ba nie tylko waz^nym elementem bycia dobrym wychowawc Ba, ale maj Ba tez^ istotny wpVyw na jego posteBpowanie, dlatego wie-dza w tym zakresie powinna byc´ dostateczna. Uzyskane wyniki badan´ dowo-dz Ba jednak, z^e zasób wiadomos´ci badanych rodowo-dziców o cechach, jakimi powinien charakteryzowac´ sieB rodzic jako wychowawca, ma pewne braki. W opinii ankietowanych, dobry wychowawca powinien byc´ dojrzaVy emocjo-nalnie (56,0%) oraz miec´ umiejeBtnos´c´ wspóVz^ycia i wspóVpracy (44,6%), dlatego cechy te byVy najliczniej okres´lane przez badanych. PozostaVe cechy uzyskaVy mniej liczne wskazania: poczucie realizmu rodziców – 18,4%, zas´ adekwatne interpretowanie rzeczywistos´ci – 14,0% wskazan´. Szukanie zalez^-nos´ci pomieBdzy okres´laniem przez rodziców cech, które charakteryzuj Ba ro-dzica jako dobrego wychowawceB a ich aktywnos´ci Ba zawodow Ba, nie zostaVo zweryfikowane pozytywnie.
W celu prawidVowej realizacji procesu wychowania dziecka w rodzinie, rodzice powinni miec´ okres´lone umiejeBtnos´ci, które s´wiadcz Ba o ich wVas´-ciwym przygotowaniu do peVnienia roli rodzicielskiej. Zebrane dane badawcze pokazuj Ba, z^e uzyskano dos´c´ niskie wskazania respondentów dotycz Bace okres´-lenia poszczególnych umiejeBtnos´ci charakteryzuj Bacych dobrego wychowawceB, co moz^e s´wiadczyc´ o braku wiedzy w tym zakresie. Najliczniej okres´lane byVy przez respondentów umiejeBtnos´ci dotycz Bace nawi Bazywania efektywnej wspóVpracy z dzieckiem (62,2%) oraz m Badrego wspierania procesu usamo-dzielniania sieB dziecka (50,6%). UmiejeBtnos´c´ rodzica, jak Ba jest modyfikowanie nieodpowiednich zachowan´ wychowanka bez stosowania form przemocy,
uzyskaVo 32,2% wskazan´ ankietowanych, natomiast wyraz^anie oczekiwan´ i ograniczen´, by byVy one przez dziecko respektowane, wskazaVo 17,6% badanych rodziców. Weryfikacja tezy o istnieniu zwi Bazku pomieBdzy okres´-laniem umiejeBtnos´ci wychowawczych przez badanych rodziców a ich wy-ksztaVceniem zostaVa potwierdzona ze wzgleBdu na otrzymany wynik testu chi
kwadrat równy 38,61, wyz^szy od wartos´ci krytycznej wynosz Bacej 23,69.
WspóVczynnik T Czuprowa równy 0,10 wskazuje na to, z^e siVa tego zwi Bazku jest stosunkowo niewielka. Ponadto, szukana zalez^nos´c´ pomieBdzy okres´laniem poszczególnych umiejeBtnos´ci wychowawczych przez respondentów a ich pVci Ba równiez^ wykazaVa istnienie zwi Bazku, dlatego z^e wartos´c´ chi kwadrat równa 58,28 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej wynosz Bacej 14,07, przy czym siVa tego zwi Bazku jest niezbyt duz^a, wedVug wspóVczynnika T Czuprowa o wskaz´-niku 0,15. Dowodzi to jednak, z^e matki maj Ba wieBksze niz^ ojcowie kompeten-cje w badanej tematyce. Na podstawie przeprowadzonej analizy statystycznej stwierdzono, z^e poziom wyksztaVcenia respondentów nie ma wpVywu na zaist-niaV Ba sytuacjeB. Uzyskane dane badawcze dowodz Ba, z^e matki lepiej niz^ ojcowie wywi Bazuj Ba sieB z wykonywania poszczególnych obowi Bazków rodzicielskich. NajczeBs´ciej uznawaVy one za swój obowi Bazek ochroneB dziecka przed fizyczn Ba krzywd Ba i zranieniem uczuciowym (54,0%), natomiast ojcowie okres´lali za-zwyczaj zaspokojenie potrzeb dziecka (40,0%).
Odpowiednio wysoki zakres wiedzy rodziców o rozwoju dziecka powoduje zapewnienie mu wVas´ciwych do tego uwarunkowan´ oraz determinuje prawi-dVowe ksztaVtowanie jego osobowos´ci pod kaz^dym wzgleBdem.
Kolejna, trzecia hipoteza zakVadaj Baca, z^e stan wiedzy rodziców dotycz Bacej rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym nie jest wystarczaj Bacy, zostaVa zweryfikowana w wieBkszej czeBs´ci pozytywnie.
W s´wietle uzyskanych wyników badan´ moz^na stwierdzic´, z^e zasób posia-danych wiadomos´ci rodziców o rozwoju biologicznym dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest na dos´c´ niskim poziomie, co potwierdzaj Ba duz^e trud-nos´ci ankietowanych w okres´leniu podstawowych potrzeb fizycznych dziecka. Jedynie dwunastu ankietowanych na 500 potrafiVo wymienic´ cztery lub wieBcej tych potrzeb. NajczeBs´ciej wskazywano na potrzebeB ruchu (26,0%) oraz po-trzeby pokarmowe (14,4%). Dowiedziono, z^e istnieje zalez^nos´c´ pomieBdzy okres´laniem przez badanych rodziców prawidVowych potrzeb fizycznych dziecka a ich wyksztaVceniem, poniewaz^ wynik testu chi kwadrat wynosz Bacy 53,80 jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej równej 12,59. SiVa tej zalez^nos´ci wedVug wspóVczynnika T Czuprowa, wynosz Bacego 0,21, jest stosunkowo dos´c´ duz^a. Na wiedzeB w tym temacie miaVa takz^e wpVyw pVec´ ankietowanych,
po-niewaz^ przeprowadzona analiza wykazaVa, z^e badane matki potrafiVy okres´lic´ wieBcej prawidVowych potrzeb fizycznych niz^ ankietowani ojcowie.
Odnos´nie do zmian zachodz Bacych w rozwoju fizycznym dziecka w wieku wczesnoszkolnym, wiedza badanych rodziców najczeBs´ciej ogranicza sieB do wskazania przez nich nadmiernej energii i duz^ej potrzeby ruchu u dziecka (42,4%). Analiza szukanej zalez^nos´ci pomieBdzy okres´leniem zmian fizycznych zachodz Bacych w rozwoju dziecka a pVci Ba ankietowanych zostaVa zweryfiko-wana pozytywnie, gdyz^ uzyskana wartos´c´ chi kwadrat równa 39,30 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej – 11,07. WspóVczynnik T Czuprowa równy 0,17 oznacza, z^e siVa tej zalez^nos´ci nie jest duz^a. Potwierdza to jednak, z^e matki maj Ba wieBksz Ba wiedzeB niz^ ojcowie w tym zakresie.
Proces szybkiego rozwoju psychicznego dokonuj Bacy sieB u dziecka w wieku wczesnoszkolnym wymaga istotnej wiedzy rodziców w tej kwestii, poniewaz^ zapewnienie przez nich dogodnych warunków i wVas´ciwe zabezpieczenie potrzeb psychicznych powoduje prawidVowos´c´ tego procesu na wszystkich pVaszczyznach rozwojowych dziecka.
Na podstawie uzyskanych wyników badan´ moz^na stwierdzic´, z^e wiedza ba-danych rodziców o rozwoju psychicznym dziecka charakteryzuje sieB powaz^-nymi brakami, co potwierdza niski wskaz´nik okres´lenia przez respondentów podstawowych potrzeb psychicznych dziecka. Zaledwie 4,0% ankietowanych potrafiVo wymienic´ ich cztery lub wieBcej. NajczeBs´ciej okres´lane przez ankietowanych potrzeby, to potrzeba kontaktu emocjonalnego (25,0%) oraz bezpieczen´stwa (22,6%). Najniz^szy wskaz´nik uzyskaVa waz^na dla dziecka wczesnoszkolnego potrzeba aktywnos´ci 2,6% oraz samodzielnos´ci (1,8%), co moz^e wskazywac´ na to, z^e wiedza ankietowanych powinna zostac´ uzupeVnio-na, poniewaz^ w wyniku braku wiedzy o potrzebie samodzielnos´ci dziecka w mVodszym wieku szkolnym, rodzice czeBsto popeVniaj Ba bVeBdy wychowawcze. Dzieje sieB tak dlatego, z^e wyreBczaj Ba oni dziecko z nalez^ Bacych do niego czynnos´ci i obowi Bazków lub podejmuj Ba za niego decyzje, co powoduje brak rozwoju samodzielnos´ci u wychowanka i nieradzenie sobie w róz^nych sytua-cjach z^yciowych. Twierdzenie o istnieniu zalez^nos´ci pomieBdzy prawidVowym okres´laniem potrzeb psychicznych dziecka przez badanych rodziców a ich wyksztaVceniem okazaVo sieB zasadne, poniewaz^ uzyskany wynik testu chi
kwadrat równy 70,54 jest wyz^szy od wartos´ci krytycznej równej 12,59.
Natomiast wspóVczynnik T Czuprowa wynosz Bacy 0,24 s´wiadczy o stosunkowo duz^ej sile zalez^nos´ci pomieBdzy analizowanymi zmiennymi. Ponadto, analiza danych empirycznych dowodzi, z^e matki maj Ba wieBksz Ba niz^ ojcowie wiedzeB o potrzebach psychicznych dziecka.
W opinii badanych rodziców, przyczyn Ba warunkuj Bac Ba rozwój psychiczny dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest s´rodowisko spoVeczne (52%) oraz w mniejszym stopniu rozpoczeBcie przez niego nauki szkolnej (38,8%). Zda-niem ankietowanych, najwaz^niejsz Ba pVaszczyzn Ba rozwojow Ba dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest pVaszczyzna umysVowa (66,8%) oraz emocjonalna (64,6%). PVaszczyzna wolitywna i moralna uzyskaVy niskie wskazania an-kietowanych (wolitywna 3,0%, moralna 16,8%), co moz^e s´wiadczyc´ o niskim zakresie wiedzy rodziców w analizowanej problematyce. Tymczasem sytuacja ta moz^e prowadzic´ do zaniedban´ w ksztaVtowaniu woli dziecka w mVodszym wieku szkolnym, powoduj Bac u niego sVab Ba motywacjeB do wykonywania trud-nych zadan´ oraz realizacjeB dziaVan´, które s Ba dla niego niewygodne. W wieku wczesnoszkolnym dziecko powinno byc´ takz^e ksztaVtowane pod wzgleBdem moralnos´ci.
RozpoczeBcie przez dziecko w analizowanym wieku nauki szkolnej powo-duje koniecznos´c´ podjeBcia przez niego dodatkowych obowi Bazków. Ankieto-wani rodzice przyznali, z^e tymi obowi Bazkami jest zdobyAnkieto-wanie wiedzy nau-kowej (52,4%) oraz odrabianie prac domowych (51,4%). Zebrane dane s´wiad-cz Ba o tym, z^e badani rodzice, szs´wiad-czególnie matki, maj Ba wystars´wiad-czaj Bac Ba znajomos´c´ obowi Bazków dziecka rozpoczynaj Bacego naukeB szkoln Ba.
Inn Ba kwesti Ba zwi Bazan Ba z podjeBciem przez dziecko nauki szkolnej jest ograniczenie czasu, który wczes´niej mogVo ono przeznaczyc´ na zabaweB. Oznaczenie ilos´ci czasu, jaki dziecko wczesnoszkolne moz^e przeznaczyc´ na zabaweB lub naukeB, sprawiVo badanym rodzicom znacz Bace trudnos´ci, co moz^e byc´ spowodowane ich niewiedz Ba w tym zakresie. Zdaniem ponad 1/3 bada-nych rodziców czas, jaki dziecko w wieku wczesnoszkolnym powinno prze-znaczyc´ na naukeB oraz zabaweB, powinien byc´ równy (37,0% wskazan´), jest to odpowiedz´ najliczniej wskazywana przez ankietowanych. WedVug ankieto-wanych cech Ba charakteryzuj Bac Ba dziecko w analizowanym wieku jest dojrza-Vos´c´ do rozpoczeBcia systematycznej nauki (65,8%), natomiast inne wVas´-ciwos´ci dziecka w tym wieku, na przykVad opanowanie przez niego wielu pojeBc´, uzyskaVy niskie wskazania badanych (12,6%).
W opinii ankietowanych, nauka szkolna najbardziej rozwija u dziecka mys´lenie (66,6%), pamieBc´ (59,2%) i inteligencjeB (48,4%). Najmniej, zdaniem badanych rodziców, rozwija sieB jego poznanie (29,4%). Tak niskie okres´lenie przez respondentów tej cechy moz^e s´wiadczyc´ o ich niewiedzy w tym tema-cie lub nierozumieniu przez nich terminu „poznanie”, nalez^ Bacego do pojeBc´ z zakresu psychologii, poniewaz^ w trakcie nauki szkolnej dziecka wczesno-szkolnego poznanie ulega staVemu rozwojowi.
MVodszy wiek szkolny jest wVas´ciwym okresem dziecka, w którym nalez^y rozpocz Bac´ systematyczne i zdecydowane ksztaVtowanie jego woli. Uzyskane wyniki badan´ mog Ba wskazywac´ na to, z^e w wyniku braku znajomos´ci u an-kietowanych (szczególnie u ojców) sposobów ksztaVtowania woli dziecka wczesnoszkolnego dziaVania te nie s Ba realizowane w sposób stanowczy. Tylko cztery osoby na 500 zbadanych potrafiVy wymienic´ co najmniej trzy pra-widVowe sposoby ksztaVtowania woli. Najbardziej znanym dla ankietowanych sposobem ksztaVtowania woli dziecka jest s´wiadome kierowanie jego zacho-waniem (12,2%), inne metody uzyskaVy bardzo niskie wskaz´niki, na przykVad nauka podporz Badkowywania swoich pragnien´ wymogom spoVecznego wspóVz^y-cia (1,6%). Weryfikacja istnienia zalez^nos´ci pomieBdzy okres´laniem przez ankietowanych prawidVowych sposobów ksztaVtowania woli dziecka w wieku wczesnoszkolnym a ich wyksztaVceniem zostaVa potwierdzona. Dowodzi temu uzyskany wynik testu chi kwadrat równy 28,92, który jest wyz^szy od war-tos´ci krytycznej 12,59. SiVa tego zwi Bazku, wedVug wspóVczynnika T Czuprowa wynosz Bacego 0,15, jest stosunkowo niewielka.
Zdaniem ankietowanych, najczeBs´ciej realizowan Ba przez dziecko w mVod-szym wieku szkolnym sprawnos´ci Ba jego woli jest poczucie odpowiedzialnos´ci (43,4%), natomiast charakterystycznym dla niego zachowaniem jest wieBksza samodzielnos´c´ (74,8%). O w Baskim zakresie wiedzy o rozwoju psychicznym dziecka przez badanych rodziców moz^e s´wiadczyc´ uzyskanie niskiego wskaz´-nika odnos´nie do typowego u dziecka w wieku wczesnoszkolnym zachowania, czyli przemys´lanego i celowego nas´ladownictwa (12,8%).
KsztaVtowanie moralnos´ci jest jednym z waz^niejszych dziaVan´, jakie dokonuj Ba sieB w procesie wychowania dziecka w rodzinie. Na podstawie uzyskanych wyników badan´ moz^na wnioskowac´ o tym, z^e badani rodzice nie zajmuj Ba sieB wystarczaj Baco dobrze ksztaVtowaniem moralnos´ci dziecka w mVod-szym wieku szkolnym, poniewaz^ nie znaj Ba istotnych sposobów tego posteBpo-wania. WieBkszos´c´ z nich wykazaVa sieB jedynie umiejeBtnos´ci Ba wyraz´nego rozróz^niania dobra od zVa (84,2%), natomiast uznawanie przez wychowawców norm moralnych uzyskaVo tylko 18,0% odpowiedzi, a stosowanie dokVadnych ocen posteBpowania – 13,6% wskazan´ respondentów. Twierdzenie o istnieniu zalez^nos´ci pomieBdzy wiekiem badanych rodziców a sposobami ksztaVtowania przez nich moralnos´ci dziecka nie zostaVo zweryfikowane pozytywnie.
Dziecko w wieku wczesnoszkolnym powinno miec´ juz^ zdolnos´c´ obiektyw-nej oceny odnos´nie do dokonania przez niego niedozwolonych czynów, w nasteBpstwie których przez^ywa ono okres´lone emocje. Zdaniem
ankietowa-nych, najczeBs´ciej okazuje ono skrucheB (53,8%) oraz wstyd (46,0%), silnie przez^ywa takz^e rados´c´ z osi BagnieBc´ i sukcesów (68,8%).
Okres wczesnoszkolny u dziecka nalez^y rozpatrywac´ równiez^ pod wzgleB-dem dokonuj Bacego sieB u niego posteBpuj Bacego rozwoju spoVecznego. W s´wietle uzyskanych danych, wiedza ankietowanych w tym temacie jest wystarczaj Baca. W opinii badanych rodziców, najwaz^niejsz Ba przyczyn Ba warunkuj Bac Ba rozwój spoVeczny dziecka w mVodszym wieku szkolnym jest kolejno: atmosfera ro-dziny (59,2%), obcowanie z rówies´nikami (46,6%), postawy rodziców (38,2%), przekonania i przez^ycia w domu rodzinnym (33,0%), na koniec oddziaVywania nauczycieli (22,8%). Zdaniem ankietowanych, s´rodowiskiem wychowawczym maj Bacym najwieBkszy udziaV w procesie uspoVecznienia dziec-ka jest rodzina.
W celu osi BagnieBcia przez rodziców wyznaczonych celów wychowania dziecka w rodzinie, waz^ny jest odpowiedni stan ich wiedzy na temat ko-niecznych w tym wzgleBdzie sposobów posteBpowania, czyli metod wycho-wawczych oraz odpowiedniego ich stosowania podczas realizacji procesu wychowawczego.
Hipoteza czwarta zakVadaj Baca, z^e wieBkszos´c´ rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie zna i nie stosuje metod wychowania dziecka w rodzi-nie, okazaVa sieB zasadna.
Uzyskane wyniki badan´ dotycz Bace rozumienia pojeBcia „metody wychowa-nia dziecka w rodzinie” dowodz Ba, z^e badani rodzice nie rozumiej Ba tego terminu i nie potrafi Ba go zdefiniowac´. PrawidVowego okres´lania metody wychowania dziecka w rodzinie dokonaVo nieco ponad 1/5 ankietowanych (20,8%). Przeprowadzona analiza statystyczna potwierdziVa, z^e istnieje zalez^nos´c´ pomieBdzy prawidVowym okres´leniem metody wychowania dziecka w rodzinie przez badanych rodziców a ich wyksztaVceniem, poniewaz^ uzys-kany wynik testu chi kwadrat równy 57,46 jest wyz^szy od wartos´ci kry-tycznej wynosz Bacej 9,49. WspóVczynnik T Czuprowa równy 0,24 wskazuje, z^e siVa tego zwi Bazku jest stosunkowo dos´c´ duz^a.
Na podstawie zebranych danych moz^na wnioskowac´ o braku wiedzy bada-nych rodziców na temat metod wychowania dziecka w rodzinie (zwVaszcza u ojców), poniewaz^ prawidVowego ich wyróz^nienia potrafiVo dokonac´ jedynie 76 na 500 badanych rodziców. NajczeBs´ciej wymieniali oni metodeB nagra-dzania (41 zbadanych na 500) oraz karania (37 ankietowanych na 500). Weryfikacja tezy o istnieniu zalez^nos´ci pomieBdzy prawidVowym wyróz^nieniem metod wychowania przez badanych rodziców a ich wyksztaVceniem zostaVa zweryfikowana pozytywnie, gdyz^ uzyskany wynik testu chi kwadrat,
wyno-sz Bacy 41,74, jest wyz^wyno-szy od wartos´ci krytycznej równej 9,49. SiVa tej zalez^nos´ci, wedVug wspóVczynnika T Czuprowa równego 0,20, nie jest dos´c´ duz^a.
Zebrane dane mog Ba dowodzic´, z^e z powodu niedostatecznej wiedzy o me-todach wychowania dziecka w rodzinie ankietowani maj Ba trudnos´ci w sto-sowaniu ich w procesie wychowawczym. Wskazania ankietowanych dotycz Bace stosowanych przez nich metod wychowania przedstawiaj Ba sieB nasteBpuj Baco: metoda wVasnego przykVadu – tylko 25 wskazan´ (na 500), metoda perswazji – jedynie 9 odpowiedzi, metoda zadaniowa – równiez^ 9 wskazan´. Na podsta-wie uzyskanych wyników badan´ moz^na wnioskowac´, z^e badani rodzice nie-cheBtnie dokonywali uzasadnienia stosowanej przez siebie metody wychowania. Nieliczni respondenci okres´lali najczeBs´ciej, z^e wybrana przez nich metoda jest skuteczna lub przynosi efekty (12 odpowiedzi).
Dokonana analiza zebranych danych pozwala wnioskowac´, z^e badani ro-dzice, bior Bac pod uwageB moz^liwos´ci dziecka (62,6%) oraz jego wiek (38,4%), kieruj Ba sieB wVas´ciwymi kryteriami odnos´nie do doboru metod wychowania dziecka w rodzinie. Potwierdzona zostaVa teza o istnieniu zalez^nos´ci pomieBdzy okres´leniem kryteriów doboru metod wychowania dziecka w rodzinie przez ankietowanych a ich wyksztaVceniem. S´wiadczy o tym otrzymana wartos´c´ testu chi kwadrat wynosz Baca 39,28, która jest wyz^sza od krytycznej równej 18,31. Jednak siVa tego zwi Bazku, na podstawie wspóVczynnika T Czuprowa równego 0,14, jest stosunkowo nieduz^a. Zdaniem ankietowanych, poz^ Badane efekty wychowawcze wywoVuj Ba zarówno metody oddziaVywania bezpos´rednie-go, jak i metody oddziaVywania pos´redniego (38,8%). Badani rodzice uwaz^aj Ba, z^e dziaVania wychowawcze powinny byc´ oparte na wspóVczesnej wiedzy pe-dagogicznej i psychologicznej oraz znajomos´ci rozwoju psychicznego dziecka (43,8%), a metody wychowania powinny byc´ realizowane w atmosferze mo-ralnos´ci (26,0%).
Wyniki badan´ empirycznych mog Ba s´wiadczyc´ o tym, z^e rodzice nie cha-rakteryzuj Ba sieB dostatecznie duz^ Ba odpowiedzialnos´ci Ba za wychowanie dzieci z tego wzgleBdu, z^e okres´lenie powinnos´ci interesowania sieB przez nich sprawami wVas´ciwego wychowania oraz wybierania wVas´ciwych metod wycho-wania dziecka w rodzinie jest waz^na dla mniej niz^ poVowy ankietowanych (47,4%). Tylko 21,4% badanych uwaz^a, z^e rodzice powinni rozwijac´ w sobie te cechy osobowos´ci, które s Ba odpowiedzialne za cheBc´ do pogVeBbiania wiedzy i samoksztaVcenia. Twierdzenie o istnieniu zalez^nos´ci pomieBdzy okres´laniem przez ankietowanych powinnos´ci rodziców wynikaj Bacych z ich odpowiedzial-nos´ci za wychowanie a ich wyksztaVceniem zostaVo potwierdzone, poniewaz^
suma testu chi kwadrat wynosz Baca 18,31 jest wyz^sza od wartos´ci krytycznej równej 15,51. Jednak o niewielkiej sile tego zwi Bazku s´wiadczy wspóVczynnik T Czuprowa równy 0,11.
Na zakon´czenie analizy uzyskanych danych empirycznych okres´lone zosta-Vo gVówne z´ródzosta-Vo, z którego badani rodzice korzystaj Ba w celu pozyskania swojej wiedzy o wychowaniu. OkazaVo sieB, z^e jest nim wiedza przekazywana im od ich rodziców (69,6%). Tylko 30,2% ankietowanych (i to rzadko) ko-rzysta z literatury oraz czasopism pedagogicznych (czeBs´ciej matki niz^ ojcowie), a 15,6% ankietowanych nie korzysta z niej nigdy. Jedynie 32 na 500 badanych rodziców przyznaVo, z^e bardzo czeBsto korzysta z literatury pedagogicznej, natomiast 8,0% badanych rodziców uznaVo, z^e nie ma dosteBpu do tego typu lektury.
Podsumowuj Bac wyniki przeprowadzonych badan´, moz^na stwierdzic´, z^e stan wiedzy pedagogicznej rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym w powiecie kolbuszowskim nie jest wystarczaj Bacy. Brak tej wiedzy moz^e powodowac´, z^e rodzice nie zdaj Ba sobie w peVni sprawy ze swej roli wychowawczej, dlatego zdarza sieB im przenosic´ swoj Ba odpowiedzialnos´c´ za wychowanie dziecka na inne instytucje: szkoVeB, pan´stwo, Kos´cióV, organizacje mVodziez^owe, które mog Ba tylko wspierac´ a nie zasteBpowac´ rodzineB29. Wiedza pedagogiczna
o wychowaniu to problematyka, w której wieBkszos´c´ rodziców wykazuje wiele braków. Moz^na tez^ wnioskowac´, z^e w niektórych przypadkach jest dla nich niezrozumiaVa, co nie wyklucza jednak posiadania przez rodziców szerokiej wiedzy potocznej na temat wychowania dziecka w rodzinie, która jest oparta na tradycji, nas´ladownictwie swojej rodziny pochodzenia, moz^e wynikac´ z intuicji rodzicielskiej czy instynktu macierzyn´skiego. Z troski o swoje dzieci rodzice czeBsto zadaj Ba sobie pytania, co nalez^y robic´ i w jaki sposób, aby prawidVowo wychowac´ dziecko, unikn Bac´ problemów wychowawczych, po-niewaz^ nie chc Ba ich zaniedbywac´ ani tym bardziej robic´ im krzywdy. Odpo-wiedzi Ba na te pytania jest wVas´nie wiedza pedagogiczna o wychowaniu, dla-tego aby sprostac´ tym wymaganiom, rodzice powinni miec´ j Ba na wysokim poziomie.
29J. S´ l e d z i a n o w s k i, Rodzina mieFdzypokoleniowa w Polsce na progu XXI wieku,
4. POSTULATY DOTYCZ BACE PEDAGOGIZACJI RODZICÓW – WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH BADAN´
W wyniku obserwacji otoczenia, w którym rodzice zmagaj Ba sieB z licznymi trudnos´ciami, refleksja nad wiedz Ba pedagogiczn Ba o wychowaniu dziecka we wspóVczesnej rodzinie wydaje sieB jak najbardziej uzasadniona. Wobec tych problemów dzieVo wychowania, poniewaz^ odnosi sieB do czVowieka jako istoty zVoz^onej oraz indywidualnej, jest porównywalne z rodzajem sztuki30, st Bad
wychowanie dziecka w rodzinie nalez^y rozumiec´ jako proces wieloaspektowy i zalez^ny od licznych uwarunkowan´31. Jednym z takich uwarunkowan´ jest posiadanie pedagogicznej wiedzy o wychowaniu, czyli naukowej wiedzy o czVowieku oraz s´wiadomym kierowaniu jego rozwojem. Stanowi Ba j Ba elemen-ty biologii, pedagogiki, psychologii, socjologii oraz filozofii32. Wiedza
pedagogiczna jest czeBs´ci Ba szeroko rozumianej wiedzy o wychowaniu, ponie-waz^ jest ona tylko fragmentem rozlegVej dziedziny naukowej – pedagogiki, która korzysta z wielu róz^nych dyscyplin naukowych: medycyny, antropologii kulturowej, politologii, historii powszechnej i regionalnej, nauk biome-dycznych czy ekonomii. Warto takz^e zwrócic´ uwageB na znaczenie pozapeda-gogicznej wiedzy o wychowaniu, która ma odzwierciedlenie w bogatym ob-szarze tradycji, literatury, sztuki oraz mys´lenia potocznego na temat funkcjonowania osoby, jej psychiki i spoVeczen´stwa, poniewaz^ dziedziny te poprzez duz^ Ba siVeB oddziaVywania na ludzk Ba wyobraz´nieB czy wnikanie w do-s´wiadczenie z^ycia codziennego, pozostawiaj Ba czeBsto niepowtarzalny s´lad w jestestwie czVowieka, tworz Bac w okres´lony sposób jego dziaVanie w ob-szarze rzeczywistos´ci wychowawczej33.
Wobec wspóVczesnych zagroz^en´ dotycz Bacych funkcjonowania rodziny, pro-ces wychowania dziecka nie moz^e polegac´ tylko na spontanicznych reakcjach rodziców, tradycji czy intuicji, lecz powinien byc´ ksztaVtowany przez okres´lon Ba wiedzeB, któr Ba rodzice winni stale pogVeBbiac´ jako wychowawcy. KsztaVtowanie osobowos´ci dziecka powinno byc´ s´wiadomym dziaVaniem34,
30P o r eB b a, Pedagogizacja rodziców, s. 421-496. 31K u V a c z k o w s k i, Pedagogika rodziny, s. 19.
32H. C u d a k, Rola os´rodków nie szkolnych w kszta2towaniu kultury pedagogicznej
rodziców, Kielce: Wydawnictwo Wszechnicy S´wieBtokrzyskiej 1997, s. 36.
33L. G ó r s k a, Wiedza o wychowaniu. Od rózCnorodnos´ci do jednos´ci, Szczecin: Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne 2008, s. 51-66.
34K u V a c z k o w s k i, Rzeczywistos´c´ wychowawcza rodziny, s. 74; A. M a t u s z
-c z y k, Rola poradni wy-chowaw-czo-zawodowej w podnoszeniu kultury pedagogi-cznej, w: Kul-tura pedagogiczna spo2eczen´stwa, red. B. Baranowski, dódz´ 1984, s. 114.
dlatego waz^ne jest upowszechnianie i popularyzowanie naukowej wiedzy pedagogicznej poprzez pedagogizacjeB rodziców. Powinna ona podejmowac´ w szczególnos´ci problematykeB s´wiadomego wychowania dziecka w rodzinie, powinnos´ci rodzica jako dobrego wychowawcy, wskazanie jego cech osobo-wos´ci, ponadto, specyfikeB rozwoju psychospoVecznego dziecka oraz stoso-wania przez rodziców prawidVowych metod wychostoso-wania. PogVeBbiaj Bacy sieB wspóVczes´nie kryzys w wielu dziedzinach z^ycia, takz^e w obszarze wycho-wania powoduje, z^e rodzice zwracaj Ba uwageB na wychowanie dzieci wtedy, gdy dosieBgaj Ba ich juz^ problemy wychowawcze. W zwi Bazku z szybkimi prze-obraz^eniami s´wiata i spoVeczen´stwa wiarygodnos´c´ wspóVczesnego rodzica staneBVa wobec nowych wyzwan´, st Bad wiedza pedagogiczna o wychowaniu powinna byc´ „naturalnie” wkomponowana w osobeB rodzica, jako dobrego wychowawcy i nie moz^e byc´ wyjeBta spod jego osobistej odpowiedzialno-s´ci35. Dlatego podniesienie stanu wiedzy pedagogicznej ws´ród rodziców
w konsekwencji moz^e przyczynic´ sieB do uzyskania oczekiwanych efektów wychowawczych36, poniewaz^, pomimo wielu niebezpieczen´stw zagraz^aj Bacym rodzinie z powodu dokonuj Bacych sieB zmian spoVecznych, gospodarczych i politycznych, rodzina nadal stanowi dla dziecka pierwsze i najwaz^niejsze s´rodowisko wychowawcze.
Kluczow Ba roleB w wychowaniu dziecka maj Ba rodzice i ponosz Ba za nie odpo-wiedzialnos´c´37, dlatego z^eby unikn Bac´ trudnos´ci wychowawczych i popeVnie-nia bVeBdów, powinni coraz bardziej s´wiadomie, opieraj Bac sieB na odpowiednim zakresie wiedzy pedagogicznej, tworzyc´ prawidVowy proces wychowania dziecka w rodzinie, a co sieB z tym V Baczy – stale zdobywac´ i poszerzac´ okres´lon Ba teorieB pedagogiczn Ba i psychologiczn Ba. Z poczucia tej odpowie-dzialnos´ci powinni oni rozwijac´ w sobie te cechy osobowos´ci, które s Ba odpowiedzialne za cheBc´ do pogVeBbiania wiedzy i samoksztaVcenia. Powinno V Baczyc´ sieB z tym zainteresowanie sprawami wVas´ciwego wychowania oraz wyboru odpowiednich metod. Wymaga to duz^ych umiejeBtnos´ci nie tylko wro-dzonych, które nalez^y wypracowac´. UmiejeBtnos´ci te, a przede wszystkim naukow Ba wiedzeB pedagogiczn Ba, nalez^y pogVeBbiac´ i rodzice powinni o tym wiedziec´. TematykeB wiedzy pedagogicznej podejmuje problematyka kultury
35G ó r s k a, Wiedza o wychowaniu, s. 133-134.
36I. J u n d z i V V, Kultura pedagogiczna spo2eczen´stwa, „Nauczyciel i Wychowawca”
1977, nr 1, s. 24.
37J. O z o r o w s k i, Rola rodziny w wychowaniu m2odziezCy, „Zeszyty Naukowe KUL”
pedagogicznej rodziców38 w postaci licznej literatury i opracowan´. S Ba to
waz^ne zagadnienia nie tylko ze wzgleBdu na czynniki poznawcze, ale takz^e i praktyczne39. Posiadanie wiedzy pedagogicznej jest istotne z tego wzgleBdu,
z^e w rodzinie nasteBpuje wprowadzenie dziecka w podstawowe wartos´ci kul-tury, wartos´ci moralne, religijne, ideowe oraz s´wiatopogl Badowe, dlatego proces ten powinien odbywac´ sieB coraz bardziej s´wiadomie40. Koniecznym
wymogiem wspóVczesnych czasów staje sieB wychowanie, które zapewnia od-powiedni rozwój dziecka w taki sposób, z^eby w dowolnej sytuacji z^yciowej umiaVo ono korzystac´ z wypracowanych wczes´niej, pozytywnych odruchów swojego zachowania41.
RodzineB nalez^y stale wspomagac´ i wspierac´ w jej dziele wychowania poprzez konsekwentne d Baz^enie do upowszechniania i popularyzowania nau-kowej wiedzy pedagogicznej ws´ród rodziców. Konieczne jest udosteBpnianie i propagowanie wiedzy z zakresu nauki o rozwoju i wychowaniu dziecka oraz uczestniczenie rodziców w róz^nych formach pedagogizacji42. Pomoc teB
ro-dzina powinna pozyskiwac´ ze strony Kos´cioVa, pan´stwa, organizacji rz Ba-dowych oraz pozarz BaBa-dowych, maj Bacych na uwadze szeroko rozumiane dobro rodziny wspóVczesnej i przyszVej. Tylko w wyniku efektywnej i trwaVej wspóVpracy wszystkich instytucji, poprzez realizowanie wspólnych projektów i programów upowszechniaj Bacych naukow Ba wiedzeB o wychowaniu dziecka we wspóVczesnej rodzinie, moz^e ona przezwycieBz^ac´ zagroz^enia teraz´niejszego s´wiata. Obecnie istnieje wiele moz^liwos´ci wzbogacania potocznej wiedzy o wychowaniu:
38A. S k r e c z k o, Pedagogizacja rodziny, w: S2ownik ma2zCen´stwa i rodziny, red.
E. Ozorowski, Warszawa–domianki: Wydawnictwo ATK – Fundacja Pomoc Rodzinie 1999, s. 330; M. M u s i o V, Pedagogizacja medialna rodziny, „Chowanna” 2007, nr 2(29), s. 115; U. T o k a r s k a, Kultura pedagogiczna rodziców, „Wychowawca” 2003, nr 11, s. 5-6.
39B. B a r a n o w s k i, Kultura pedagogiczna spo2eczen´stwa, dódz´: Wydawnictwo
dódzkie 1984, s. 5.
40W. O k o n´, Wszystko o wychowaniu, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Z^ak”
1999, s. 108.
41S. K a w u l a, Kultura pedagogiczna rodziców jako czynnik stymulacji rozwoju
i wychowania m2odego pokolenia, w: Pedagogika rodziny, obszary i panorama problematyki, red. S. Kawula, J. Br Bagiel, A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Adam MarszaVek 2007, s. 335-336.
42M. R o k i c k a, S´wiadomos´c´ wychowawcza rodziny a adaptacja dziecka do warunków
pierwszej klasy szko2y podstawowej, „Nauczyciel i SzkoVa” 2008, nr 1-2(38-39), s. 151; A. S k r e c z k o, Pedagogizacja rodziców wyrazem troski o wychowanie, w: Rodzina XX w. wobec dobra dziecka, red. J. Wilk, Lublin: Wydawnictwo KUL 2003, s. 461-474.
– nawi Bazywanie efektywnej wspóVpracy ze szkoV Ba oraz pozostaVymi insty-tucjami wspieraj Bacymi rodzineB w jej funkcji wychowawczej;
– czytelnictwo fachowej literatury pedagogicznej; – korzystanie z poradnictwa dla rodzin;
– aktywny udziaV w pedagogizacji rodziców;
– pozyskiwanie informacji o wychowaniu w wyniku obowi Bazkowego wsparcia s´wiadczonego przez wVas´ciwe instytucje pan´stwowe oraz organizacje pozarz Badowe (na podstawie realizacji ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zasteBpczej, która weszVa w z^ycie 1 stycznia 2012 r.);
– realizowanie nauki Kos´cioVa, poprzez cele wychowania chrzes´cijan´skiego, którego tradycja niesie ze sob Ba sprawdzone przez wieki ideaVy, zasady i war-tos´ci. d Bacz Ba sieB one z realistycznie pojmowan Ba natur Ba ludzk Ba, wewneBtrznymi i zewneBtrznymi czynnikami rozwojowymi czVowieka oraz obowi Bazuj Bacym w chrzes´cijan´stwie etosem43.
Poszerzanie stanu wiedzy pedagogicznej rodziców oraz ich kultury poprzez pedagogizacjeB44 stanowi jeden z warunków prawidVowego rozwoju oraz wy-chowania dziecka, a takz^e jego uczestnictwa w z^yciu i funkcjonowaniu edu-kacyjnym w szkole czy innych placówkach opiekun´czo-wychowawczych45.
WedVug Piotra PoreBby, pedagogizacja powinna opierac´ sieB na wychowaniu osobowym rodziców, oznacza to koniecznos´c´ ksztaVtowania cech osobowos´ci wychowawców zgodnie z wymaganiami pedagogicznymi w celu wychowaw-czego usprawnienia rodziny. Oprócz rozwijania wartos´ci intelektualnych rodziców, chodzi gVównie o formowanie ich wartos´ci spoVecznych, moralnych i religijnych. Do elementów wychowawczego ksztaVtowania osobowos´ci ro-dziców nalez^y zaliczyc´ przede wszystkim dziecko, fakt jego istnienia oraz znajomos´c´ jego rozwoju psychospoVecznego, nasteBpnie „czynniki trzecie”, to znaczy wyposaz^enie wewneBtrzne dziecka (biologiczne i genetyczne) oraz zewneBtrzne, maj Bace na uwadze wpVyw s´rodowiskowy a takz^e wychowawczy.
43A. R y n i o, Wychowanie chrzes´cijan´skie. MieFdzy tradycj F
a a wspó2czesnos´ci Fa, Lublin: Wydawnictwo KUL 2007, s. 19.
44S. K a w u l a, Pedagogizacja rodziców, w: Encyklopedia pedagogiczna, s. 581;
A. S k r e c z k o, O kulturze pedagogicznej rodziców, „Na drogach katechezy” 2001, nr 4, s. 4-5; J. M a c i a s z k o w a, O kulturze pedagogicznej obecnych i przysz2ych rodziców, „Os´wiata i Wychowanie” 1977, nr 6, s. 12.
45I. J u n d z i V, Rola zawodowa pedagoga szkolnego, Warszawa: Wydawnictwo WSiP
1980, s. 165; M. W i n i a r s k i, Rodzina w zCyciu jednostki, narodu, spo2eczen´stwa globalnego, „Studia nad Rodzin Ba” 13(2009), nr 1-3(24-25), s. 110.
Dla rodziców o zakVóconej czy zaburzonej osobowos´ci waz^nym elementem pedagogizacji jest czynnik terapeutyczny, maj Bacy na celu przywrócenie ich równowagi psychicznej. Poniewaz^ kaz^de dziaVanie powinno opierac´ sieB na pewnych ustalonych metodach posteBpowania i wypracowanych umiejeBtnos´-ciach ich stosowania, st Bad w celu pedagogizacji rodziców moz^na korzystac´ m.in.: z prowadzenia rozmów indywidualnych czy grupowych z rodzicami, organizowania seminariów dla rodzin, preferowania wychowania przez za-angaz^owanie lub pokazywanie (za pomoc Ba sztuki, filmu, programów) oraz propagowania literatury pedagogicznej. Poradnictwem obejmuj Bacym caV Ba struktureB rodziny, wszystkie jej elementy, znajomos´c´ ról oraz funkcji wychowawczych, a nawet przygotowaniem do z^ycia maVz^en´skiego i rodzin-nego, zajmuj Ba sieB wyspecjalizowane pod tym wzgleBdem poradnie dla ro-dziców. Celem tych instytucji jest gVównie przygotowanie kandydatów do z^ycia maVz^en´skiego, doradzanie pedagogiczne rodzicom, a takz^e pomoc w rozwi Bazywaniu problemów tym, którzy s Ba wychowawcami dorastaj Bacej, trudnej mVodziez^y. DziaValnos´c´ poradni realizowana jest poprzez organi-zowanie pokazów, kursów i wykVadów dla rodziców na temat wychowania, udzielanie indywidualnych porad drog Ba ustn Ba lub pisemn Ba, a takz^e przez prowadzenie pracy naukowej i badawczej. Poradnie s Ba prowadzone zarówno przez organizacje duszpasterskie46, jak i pan´stwowe instytucje
odpowie-dzialne za wspieranie rodzin na podstawie prawa. Podobnymi dziaVaniami zajmuj Ba sieB takz^e organizacje pozarz Badowe (fundacje, stowarzyszenia) na podstawie podejmowanych wVasnych inicjatyw.
Dziecko wychowywane w rodzinie, która umiejeBtnie potrafi zaspokoic´ wszystkie jego potrzeby psychospoVeczne, beBdzie miaVo uksztaVtowane pra-widVowe poczucie wVasnej wartos´ci, wiareB we wVasne siVy, pewnos´c´ siebie, poczucie, z^e jest potrzebne, stanie sieB otwarte na innych, beBdzie umiaVo wspóVpracowac´ z ludz´mi, nauczy sieB samodzielnos´ci, nabeBdzie siVy, aby oprzec´ sieB zagroz^eniom wspóVczesnego s´wiata. Zyska ono takz^e odpowiednie wzorce z^ycia spoVecznego, potrzebne po osi BagnieBciu dorosVos´ci, oraz beBdzie wVas´ciwie przygotowane do odpowiedzialnego peVnienia w przyszVos´ci roli matki lub ojca, dlatego niew Batpliwie warto, z^eby rodzice podjeBli trud poznawania i zdobywania pedagogicznej wiedzy o wychowaniu dziecka w rodzinie.
BIBLIOGRAFIA
Adhortacja apostolska „Familiaris consortio” Ojca S´wieBtego Jana PawVa II do biskupów, kapVanów i wiernych caVego Kos´cioVa katolickiego o zadaniach rodziny chrzes´cijan´skiej w s´wiecie wspóVczesnym, WrocVaw: Wydawnictwo WrocVawskiej KsieBgarni Archidiecezjalnej TUM 2000.
B a r a n o w s k i B.: Kultura pedagogiczna spoVeczen´stwa, dódz´: Wydawnictwo dódzkie 1984.
C u d a k H.: Rola os´rodków nie szkolnych w ksztaVtowaniu kultury pedagogicznej rodziców, Kielce: Wydawnictwo Wszechnicy S´wieBtokrzyskiej 1997.
G ó r s k a L.: Wiedza o wychowaniu. Od róz^norodnos´ci do jednos´ci, Szczecin: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2008.
J a n P a w e V II: Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrzes´cijan´skiej w s´wiecie wspóVczesnym „Familiaris consortio”, nr 36, w: Posoborowe dokumenty Kos´cioVa katolickiego o maVz^en´stwie i rodzinie, t. I, red. K. Lubowicki, Kraków: Wydawnictwo „M” 1999, s. 133-238.
J u n d z i V V I.: Kultura pedagogiczna spoVeczen´stwa, „Nauczyciel i Wychowawca” 1977, nr 1, s. 24.
J u n d z i V I.: Rola zawodowa pedagoga szkolnego, Warszawa: Wydawnictwo WSiP 1980.
K a w u l a S.: Kultura pedagogiczna rodziców jako czynnik stymulacji rozwoju i wychowania mVodego pokolenia, w: Pedagogika rodziny, obszary i panorama pro-blematyki, red. S. Kawula, J. Br Bagiel, A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Adam MarszaVek 2007, s. 335-357.
K a w u l a S.: Pedagogizacja rodziców, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. PomykaVo, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Innowacja 1993.
K u k o V o w i c z T.: Rodzina w procesie wychowania, w: Pedagogika rodziny na progu XXI wieku, red. A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2004, s. 43-49.
K u V a c z k o w s k i J.: Rzeczywistos´c´ wychowawcza rodziny, Stalowa Wola– Lublin: Wydawnictwo KUL 2001.
K u V a c z k o w s k i J.: Teologia pedagogicznego wymiaru wieBzi maVz^en´skiej w rodzinie, Rzeszów: Wydawnictwo Diecezji Rzeszowskiej Bonus Lider 2002. K u V a c z k o w s k i J.: Niepodwaz^alna godnos´c´ autorytetu rodziców jako
wychowawców w ujeBciu Syracha, „Zeszyty Naukowe KUL” 2004, nr 1, s. 41-61. K u V a c z k o w s k i J.: Pedagogika rodziny. Teoria wychowania w rodzinie, Warszawa–domianki: Wydawnictwo Diecezji Rzeszowskiej Bonus Lider 2009. K u n o w s k i S.: Podstawy wspóVczesnej pedagogiki, Warszawa: Wydawnictwo
Salezjan´skie 1993.
L i s o w s k a E.: Pedagogiczna diagnoza rodziny, w: Zagroz^enia wspóVczesnej rodziny, red. E. Lisowska, Kielce: Wydawnictwo „Kaligraf” 2008, s. 9-19. d o b o c k i M.: Altruizm a wychowanie, Lublin: UMCS 1998.
d o b o c k i M.: Metody i techniki badan´ pedagogicznych, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009.
d o b o c k i M.: Teoria wychowania w zarysie, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009.
M a c i a s z k o w a J.: O kulturze pedagogicznej obecnych i przyszVych rodziców, „Os´wiata i Wychowanie” 1977, nr 6, s. 12.
M a j d a n´ s k i K.: Wspólnota z^ycia i miVos´ci, domianki: Wydawnictwo Fundacja Pomoc Rodzinie 2001.
M u s i o V M.: Pedagogizacja medialna rodziny, „Chowanna” 2007, nr 2(29), s. 115.
O k o n´ W.: Wszystko o wychowaniu, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Z^ak” 1999.
O k o n´ W.: Wychowanie, w: Nowy sVownik pedagogiczny, oprac. W. Okon´, War-szawa: Wydawnictwo Akademickie „Z^ak” 2007.
O z o r o w s k i J.: Rola rodziny w wychowaniu mVodziez^y, „Zeszyty Naukowe KUL” 1979, nr 3, s. 33-38.
P o m y k a V o W.: Wychowanie, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomy-kaVo, Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Innowacja 1993.
P o r eB b a P.: Pedagogizacja rodziców, „Studia Warmin´skie” 6(1969), s. 423-487. R a d z i k K.: Osobowos´c´ wychowawcy w systemie zapobiegawczym ks.
BronisVa-wa Markiewicza, Marki–Struga: Wydawnictwo Michalineum 1991.
R o k i c k a M.: S´wiadomos´c´ wychowawcza rodziny a adaptacja dziecka do wa-runków pierwszej klasy szkoVy podstawowej, „Nauczyciel i SzkoVa” 2008, nr 1-2(38-39).
R y n i o A.: Wychowanie chrzes´cijan´skie. MieBdzy tradycj Ba a wspóVczesnos´ci Ba, Lublin: Wydawnictwo KUL 2007.
S i e m e k D.: Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Warszawa: IWZZ 1982.
S k r e c z k o A.: Pedagogizacja rodziny, w: SVownik maVz^en´stwa i rodziny, red. E. Ozorowski, Warszawa–domianki: Wydawnictwo ATK – Fundacja Pomoc Ro-dzinie 1999.
S k r e c z k o A.: Pedagogizacja rodziców wyrazem troski o wychowanie, w: Rodzina XX w. wobec dobra dziecka, red. J. Wilk, Lublin: Wydawnictwo KUL 2003.
S k r e c z k o A.: O kulturze pedagogicznej rodziców, „Na drogach katechezy” 2001, nr 4, s. 4-5.
S k r e c z k o A.: Zasady wychowawcze, w: SVownik maVz^en´stwa i rodziny, red. E. Ozorowski, Warszawa–domianki: Wydawnictwo ATK – Fundacja Pomoc Ro-dzinie 1999.
S o b i e s z c z y k M.: Specyfika wychowania w rodzinie dzieci w mVodszym wieku szkolnym, w: Wychowanie rodzinne w teorii i praktyce, red. A. Janke, Torun´: Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit” 2008.
S o s´ n i c k i K.: Istota i cele wychowania, Warszawa: Nasza KsieBgarnia 1964. S´ l e d z i a n o w s k i J.: Rodzina mieBdzypokoleniowa w Polsce na progu XXI
wieku, Kielce: Wydawnictwo UHP JK 2008.
T o k a r s k a U.: Kultura pedagogiczna rodziców, „Wychowawca” 2003, nr 11, s. 5-6.
W i l k J.: Pedagogika rodziny, Lublin: Wydawnictwo Poligrafia Salezjan´ska 2002. W i n i a r s k i W.: Rodzina w z^yciu jednostki, narodu, spoVeczen´stwa globalnego,
„Studia nad Rodzin Ba” 13(2009), nr 1-2(24-25).
W y s o c k a E.: Wzór osobowy, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI w., red. T. Pilch, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Z^ak” 2008.
Z i m b a r d o G.: Psychologia i z^ycie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1999.
THE REPORT OF THE RESEARCH FOR DIAGNOSIS OF PEDAGOGICAL KNOWLEDGE HELD BY PARENTS
OF CHILDREN IN THE EARLY SCHOOL AGE IN THE DISTRICT OF KOLBUSZOWA
S u m m a r y
This article may be classified as pedagogy of family, concerns parents’ pedagogical knowledge, it has a theoretical-empirical character. The goal is determination of a level of the pedagogical knowledge possessed by parents. Research was carried out by the method of sounding. A questionnaire, which consists of fifty questions adopted it as a research technique. The collected research material in a form of five hundred filled-in questionnaires was covered by the statistical analysis. This article presents the theory consisting of parents’ pedagogical knowledge, methodology of my own research, include acquired results of the performed research and conclusions of the research.
S"owa kluczowe: wychowanie, dziecko, rodzina, pedagogika rodziny, wiedza pedagogiczna rodziców.
