View of Changes in the Level and Quality of Life of the Population in Rural Areas in Poland

(1)

pISSN 1899-5241 eISSN 1899-5772

Journal of Agribusiness

and Rural Development

www.jard.edu.pl

3(25) 2012, 169-180

Adres do korespondencji – Corresponding author: dr inż. Anna Murawska, Katedra Ekonomii,

ZMIANY W POZIOMIE I JAKOŚCI ŻYCIA LUDNOŚCI

NA OBSZARACH WIEJSKICH W POLSCE

Anna Murawska

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Abstrakt. Jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej jest wzmocnienie polityki

w zakresie obszarów wiejskich w celu poprawy poziomu i jakości życia ludności. Celem niniejszego opracowania było przedstawienie poziomu oraz jakości życia na obszarach wiejskich w Polsce oraz zmian, jakie zaszły w latach 2003-2009. W ocenie wyników wy-korzystano metody statystyczne, obliczono współczynniki zmienności, asymetrii oraz dy-namiki. Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że od 2003 roku zaszły istotne zmiany w zagospodarowaniu obszarów wiejskich w infrastrukturę techniczną, co znalazło odzwierciedlenie w poprawie warunków mieszkaniowych oraz wzroście satys-fakcji z sytuacji mieszkaniowej, a także dochodowej i materialnej.

Słowa kluczowe: poziom życia, jakość życia, warunki mieszkaniowe, dochód, sytuacja

materialna, obszary wiejskie

WSTĘP

W ostatnich latach coraz częściej przedmiotem badań jest poziom i jakość życia ludności. Zakres tych pojęć jest bardzo rozległy, dlatego istnieje bardzo wiele ich defi-nicji [Romney 2002]. Ze względu na brak jednolitej terminologii w literaturze przed-miotu zdarza się, że autorzy publikacji często utożsamiają pojęcie jakości życia z poję-ciem poziomu życia. Zwykle jednak pojęcie poziomu życia powinno się odnosić do potrzeb materialnych, a jakości życia do całości bytowania ludzkiego [Badanie jakości życia... 2004]. Przykładowo Piasny [1993] przez poziom życia rozumie jakość warun-ków egzystencji w sensie stopnia zaspokojenia ważniejszych potrzeb, urządzenia się, wygody i przyjemności życia, a Słaby [2004] jako stopień zaspokojenia potrzeb

(2)

mate-rialnych i kulturalnych przy istniejącej infrastrukturze, umożliwiającej to zaspokojenie. Jakość życia natomiast według Peace’a [1990] odnosi się do stopnia zaspokojenia mate-rialnych i niematemate-rialnych potrzeb jednostek i grup społecznych, a określają ją zarówno wskaźniki obiektywne, jak i subiektywne. Analizując zatem poziom życia, uwzględnia się całokształt warunków, w jakich żyje społeczeństwo, jednostka czy gospodarstwo domowe, wyrażających się przede wszystkim w udogodnieniach dotyczących procesu zaspokajania potrzeb indywidualnych i zbiorowych. Z kolei jakość życia definiuje się jako stopień zadowolenia z warunków życia ludności.

W Europie pierwszy raz na większą skalę zaczęto zajmować się problemem jakości życia w związku z formułowaniem celów przyszłej integracji, czyli w momencie utwo-rzenia EWG, w sierpniu 1949 roku. Jednak w statystykach unijnych to pojęcie pojawiło się dopiero w latach 70., od kiedy zaczęto zwracać większą uwagę na społeczne aspekty integracji. Od tamtego momentu jakość życia ludności, dążenie do jej poprawy i zmniej-szenia dysproporcji na różnych poziomach jest celem polityki społecznej każdego kraju [Kubicka 2001].

Jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej stało się wzmocnienie polityki w zakresie obszarów wiejskich. Biorąc pod uwagę fakt, że ponad połowa ludności 25 państw członkowskich Unii Europejskiej mieszka na obszarach wiejskich, obejmują-cych 90% jej terytorium, rozwój tych obszarów stanowi niezwykle ważną dziedzinę polityki UE1_{. We wrześniu 2005 roku Rada Ministrów Rolnictwa przyjęła gruntowną} reformę polityki rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007-20132_{. Został opracowany} Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, a jednym z celów polityki rozwoju obszarów wiejskich była poprawa jakości życia na tych obszarach i promowanie różnorodności działalności gospodarczej.

Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich jest celem, który łączy się zarówno z podstawowymi kierunkami rozwoju ekonomicznego i społecznego gospodarstw rol-nych, przez wzmocnienie potencjału ekonomicznego, restrukturyzację i modernizację, jak i z dobrymi warunkami do życia pod względem jakości środowiska i krajobrazu oraz infrastruktury społecznej i technicznej.

Biorąc powyższe pod uwagę, za cel opracowania przyjęto przedstawienie poziomu oraz jakości życia na obszarach wiejskich w Polsce oraz zmian, które zaszły w latach 2003-2009. Poziom życia na obszarach wiejskich został przedstawiony przez pryzmat warunków materialnych i bytowych, a jakość życia przez subiektywną ocenę poziomu satysfakcji z podstawowych warunków egzystencji ludności zamieszkałej na wsi. Źró-dłem danych były opracowania Głównego Urzędu Statystycznego3_{oraz bazy danych} i raporty Diagnozy społecznej. W celu ułatwienia interpretacji wyników wykorzystano podstawowe metody statystyczne, między innymi obliczono współczynniki zmienności, asymetrii oraz dynamiki.

1_{Polityka UE w zakresie rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013. 2008. Urząd}

Ofi-cjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg.

2_{Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z 20 września 2005 roku w sprawie wsparcia}

rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiej-skich. Dz.U. L 277, z 21.10.2005.

3_{W głównej mierze korzystano z Roczników statystycznych województw oraz opracowania}

(3)

ZMIANY W POZIOMIE ŻYCIA NA OBSZARACH WIEJSKICH

Analizując poziom życia ludności, należałoby wspomnieć o podstawowych czynni-kach wpływających na poziom zaspokojenia potrzeb, czyli o dochodach oraz posiadaniu (lub braku) pracy.

Rozkład przychodów oraz dochodów rozporządzalnych najpełniej obrazuje możli-wość zaspokajania bieżących potrzeb ludności. Jak wynika z badań budżetów gospo-darstw domowych, występuje duża dysproporcja w relacjach miasto-wieś w dochodzie rozporządzalnym na 1 osobę w gospodarstwach domowych. W 2009 roku na obszarach wiejskich dochód wynosił 889 zł, minimalnie więcej niż w gospodarstwach rolniczych (884,01 zł), a w miastach – 1255 zł (o 41,1% więcej niż na wsi) (tab. 1).

Tabela 1. Przeciętne miesięczne przychody netto i dochody rozporządzalne na 1 osobę w gospo-darstwach domowych według miejsca zamieszkania

Table 1. Average monthly net receipts and available income per one person inhouseholds by place of residence

Wyszczególnienie

Specification 2006 2007 2008 2009

Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009

(2006 = 100) Przychody netto – Net receipts

Miasto – City 1 260,22 1 406,94 1 577,45 1 652,63 131,1 Wieś – Country 930,97 1 051,74 1 165,17 1 225,76 131,7

Dochód rozporządzalny – Available income

Miasto – City 943,90 1043,71 1 176,11 1 254,82 132,9 Wieś – Country 634,87 744,44 835,85 889,18 140,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS. Source: own calculations based on CSO.

Warto zauważyć, że przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych rolników są o 7,6% wyższe od dochodu rozporządzalnego, co świadczy o finansowaniu części wydatków z innych źródeł. Głównymi składnikami dochodu rozporządzalnego gospodarstw domowych na obszarach wiejskich są dochody z pracy najemnej (46,8%, w miastach – 56,1%), ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych (25,8%, w miastach – 25,6%) oraz emerytury (18,7%, w miastach – 20,6%). Dochód z gospodarstwa indywi-dualnego w rolnictwie stanowił 11,9%4_.

Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2009 roku stopa bezrobocia na obsza-rach wiejskich wynosiła 8,0%. Warto odnotować znaczny spadek tego wskaźnika w porównaniu z 2003 rokiem (o 9,8 pkt proc.). Równocześnie nie zauważono istotnej różnicy pomiędzy wielkością stopy bezrobocia w Polsce ogółem i na obszarach wiej-skich. W 2009 roku stopa bezrobocia na obszarach wiejskich osiągnęła wartości od 13,2% w województwie zachodniopomorskim do 4,7% w województwie podlaskim.

(4)

W 2009 roku współczynnik zmienności Vs obliczony dla szesnastu województw wy-niósł 24,9%. Zdecydowanie najwyższa stopa bezrobocia na obszarach wiejskich doty-czyła ludności w wieku 20-24 lata (20,1%).

Głównymi celami polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiej-skich jest poprawa poziomu i jakości życia przez zmniejszenie dysproporcji regional-nych we wszystkich krajach, dążenie do różnicowania gospodarki oraz tworzenie i budowanie infrastruktury ekonomicznej i społecznej. Na poziom życia ludności w istot-nym stopniu wpływa dostęp do podstawowej infrastruktury technicznej. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego istotnie poprawiła się jakość struktury gospodarki komunalnej na obszarach wiejskich, a długość sieci rozdzielczej wodociągowej, kanali-zacyjnej i gazowej wzrosła.

Łączna długość sieci wodociągowej na obszarach wiejskich w 2009 roku wynosiła 207,4 tys. km i w porównaniu z 2003 rokiem wzrosła o 15,6%. Sieć wodociągowa przebiegająca przez tereny wiejskie stanowiła prawie 78% ogólnej długości sieci wodo-ciągowej w kraju, a jej średnia gęstość wynosiła 71,2 km na 100 km2_powierzchni ogó-łem. Z sieci wodociągowej korzystało w 2009 roku 87,2% mieszkańców Polski, z czego 74,7% mieszkańców wsi i 95,2% mieszkańców miast. W stosunku do 2003 roku nastą-pił wzrost odsetka ludności korzystającej z sieci wodociągowej o 6,1%. Jednak pomimo zaobserwowanych pozytywnych tendencji poziom zagospodarowania obszarów wiej-skich w sieć wodociągową jest nadal niższy aniżeli ogółem w Polsce (tab. 2, 3). Tabela 2. Sieć rozdzielcza na obszarach wiejskich (km na 100 km2₎

Table 2. Distribution network in rural areas (km per 100 km2₎

Sieć rozdzielcza Distribution network 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Relacja do ogółem w Polsce w 2009 roku Relation to the total

in Poland in 2009 Wodociągowa Water supply 61,6 63,6 65,5 67,1 68,7 70,1 71,2 115,6 83,3 Kanalizacyjna Sewerage 9,9 11,1 12,6 13,8 14,9 16,1 17,3 174,7 54,1 Gazowa Gas 18,8 19,0 19,3 19,9 20,3 20,6 21,0 111,7 58,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS.

Source: own calculations based on CSO.

Największe zagęszczenie sieci wodociągowej na obszarach wiejskich występuje w województwie śląskim, kujawsko-pomorskim i łódzkim. Wzrost długości sieci wodo-ciągowej w kilometrach odnotowano we wszystkich województwach, największy w województwie mazowieckim (o 33,8%) i warmińsko-mazurskim (o 30,8%)5_.

Z kolei uwzględniając liczbę mieszkańców w danym województwie, najwięcej ludno-ści na obszarach wiejskich korzysta z instalacji wodociągowej w województwie opolskim

(5)

Tabela 3. Ludność korzystająca z sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej na obszarach wiejskich (% ogółu ludności)

Table 3. Population using water supply, sewerage and gas in rural areas (% of total population)

Sieć rozdzielcza Distribution network 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Relacja do wyposa-żenia ogółem w 2009 roku Relation to the total

equipment in 2009 Wodociągowa Water supply 70,4 71,3 72,2 72,8 73,5 74,2 74,7 106,1 85,7 Kanalizacyjna Sewerage 15,9 17,3 19,0 20,2 21,3 22,5 23,5 147,8 38,2 Gazowa Gas 19,2 17,8 17,9 18,3 18,5 18,8 20,6 107,3 39,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS.

(91,2%) oraz wielkopolskim (87,0%). W przypadku tego wskaźnika zróżnicowanie regionalne jest istotne, jednak niezbyt wysokie (w 2009 roku Vs = 11,4%, w 2003 roku

Vs = 13,9%). W porównaniu z 2003 rokiem największy wzrost odsetka mieszkańców obszarów wiejskich korzystających z instalacji wodociągowej nastąpił w województwie mazowieckim (o 15,4%) i małopolskim (o 11,3%) (tab. 4).

Na obszarach wiejskich dynamicznie wzrasta długość sieci kanalizacyjnej. W po-równaniu z 2003 rokiem powiększyła się o 74,7% (w miastach zalewie o 24,3%, a ogó-łem w Polsce o 45,5%) i w 2009 roku jej zagęszczenie wynosiło 17,3 km na 100 km2 (w miastach 232,4). Z sieci kanalizacyjnej w 2009 roku korzystało 23,5% ogółu ludno-ści zamieszkałej na wsiach. Wzrost liczby mieszkańców korzystających z sieci kanali-zacyjnej był znacznie większy na obszarach wiejskich niż ogółem w Polsce (odpowied-nio o 47,8% i 7,1%). Pomimo dynamicznej rozbudowy sieci kanalizacyjnych na obsza-rach wiejskich i ogromnych kosztów przeznaczanych na ten cel dystans pomiędzy wsią i miastem jest nadal znaczny (tab. 2, 3).

Na terenie Polski występuje istotne regionalne zróżnicowanie odsetka ludności ko-rzystającej z sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich. Współczynnik zmienności Vs obliczony dla szesnastu województw w 2009 roku wyniósł 34,6% (w 2003 roku Vs = 44,2%). Największe zagęszczenie sieci kanalizacyjnej występuje w województwach Polski południowej (małopolskie, podkarpackie i śląskie), a najmniejsze (poniżej 10 km/100 km2_{) w województwie podlaskim, lubuskim, lubelskim i łódzkim. Z kolei} naj-więcej ludności korzysta z instalacji kanalizacyjnej w województwie pomorskim i za-chodniopomorskim (odpowiednio 39,2% i 39,7%), a najmniej w lubelskim i łódzkim (odpowiednio 12,5% i 14,1%). Od 2003 roku największy, prawie dwukrotny wzrost ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej odnotowano w województwie opolskim (o 96,4%) i świętokrzyskim (o 80,9%) (tab. 4).

Od 2003 roku wzrosła długość sieci gazowej rozdzielczej. Na obszarach wiejskich w 2003 roku na 100 km2_{przypadało 18,8 km sieci gazowej, a w 2009 roku 21,0 km, tj.} o 11,7% więcej. W 2009 roku ogółem w Polsce na 100 km2_{było 35,9 km sieci gazowej,}

(6)

Tabela 4. Statystyczna charakterystyka wyposażenia w instalacje komunalne na obszarach wiej-skich (NUTS 2)

Table 4. Statistical characteristics of equipment in council installations in rural areas (NUTS 2)

Wyszczegól-nienie Specification

Ludność korzystająca z instalacji w % ogółu ludności obszarów wiejskich Population using the installations in % of the total population in rural areas

wodociąg

water suplly kanalizacja sewerage gaz gas

2003 2009 2003 2009 2003 2009 Średnia (%) Average (%) 73,0 76,8 16,9 24,3 14,6 16,2 Vs(%) 13,9 11,4 44,2 34,6 124,5 103,4 Min (%) 51,4 małopolskie 57,2 małopolskie 8,4 lubelskie 12,5 lubelskie 1,7 kujawsko- -pomorskie 2,7 kujawsko- -pomorskie Max (%) 90,8 opolskie 91,2 opolskie 33,1 zachodniopo-morskie 39,7 zachodniopo-morskie 61,8 podkarpackie 59,7 podkarpackie Aw 1,77 1,59 3,94 3,18 36,35 22,11 As –0,44 –0,63 0,88 0,50 1,95 1,77 Wd(%) – 105,2 – 143,8 – 111,1 Min Wd (%) – 100,4 opolskie – 119,9 zachodniopo-morskie – 94,3 małopolskie Max Wd (%) – 115,4 mazowieckie – 196,4 opolskie – 171,2 lubuskie

Vs – współczynnik zmienności, As – asymetria, Aw – amplituda wahań, Wd – wskaźnik dynamiki w 2009

roku (2003 = 100).

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS.

Vs – coefficients of variation, As – asymmetry, Aw – amplitude of fluctuations Wd – dynamic index for

2009 (2003 = 100).

czyli zagęszczenie było prawie o połowę większe aniżeli na obszarach wiejskich. Z sieci gazowej w 2009 roku korzystał co piąty mieszkaniec obszarów wiejskich, tj. o 7,3% więcej niż w 2003 roku. Przeprowadzone analizy wykazały, że na obszarach wiejskich odsetek ludności korzystającej z instalacji gazowej wzrósł, jednak ogólnie w Polsce obniżył się o 3,0 pkt proc., co wskazuje na stopniową rezygnację z tego typu instalacji przez mieszkańców miast (tab. 2, 3).

Spośród omawianych sieci, sieć gazowa wyróżnia się największym zróżnicowaniem regionalnym. W 2009 roku współczynnik zmienności Vs dla szesnastu województw wyniósł 103,4%. Wartość Vs w 2003 roku wynosząca 124,5% oznacza, że różnice mię-dzyregionalne zmniejszają się. Z sieci gazowej korzystał w 2009 roku największy odse-tek mieszkańców wsi w województwie podkarpackim (59,7%) i małopolskim (49,3%).

(7)

Na drugim biegunie znalazły się województwa: kujawsko-pomorskie (2,7%), opolskie (3,0%) i podlaskie (3,1%). Niemal we wszystkich województwach (oprócz małopol-skiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego) nastąpił wzrost ludności korzystającej z instalacji gazowej. Największą eskalację zaobserwowano w województwach lubuskim (wzrost o 71,2%), kujawsko-pomorskim (wzrost o 58,8%), wielkopolskim (wzrost o 56,7%) i zachodniopomorskim (wzrost o 53,3%) (tab. 4).

Poprawienie się jakości infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich znalazło odzwierciedlenie w stopniu wyposażenia mieszkań w podstawowe instalacje infrastruk-tury technicznej, zapewniającym większy komfort życia mieszkańców wsi. Pomimo zaobserwowanych pozytywnych zmian mieszkania wiejskie w dalszym ciągu są w mniej-szym stopniu wyposażone w podstawowe instalacje aniżeli mieszkania w miastach. Obliczone wskaźniki dynamiki pokazują nieznaczny wzrost w stosunku do 2003 roku. W 2009 roku na obszarach wiejskich 89,0% mieszkań było wyposażonych w wodociąg (wzrost o 1,1%), 74,8% posiadało ustęp (wzrost o 2,3%), 76,1% dysponowało łazienką (wzrost o 2,1%), 64,8% miało centralne ogrzewanie (wzrost o 1,6%), a 20,3% mieszkań było podłączonych do gazu z sieci (wzrost o 16,7%) (tab. 5).

Tabela 5. Mieszkania na obszarach wiejskich wyposażone w podstawowe instalacje w % ogółu mieszkań

Table 5. Houses in rural areas with basic installations in % of total dwellings

Wyszczególnie-nie Specification 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Relacja do wyposa-żenia ogółem w 2009 roku Relation to the total

equipment in 2009 Wodociąg Water supply 88,0 88,1 88,2 88,3 88,7 88,9 89,0 101,1 93,2 Ustęp Flushing toilet 73,1 73,3 73,5 73,7 74,2 74,5 74,8 102,3 84,9 Łazienka Bathroom 74,5 74,7 74,9 75,0 75,5 75,8 76,1 102,1 87,4 Gaz z sieci Gas from a network 17,4 17,5 17,6 17,9 18,3 18,4 20,3 116,7 35,9 Centralne ogrzewanie Central heating 63,1 63,3 63,5 63,7 64,0 64,4 64,8 102,7 82,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS. Source: own calculations based on CSO.

W wyposażeniu mieszkań w wodociąg, ustęp, łazienkę oraz centralne ogrzewanie zaobserwowano nieznaczne, jednak istotne regionalne zróżnicowanie. Największe zróż-nicowanie na obszarach wiejskich dotyczy podłączenia mieszkań do gazu z sieci, w tym przypadku współczynnik zmienności Vs w 2009 roku wyniósł 101,6% (w 2003 roku

(8)

Najlepsze warunki mieszkaniowe występują na obszarach wiejskich w wojewódz-twach Polski południowej – śląskim i opolskim oraz północnej – pomorskim i zachod-niopomorskim. W województwach tych relatywnie więcej mieszkań na wsi jest wypo-sażonych w wodociąg, ustęp, łazienkę, a także centralne ogrzewanie. Z kolei w gaz z sieci najwięcej mieszkań na wsiach jest wyposażonych niezmiennie od 2003 roku w województwach Polski południowo-wschodniej – małopolskim (49,5%) i podkarpac-kim (59,6%) (tab. 6).

Tabela 6. Statystyczna charakterystyka wyposażenia mieszkań w instalacje na obszarach wiej-skich (NUTS 2)

Table 6. Statistical characteristics of house equipment in installations in rural areas (NUTS 2)

Wyszczegól-nienie Specification

Mieszkania na wsi w % ogółu mieszkań wyposażone w Houses in rural areas in % of total dwellings provided with wodociąg water supply ustęp flushing toilet łazienkę bathroom gaz z sieci gas from a network centralne ogrzewanie central heating Średnia (%) Average (%) 89,7 75,4 76,7 16,4 64,6 Vs(%) 7,1 12,9 12,2 101,6 11,2 Min (%) 79,6 lubelskie 58,4 lubelskie 60,6 lubelskie 2,8 kujawsko- -pomorskie 49,9 podlaskie Max (%) 96,5 zachodniopomor-skie 86,2 pomorskie 86,9 śląskie 59,6 podkarpackie 78,3 śląskie Aw 1,21 1,48 1,43 21,29 1,57 As –0,63 –0,71 –0,69 1,74 –0,24 Wd(%) 100,8 101,9 101,7 120,1 102,6 Min Wd (%) 100,2 opolskie 100,8 opolskie 100,6 opolskie 103,9 śląskie 101,0 opolskie Max Wd (%) 105,0 mazowieckie 106,6 mazowieckie 106,6 mazowieckie 175,5 zachodniopomor-skie 104,4 podlaskie

Vs – współczynnik zmienności, As – asymetria, Aw – amplituda wahań, Wd – wskaźnik dynamiki w 2009

roku (2003 = 100).

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS.

Vs – coefficients of variation, As – asymmetry, Aw – amplitude of fluctuations, Wd – dynamic index for

2009 (2003 = 100).

Na drugim biegunie znajdują się mieszkania położone w województwach Polski wschodniej – podlaskim i lubelskim. W tych województwach występuje najniższy sto-pień wyposażenia w wodociąg, ustęp, łazienkę oraz centralne ogrzewanie. Natomiast najmniej mieszkań na obszarach wiejskich wyposażonych w gaz z sieci jest w woje-wództwie kujawsko-pomorskim (2,8%) oraz opolskim (3,0%) (tab. 6).

(9)

ZMIANY W SYTUACJI MATERIALNEJ I MIESZKANIOWEJ W OCENIE MIESZKAŃCÓW WSI

Jakość życia mieszkańców wsi przedstawiono przez pryzmat subiektywnej oceny zmian zachodzących w sytuacji dochodowej, materialnej i mieszkaniowej w wiejskich gospodarstwach domowych oraz stopnia zadowolenia z warunków mieszkaniowych i miejsca zamieszkania. Wyniki przeprowadzonych analiz wykazały pozytywne tenden-cje, świadczące o wzroście jakości życia na obszarach wiejskich.

Z danych Diagnozy społecznej wynika, iż w 2009 roku zaledwie co trzecia „głowa” gospodarstwa domowego uważała, że sytuacja dochodowa i materialna pogorszyła się, podczas gdy w 2003 roku odsetek takich odpowiedzi wynosił ponad 50%. Subiektywne odczucie poprawy sytuacji dochodowej, a także materialnej, w 2009 roku wyrażane było przez nieznaczny odsetek gospodarstw domowych na wsiach (odpowiednio 14,6% i 12,3%), jednak prawie dwukrotnie wyższy niż w 2003 roku. W 2009 roku według 46,8% gospodarstw domowych sytuacja dochodowa, a według 54,7% zasobność mate-rialna nie zmieniła się. Od 2003 roku odsetek takich odpowiedzi zwiększył się, co ozna-cza, że gospodarstwa domowe odczuwają coraz częściej stabilizację sytuacji dochodo-wej oraz zasobności materialnej, w której się znaleźli (tab. 7).

Tabela 7. Ocena zmian sytuacji dochodowej przez gospodarstwa domowe na obszarach wiejskich (%)

Table 7. Evaluation of changes in income for households in rural areas (%)

Procent gospodarstw domowych uważających, że ich sytuacja dochodowa w porównaniu

do sytuacji sprzed dwóch lat Percentage of households who believe that their income situation in comparison

to the situation two years ago

2003 2005 2007 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Pogorszyła się – Worsened 53,2 38,6 27,7 38,6 72,5 Poprawiła się – Improved 7,9 7,8 19,1 14,6 184,0 Nie zmieniła się – Not changed 38,9 53,6 53,3 46,8 120,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie Diagnozy społecznej. Source: own calculations based on Social diagnosis.

Na jakość życia w istotnym stopniu wpływają warunki mieszkaniowe. Wygoda za-mieszkania, zwłaszcza dostęp do podstawowych instalacji oraz wyposażenie w ustęp, łazienkę czy centralne ogrzewanie odgrywa dużą rolę w ocenie satysfakcji życiowej ludności. Według Diagnozy społecznej, we wszystkich latach prowadzonych badań (2003-2009) trzy czwarte gospodarstw domowych, zarówno ogółem w Polsce, jak i na obszarach wiejskich, niezmiennie deklaruje, iż warunki mieszkaniowe w porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat nie zmieniły się. Niespełna 12,8% deklaruje poprawę, a 11,5% pogorszenie się warunków mieszkaniowych. Porównując ocenę zaspokojenia potrzeb dochodowych i materialnych z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych, można zaobserwować, iż te ostatnie w ocenie respondentów wypadają znacznie korzystniej (tab. 8).

(10)

Tabela 8. Ocena zmian zaspokojenia warunków mieszkaniowych przez gospodarstwa domowe na obszarach wiejskich (%)

Table 8. Evaluation of changes to meet housing by households in rural areas (%)

Procent gospodarstw domowych uważających, że ich warunki mieszkaniowe w porównaniu

do sytuacji sprzed dwóch lat Percentage of households who believe

that their living conditions compared to the situation two years ago

2003 2005 2007 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Pogorszyły się – Worsened 14,3 13,3 14,9 11,5 80,3 Poprawiły się – Improved 12,2 11,5 9,3 12,8 105,1 Nie zmieniły się – Not changed 73,6 75,3 75,7 75,7 103,0

Przedstawiona powyżej ocena zmian zachodzących w poziomie zaspokojenia wa-runków mieszkaniowych przez mieszkańców wsi znajduje odzwierciedlenie w stopniu zadowolenia z warunków mieszkaniowych. Przyczyną odczuwania braku zmian, lub też braku chęci zmian w poziomie warunków mieszkaniowych jest to, że znaczna więk-szość mieszkańców wsi jest z tych warunków zadowolona (w 2009 roku osób bardzo zadowolonych – 9,2%, zadowolonych – 41,3%, dosyć zadowolonych – 30,0%) i z każ-dym rokiem odsetek takich odpowiedzi wzrasta (tab. 9).

Tabela 9. Stopień zadowolenia z warunków mieszkaniowych na obszarach wiejskich (%) Table 9. Degree of satisfaction with living conditions in rural areas (%)

Wyszczególnienie Specification 2003 2005 2007 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Bardzo zadowolony – Very happy 7,6 8,4 9,3 9,2 121,8 Zadowolony – Happy 39,1 40,5 41,8 41,3 105,5 Dosyć zadowolony – Quite happy 29,7 29,1 28,3 30,0 100,9 Dosyć niezadowolony – Fairly dissatisfied 9,7 9,5 8,7 9,0 92,2 Niezadowolony – Dissatisfied 9,4 7,4 7,9 6,7 71,9 Bardzo niezadowolony – Strongly dissatisfied 4,6 5,1 4,1 3,9 84,8

Mieszkańcy wsi wyrażają również stosunkowo często swoje zadowolenie z miejsca zamieszkania, co stawia ich w bardzo pozytywnym świetle. Odsetek tak wyrażanych opinii nieznacznie wzrósł od 2003 roku i w 2009 roku bardzo zadowolonych z miejsca

(11)

zamieszkania było 8,3% respondentów, zadowolonych – 45,7%, a dosyć zadowolonych 32,9%. Według badań przeprowadzonych w 2009 roku zaledwie 1,8% badanych miesz-kańców wsi było bardzo niezadowolonych z miejsca, w którym mieszkają, 4,4% nieza-dowolonych i 7,0% dosyć niezanieza-dowolonych (tab. 10).

Tabela 10. Stopień zadowolenia z miejsca zamieszkania na obszarach wiejskich (%) Table 10. Degree of satisfaction with residence in rural areas (%)

Wyszczególnienie Specification 2003 2005 2007 2009 Wskaźnik dynamiki dla 2009 roku Dynamic index for 2009 (2003 = 100) Bardzo zadowolony – Very happy 8,0 7,4 8,2 8,3 104,8 Zadowolony – Happy 44,8 48,3 46,3 45,7 101,9 Dosyć zadowolony – Quite happy 31,7 31,5 31,8 32,9 103,7 Dosyć niezadowolony – Fairly dissatisfied 7,2 6,2 7,5 7,0 98,0 Niezadowolony – Dissatisfied 5,9 4,7 4,4 4,4 74,7 Bardzo niezadowolony – Strongly dissatisfied 2,5 2,0 1,9 1,8 70,0

PODSUMOWANIE

Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, iż na obszarach wiejskich występuje słabo rozwinięta infrastruktura techniczna, która jest jedną z najistotniejszych barier rozwoju obszarów wiejskich, a równocześnie wpływa na poziom i jakość życia mieszkańców wsi. Pomimo zaobserwowanych pozytywnych zmian w wyposażeniu w instalacje wodociągowe, kanalizacyjne i gazowe, nadal utrzymuje się dystans pomię-dzy miastem i wsią. Znajduje to odzwierciedlenie w mniejszych wartościach wskaźni-ków charakteryzujących stopień wyposażenia mieszkań na wsiach w łazienkę, ubikację i centralne ogrzewanie. Należy jednak stwierdzić, że zmiany, jakie zaszły i nadal za-chodzą na obszarach wiejskich, a przede wszystkim inwestycje w rozwój infrastruktury ekonomicznej, mogą w coraz większym stopniu wpływać na wzrost poziomu życia oraz subiektywne odczuwanie zadowolenia z warunków bytu i jakości życia.

Wyniki badań pokazały, iż słabo rozwinięta infrastruktura techniczna na obszarach wiejskich nie koresponduje ze stopniem zadowolenia z warunków mieszkaniowych i miejsca zamieszkania. Zadowolenie z warunków bytowych jest wyrażane przez miesz-kańców wsi nader często, gdyż ponad trzy czwarte respondentów jest zadowolonych lub bardzo zadowolonych z warunków mieszkaniowych i miejsca zamieszkania. Podobne wyniki odnotowano dla mieszkańców w Polsce ogółem, pomimo widocznych różnic pod względem dostępu do infrastruktury technicznej na obszarach miejskich i wiejskich.

Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna wpływa również na możliwości inwesto-wania na obszarach wiejskich. Dlatego skutki tego zjawiska można zaobserwować

(12)

w takich wskaźnikach, jak stopa bezrobocia czy wielkość przychodów i dochodów ludności wiejskiej, które potwierdzają istniejący dystans pomiędzy miastem i wsią. Subiektywna ocena zmian sytuacji dochodowej i materialnej dowiodła, iż mieszkańcy wsi odczuwają brak stabilności dochodowej i nadal stosunkowo często wyrażają opinię o pogarszaniu się swojej sytuacji dochodowej i zasobności materialnej.

LITERATURA

Badanie jakości życia z perspektywy historycznej. Ocena i analiza jakości życia. 2004. Red. W. Ostasiewicz. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław.

Diagnoza społeczna: zintegrowana baza danych. www.diagnoza.com [dostęp: 15.01.2012]. Kubicka J., 2001. Proces integracji europejskiej a poziom życia ludności. Prace Naukowe

Aka-demii Ekonomicznej, Katowice.

Obszary wiejskie w Polsce. 2011. Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Olsztynie, Warszawa, Olsztyn.

Peace S.M., 1990. Researching social gerontology. Concepts, methods and issues. Sage Publica-tions, Londyn.

Piasny J., 1993. Poziom i jakość życia ludności oraz źródła i mierniki ich określania. Ruch Prawn. Ekon. Socjol. 2.

Polityka UE w zakresie rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013. 2008. Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg.

Rada Monitoringu Społecznego 2009. Tablice wynikowe Diagnozy społecznej 2009 (oraz lata poprzednie: 2003, 2005, 2007), www.diagnoza.com [dostęp: 15.01.2012].

Rocznik statystyczny województw 2010. GUS, Warszawa (oraz lata poprzednie).

Romney D.M., 2002. A structural analysis of health related quality of life dimensions. Hum. Rel. 45. Słaby T., 2004. Poziom i jakość życia. W: Statystyka społeczna. Wybrane zagadnienia. Red. T.

Panek, A. Szulc. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

CHANGES IN THE LEVEL AND QUALITY OF LIFE OF THE POPULATION IN RURAL AREAS IN POLAND

Summary. One of the main priorities of the European Union is to strengthen the policy of

rural areas in order to improve the level and quality of life. The aim of this study was to provide the level and quality of life in rural areas in Poland and analyse the changes that have occurred in this area since 2003. Coefficients of variation, asymmetry and dynamic factor were calculated utilizing the applied methods. On the basis of the analysis it can be stated that there were significant changes in the equipment in rural areas in the technical infrastructure. Improved housing conditions and increased satisfaction withmaterial and the housing situation were also observed.

Key words: standard of living, quality of life, housing conditions, income, financial

situa-tion, rural areas

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 20.04.2012

Do cytowania – For citation: Murawska A., 2012. Zmiany w poziomie i jakości życia ludności na obszarach wiejskich w Polsce. J. Agribus. Rural Dev. 3(25), 169-180.